Harremana

    OEH - Bilaketa

    2973 emaitza odol bilaketarentzat

    Sarrera buruan (129)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    arraio.
    tradizioa
    Tr. Raio aparece en Cardaberaz y en textos alto-navarros del s. XVIII. Sólo encontramos erraio en fray Bartolomé.
    sense-1
    1. (V, G, L-sar, BN ap. A ; SP, Urt, Ht VocGr 414, H), erraio (Lcc), erraxo (R), raio (AN-erro-olza, Ae, Sal), raia (R). Ref.: Bon-Ond 137; VocPir 60, 90; A (arraio, erraizo); Echaide Nav 28.
     Rayo (de luz). "Rayo de sol, iguzkian erraioak" Lcc. "Rayon" SP. "Actin, iguzki arraioa" Urt I 113. "Rayon du soleil" Ht VocGr. "Arraio (L), leinhürü (S)" Bon. "Rayon" VocPir 60. "Rayon de lumière" H. Azkue da la forma erraizo como R, seguramente falsa restitución de erraxo, como exar, lexo de ei(h)ar, lei(h)o. v. 2 arrai. Tr. En la acepción de 'rayo (de luz)' es más usado al Norte, mientras que en la de 'rayo, relámpago' sólo lo encontramos al Sur.
    Othoitzez nagotzu humilki, heda detzan haren klaritateak bere arraioak ene arimara. Arg DevB 43. Zure argiaren arraioa. Arbill III 5, 7 (Ch arraio). Penatu eta gutitu gabe hedatzen baititu [iguzkiak] bere arraioak zeruetara eta elementa gustietara. Gç 29. Igorzu zure argiaren arraioa eta gida gaitzatzu zure espirituaz. Harb (ed. 1690) 56. Zeren hauk baitira bi izar handi munduaren bazter zabaletara berthutearen isuriak eta arraioak naharoki hedatzen tuztenak. ES 124. Kristoren lege Sainduaren distiadura eta arraioen isuriak naharoki hedatzen tutzuenak. Ib. 124. Argi nazazu, othoi, barreneko argiaren arraioez. Ch III 23, 1. Aiñ propioa da Jangoikoaren ondasunak gizonari ematea nola eguzkiari bere raiok . MurSerm 76. Ezi iduritu baizue ebatsi zizkila ilargiari bere raiuak . LarraSerm 60. Jesus izen dibinoa, kolore gorri eder biziaz eta jiran raio edo erreñu argiaz apañdua. Cb Just 81. Hedatu dituenean egia sainduaren arraioak alde guzietarat. Lg I 198. Iguzkiaren arraioek hala iduri arazten zioten. Ib. 369. Iguzkiaren arraiorik ez da sekulan sartzen presondegi hartarat. Brtc 146. Zure grazia sainduaren arraioez. Ib. 163. Izarrak bere kalte edo dañu gabe bere argiaren arraioa ematen duen bezela. Gco I 460. Jesu-Kristok agertzen du bere loriaren arraio bat Thaborreko mendian. Dh 175. Eskatu daijogun Jaungoiko andijari bialdu daigula bere argi santubaren erraijo bat geure arimeetara. fB Ic I 19. Ekhe-arraioak ditut bararazten. Gy 172. Adin osoa gabe, haurrak baditu arraioak adimenduan. Hb Egia IX. Oihan harek [...] egiten zuen ilhun bat iguzkiaren arraioek zilha ahal etzezaketena. Dv RIEV 1931, 556. Leze bat hain ilhuna, non ez baititazke harat hel argiaren zenbeit arraio. Lap 44 (V 24).
    azpiadiera-1.1
    Rayo, relámpago. "Foudre. Arraioaz erreko al dek, puisse la foudre le brûler" H.
    Auxe, eskutagai zeure Esposaren, / Garturik irten zan ain biziro / Non arraio bati da berdindu. Lar Gram 391. Noizko dirade, Aita Eternoa, / Tximistak eta arraioak / Ez erretzeko an bereala / Esku ain sakrilegoak? Bast 15. Errazago irozo litezkeala eziñ konta al oñaztar edo arraio, ezen ez Jesusen aurpegia aserraturik ekustea. AA III 462. Eztago semientzat beneno gogorragorik, eztago ezpata zorrotzagorik, eztago arraijo bildurgarrijagorik gurasuen birao eta maldizinoia baño. Astar II 118. Kendu nire begijetatik erre etzagidazan arraijuen bategaz. Ib. 237. Arraijo bizi bat eginik dabil batetik bestera; ain laster Bizkaijan, ain laster Gipuzkuan. Ib. IX. Zeruko Aitak au guzia sufritu zien? Eta bere tximista eta arraioak gizonai bialdu etzizten? Arr GB 83. Badijoaz tontorretik ujoldera autsalmildeak, arraiyoak atera dituen arkaitzak eta aizeak zatitu dituen arbolak. Etxeg EE 1884a, 548.
    sense-2
    2. (V, G, AN; A). Ref.: A Morf 730; Ort Voc; Etxba Eib; Elexp Berg.
     (Interj.). "Arraioa (V, G, AN) [...], ¡caramba!" A Morf 730. "Arraixo! Interj. como la de '¡condenado!'" Etxba Eib. "Arraixua! A zuan nik zuen kafian, Sanjuanetan ikusi neban gittarria! Orraittiok, Txikillanak jo biarko jok a garaua!" Ib. "Recoño, demonios. Arraixua! Neri pasatzeko eztok asko" Elexp Berg. "Esaldi hasieran ia beti" Ib. Cf. arraie, arrane, arrano (2). Tr. Propio de la trad. meridional. Se usa casi exclusivamente con artículo (aunque cf. infra en oraciones interrogativas).
    Emen gogoan arrezazu, Kristaua, gauza bat, eta da, Deabrua, Demonioa, arraioa esatea ez dala juramentu, [...], baizik gaiztoari otsegite utsa. AA II 29. Era berean arraioa edo oñaztarra esatea ezer ez da, edo da tximista esatea bezala. Ib. 31. Utsian eta beste baga esatia: demonino demoninua, diabruba, arraijua edo beste onelako izenen bat. Astar II 111. Milla arraioa! ez ikaratu! AB AmaE 371. Ez barretu, neu ezda nai izan burla egitea, arraioa! A BeinB 52 (en boca de un foráneo). Itxumustuan, iraulka, orpoz ipurdi, [...], arraio ta moño, ia errirarte ezta gelditu Moxolo. Ag G 311. Ia, Prakerre, gogor, arraiua, eztagijela esan makalak garanik. Ib. 32. Arraiua! Izitu nauk arras. TP Kattalin 192. Arraio milla demonio, zer duk ik egun ola gelditzeko. Zerb Ipuinak 285 (en boca de un vasco meridional). "Arraioa", dio, "iru ontzi larri onontza". Or Mi 8. Eleukiela atzerarik egingo, ez, arraioa. Kk Ab II 165. Arraioa! Austin aiz, nere aurtzaroko laguna! Lek EunD 13. Arraioa! onixe eznitxion bada nik begi-ematen. Ldi IL 23. Arraioa! asi yakon esaten kolkoari. Bilbao IpuiB 20. Betiondok arrituta laga eban telefonua: "Arraiua! --esanaz--, au dok donostiarren jakituria". SM Zirik 81. Arraioa! Tabakoa aaztu? And AUzta 72. Arraiua! Ezin dut galdu minutu bat ere! Osk Kurl 25. Kontuz! Emon galgea! Arraioa! Erkiag BatB 73. Arraiua! Edozeñek entenditzen dik ori! Salav 69. Arraioa! Emen elizen bat galanta ere bazegok. TxGarm BordaB 48. Ez, arraioa! Ez dik eramango! BBarand 13. Bai, arraioa! Neronek ere asi bear diat. Zendoia 62. Arraiua! Enian uste i ain pikarua intzanik. Gerrika 33 (en boca de un guipuzcoano). Ez, arraioa! Nor da horrelakorik uste duena? MIH 213.
    azpiadiera-2.1
    (En oraciones interrogativas, o de forma interrogativa). "Nola arraixo?, ¿cómo demonio?. Nola arraixo eldu zan guregana?" Etxba Eib. "Nun arraixo laga jittuat pa giltzak" Elexp Berg. "Nola arraio gertau da ba?" ZestErret.
    Pello, ematen didazu / zenbait estuasun, / eztakit zuk nerekin / ze arraio dezun. Ud 27s. Ze arraio! Nork eztu noizean bein astakeriren bat egiten? Ag G 96. Zelan arraio atonduko ete-zan onaño elduteko? Altuna 84. "Villagarsia" munduko porturik aundiena da, zer arraio! Anab Usauri 11. Zelan arraio yoan ziñean Ibarrangelutik Serbiaraño? Kk Ab II 185. Zer arraio egin daiketsube sei gauzok baño txarragorik, ba? Otx 73. Baña, zer arraio dala-ta idatzi bear ez dek izketan aritzen aizen bezela? Ldi IL 84. Nik etzekiat zer arraio duan gure etxeak. NEtx Nola 22. Zer arraio darabik, Kaxkurrio? SM Zirik 121. Ze deabru eta ze arraio gertatzen da neska orrekin? Arti Tobera 284. Nundik arraio sartzen othe ziran igarri ezinik. Osk Kurl 205. Noiztik arraio zuzendu deutse lepoa orreri. Erkiag BatB 15. Zer arraio dakarkizu esku artean? Lab SuEm 200. Baña nola arraio / au buruan sartu? Olea 24. Nola arraio nai dezu ba zuk / laguntzia osasunak? Uzt Sas 138. Zein arraiok ekarri zaitu onuntz? "Quién diablos". Berron Kijote 210. Orain nun arraio dek erriko sarrera? Alkain 119. Ze arraio! Mérimée-ren Don José bera, lapurretan andaluziarrei erakutsi ziena, ez ote zen, bada, Elizondokoa? MIH 68. Norbaitek pentsatuko du [...] ea zer ikusi arraio izan dezaketen hizkuntz-jakintzak eta matematikek elkarrekin. Ib. 191. Zer arraioren bila dabil gure Peru? Ib. 338.
    azpiadiera-2.1.1
    Ze mutil ta zer arraio! ator bein, eta ez adi ain ollua ixan. Kk Ab I 15. Ze amets ta ze arraio! Ekarri eidana arin besigu ori. Bilbao IpuiB 121.
    azpiadiera-2.2
    (Como calificativo). "Le repitió las palabras siguientes, sal aquí, sal, con la expresión de arraioa" (Valdizarbe, 1804). LexHNav II 61. "Arraixo madarikatua! Obeto eiñgo euke lotsa apur bat eukitziakin!" Etxba Eib. "Condenado, puñetero (aunque menos despectivo y más cariñoso)" Elexp Berg. "Noiz etorriko ete dok gure mutiko arraixua" Ib. "Ixildu hai, txotxo arraiua!" ZestErret.
    Sarri esan deutseezu zeure umiai plagiaren izena, barrabasa, arraijua, diabruba, bizirik etorriko ez al dala. fB Ic I app, 14. Demoninuaren jenijua, diabrubaren miina, arraijuen kastia, isilduko alaz noz edo noz. Astar II 112. Zori gaiztoz sortu zan / konde arraiua. Ud 100. Arraio, arraio, arraio zikiña! Ag AL 58. Uutik, sazkel ipurdi arraiuori! Ib. 34. Arraio zitala! Nere atxuaren poltsa nai al zenduan? Zab Auspoa 26, 36. Petral, zikiñ, urde arraioa! Ag G 120. Orain dek ire garaia, Esteban! Ara or ire leikidea! Gallendu zak beiñ, arraio ori! Ag EEs 1917, 202. Baña zer zulo arraio? Nik ez det emen zulorik ikusten. Zab EEs 1918, 36. Noiz edo noiz jausi biar uan neure eskubetan arraio orrek. Kk Ab I 43. Alper komunista, / arraio tximixta. Auspoa 74-75, 170. Orrek andiki arraidxuek, orrek dozak mutillek!... [...] Yuen bidxezak eurek... arraidxuok. Ort Oroig 14. Eta ik arraio orrek, begira zenbat untza odol ixurtzen duan. Or Mi 58. Mediku arraio arek yeurti eusten destaiñiek. Kk Ab II 48. Tunante zarrok! Txarri arraiuok! Ib. 41. Arraio onei kostako zaio / berriz gurekin jatia. Tx B I 152. Arako Peru Kurrillo arraio ark ez yaio bear berriro! Ldi IL 93. Arraio ori nork egin dik kofradiko? Ib. 111. Ikusi al dezu neska arraio oiek agure gizajoa nola daukaten? JAIraz Bizia 18. Jigante arraio orrek il eta jan egingo nau. Bilbao IpuiB 176. Jokuan egozan arraiuok. Ib. 242. Billerak atera zuan par gozoa musika arraio arekin! Anab Poli 95. Zaude ixilik, arraio burugabea. Izeta DirG 106. Gizon arraio ori etzan amutsa, ez orixe. Zait Plat 90. Orain ere neri burlaka ari al aiz, kaska-beltz arraioa? Salav 27. Orrelakoa dugu arraio hori! Lab SuEm 194. Emakume arraio arek, [...], etzuan erdi-jantzirik agertzeko lotsarik. NEtx LBB 71. Euskaldun lurrez-lur, jaun-seme itsasoz-itsaso eta etxeko-seme arraio guztiengatik. Berron Kijote 105. Bei arraio ori, ostikoka ari baaiz! Ataño TxanKan 133. Mando bat iztarretik zauritu zidaten. Bañan arraio arek, zer egin bearra zegoan bazekiala ematen zuan. Alkain 131. Pardela jaso eziñik joan zan / euli arraioa. Zendoia 94. Adi ezak, pardel arraioa, ba ahal dakik zenbat kostatzen zaidan hi mantentzea? MEIG IX 110.
    azpiadiera-2.2.1
    (Tras part. o rad. vbal., seguido de egina).
    Benta ontako mairu mirarizkoaren atzaparrek zauritu-arraio egiña. "Malferido". Berron Kijote 188. Ez zan bere nagusia bezela gelditu, txiki-arraio egiña baizik. "Molido y quebrantado". Ib. 189.
    azpiadiera-2.3
    (Uso sust.).
    Zure aitaren estutasunak, Tramanaren arraiuak, gure algarak zelangoak ziran! Ag Kr 193. Arraioren bat agin-artian esanda jagi zan noz edo noz ta alde egin eban andik. Kk Ab I 103.
    sense-3
    3. Radio. "Arrodaren arraioak" SP. Cf. A EY I 132: "Arraioa erratea ezta bekatu, orgak baitute. Arraio erratea bekatu da, el decir arraioa (el rayo) no es pecado, pues lo tienen los carros. Es pecado decir arraio (rayo)" (B).
    Orgek ez zuten aphaindurarik, [...]. Garbi ziren, tintatuak kolore sanoz [...] errudetako arraio, haxa-buruak eta zatiak, gudron beltzez. Larz GH 1959, 87.
    azpisarrera-1
    ARRAIOAK EZ BADU, ARRAIOAK EZ BAITU.
    "Arraixuak ezpaituan! esaldiak indartzeko, hauen ostean, gehienetan" Elexp Berg. "Oinddiokan entzun bia jostak ederrak, arraixuak ezpaittuan" Ib.
    Neuk erreko diat Bidaurreta, neuk, arraioak ezpaituk. Ag G 339. Aren eskuarteko txanponak, edariaz gañera zabaltzen zuan ere, arraiok ezpadu, alaitasuna ta zalaparta ugari. TAg Uzt 209. Ondoren, Abadal, Lligakoak, itz-egin du. Yatorki-samar, arraioak ez ba-du. Ldi IL 25. Buru gogorra zan Pello baña baita bere emaztea ere, arraiok ezpadu. EgutAr 16-9-1956 (ap. DRA). Orri-alboak beteko ditut-eta, arraioak ez badu. Berron Kijote 21. Hura, berriz, arraioak ez badu, garbizaleen kontra ausarki mintzatzen zaigun hura, garbizaletasunaren harrak joa agertzen zaigu. MEIG IX 43. Gaurkoan, ordea "literatoak" barreatu zaizkigu gurean, "literato" oso eta biziak, arraioak ez baitu. MEIG VII 39.
    azpisarrera-2
    ARRAIOAK EZIK. (Interj.).
    [Plazaolako trenak] bazun egiña, arraiok ezik, / zartutzeko aiña saio. Zink 132.
    azpisarrera-3
    ARRAIO-ARRAIOA. (Interj., intens. de arraio. ).
    Danak berari aora begira, zer esango daben zaiñ; da Etxalarrek esan dabena ta nire aitak ziñoana... arraio-arraiua! Ag AL 37. Arraio, arraioa --zirautsan-- milla erreal, milla erreal andi atara deustaz! Ag Kr 150. Ja, ja, ja, ja! Arraio, arraioa! Lek EunD 19. Arraio-arraioa! Ez yaroak ba buztana agirian? Bilbao IpuiB 53. Arraio-arraioa ni ta nere jende guzia, nolaz utzi dit edaten? Berron Kijote 189.
    azpisarrera-4
    ARRAIO-BIHURTZA.
    "Reflet, reflection de la lumière" Hb.
    azpisarrera-5
    ARRAIO-POLA (G ap. A ). (Interj.). "Por vida de" A.
    Ondo artu gaituan? Arraio-pola! Ez ginduan bada ondo artuko? Zab Gabon 26. Arraiopola, kontu! txapel zabal orren azpian beste buruen bat ote daguan. EE 1885b, 268. Etzan irudipena, zerbait zijoakion zuzen zuzen beraganuntz! Aiñaniño arraio pola! Ag G 156. Arraio pola! Nere diru guztiak Maleni emateko ustean etorri ta... Ib. 308. Arraio-pola, ori ere esan? A Ardi 36. Arraio pola! Ze euskera darabilazu or? Lh Yol 22. Saldukeri zatar bat, arraiopola; gaiztakeri bat. Amez Hamlet 96. Arraio pola! Onek eman zidan bai, nere jaioterrira itzultzeko gogorik aundiena! Loidi 62. Esposa ona izan da, baina ez emazte ona, arraio pola, Jainkoak barka gaitza eta barka beza nire aserrea. Arti Ipuin 78. Joan bear nuela, / bai, arraiopola! Zendoia 151.
    azpisarrera-6
    ARRAIOTAN (arraixotan V-gip ap. Elexp Berg ). (Interj.). v. supra (2).
    Astigarragatikan / Pardiolaraño, / zer arraiotan abil / sugur aundi ori. (In Tx) B 157. Arraiotan! aulki urdiña ez ikusten noizean-bein altxata ez ba-da! Ldi IL 20. Arraiotan, motellek!... Iztxoak ere bai-baitute beren norberetasuñoa. Ib. 30. Orduan erakutsiko eutsan, ondo bai ondo, nor zan Praisku. Bai, arraiotan! Bilbao IpuiB 221. Bi atzera-aurrerak laister egiñak ziran arraiotan. Alkain 68.
    azpisarrerakoSense-6.1
    (En oraciones interrogativas).
    Zer arraiotan busti zenuten / baldeko uretan bitan? Zendoia 157.
    azpisarrera-7
    ARRAIO-TOKI.
    Osgarbi daude, tximistik gabe, / Arraio-toki (la región del rayo) goituak. Etxeg EE 1883b, 525.
    azpisarrera-8
    ARRAIOZ JOSI, ARRAOIZ JOSITAKO.
    Del demonio.
    Zurekin ezkondu biarko du ba; bestela, muturra barrengo aldera jirako diyot. Arraioz jositako ume petrala. Alz Burr 23. Arraioz jositako txepeleta dala. Ib. 22.
    azpisarrera-9
    MILA ARRAIOETAN. (Interj.).
    Milla arraiuetan, / oraingo aldiyan / goitik biar iuagu / Europa guztiyan. Ur (in Afrika 76).

    arraio

    arraio
    << 1 arrain 0 / 0 7 arraka >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper