Azpisarrerak (sarrerak) (129)
atari.
Tr. Frecuente en el Sur y poco usual entre los autores del Norte: sólo lo hallamos en Etcheberri de Ziburu, Monho, Duvoisin, Atheka, Mirande y Larre (ArtzainE 74). Las variante atadi y atai se documentan, además de en autores del s. XX, en Iturriaga la primera y en Moguel, Uriarte, Iturzaeta y D. Agirre la segunda. Sólo encontramos athiri en Duvoisin. En DFrec hay 65 ejs., meridionales, de atari .
Etim. De ata- (< ate) + -iri ['cercanías de la puerta']; cf. top. Eçquiasso Ata Iria, Navarra "in montibus Aralarrensis", año 1074 (BCMNav 2, 560), pero Ezquiasso Ataria hacia 1150 (BAP 1949, 425).
1. (V-gip, G-goi-azp, AN-larr; Urt, Lar, Añ, Dv (+ th-), H), atadi, atai (V-gip, G-azp), athiri (DvA) Ref.: Asp Leiz; EAEL 67; Gte Erd 220, 250; Elexp Berg (atai); ZestErret ( atai ) .
Alrededores de la puerta, parte de la calle frente a la entrada. "Ante sua tecta, athearen aitziñean, athéan, athárian" Urt II 129. "Assistere ad fores, [...] atharian, athe ondoan egotea" Ib. 478. "Calle" Lar. "(Quedarse por) puertas, atarian geratu" Ib. "(En nombrando al) ruin de Roma, luego asoma, otsoa atarian" Ib. "(Está) a las puertas, ateetan dago, atarian dago" Ib. "En un dialecto significa la entrada o zaguán de la casa, y en otro la parte de la calle que está en frente de la casa" Lar DT XIX. "Cimenterio, elex, o elizako ataria, atartea" Añ. "(G, AN), seuil" Dv. "Athiri, partie extérieure de terrain voisine de la porte d'un édifice" Dv. "Exterior próximo de un lugar. Etxeatari, la calle de junto a casa. Elizatari, calle de junto a la iglesia" Asp Leiz. "Otsoaz ai ta otsoa atarin (G-goi)" Gte Erd 220. v. atalondo.
Gezurra nesan Getarian, ni itxean ta ura atarian. "Mentira dije en Getaria, yo en casa y ella a la puerta" . RIs 44. Konsidera zazu nola atarietan dabilzan pobreak eskean. "Por las puertas" . Ber Trat 29r. Ea, giristinoak, xahu / tzatzue athariak, / eta karrikara etxa arrosa eta liliak. EZ Noel 122. Atariko pobreari / emok heure ogitik. EZ Eliç 107. Iratzarri zuten itx-atariko ots eta oju andi zenbaitek. Mb IArg II 312. Utzi alzúrra edo láia atárian, sartu ta errán. LE Prog 98. Etorri ze, erraten du, gauerdikoan gizon bat bere adizkirearen atarira eskatzera irur ogi. msZabalg 5. Bake egunetan atera eruazan maisubak mutiltxu ikaslak erri aurre edo atarira. Mg PAb 217. Alan esan egijozu presta dedilla azerijak ataira erakarri eta artutera neuk dakustala. Ib. 163. Eldu zan leiza atarira asko jakiña zan Aizeri bat. VMg 76s. Gure seme ta alabak / urte gutxirekin / nekean asten dira / bat bestearekin / etxeko atariyan baratzatxoakin. Echag 62. Orra non datozen / iru azeri-txakur, / orra atadian / lasterka lau oñean / lertzeko zorian. It Fab 71. Oezaz landara baserri-etxerik geienak dauzkate beren iturri jakiñak atarietan. Izt C 103. Ubalategiko [nombre de un caserío] atarian artzen du bertako itur-urakin egiñeratzen dan errekatxoa. Ib. 116. Zuzenduten da urrian eguan Jesuiten konbentu batera, konfesetako goguagaz: baña eldu zanian ataira esetsi eutsan barriro lotsiak. Ur MarIl 59. Eguerdi batean bere etxe-atarian eserita zegoala. Lard 18. Gure athirian dira fruitu guziak: berriak eta zaharrak. "In portis nostris" . Dv Cant 7, 13 (Echn atari). Ikusten du bere atarian dagoela doakabea eta eskua luzatzen dio. Atheka 183. Predikatzen ziarduela Hospitaletxo ta Magdalena bitartean elizatxoaren atarian. 'Delante de la puerta' . Aran SIgn 80. Etxekoandriak atera diyo erreberua ta artzen dago atariyan. Sor Bar 20. Etxe baten ataritik igarotzian ikusi zuan zerri-zai bat. Bv AsL 85. Atariyan lo egiten du [txakurrak], eta bustiya badator, siñale euria dala. Urruz Urz 37. Atarietara erdi-iantzita urten eben auzoak. A BeinB 149.
(s. XX) Gaur eztira ainbeste ikusten atarietan, baña ezin itxi daroe gabeko jardun-etxe aukeratua, batez be neguan. Ag Kr 131. Atera nintzan ataritara ta zeru goibeldura begira nengoala, [...] gizon zartua urbiltzen zait. Inza Azalp 23s. Etxera sartu zan, Mari-Josepa atarian uzten zuelarik. Etxeg ( in Muj PAm 22 ). Yarduki ontan eldu ziren bordako atarira. Or Mi 5. Publiko dantza egiten dala / goizeko ordu batian, / lotsik ez duen batek esan du / au Oiartzungo partian, / galerazteko pentsamentuan / gure atari maitian. Tx B I 264. Bakaldunak, zaldunak etozala jakin ebaneko, bere jarraigo osuaz urten eutsen atadira. Otx 116. Emen izan duk gaur goizean bordako atadian. Lek EunD 43. Atarian illun, ta leioan txingor ttunttun-otsa diranean, goxoa oi-dek etxeko sutondoa. Ldi IL 16. Erramu egunez bedeinkatutako abarrak atarian erretzen dituzte. JMB ELG 85. Erriko gizatalde guzia atarian zegoen otoitz egiñez intzentsu-orduan. Ir YKBiz 2. Zuaitz bi zitun etxeak atadian itxasori begira. TAg Uzt 44. Lore atadian etzanda il-itxuran gelditu da. NEtx Antz 93. Etzera beti etxean egongo. Atarira naiko dezu; landara, basora ta mendira joango zera. Munita 15. San Cristobalgo itzaletik atera nintzanean, atadiko gorrotoa ikusirik, au gogora nenunan. Or QA 91. Theresa eskolako atarian agertu orduko, hurbiltzen zitzaion berehala. Mde HaurB 60. Panaderua atarian itxi yoat lenengo, gero medikuegaz berba egin yoat. Bilbao IpuiB 163. Gure etxeko bost gela ta sukaldea aize ikaragarri batek birrindu balitu bezela geratu ziran bost minutuan. Eta gu, etxe atarian, ia esku utsik. Ugalde Iltz 14. Ondo argituta geratuko al da atadi au? Ib. 62. Ta besteek Lauzpeltzko atariin, illargittan, aren zai jarri eme'ittuun. JMB Mund II 93. Leio andi ura, atarira jotzen zuan leio ura, izan ez balitz naiago. Anab Aprika 48. Miaketan diardute ta Biedermannen baezpako gela atarian bizikleta zaar bi daudela oartzen dute. Lab SuEm 182. Elurrez bapo zuritu eta / zegon ango ataria. Uzt Sas 271. Gau baten, atera omen zan anai bat txabolatik, eta Anbotoko señora txabola-atarian dantzan, gona motx-motxakin. BasoM 71. Bi dama zoragarri gatzeluko atarian egurasten zeudenak. Berron Kijote 45. Aberatsaren etxe-atarian etzanda egoten zen. IBk Lc 16, 28 (IBe ate ondoan ). Aietako bi gure baserriko ataritik pasa ziran. Alkain 44.

v. tbn. Arr GB 13. Moc Damu 15. Alz Ram 39. Sabiag Y 1934, 28. Etxde AlosT 15. Alt LB 45. And Auzta 38. Salav 27. Garm EskL I 82. Balad 69 (G-goi). Ataño TxanKan 221. Atadi: NEtx LBB 374. Atai: Uzt Sas 80.
(V-m-gip, G, AN-larr-erro, Sal; Lar, Añ, Hb, Dv, H; -th- L; SP, Dv, H), atai (V-m-gip, AN-ulz; Añ (V)), atadi. Ref.: A (atari, atai); AEF 1927, 56; Lh; Etxba Eib (ataixa); Iz Ulz; SM EiTec2 (bandio); Elexp Berg (atai). Atrio, portal, pórtico. "Devant de maison couvert" SP. "Atrio, de casa" Lar. "Atrio, de Iglesia, eleizpea, eleizataria " Ib. "Portada" y "zaguán" Lar y Añ. "Portal, [...], (V) ataia " . "Parvis (Lar)" Dv. "Pièce basse et intérieure à l'entrée d'une maison. Syn. ezkaratza " H. "Partie extérieure d'une maison, sous l'avancement du toit de la façade, porche d'eglise" Ib. "Partie d'une rue sous l'avancement des toitures. Ce mot doit être le même que atheria, et a quelque signification analogue" Ib. "Portal, atrio" A. "Portal" AEF 1927, 56. " Peora, portal. (Beste toki batzuetan atai deitzen diote. Eibarren atai, atai-aurreari deitzen diogu.)" SM EiTec2 (s.v. bandio). " Zimitorióko atáien, en el pórtico de la iglesia" Iz Ulz. v. atarte. .
Bataiatu behar zuten beste anitz beraren begira zeuden Eliz atarian. Mb IArg II 287. Arako Salomonen Tenploan portiku edo atariko leorpea beren gañean zeukaten koloma edo pillare biak. Cb Just 4. Egun bat zure atarian / Iragana / Bertze asko millen artean, / Ene Jauna, / Hainitzez da hobeago. 'Sous votre porche' . Monho 86. Zegaiti egoten da sein batiatuba Eleis ataian? CrIc 131. Nork ekusi zeizkean penitente ferboroso aiek, Eliza atarian auzpezturik negar andiekin erregutzen. Mg CC 154. Izarrak ta eguzkiak argi egiten eta distiatzen due era miragarrian, eta txit eder ematen due, baña jakizu ori guzia ez dala zure bizilekuaren ataria baizik. AA III 580. Etxe, kale, plaza ta / eleiz atariak. Echag 71. Tabernakuloaren inguru guzian zegoan berrogeita amar kana luze, eta ogeita bost zabaleko atari, bost kana altuko irurogei pillarek egiten zutena. Lard 83. Egingo ere dezu tabernakuloaren ataria. "Atrium" . Ur Ex 27, 9 (BiblE atari; Dv lorio, Ol esparru). Goiz baten eunsentin sartu zan ixil ixilik gue Peru neska gona motzan etxeko atariñ. Otag EE 1884a, 123. Ordu bete baño len, orra nun daben oles, / Atarian egiten barrura sartuaz. AB AmaE 378. Tira --esan eutsan barriro, atarirontz bultzada bigun bat egiñaz. Ag AL 154. Txiliren etxe-aurrera eldueran, atea beste etxeetakoa legez idigirik aurkituarren, atarian oiñak ipinten asiaz batera, itxas-ertzerako bidea artu eban. A BeinB 86. Pilatosen etxeko etarte edo atarian sartu zirean. A Txirrist 214.
(s. XX) Umeak ikaratuta iges juaten ziran auzoko atarietan izkutatzera. Muj RIEV 1907, 207. Josetxo joaten zan noizbait Eladi bizi zan etxien atarira (portal), euria zanean. Echta Jos 58. Soseguz billatzeko / bizi dan etxia, / ataian jarri biar / zeniyon kotxia. Iraola 61. Ura ere aldendu zan, baño Jesusen artaldera, zeruetako atarira, animak eskatzen duan zorionaren eske. Ag G 358. Atarijan egozan gixon seriyuak adirazo eutsien kalekoei diruak gertu ipiñi biar ebezala ta orregaitik piskaten atia itxiko ebela. Kk Ab I 120. Zaldi ta guzi atarira sartu zan, eta sukaldeko atetik burua sartuaz. Muj PAm 76. Etxe-atari ta karrika-buru bakoitzetik zalapartan etorrita. " Zaguanes" . Mok 17. Sua zagoan atarian ta / Pedro su artan berotzen / naitasunean noski biotza / txit otza zuan sentitzen. Balad 236 (Cb Bast 19 eskapean ). Eliz-nagusiaren goi aldeko atarian bilduak zeudela. Eguzk RIEV 1927, 428. Atadijan ostendu zan, andik kiku egitteko. Otx 171. Bereala [lege-batzartokiko] atarira diyoaz, inguru-ibilbideetan barna iñork zorionik esaten al-dioten. Ldi IL 21. Mendibide-lokatzak abarka zakarrez gaindu ondoren yaztetxe-atarira elduki, Ludiko apaiñenen aurrean. Markiegi ( in Ldi IL 9 ). Ixo... Nortzuk ditezkek atarikuok? " ¿Quién va en el zaguán?" . Ldi BB 50. Zalpurdi arin bat irten zan Dorronsoroko ataditik. TAg Uzt 148. Sumiñez ero, ataritik barnera zaneko, ezkon-oera oldartu zan itoka, adats-illeak bi eskuz erauziz. " Vestibulo" . Zait Sof 92. Engrazi, bakarrik atera oi zen etxe ataritik. Etxde JJ 146. Orra esan, kanpotik ikusten danez, Eliza ta bere zumeteriope edo ataria. Manzi GPatroi 11. Erdian etxe zahar batzuk, bat arkitetura onekoa, atariaren gainean noblezi ezkutu bat duena. Arti Tobera 262. Iretargi zuria dago zeruan, eta kanpoko atea zabalik dagoalarik, argitasun itsa dator atadira. Erkiag BatB 143. Maria bakarrik gelditu da etxean, atariko eskal-buruan Alejandroren alkandora konpontzen. MAtx Gazt 46. An sartu ziran Etxegurengo atarian. NEtx LBB 19. Sar zaitezte Aren ateetatik gora-deika, / Aren atarietan goratzarreka, / ospa zazute, onetsi Aren izena. " Atria" . Or Ps 99, 4. Atariaren sarreran, ogei metroko oial bat ipiñiko dozu. Ker Ez 27, 8. Eliza Nagusiko barne-atarira joan nintzan moriskoarekin batera. Berron Kijote 111. Eliz-zimitorioan edo eliz-atarian, tornikan saio latzak neska ta mutil. JAzpiroz 143. Eliza-atadiak lau sarrera daukaz. Gerrika 126 (23 atari ). Han zeuden, bada, eliz-atarian zutik Oteizaren apostoluak. MIH 230. Horrelako zerbait ipini behar lukete maiz asko zine-atarietan. MEIG I 141.

v. tbn. Jaukol Biozk 52. Alz Ram 65. Lab EEguna 69. JMB ELG 80. SMitx Aranz 188n. Erkiag Arran 170. Gand Elorri 123. Onaind STeresa 85. Atadi: NEtx LBB 335. Etxabu Kontu 25. AZink 38. Atai: Ag Serm 434. SM Zirik 25.
(G-nav, AN, Ae, Sal; Dv, H (que citan a LE)), atare (Ae), atai (G-nav, AN-araq-ulz) Ref.: Bon-Ond 151; JMB AEF 1926, 15; EI 382; Garbiz Lezo 231; Iz Als (giltzí), Ulz; CEEN 1971, 333; EAEL 68.
Puerta. " Zabala da ataria, la porte est large (LE)" H. " Zerúko ataiko giltzí " Iz Als s.v. giltzí. Tr. En esta acepción aparece sobre todo en textos navarros.
Irekak fite, irekak fite atari ori. (Huarte, 1578). ReinEusk2 121. Eta pasatzen zela Elizako atari batetik jo zuten ezkila, adi zezaten Meza erratera zioaiela. "Puerta" . Ber Trat 111r. Eta iminiko ditut elizako atarietan letra hoek, guztiei notorio den. BLeiz 46. Ni neure atarian nago. "Yo estoy en mi puerta" . AltsAuz 323. Salbazioaren geiñen sarzeko glorieko atari mear eta ertxitik. MurSerm 91. Zeruko gilzak dituzun nere Apostol andia, idikiko dizkidatzu ango ateak eta atariak? Mb IArg I 131. Lapurra da, ardi okullura ataritik ez, baizik bestetatik sarzen den gizona. Ib. 371. Zein txiki izaiñ litzake atariori guziek golpe bates ateratzeko. (Guesálaz, s. XVIII). FLV 1973, 378. Ama Birjiñaren letañia. [...] Urrezko Etxea. Bakearen Kutxe. Zeruko Atarie. Goizeko Izarra. "Ianua coeli" . CatAN 79. Etorrizé Jesus, atariak zeudelaik ertxirik. "Ianuis clausis" . LE Io 20, 26 (Lç, EvS bortha, He, TB, Dv, Ol, Leon, Arriand, Or, Ker, IBk, IBe at(h)e). Gure bekátuek ertxizigúte ángo atária. LE Ong 80v. Zergatik oziosidadea da atarie, nondik sartzen diren berze bekatu guziek. CatMaq 396. Modu onetan ibai andi bakotxak [...] aurkeztutzen zaiozka itsaso ikaragarriari bere atarira. Izt C 110. Atariko arriya gastatzen dana kurpillekin kotxia pasatzian. Sor AuOst 81. Orduari edo erleju bat gela artako baztarrean eta beste aldekoan ataria añako ispillua. Inza Azalp 31. Zeruko atariak berak zabaldu dizkigulako. Ib. 63. Anima gaixua parabisuko / Atarietan bakarrik eta tristerik / norat doaien eztaki. (AN-arce). EI 387. Etxeko bi atariak etsi. FIr 140. Arkaitz onen gañean goratuko dut nere Eliza, ta infernuko atariak etzaizkio nausituko. Ir YKBiz 237s. Andre nobia, ille-oria, / zabal zazu ataria. (Canc. pop. in Or Eus 360 ). Etxera sartzean ataria ersteko aurpegia itzuli bear zue; ta orduan aitzukaldia norbaitek aurtiki zako ta arriak atarian zilo andi bat egin zue. (Ae). A EY II 394. Arpe osoaren zabaleran atari irikia dauka argitara. Zait Plat 48. San Pedrori engañatu bearko zion ollasko pare batekin edo, ia zeruko atarian atzian biñepin uzten zion. Astiz 12. Gaintze t'Intze, infernuko atarien giltze. (AN-larr). EZBB I 119.
(Fig.).
Bear du izan bataiatua, zein baita Eliza onetako ataria. Ber Doc 113v. Zorionaren atarian gazte zoroak gizon argi naigabetsuaren illeta illun gogaikarria entzun lezakean irudira. Ag G 49. Gauzok guziak ikusiko dittuzuenean jakin zazute iya atarietan dala. Inza Azalp 82. Egun ezearen kea / goiak du kolore: / egunaren atariruntz / zauri bat, gordiña, / odol-bearrean urre. "Hacia el atrio del día" . Ldi BB 106. Tximinitik kedarra jalkitzearekin / ago batez diote: "Elurra da atarin". "A las puertas" . Or Eus 129. Mariñel-erria / da Euskalerria; / ta itxasoa, euskal- / -miñen ataria... SMitx Aranz 231s. Zorionaren atarian nago bada; "eztaiaren bezperan". Txill Let 59. Eguantzeko epe-bear arek, egun astun, bero, larri, kixkalgarriaren atadi zirudian. Erkiag Arran 155. Antiguako Amaren egunaren atadian aizera eben, ba, euren maitakundea Zuriñek eta Xirdok. Ib. 194. Platoneneko atarian gaudelarik, gogoan euskalduna izango dut, gezurra badirudi ere. Zait Plat 2. Biar zeruan izango dugun zorion orren beraren ataria ta asiera bat bezala ematen zaigu orai bereon. Vill ( in Gand Elorri 10 ). Gizartearen atari, muiña ta guna bezala den familia. Vill Jaink 156. Gorago mintzatu giñan gaztaroko atarian gertatzen denaz. Ib. 127. Mendi axala goiz-argiz zillar / egun atari denean. NEtx LBB 338. Gerra gogor baten atadian gengozala. Gerrika 58. Badirudi nolabaiteko autonomiaren atarian gaudela. MEIG VII 163.
(Con reduplicación intens.).
Maider-en zentzumena oraindik aurtzaroaren mendeko bazan ere, gaztealdiaren atari-atarian zegon. Etxde JJ 238.
2. Prólogo.
Eta el gaitezen orain Orixek egin digun "Atari" ederrera, ortik barrena olerki-yauregi ikusgarrira sar gaitezentzat. J. Yurre ( in Loram 24 ). Platon-en, Politeiaren atarian bertan auxe atematen dugu. Zait Plat 28. Ez du itzaurre apaiñik izango ezta liburu-atarietan ipiñi oi diran amalauko, epigrama eta laudoriorik ere. Berron Kijote 18. Adiskide on batzuek eskatu didate, ez dakit ongi zergatik, Orixeren gorazarretan irten den liburu mardul honen atarian mintza nadin. MIH 290. Liburu sorta zaharberritu baten atarian. MEIG IV 122.
3. (Tras instrumental). Parte de fuera (de), zona exterior (a). v. 1 ate (4).
Eleizaz ataritik izan dittuan etsai ain ikaragarriaz gañera, Eleizaren baittan sortutako nastzale, siñiste gaiztokoak, etsai ikaragarriagoak izan dira oraindik. Inza Azalp 90.
ATARI-AITZIN. Zona frente a la puerta. "Atari antzinin (AN-5vill)" Gte Erd 250.
ATARIA JO. Llamar a la puerta. "Ataia jo debe (G-nav)" Gte Erd 27.
ATARI-ALDE. Alrededores de la puerta, zona exterior frente a la entrada. " Ataialde txukuna etziok " ZestErret.
Ez dakit arkitu ote litekean Erri guztian baserri-etxe bat bakarra ere bere iturri jakiña bagekorik; baña, bai biña eta iruna atari aldean dituztenak ere. Izt C 104. Etxeak atari-aldera baranda bat zuen; eta [...], barandara irtenda, Pilatok salatzalleai itzegin zien. Lard 450. Atari-aldean norbait oleska egoan. Ag AL 45. Bertze gizon bat meatxatzen zuten urbil zadin etxeko atari aldera. FIr 139. Zein dira atari-alde hortan zarataka? NEtx Antz 131. Atadi-aldera emakume eskale bat dator. Ib. 81. Kazkabarrak Izarpeko atari aldea goiztxo zuritu. NEtx LBB 95. Atai-aldean laiotza. Ib. 368.
Portal.
Basarri galant onen atari-alde atsegintegi edo paraisoa bailitzako egontokia zan. Garbiz EEs 1930, 68. Alde egin eban sukaldetik Aramaio orrek eta atari-aldeko eskepean ixil-ixilik aulki luze bi zearretara ipiñi. Kk Ab II 11. Atadialdeko atean azaldu ziran garaian, Libek esan zien. TAg Uzt 142.
ATARI-ALDEKO ATE. Puerta de entrada.
Atadialdeko atean azaldu ziran garaian. TAg Uzt 142.
ATARI ARGI.
Sarrera estua ta illuna eban, sartzen ziranai bildur emoteko lain; alan bere, barruan atari-argia ba eukon, eta ala-alako etzauntzak. "Patio pequeño" . Or Tormes 65.
ATARI-ATE. Hoja de puerta.
Etxe-barnean idukitzeko / gai ez da atari-atea. "Ni la puerta de la casa es suficiente para contenerlos" . Or Eus 235.
ATARI-AURRE (G-goi; atai-a. V-gip), ATALAURRE (G-goi). Ref.: Etxba Eib (atai-aurria); Gte Erd 141, 250. Zona situada frente a la puerta. "Espacio propio delante del portal. Atai-aurrian, armallak alde banatara, ifar aixetan kontuak esateko" Etxba Eib.
Eliza nagusia, eta beraren atari-aurreko leorpe begitangoa. Izt C 58. Loiolako atari aurrea, barrunpeko ibiltoki, sukalde eta gelaetarañokoak daude, iturri eder garbiakin ondo janziak. Ib. 82. Onela izketan eldu ziraden osaba illobak Etxe-alaiko atari aurreko intxaurretara. Apaol 77. Usterik gutxienean, gurutzea atal-aurrean. EZBB II 130. Etxeak daukan arpegi garbia, atari aurreko lore-ontziak, sukalde barruko urdai-lukainkak. Ag G 369. Artean Bikendi, atalaurrean uzkur, zume zuriak yaso, esku bizkorrez biurritu, ta saskia eotzen asi. Or Mi 83. Arago, bi emazteki --erratzak eskuan-- / atal-aurrea garbitzen elkar apustuan. "Sus portales" . Or Eus 53. Udazkenean ego-aizeak gogor jotzen badu gure atadi aurrean. NEtx Nola 22. Aurrean, Baltzategiko atari-aurrean dagoen tellapea degu. NEtx Antz 30. Atal-aurrera joana da, prozezioa nun datorren ikustera. Ib. 53. Ego-aizearen arro-aldiak orbel-zurrunbilloa sortu zuan atai-aurreko intxaur-ondoan. NEtx LBB 16. Astoa atari aurrean bueltaka. JAzpiroz 201. Inguru onek Paradisoko / atal-aurrea diruri. AZink 75.
(Fig.).
Hemen, eserita nekean, / deusezaren atean, / edo tormentuaren / edo ta zeruaren / [...] / edo ta ez dakit zeren / atadi aurrean. Azurm HitzB 48.
Prólogo.
Gogoz abiatu naiz, bestetan ez bezala, euskal hiztegi honen atalaurrean hitz batzu moldatzen. MEIG VII 25.
ATARI-BAZTER. Alrededores de la puerta.
Lana pentsatzeko artuz / egoaldi ederrak; / da txarrarekin zaitzen / atari bazterrak. Insausti 284.
ATARI-BOKALE ( p- Dv (que cita LE Kop) ), ATAL-POKALE. Umbral de la puerta.
Oraingoan etze pasatu infernuko atari-pokaletik barnago ura. (313). LE-Ir. Baña [txakurra] atal-pokaletik barin badago samin errabiatua aunka ta aunka, enfadoso da. (160). Ib. Pensa emén paratudéla / nola atari-pokaléan, / eman náies dauzkiéla / giltzak eskuzabaléan. LE Kop 155.
ATARI-ERTZ. Umbral.
Moxolo Potolo agertu oizan bero ta urdurien ardangelako atari ertzean, parrezka, kiñuka, gezur-eztulka. Ag G 169.
ATARI-GUARDIAN. Guardando la puerta.
Txakurra, zer eiten dek / bidian erdiyan, / oitura dan bezela / atari goardiyan. Tx B 187.
ATARI-INGURU. Alrededores de la puerta, zona exterior frente a la entrada.
Baserri etxerik geienak dituzte, nork bere iturri jakiñak atari inguruan. Izt C 81. Isasondoko mugapean etxe gutxi topatuko dira beren atari inguruan iturri garbi on ugaria ez daukatela. Ib. 96. Atari-inguruetan iñor ez da ageri. Or Eus 131. Amaikak ziran, eta ez zan iñor ageri atadi inguru artan. Ugalde Iltz 65.
ATARI ITXI.
Gurs-eko atari itxitu edo Mirandategi artatik atera berri nintxinan. Or QA 101 (se refiere a un campo de concentración).
ATARI-JIRA.
"Atari-buelta, ingurua. Hau dek atai-jira daukauna, zerriya baño zikiñaua " ZestErret.
ATARIKO HAIZE. "Orren itzak eta atariko aizea... biak bat, las palabras de ése y la carabina de Ambrosio (litm.: el viento del portal) pata (Gc)" A EY III 258.
Atariko aizeari baño yaramon geiago ez die iñork egiten. Ldi IL 25. Willi jaunak esan oi du etxetako karidadea ta atariko aizea bat dirala. Lab SuEm 181.
"Atariko aizea baño lotsagabeago" (G-azp).
ATARIKO ATE.
a) "Ataiko atia, puerta de entrada. "Ataiko atia zan, zaldi gañian barrura sartzeko beste aundixa" Etxba Eib. "Atariko aten aurean (AN-gip)" Gte Erd 250. "Ataiko atetik sartu orduko bazkaia prest daukazue ta oaindik zeoze esanber! ZestErret.
Baña itxirik eguan ataiko atera eldu baño lenago, aurkitu zituzan barruan eskekuak. Ur MarIl 116. Ala zamatuaz ez zan errez leiotikan iges egiten, atera ziran atariko ate zabaletikan. Apaol 72. Untz-estalia, etxe zartxua; / aren ataiko atian / zakurra isats-belarri-motza, / zaunkaz lotua katian. MendaroTx 102. Ta lizar-gurutze bat / ataiko atian / jarriko zuen, jaiki / zanakin batian. Uzt Sas 213. Ondorengo egunetan jarduten nintzan atariko atearen aurrean. Zendoia 233. Atariko atea baiño lotsagabeagoa da. EZBB I 48.
b) Inmediaciones, proximidad de la casa; muy cerca. "Oso gertu; etxetik gertu-gertu. Lana ataiko atian billau omen du" ZestErret.
Pake santuan bizi giñan gu / ogei ta lau bat urtian, / eta pabrika egin ziguten / gure ataiko atian. Uzt Sas 251. Baña Burgos atariko atean zegok Amerikarekin komparatzeko. TxGarm BordaB 113.
ATARI-LEHORPE. Atrio.
Eta atarileorpe andiena zegoan biribillean arri landuzko iru errenkadakin. "Atrium" . (3 Reg 7, 12) Ur ( in BOEg 569 (Dv lorio, Ol aldabe, Ker atari, BiblE areto ) ).
ATARI-LOHI. v. atalohi.
ATARI-ONDO. v. 1 atalondo.
ATARI-PORTZEKO. "Atari portzekoa, el traguito de despedida al final de una gran comilona (AN-ulz)" A EY III 344.
Bi andrettoak, apustua irabazirik, atari-portzekoa eskatu zuten: beste pinta bana. (AN-ulz) "Pidieron la propina" . A EY II 458.
ATARITIK ATARI. De puerta en puerta.
Nezesidadea da, komuna esaten zaiona: au da, eskeko pobreak, ataritik atari dabiltzanak padezitu oi duena. Gco II 36.
ATARI ZABAL. "Atari zabalean lo egin, dormir al aire libre; litm.: en portal abierto (AN-larr)" A EY III 242.
Laurogei urtez atari zabalean etzinda ere. " No durmió un día debajo de tejado" . (Quijote IX) Or RIEV 1929, 7 (AIr RIEV 1928, 600 aterbean lorik egin gabe ). Gure apaiza etzegoan aisa bere txokoan, atari zabalera atera gabe. Or SCruz 23. Zenbait gabez atari zabalean lo egiten zuela, ta bordetan zakurrek ozkatu egin zutela noiz edo bein, eta zauri-ondoak an zeduzkala. ' Sous le firmament' . Or Mi 54. Atari zabalean, eguratsean, mai-inguruan zeuden, ilunabarreko urre-dirdaiean bildurik. Ib. II.
ATARI-ZAINTZAILE. Portero. v. ataltzain.
Atari-zaintzaillea, / etxekoen poza [txakurra] . Zendoia 211.
ATARI-ZAKUR, ATARI-TXAKUR (V-m-gip, G-to), ATAL-ZAKUR (B). Ref.: A (atari-txakur, atal-zakur); Etxba Eib. "Atari-txakur, perro casero" A. "Atai-txakurra. Perro guardián de la puerta. Cancerbero. Atai-txakurra ona izateko biar dau izan zaunkalarixa" Etxba Eib.
Gau beranduan beren ordua / ondo aukeratzen dute, / Atari zakur gogorrengatik / ajola gutxi zaiote. Basarri 114. Atari-txakurrak bere zaunka zakarra jo zuan auzo-jendea ikusi zuanean. NEtx LBB 59. Atai-txakurrak ulu. Ib. 375. Ortarako ezita zeukaten atari-txakur bat baziteken. Ataño TxanKan 209.
ATARI-ZULO. Hueco de la puerta. "Ni alde guzietara béire, eta ñor arai ez, ta: "txix-txix-txix" aite ataixulotik" Iz Ulz (s.v. aldi).

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper