Tr. En el Norte (h)irrisku es la forma más frecuente, aunque hay arrisku en Haramburu, Axular, Etcheberri de Sara, CatLav, Baratciart y Monho por lo menos. Entre los suletinos sólo lo hallamos en Myst (arrixkian). Al Sur domina arrisku, si bien la primera forma documentada es irrisku (que hallamos tbn. en V. Mogel, Lardizabal y Orixe; cf. irrixku en J. I. Arana). Las var. con palatal, y aquellas con -o final, son frecuentes sobre todo en textos guipuzcoanos y alto-navarros del s. XX (aunque cf. arrixko ya en Lizarraga de Elcano). En DFrec hay 218 ejs. de arrisku (todos del Sur), 8 de irrisku (todos del Norte), uno de arrisko, 2 de arrixko y 6 de arrixku.
sense-2
1.(V, G, AN, B; SP, Añ, H), arraisku (A (que cita a LE)), arraixko (H (que cita a LE)), arraixku,arraxko,arraxku,arrisgu,arriska (S), arrisko (AN-larr), arrixk (S), arrixka (Foix ap. Lh), arrixko,arrixku (L, BN, S), arrizku (Añ (V)), errisku (SP, Foix ap. Lh), herrixku,hirriska (L, BN, S), hirrisku (BN; Urt II 280, Lecl, VocBN, H; irrisku L, BN, S; Ht VocGr, Lar, Aq 401 (G), Añ, H), irrixku (L, BN), risku (VocS 140). Ref.: A (arrisku, arriska, irrisku); Lh (arrixku, hirriska); EI 202; Lrq /aRíšk/; Iz ArOñ; Asp Gehi (arrisko); Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 54, 278.
Peligro, riesgo. "Arriskua, risque, erriskua, risco, daño" SP. "Riesgo" Lar y Añ. "Orrek arrisku aundiak ditu (V-gip), orrek badu arriskua (V-arr-gip), orrek badu naiko arriskua (G-azp)" Gte Erd 54.
Ezen moment oro dituk xoll handi hirriskuak, / Non handiro baitabilltza jendeak izituak. EZMan II 129.
Abitua agerian darabilatenek meritu gehiago dute kapitain kuraiosek eta deliberatuek halako arrisku handiak eztarabilzatenen artean bezala. Harb 453.
Birjina, lagun zakizkigu / Sekulako hirriskuan. Gç 144.
Etzaie iduritzen arriskurik badela; eta ikhusten dutenean arriskua dela [...], erremediorik ezin kausi dezakete. ES 181.
Hekien salbamendua hirrisku handitan dabilla. Ch III 7, 3.
Noiz ere baita arrisku hekin exenpluek eta hekin solasek bekhatu eraginen darokutela. CatLav 158 (V 80).
Hunelako konsiderazioneak ez dire moien aski botheretsuak, hirriskutik zu atheratzeko edo libratzeko. HeGudu 116.
Luisen ta bere amaren bizitzak irrisku anditik libratu zituen. CbJust 8.
Arima ephelak ez du hurren ezagutzen bere hirrisku ikharagarria. Lg II 198.
Ezin bihotza dañatua izan daite hirrisku gabe. Mih 121.
Tentazioneez atakatua, arriskuz bethea eta inguratua zare?Brtc 184.
Zenbat arriskutarik kanpoan ez dire birjina daudezenak?Ib. 225.
( s. XIX)Gaitz, arriskuetarik, / Otoizten zaitugu / Ein gaitzazu libro. Monho 74.
Kanpotík, barnetík, / aurretík, atzetík, / presóa arrixkos beterik. LEKop 132.
Galbide edo arriskubetan laguntzat jarten iaku. CrIc 16.
Gitxiarren ni illa / Iza-ez naz koipetan. / Ez ta basuetan / Onlango arriskurik. MgPAb 102.
Ikusi ebalako argi ederraren bidez bere arrisku edo peligruba. MgCO 32.
Arriskuari aurrez begiak ezarri. VMg 70.
Urrengoan gorde ezazu burua onelako irriskutik. Ib. 9.
Pekatu mortala egiteko arrisku, perill edo okasio gertuan. Gco II 23.
Lagun nazazu [...] hirrisku, tentamendu ta behar-ordu guzietan. Dh 88.
Nun nai bakarrik seiñak istiaz, animalijeen batek galduteko arriskubagaz. JJMg 26.
Katigu dagozan emakumiai eragozten jakue dantzan bakarrik egitia, seiña galduteko daukeen arriskuba gaiti. fBOlg 36.
Irrisku guzietan defensa bat. OrrSerm 289.
Heriotze eternalaren irriskutik, beira zazu. JesBih 457.
Irrixku guzietarik begira ditzazke. Jaur 169.
Ez nagizu itxi egoera arriskuz beteriko onetan. UrMarIl 28.
Etzen gudua izan, bainan herioa; / Hirrisku gutirekin han gizona yoa. HbEsk 58.
Jose onaren garbitasuna irrisku andian arkitu zan. Lard 51.
Yoan zen ihesi eremurat, ustez han etzen hirriskurik. HbEgia 55.
Badakit zure adixkide guzietan bat ez dela zer hirriskutan zaren ohartaraziko zaituenik. Laph 81.
Orduan egiñ genduen guzia beldurgarri eta arrisku andikotzat gendukan. ArrGB 118.
Kolpe huntarik badizu / Granganatzeko herrixku. ChantP 340.
Bere bide luze ta irrixkuz betean. AranSIgn 63.
Nabegantiak arraxku txarra / pasa bear duan ezkero. Xe 190.
Mariñel asko ito omen zan, / besteak bildur da larri, / arrisko ortan berriz geiago / ez omen zuten nai jarri. Arrantz 79.
Leku labanean, / Arrisku artean. ABAmaE 341.
Ez da hirriskurik yudu bat yuanen dela [...] giristino baten botigarat. ElsbFram 183.
Egun gitxi barru biurtuko naz ni, zuk uste dozun arriskuak igaro baga. AgAL 155.
Eztau beteten ondo biotza / arrisku bako atseginak. AzcPB 103.
( s. XX)Arrisku (peligro) andiak emoten deutsa biotzari astindurik andiena. AgKr 16.
Traba, utsune ta miñ artzeko arriskoak. Ib. 141.
Orrek arriskuok eta naibageok igaro ta urrengo egunean. EchtaJos 81.
Arrisku aundiya izaten du / apusturetako lanak. EusJok 156.
Zaindu biarrian nago, olako arriskubetatik alde-eragitteko berari. Altuna 57.
Señale ibilli dala / arraixku aundiyetan, / arrai txarra besterik / ez dan tokiyetan. Tx(inImazAuspoa 24, 54).
Arrixko andiago da gangrenatu gabe delarik operatzea baiño. FIr 170.
Azkarra, bizia, kementsua, arriskorik estuenetan bare aundikoa. AlzRam 35.
Ondartzan oro laga! --arrizkubak darraigu--. LauxBBa 136.
Etxeak bere baitu [obia], naiz alda / esku batetik bestera. / Lêngoek saldu nai ez dutela / arriskua du galtzera. OrEus 408.
Xamurtasun neurri gabeak baditu bere arrixkuak, eta ez nola naikuak. JArtY 1933, 83.
Langilleak euren alogerok noz eta zelan eskuratuko dabezan be arautu dagikie, alogerok galtzeko arriskuak al bestean urrinduaz. EguzkGizAuz 166.
Irrisku guzien gatik saindu-itxura porroskatzaileeri ederki buru atxiki zioten. ZerbIxtS 102.
Ezkontzeak bere irriskuak, ez ezkontzeak bere tristeziak, ez dakit bada zer egin!LfMurtuts 35.
Alde batetik, ni emen egoteak zuentzat lan eta neke ugariak dakarzki eta bestetik, arraxko bizia. Eizg 129 (ap. DRA).
Piarres erailtzeko aukera onak bazitun zuzentasunaren zigorpean erortzeko arrisku aundirik gabe. EtxdeJJ 146.
Behin eta betiko erabakitzeak berak, ordea, irrisku oro baztertzen zuen. MdePr 105.
Erasoan irriskua aundiago ta garaikundean poza aundiago. OrAitork 189.
Eguzkitan ezin zeitekean iñor egon, bertan zorabiatuta edo buruko miñez geldituteko arrisku bage. ErkiagArran 161.
Aretxek bai eliziak azpian artuta iltzeko arriskorik barik bizi zirana. SMZirik 11.
Bein neska baten ondoren ibiltziak daukan arrisgua, gero bizi guztian atzetik kendu eziñik ibiltzia. Ib. 125.
Alako itsasoarekin arrisku aundia zegoala ta karga guztia uretara bota. AnabPoli 61.
Ik uste deken baño arrixko aundigoko lanak. UgaldeIltz 63.
Begi gabe daroe, / arriskuz-arrisku, / engaiñuzko loturaz / biziro katigu. GandElorri 158.
Irriskua etzen txarra denak irets zitzan itsasoak. ArdoySFran 247.
Pekaturako arrixku aundia zalako. AlzolaAtalak 41.
Arrixku bitartean atseden artu oi zuten. BerronKijote 218.
Bizitzaren arriskua ikusten diat nik gaur guretzat. Alkain 117.
Lau seme dauzkat arraiskurik gorrienean. AtañoTxanKan 226.
Galtzeko arriskuagaz konturatu egin dira batzuk. Gerrika 184.
Zer parada alabainan zigarreta baten erretzeko, gostaia gosta eta irriskuak irrisku!LarreArtzainE 125.
Herri oso bat itzultzaile bihurtzeak baditu bere arriskuak, ongi agerikoak gainera. MIH 84.
Bigarren estazioa Artetxe beraren arrixku bat izango da. Ib. 213.
v. tbn.
CatBus 31. Legaz 9. Xe 290. Bv AsL 118. Urruz Urz 63. Itz Azald 80. Urruz Zer 20. Kk Ab I 81. ForuAB 123. Arrantz 156. JanEd II 10. ArgiDL 70s. Inza Azalp 63. FIr 150. Enb 199. Goen Y 1934, 99. Ir YKBiz 197. Arti Ipuin 75. Osk Kurl 215. Vill Jaink 64. MAtx Gazt 75. Etxabu Kontu 118. Onaind STeresa 95. Arrisko:
Belaus Andoni 4. ForuAG 325. Anab Aprika 38. Lab SuEm 186. Lizaso in Uzt Noiz 30. Berron Kijote 42. JAzpiroz 210. Ayesta 69. Arrixku: Xe 190. Inza Azalp 43. ArgiDL 3. SMitx Aranz 101. Or Aitork 53. NEtx LBB 89. Olea 92. Uzt Sas 161. MMant 42. Insausti 103. Arrixko: Lab EEguna 103. SMitx Aranz 94. Olea 102. Arraxku: MarIl VI. Irrisku: Iraultza 161. MarIl 104. Bordel 96. Izt C 331. Elzb PAd 60. Etchebarne 78. Hirrisku: Lap 191 (V 85). Irrixku: MarIl 130.
azpiadiera-1.1
(Como segundo miembro de comp.). Riesgo de. Zure jazkera ez dedilla pekatu-arrisku izan iñorentzat. MAtxGazt 80.
azpiadiera-1.1.1
Riesgo de perder. Zonbaitek, ase nahiz beren mendekua, / non nahi sortzen dute bizi irrixkua. XaOdol 251.
sense-3
2.(Usado como posposición, tras tema nudo o caso absoluto det.).Con riesgo de (perder). Bizi-arrisko airian / nuaie arara [Nevadara]. Auspoa 77-78, 261.
Biziya arrisko aireko oitan / etorri giñan onara.Ib. 294.
azpisarrera-1
ARRISKUAN.
(V, G, AN, B, L-sar-arcang, Ae, S (-ian); Añ; arraiskuun G-to; arraixkoan H (que cita LE Urt); arraskuun G-to; arraxkoan G-to; arraxkuan G; arreskuun G-azp; arreexkun G-azp; arrisguan V-oroz-arrig-ger; arrixkoon G-goi; arrixkuan V-ger-gip, G, AN-gip; hirriskuan Urt, H; irriskuan G-to, L-ain-côte, BN). Ref.: EI 202; Etxba Eib; Gte Erd 18, 278.
En peligro, en riesgo. "Adducere in discrimen, hirriskuan ezártzea, emátea" Urt I 145. "Arriesgar, arriskatu, arriskuan ifiñi" Añ. "Danok iltzeko arriskuan bizi gara" Etxba Eib. "Zu arriskuan jartzerik ez nuke nahi (V-gip, G-azp-goi), nereatik arriskuan ez jarri! (G-goi)" Gte Erd 18. "Bekatu mortalaren irriskuan (BN-arb)" Ib. 253. v. ARRISKUTAN, ARRISKUETAN.
Gu ere marinelak gara, arriskuan bethiere bizi garenak. Harb 402.
Erhoa, halako gloria / hik uste parabisuan? / Eta bitartean utzten duk / benturaz hirriskuan?Gç 103.
Kolpatua izateko eta bizia galtzeko ere hirriskuan denaz geroz. HeGudu 103.
Bere tresora agerian darabillana, haren galzeko hirriskuan ematen da. Mih 36.
Jarten da bat pekatu egiteko arriskuban. MgCO 121.
Bein baño geiagotan arkitu naiz berak arrapatzeko irriskuan. VMg 71.
Arriskuan bere nai edo borondatez jarten dana. Gco II 42.
Gaixtoa kóntra Jang(oiko)agánik apárt, ta Jang(oikoa)en odioan, beti gálzeko arrixkoan. LEUrt(ms.) 71r (ed. 1846, 197 arraiskuan).
Parátus arrixkoan salbázioa. Ib. 92r (ed. 1846, 259 arraixkoan).
Hain deus guti gatik ematen nintzenean bekhatoreen jujamendu guziz etsigarria jasan behar izateko hirriskuan. Dh 139.
Gaixorik illteko arriskuban. fBIc III 272.
Irrixkuan pharatzen dute bere sujeten bizia. Jaur 149.
Aski enüxent izan beiniz arrixkian jartera erorteko ifernüko gaitz ikharagarrietara. Myst 25.
Bere nahiz ematen dira hirriskuan. HbEgia 55.
Berheala zerurat juan, ala, Jainkoarentzat lanean ariz, arimaren galtzeko hirriskuan bizi. Laph 247.
Bere bizia arriskuan paratzen duenak. Legaz 28.
Oien biziya beti, / dudarik ez dago, / naiz osasuna izan / arriskuan dago. Arrantz 93.
Len pobre ziradenak aberats egiñik, / Arriskuan buruak ipiñi gaberik. ABAmaE 286.
Jaun Erretora unthuts eta marhantatzeko hirriskuan. ElsbFram 73.
Geure salbazinoe betikoa arriskuan iminten dabeen gatxetara. ItzAzald 67.
Zer egin bear du iltzeko arriskuan dagon kristauak?KIkG 62 (v. tbn. KIkV 76).
Itxua, zoro orrek, aroztegitik atera ta arriskoko bizikera onetan jarri dit. AlzRam 27.
Arriskoan dabillena bertan galdu oi dala. AnabUsauri 52.
Ea lilluratu-ta neskatxa xamurren baten sarean erortzen ote zeran. Arriskoan zaude. LabEEguna 93.
Eriotza yasateko arrixkuan utzi zitutenak. OrQA 86.
Semearen bizitza arriskuan eta linguistikako txotxolokerietan zabiltze?OskKurl 23.
Gizadiaren erregebidetik baztertua izateko arriskuan dago. VillJaink 35.
Ugazaba, ta onen emazte manatsu ta baratza, arriskuan dakusaz. ErkiagBatB 142.
Pekatu egin eta egin arazteko arrixkuan ipiñiko ziñake. MAtxGazt 9.
Lohian itotzeko irriskuan diren gazteeri. ArdoySFran 306.
Nola pentsa nik bi gazteak han irriskuan zabiltzala. XaOdol 321.
Gure eleizako torrea dago / jausiteko arriskuan. FEtxeb 162.
Goiko mendira bialduta genduzkan ardi antzuak arriskuan ikusten genituan. AZink 22.
Nahasiak edo nahasteko arriskuan gelditu zirenean. MIH 389.
v. tbn. Ur MarIl 27. Eguzk GizAuz 5. NEtx Nola 31. Munita 138. Onaind STeresa 24. Gerrika 75. Arriskoan: Belaus Andoni 13. Arrixkuan: Lab SuEm 175. Olea 148. AZink 78.
azpisarrerakoSense-1.1
(Precedido de gen.). Tentazione, eta atsekabeen hirriskuan zuk ni maiz utzi arren, guziak ene progotxutan egiten ditutzu. Ch III 59, 2.
Zer zorokeria, galtzea hanbertze onthasun, eta hain zori gaitz izigarriaren irrixkuan jartzea mement bateko atsegina gatik. Jaur 133.
Ez othe da bada erhokeria bethi iraun behar duten suplizioen irrixkuan jartzea. Ib. 175.
Arkitzen dira betiko galeraren arriskuan. BvAsL 199.
Golperen batekin aundidura ta zauri-ultzeraren arriskuan badago. Ostolaiz 143.
azpiadiera-1.1
(Precedido de tema nudo). Ez nintzan geiago bala arriskuan ibili. AZink 105.
azpiadiera-1.2
(Precedido de sintagma con suf -tarako). Ez, ez gaitezen jarri [suzko] bañu aietarako arriskuan. UrruzZer 71.
azpisarrerakoSense-1.2
(Precedido de gen.). En riesgo de perder. v. supra (2). Khorda horiek ezin khen ditzozket, biziaren hirriskuan baizik. Laph 165.
Jainkoa othoitz nezake, ene arimaren hirriskuan, hemen utz nezan. Ib. 248.
Jesu-Kristoren fedearen aithortzeko goraki, eta biziaren beraren hirriskuan. CatJauf 108.
Bere biziaren irriskuan, Esther joan zen Erregeren ganat. ZerbIxtS 73.
Batzu dirutan emokatuak, gako guziak eskuan, / eta bertzeak ogia galdez, biziaren irriskuan. XaOdol 174.
azpisarrera-2
ARRISKU DA.
Es peligroso, arriesgado. Zerbitzatzen ez dakienarenzat hirrisku da buruzagi izatea. Ch I 20, 2.
Mundu guzia maitatu behar da; baiñan hirrisku da mundu guziarekiñ trebe izatea. Ib. 8,2.
azpisarrera-3
ARRISKUETAN.
azpisarrerakoSense-3.1
a)(Tras posesivo).A su (mi, etc.) riesgo, bajo su responsabilidad.
Gure habitant batek enpruntatu zioela bere hirriskuetan xalupa bat Hosqueti. CartUrrñ 134.
azpisarrerakoSense-3.2
b)En peligro.
v. ARRISKUAN. Sei illebete dozak itxasora oala, ta iru bidar ibilli az ittoteko arriskuetan. EchtaJos 94.
Urtean bein gitxienez aitortzea ta orrezaz gañera ilteko arriskuetan. KIkV 75.
Arriskuetan jagon, / Ene gotzona. / Ixan nadin euzkeldun / Kistar on-ona. Enb 109.
azpisarrera-4
ARRISKU-JOKO.
Lapitze-Portukoa izan zala lendabizi gertatu zitzaion arrisku-jokoa. "La primera aventura".BerronKijote 42.
azpisarrera-5
ARRISKUKO.
Peligroso, arriesgado. v. ARRISKUZKO, arriskutsu. Arriskuko eritasun bat dugunean, muga onez galde dezagun komunione saindua. Ax 263 (V 132).
An ikusten da, edade arriskukuak, ardauak, apaindurijak, konzienzija nasaijak, ta oitura desonestubak daukan luxurija osua. fBOlg 64.
Luurreko gauzak gaiti ezkondutia, [...] arriskuko ezkontzia dala. fBIc III 348s.
Jaungoikuak librau gaizala alako bizi era penazko ta arriskukuetati. Ib. 320.
Arrisguko biarra. SMZirik 78.
Beste ezer arriskukorik ez eutsen atrapau. Gerrika 178.
azpisarrera-6
ARRISKU-LEKU.
Lugar peligroso. Arriskuleku dan itsaso izugarri orren urruma latz eta gozoak. ErkiagArran 197.
azpisarrera-7
ARRISKU-MIN.
Eme azan itxas urdiña! / itxastar orrein begijetan / nok jarri yok arrisku-miña?"Ese amor a los peligros".LauxAB 61.
azpisarrera-8
ARRISKU-SALTO.
Salto mortal. Arrisku-saltua izaten da aidean bira osoa egin ta zutik erortzea ezeri ikutu gabe. AnabPoli 103s.
Urrena arrisko-saltua egin zuan ta ezin obeto egin ere. Ib. 134.
azpisarrera-9
ARRISKUTAKO.
Peligroso. Baldin eritasuna arriskutakoa bada, zer egin behar da?Ax 352 (V 171).
Erakutsi onetan esango deutsut bakarrik, ze arriskutakoak dirian diruba gaiti egiten dirian ezkontzak. fBIc III 349.
azpisarrera-10
ARRISKUTAN.
En peligro. v. ARRISKUAN. Neure indar xoillez sekulan ezin eskapa nindekeien arriskutan izatu naiz. Harb 271.
Gizonen maleziak hirriskutan ematen zuenean. Ch III 38, 2.
Hirriskutan dire, bere bizio zaharretara erortzeko. HeGudu 80.
Dohatsu eta milletan dohatsu izanen naiz, hura galtzeko hirriskutan emanen naizen baño lehenago. Mih 9.
Hiltzea desiratzen, eta hiltzeko, edo osasunari bidegabe egiteko arriskutan ematen direnek. Brtc 62.
Arriskutan zirenen abertitzea. Ib. 208.
Arriskutan garenean, / Kuraiez gaitu betetzen. Monho 130.
Hetan jartzea Jainkoaren tentatzea da. Irriskutan pharatzea da galtzeko grazia, berthutea. Jaur 108.
Etzen Moises emanen hirriskutan nihoren trufa izateko. HbEgia 8.
Frantziko izenik handienak eta ederrenak ekhartzen zituztenak ziren gehienik hirriskutan denbora triste hartan. ElsbFram 64.
Erlijionearen kontra entzuten diren hitzek flakatzen eta hirriskutan emaiten dute Eskualdunen Fedea. Lap VIII (V 2).
Uzten badituzte haurrak bathaiorik gabe hiltzeko hirriskutan. CatJauf 105.
Ontasuna galduko zukeen, bai eta bere bizia arriskutan ipiñiko. MdePr 179.
Kamioetan gabiltzan danok / beti gaude arrixkutan. Basarri 170.
Familia ere arriskutan eta ondamendira bidean jartzen dugula. VillJaink 156.
Iltzeko arriskutan jartzen det nere burua. Alkain 45.
Gizonak bardin, arriskutan ebiltzan. OnaindSTeresa 77.
Gerrako arriskutan oi, nere maite. NEtxLBB 329.
Mundua kezkatzen duten auziez jabetzea eta bide berrietan barrena ibiltzeko behar den ausardia, geure burua arriskutan ikusiko badugu ere. MEIG I 111.
azpisarrerakoSense-10.1
(Precedido de gen.). Ezartzen du arima mila gaitzen irrixkutan, bizi huntakotz, eta eternitatekotz. Jaur 133.
azpisarrerakoSense-10.2
(Precedido de gen.).En peligro de perder. Gure biziaren arriskutan bada ere. CatLav 223 (V 112).
azpiadiera-2.1
(Precedido de tema nominal nudo). Berotzeko gizonak, fede hirriskutan, / Ethor ditezken gerla segidakoetan. HbEsk 69.
azpisarrera-11
ARRISKUZKO(hirriskuzko Lecl). Peligroso, arriesgado, de riesgo. v. ARRISKUKO. Gure ahal eta artha guzia enplegatu behar dugu [...] urhuntzeko hirriskuzkoak diren presuna guzietarik. HeGudu 109.
Onela nabil basamortu bakarti auetan arriskuzko zer-egin billa. BerronKijote 145.