arras.
Tr. Hallamos la forma erras en los suletinos Maister e Inchauspe y, alternando con arras, en Xarlem y CatS; arraso en Goyhetche y en un texto alto-navarro moderno.
1.
(
AN, L, BN, R, S; SP,
Lecl,
VocBN
,
VocCB
,
H,
VocB
),
arraso (
G-nav, AN-gip-araq),
erras (
S; Gèze,
H),
raso (
G-nav)
Ref.:
A (
arras, erras
);
Satr VocP;
SakHizt
(
arraso
)
.
Totalmente, completamente.
"Radicitus"
SP.
"Arrasar, arras eroan
"
Ib.
"Tout à fait"
VocBN
.
"Beaucoup"
Gèze.
"
Garbitu arras, limpiar totalmente"
VocB
.
"
Arras joana, completamente ido"
Satr VocP.
Hay tbn. raso en G-goi por lo menos (raso aztu zait, etc.). En AxN se explica zahartu hutsezko (ponturaiño) (64) por arras zartzeko.
Tr. Documentado desde principios del s. XVII, su uso crece desde el s. XIX. Se emplea sobre todo al Norte, aunque al Sur se hace bastante frecuente en la segunda mitad del s. XX; antes lo encontramos en Lizarraga de Elcano, Aguirre de Asteasu, Iturriaga, Iztueta, Lardizabal,
CatSal, Arrue, Arrese Beitia, Azkue, Tapia Perurena, Txirrita, Iraizoz y A. Barriola. En
DFrec hay 79 ejs. de
arras, 47 de ellos meridionales.
Oren oro arras dugu erortzeko perilla.
EZ Man I 61.
Iuramentuak Iainkoa bera bere presunan utkitzen du, baiña bertze bekhatu hauk, eztiote hain arras emaiten.
Ax 254 (V 170).
Natura humanoa oro arras akhaba [...] artino.
Tt Onsa 138.
Kofesatzian, arras ükhen behar dügia kontrizionia?
Bp I 67.
Gure etsaier arras parkatü behar deriegia?
Ib. 95.
Hel eztitakianak barurtzera, arras igaran ditakia mortifikatü gabe?
Bp II 43.
Ekhia arras gordatü.
Ib. 49.
Gizona bizi deno, ezta erras tentazionetarik solt izanen, zeren eta [...] gihaureki kharreiatzen beitügü tentazionen üthürbüria.
Mst I 13, 3.
Eta ezpanaizü ajütatzen, eta barnetik azkartzen, erras epeltzen, eta laxatzen nüzü.
"Totus efficior tepidus & dissolutus"
.
Mst III 40, 1.
Gure bihotzetan erretzeko eta arras borratzeko bekhatuaren ondore dohakabeak.
Lg I 208.
Jauna, huna non den arras ihartua zuk madarikatu duzun phiko-ondoa.
Lg II 226.
(s. XIX)
Bere dozepareki hura / erras trionfant düzü.
Xarlem 309.
Elizak ditu kentzen / Eta arras berexten / Bere gorputzetik, / Eskumikaturik.
Monho 26.
Orroit hadi badela leku bat / Hemen arras Jaunaren justizia / Satifatu ez duenarentzat.
Ib. 126.
Atráze arrás aldaturik, ta eginze Errelijióso.
LE Doc 71.
Premiarik ez danean lagunakin egoteko aldegin arras ta osotoro sendatu nai duanak.
AA III 385.
Zer erhokeria beraz hain arras galdu beharko ditudan gauzez hanbat kontu idukitzea.
Dh 118.
Mirakulu izanen da, ezpada arras etsimendutan erortzen.
Ib. 129.
Arinkerietan, munduko dosteta harroetan, arras andre dena Mariaren desgogora.
Ib. 265.
Ene ondotik ethorriko direnek, esperantza dut, khenduko dutela oraino arras C gogorra, eta soinu horrentzat, bethi K ezarriko dutela.
MarIl XVI.
Gizonen estimua arras alferretan da.
jaur 144.
Enintzala heltüren arras etsitü nin.
Etch 358.
Jaunak, entzunik aren / itz negargarriak, / itxi ziozkan arras / bere belarriak.
It Fab 129s.
Lengo eguneko zure jolasak arras jostatu ninduen.
It Dial 3 (Ur asko, Dv hainitz, Ip hanitx
).
Ez udako berorik andienak makaltzen gaitu arras eta ez neguko otzik gogorrenak kikildu geiegi.
Izt C 24.
Barrunpeko mami ta ezurrak larruari arras kendu eta au lasto zeatuz ondo beterik.
Ib. 192.
Mutu baitzen egon arras, harritua guzia.
Gy 70.
Ikhasi zitueneko, / Arras ezpada, ongisko / Hark yakitekoak oro.
Ib. 268.
Eta Danielek puskatu eta eliza arras ondatu zuen.
Lard 323.
Arras ez bada, bederen hein bateraino, ergelen miraila.
Hb Egia 57.
Orai ez bezalako azturak zirela lehen eta etzirela buru hezurrak arras orai bezalakoak.
Ib. 123.
Nola ez-baita ogi arras ilhindi gaberik, erranen darotzut bihar nola xuxenduko duzun hazia.
Dv Lab 47.
Uzten tuzu arras egosterat.
ECocin 22.
Biharamunean jeiki zen sendatua arras.
Laph 236.
Nola bera añ humilla baitzan, arras lotsatu zan.
Arr GB 120.
Kristio fiel guzia / zu arras obligatrik / debozio izatra.
CatSal 3 (CatR 3 anixki obligatruk, CatAe 2 anitz obligaturik
).
Batheyia erras nezesari deia salbatü izateko?
CatS 69.
Milla arranoa! arras gaur arren; itxi illa, / Deslai geratzen direan gauzak, geuk zatiturik / Etorri bedi gura dabena euren billa.
AB AmaE 437s.
Halere erran zukek ez nuela arras galdu denbora.
Elzb PAd 36.
Etzen arras gelditu azken burua ebaki zutenean baizik.
Elsb Fram 116.
Kapitulu hau arras osoa izaiteko, behar nuke erran errex laitekeena.
Lap 150s (V 67).
Nork uste duzu elkharri iratxiki dituela bi gauza horiek [gorphutza eta arima], beren baithan arras desberdinak?
Arb Igand 149.
Zelan puztu zan sua, arin da bizkor da arras Lekeitio-erdia austu al izateko?
A BeinB 56.
Ez, ez, ene bihotza / arras bortxaz jina duzu.
Balad 107.
(s. XX)
Behar da errespeturekin Mahain Saindurat hurbildu, belhaunikatu, begiak aphal, arras hetsi gabe.
CatJauf 116.
Gaur aditu gauza horiek orok nahasi naute arras.
Barb Sup 121.
Zaiak estekaturik goraxko gerrian, / Zango-sagarrak ditu arras agerian.
Ox 163.
Hortan, haatik, etzaundan arras egia erran.
JE Ber 35.
Ez du arras Gipuzkoako mintzaia, ez Baigorri-aldekoa, ez Lapurdikoa.
Ib. 30.
Bure-austeak izan ditut zonbait aldiz idazki batean hitzaldi bat ezin arras ulertuz.
Zub 93.
Egun ori da bisita egin / gendiyona Santa Kruzi, / al zan guztiya errezatuaz / ez genduen arras utzi.
Tx B I 77.
Alegintzen gera, eztala arras galdu ziur bai gera.
ABar Goi 73.
--Ohointza mota berezi bat? --Ez, jauna! --Gogoeta itsusi zonbait? --Ez arras, aita!
Lf Murtuts 21.
Dagoneko gau illundu zun arras.
Etxde JJ 258.
Handik aski laster Azkaindar batekin ezkondurik arras azkaindartu zen.
Zerb Azk 90.
Zeren Zoriaren ekarria naizen ni guztiz, osotoro, arras.
Txill Let 135.
Itsasoa arras erotu zan.
Anab Poli 61.
Hila duk ba, arras hila, hola erraz gora egoiteko!
JEtchep 32.
Dena adimendu eta argi litaken kasko-muin hortarik legea, nahi-eta-ez, zentzuzkoa larioke, eta --erran gabea-- gauzen legearekin arras bat.
Lf (
in
Zait Plat XVI
).
Ez da erraiteko baizik ez dela filma on, ez gaztentzat eta larrua arras egina ez luketenentzat.
Herr 16-2-1961 (ap. DRA
).
--Eta, segur zirea oren bat zurekin egon dela? --Ba, arras segur.
Larz Senper 84.
Emazte hori, edo arras gutaz trufatzen da, edo xoro eder bat da.
Ib. 88.
Arras izutu nazu. Ikarez erdi illik nago oraindik.
Lab SuEm 174.
Herri ttipia da Garazin Jatsu: [...] ez da bere baitarik biziki gora hegaldatuko, ez eta ere arras Arradoy kaskoraino.
Ardoy SFran 31.
Etzezaken ahantz arras Nafarra bere herria.
Ib. 106.
Gure Jainkoak banatzen baitu behar denean grazia, / eta Hazparne ez du oraino arras debalde utzia.
Xa Odol 161.
Pagozulo ilunetara gorde ziren basapiztiak, arraso ikaratuak.
Navarra Hoy 2-2-1988, 25.
Ez nuen beharbada arras sinesten.
Etchebarne 74.
Oroimena arras galdu bagendu.
MIH 318.
v. tbn.
ChantP 70. CatS 83. Etcham 68. Vill Jaink 160. Onaind in Gazt MusIx 149. Olea 66. Azurm HitzB 48.
(B; Gèze, Dv, H).
Muy.
"
Arras ona, très bon"
Dv.
"
Arras itsua, complètement aveugle"
H.
"
Au arras ongi dago
"
Izeta BHizt2.
Cf. Ith 36: "Tous ces mots [hainitz,
osoki,
biziki,
guziz] sont encore usités de nos jours, malgré la tendance de nos contemporains à les remplacer de plus en plus, surtout dans le langage parlé, par ce mot arras d'origine tout au moins discutable".
Ezi üdüri düzü egiazko zelüko zühürtzia erras xar, txipi eta kasi ahatzerik dela.
Mst III 32, 3.
Gaiza handia da amuriua, huntarzün erras baliusa.
Ib. 5,3.
Eta zuria hala baliz / Arras kontent nündükezü.
Xarlem 202.
Batzuen tontokeriaz / Eta bertzen ausartziaz / Arras ahalkatuak / Eta estonatuak.
Monho 54.
Eskuara orthografa arras natural ezartzeko.
MarIl XV.
Arras maiz galdegiten diogu Jainkoari barkha ditzagun gure bekhatuak.
Jaur 192.
Eta arras gogorki / dio itzegiten.
It Fab 231.
Mirakulu bat da hori hekientzat arras ageria, arras handia, ezin ukhatua.
Hb Egia 83.
Bada oraino bertze gauza bat ere, bainan hau arras ontsa jakina.
Dv Lab 219.
Azkazala, hezurra, adarra, ilea, guziak arras on dira ongarritako.
Dv Dial 50 (It ona txit, Ur guztiz ona, Ip ezinago hun
).
Emazu arras ur guti, biper beltxa, gatza, eta utz egosterat.
ECocin 22.
Pikazatzu filet trantxak arras mehe.
Ib. 6.
Iñazioren ganbarako pareta nahiz arras lodia arrailatzen da.
Laph 23.
Eskolan arras guti ibili naiz.
Ib. 93.
Eskribauaren jantziya izan biar du jaun batena, bañan arras antziñakua.
Sor AKaik 110.
Gaiza handia da Amurioa, huntarzün erras baliusa.
Ip Imit III 5, 3.
Ni berriz, ez nauk arras trebe españolean.
Elzb PAd 79.
Presuna arras debota.
Elsb Fram 142.
Arras arrarozki.
Ib. 88.
Ni arras haurra nintzelarik.
Ib. 169.
Negurri arras onekoa.
Zby RIEV
1908, 86.
Muthikoek arras gaztedanik ikhas dezaten erreboteko joko handia.
Ib. 87.
Bertzenaz Cesarekin / etsai zare arras.
Ib. 213.
Flako dut arras bihotza.
JanEd I 131.
(s. XX)
Hotz eta motz, arras elhe gutirekin.
JE Bur 172.
Arras goizik.
Ib. 10.
Zikirokiya, erbiya xaltxan / arras gusto onian.
JanEd II 72.
Azukrea kario zelarik arras.
Barb Sup 65.
Plaza bazter guziak dire jendez beltzak, / Halere bakan arras jaun andre arrotzak.
Ox 181.
Zonbat aldiz ez dugu entzun Xuberoko eskuara arras nekez ulertzen dela.
Zub 103.
Itxura arras txarreko gizon bat.
Ib. 112.
Erroak lur onean / arras barna ditu.
Etcham 212.
Ez da arras ona zuretako izan, aatik!
TP Kattalin 197.
Berak ezagutzen zituen arras ongi gizon guziak.
Ir YKBiz 61n.
Arras begi trixtea kausitu nion ortzegun goizean.
Lf Murtuts 11.
Arras diru beharrean baitzen.
Zerb IxtS 75.
Arras ezagut errexa da arrano beltza bere buru eta lepo larrutuetarik.
Zerb Azk 37.
Nork bere zeru-gaia jaiotako errian bertan arkitu al izatea, ez ote da berez, beste gabe, arras arrigarri?
Txill Let 100.
Burua altxatu nion. Begiak arras lanho behatu zautan.
JEtchep 112.
[Inglesak] arras ongi onartuak izan ziren.
Arti Ipuin 45.
Aspaldiko eta egungo erriak arras ongi ezagun baitira gaur.
Vill Jaink 24.
Arras gaizki da [eria], bainan adimenduz xorrotx eta zuzen.
Larz Senper 116.
Zuk ere, Mattin, erraiten tuzu / gaur arras gauza konfusak.
Xa EzinB 119.
Zapeta hek erek ere ez ziren, ez, arras berriak.
Etchebarne 90.
Gauza bat da aho-hizkuntza eta bestea, arras bestea, hizkuntza idatzia.
MIH 218.
Klasikoen neurri mugatuetan mintzatzen den arima, ordea, sentikorra da arras.
MEIG III 109.
Linguistikak arras bide berriak hartu ditu.
MEIG VII 106.
v. tbn. Jnn SBi 6. Lap 310 (V 141). Balad 89. Osk Kurl 105.
2.
(
SP,
Urt,
VocBN
),
arraso (
Urt),
erras (
S)
Ref.:
Lrq (/eRáś/);
EI
108
.
Al rape, al ras.
"
Arras <-z> motztea, tondre ras"
SP.
"Adtondere, barna, arras, arraso moxtea
"
Urt I 247.
"Ras"
VocBN
,
Lrq.
Cf. arraso.
Gure aiphamen ona pikatzen edo arras ebakiten bada ere gaizki errailleen mihiaz [...], ezta ansiarik behar, zeren laster sortuko da.
SP Phil 225.
(Sal, R ap. A
; SP, Lar Sup, H),
erras (S ap. A
) .
(Tras tema nominal nudo).
Sobre la superficie desnuda de.
"
Lur arras <-z>, à platte terre"
SP (Oihenart corrige en sus notas la sibilante final).
"Carnes (pegado a las) larru arras
"
Lar Sup (que lo toma de Ax).
"
Lur-arras lo egin du (Sal, R), ha dormido en tierra"
A (s.v. lur
).
"
Luherras (Sc), en tierra"
Ib.
Cf. Dv: "Teilarras, se dit de la partie d'une maison située entre le plancher supérieur et le toit. Teilarrasean etzaten da, il couche sous le toit, dans une pièce non lambrissée"; cf. tbn. A: "Lurrarras (L-ain, S, Sal, R), lurras (R-uzt), pavimento de tierra en una habitación".
v. ARRASEAN
(b).
Zilizio bat, zerdazko gerriko bat, larru arras bethi ere erabil zenezala.
Ax 57 (V 37).
Gaitz da zur baten gaiñean, zeure ohe ona utzirik eta larru arras zilizio bat, zerdazko gerriko bat harturik etzatea eta ibiltzea.
Ib. 481 (V 311).
(Tras sust. indet. o gen.).
Al nivel de.
Oilloak hegaldatzen dire, ordean nekez, pisuki eta lurraren arraso.
"Bassement"
.
He Phil 4 (SP 4 behera
).
Lurraren arras <-z> ematen ditu mundu huntako handiak, aphalen goratzeko.
Mih 54.
Zakurra ene sahetsean saingaka eta jauzteka, burua lur arras, bizkarra besoen gainerat eroria.
JE Bur 16.
Zoko guziak ikertzen ditu [pilotak], bainan oro zainduak hatzemaiten; erretzen ardura marra; zirristan lerratzen lur arras, bainan bethi bizi.
Ib. 30.
Illeak moztu diozkate larru-arras eta kasko motz utzi dute.
Herr 12-5-1960 (ap. DRA
).
3.
(
Lar).
Cerca.
"Cerca ., urbillean, arras, ondoan
"
Lar.
"No le doy tan cerca, eztiot aiñ arras ematen
"
Ib.
v. infra ARRASEAN.
Eztuzu beldur behar Glarango juenterentzat baiñan iraganen zaisko hagitz arras.
INav 38.
Ioanen zare arras Santa Maria de Belim aitziñerat.
Ib. 18.
(Tras gen.).
Zoaz Irlaren arras eta muillatuko duzu pausandatubak direnen trebesean.
"Près d'elle"
.
INav 12.
Ioanen zare fraideari datxekan leihorraren arras eta kausituko duzu senadi handi bat.
Ib. 128.
Goardia emanen duzu etzoazen haren gaiñerat, zeren haren arras bada baxa bat.
Ib. 56.
Aingura altxatu ginduen Asiako leihorren arraso gure arruta hasteko.
He Act 27, 2 (Dv leihorren bazterraz
).
Goan giñen Xiprako irlaren arraso.
Ib. 27, 4.
(Tras sust. indet.).
Gero ioanen zare lehor arras amor ekiten diozula lehor belzari zeure plazerera.
INav 49.
Eta doi doia kosta arraso goanez, ethorri ginen Portu Onetako daritzan lekhu batetarat.
He Act 27, 8.
Cerca de, aproximadamente.
Erraiten ahal baitugu, miliun erdi bat hurbil edo arras bildu dela jadanik gure herrian.
Herr 10-12-1959 (ap. DRA
).
4.
Al mismo nivel.
"Ras con ras, arras, berdiñez berdin
"
Lar.
5.
(Tras sust.indet.).
Con (...) descubierto, desnudo.
"
Larru-arras [...], nu, pauvre"
Hb.
v. has.
Ordu hartan han zabillan eskopeta batekin, / Hauzoko mutill bat zenbait katura nahiz egiñ: / Oiñhuts eta buru-arras herresaka yalgia, / Billdu zuken hark nolazpait afaitako yakia.
Gy 54.
Edo hobeki, doazi / Nola baita erraten ohi, / Hau athorra arras, hura billhuz-gorri.
Ib. 19.
ARRASAK EGIN.
Faltar poco para.
v. GUTXIK EGIN.
Bizpahiru aldiz arrasak egin du ez bainiz urtzinzka hasi.
Lf Murtuts 26.
ARRAS-ARRAS .
(Con reduplicación intens.).
Totalmente.
Ez ziren arras arras betheak; bainan deus guti zuten eskas, edaten hasi berriak oraino zirelakotz.
Barb Leg 148.
Zanpagarai-ek denak beretu zituela, ez da arras-arras egia.
Lf Murtuts 12.
ARRASEAN.
a)
(Tras gen.).
Cerca.
Halaber iakin behar duzu Irlaren arrasean atheko aldetik dela lau edo sei brasa ur.
INav 125.
b)
(
Dv,
H) .
(Tras sust. indet.).
"
Lur arrasean lo egitea, dormir dans la terre nue"
H.
Belhar luze eta latz batzuez egiten du gerriko bat, larru arrasean ezartzen duena.
Laph 37 (Dv traduce: "mettre sur la peau nue").
(Tras gen.).
Ordutik izanen da, guk dioguna, mahainean ematea, eta hek egiten dutena, lurraren arrasean jartzea, eta gosaria hasiko da.
Prop 1906, 87.
ARRASEKO.
Cercano, próximo, allegado.
Cf. larru-arraseko.
Ene arrasekoak urrundu dira, eta ni hil nahiz zebilzanak muthiritzen ziren.
(Ps 37, 12)
"Propinqui mei"
.
Harb 328 (Dv ene aldean zirenak
).
ARRAS ERAMAN,
ARRAS EROAN (Añ).
Arrasar, destruir.
"Todo, llevar o acabar con todos, arras daroaz guztiak
"
Añ.
Biraoak arras daroa guztia; ta ondatuten ditu etxeak, ta etxekoak.
Añ
MisE
216.
Ihauska, itzulika, hatzka, / Uztarka, irrintziñaka / Belhar ferdea alha-alditan arraso daramala [astoak]
.
Gy 86.
ARRASETIK.
a)
(Tras sust. indet.).
A flor de.
Arropa eder horien pian gorderik larru arrasetik burdiñazko zintak gorpitzaren gastigatzeko erabilten tie.
AR 430.
Del nivel de.
Beherean ezarri ditugun dupek beren aldia egina dute; hiru kentzen ahal ditugu lur-arrasetik, gain-gainean ezartzeko.
Lf Murtuts 16.
b)
A cercén, al ras.
Cf. arrasatu
(2).
Urkhila hausten da, bi adarretarik txarrena moztuz goradanik, erditsutik bezala, eta ondoko urthean arrasetik.
Dv Lab 357s.
Noizere azpiko adarrak lodituak baitira, mozten dira, hiru edo lau pien luzetasuna utziz eta gain-aldeko bertze adar guziak arrasetik khentzen dira.
Ib. 373s.