Harremana

    OEH - Bilaketa

    2973 emaitza odol bilaketarentzat

    Sarrera buruan (129)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    arindu.
    tradizioa
    Tr. La forma de part. en -tu se documenta en textos suletinos y en CrIc. La forma de radical arind se encuentra en Leiçarraga, y ar(h)int en Zerbitzari, Xalbador y Casenave.
    sense-1
    1. (V, L, BN-baig; SP, Ht VocGr 347, Lar, Añ, Dv, H, VocB ; -rh- Arch VocGr , VocBN , H, A); arintu (-rh- S; Gèze, Foix ap. Lh.); ahintu (S) Ref.: A (arindu, arintu); Lrq (arhint, arhintze, ahint, ahintze); Etxba Eib; Elexp Berg.
     Aligerar(se), hacer(se) más ligero. "Rendre ou devenir léger, décharger" SP. "Décharger" Ht VocGr 347. "Aligerar" Lar, Añ. "Alijar la nave" Lar. "Alléger" Lecl, Arch VocGr , Gèze. "Rendre léger, alléger" Dv. "Alléger, s'alléger, rendre, devenir léger. Zama khenduz arintzen da, le fardeau devient léger à mesure qu'on en ôte une partie" H. "Quitar el peso" VocB . "Aligerarse" A. "Arhint [...]: 1.º devenir léger, [...]; 2.º rendre léger" Lrq. "Eta arindutzia biar izan eben ontzixa, garaua itxasora botata" Etxba Eib. "Poltsikuak majo arindduta etorri giñan bakaziñotatik" Elexp Berg. Cf. A: "Ill-arindu (V-m), casi morir"; se tratará probablemente de una variante de ill-agin-.
    Eta biandaz resasiaturik, arind zezaten unzia, ogi-bihia itsasora egoizten lutela. Lç Act 27, 38 (He, Dv, Ol, Arriand, Ker, IBk, IBe arindu, TB arhindu). Huna bada ni bekhatuz bethea, nekhatua, eta kargatua, eta nahi nuke arindu, nahi nuke karga haur neure gaiñetik khendu. Mat 230. Alde batetarik kargatzen bagaitu [lege sainduak], bertzetik arintzen [...] baikaitu. Ax 496 (V 321). Zure karga eztuzu arindu, aitzitik amarra hersiago batez loturik zaude zure eginbideari itxekitzeko. SP Imit IV 5, 2 (Echve, Ol, Pi arindu, Mst arhintü). Pisu itogarri hori arintzeko. Lar SermAzc 52. Zuñek baizik ezpeitü phezü dena arhintzen. Mst III 5, 3. Palakatu zen itsasoa, zuzendu ta arindu zen ontzia. Mb IArg II 281. Karga ori arindu. Cb Eg III 225. Lanen pezia arhintzen. Egiat 244. Arinduteko, ene bekatuak astundu izan deutsuen kurutze ori. Añ EL2 191. Arindu gidak ene kargea, / eutsirik euk atal bati. Zav Fab, RIEV 1907, 541. Asto belarri-motxa / baten azienda, / karga arindu eta / kontentu omen da. Ud 34. Keixak... baduaz arintzen. Apaol 28. Jaun haien mursa ahintürik. Eskual 14-8-1908 (ap. DRA ). Itsasotik geldi geldi yeikitzen zen gandu zuri ariña. Goi garbietan, zerutarren bati eguzkiak soñekoa arintzen zion. Or Mi 110. Mutillak [...] ardo zatoa arinduaz, lanerako bizkortzen dira. Zait Y 1933, 60. Langara Mikel etorri zaio / dakarren karga arintzeko. Or Eus 299. Loi moltzo geiena arindu ebanean. Erkiag BatB 45. Eta noiz ordaindu? / Bedorrek agindu / nere poltsaren karga / nola arindu. Olea 76. Tripetatik arinduta,/ bat-batean gaztetuta, / or zijoak bei zar ori. Ib. 55. Botilla ere arintzen ari zan da noizbait agurtu ziran orratik. TxGarm BordaB 170. Ileak moztu eta aratsalde berean laxatzen baitziren arindurik ardiak han goiti. Larre ArtzainE 34. Saiatu da aldiz-aldiz ikuslearen zama arintzen. MEIG I 178.
    v. tbn. AA I 575. Ur MarIl 80. Prop 1904, 181.
    azpiadiera-1.1
    (Hablando de necesidades del cuerpo).
    Osagillaak jan eragiten dabe batzubetan maijan jarri baño len sabela arinduteko. Ur Dial 11 (It gorputzetik libratzeko, Dv sabeletik libraraztekotzat, Ip khorpitzetik librerazteko). Estea nik eztakit edo berotu edo arindu egitekotan. Lh Yol 10. --Hea, hea, Beñat, zoin iduri zaik Iruñeko gauzarik ederrena? [...] --To, gorputzaren arintzeko tokiak... Zub 71. Aztuntasun au ementxe berton arinddu daikedala otu yat. "Scaricare il peso della natura". Otx 64. Pilddubak gottik arindduko aue ta kandeleak, barriz, betik. Ib. 166.
    azpiadiera-1.2
    "Illea arindu zio (AN-gip)" Gte Erd 164 (junto a bakandu, gutxitu, mehaztu, etc., de otras zonas).
    azpiadiera-1.3
    (Con ablativo). "Lapurrak urten bidera eta arindu eben zeroianen diru guztietatik" Etxba Eib.
    Segur nik-ere erran ahal dezaket ezen milla eriden izan balirade-ere ni arindu nendukeitenik pena hunetarik [...] nik ukhan nukeela hanbat atsegin nola ukhan baitut atsekabe. Lç Dedic * 6r. Neure bekhatuen pisutasunetik arindu, kargatik deskargatu, eta Ifernuko penetarik libratu nauzu. Mat 240. Pobreai zuen guzia berena bezala utzi, ta munduko kargaetatik arindu. Cb Eg III 225. Deliberatu zuten / Oihanain saltzia, / Nonbait karga ontarik / Zerbait arintzia. (1930). LuzKant 89. Aragi billa juan ezkero / poltsatik azkar arindu. Uzt Sas 201. Bere odol tzarretarik arintzeko. Larre ArtzainE 106.
    azpiadiera-1.4
    (Con instr.).
    Lizan ere Lürra hen pheziaz arhintürik. Egiat (in MEIG I 232). Euren kargaz arinduteko, ta bizitzia pena gitxiagogaz iragoteko. fB Ic III 340. Zamaz arinduta. Anab Usauri 123. Oillo beroak oillategian / lagunez arinduago. Or Eus 320. Gintzari langillez arindu bearra baletorkio. EAEg 13-11-1936, 285. Lau kiloz arinduta jeiki zan andik. Osk Kurl 200. Jasan bear izan zitunaz ura arindu asmoz, koplatxo gartsuen bat kanta zezaiola agindu zion moja bati. Gazt MusIx 162. Astoa etxera orduko, zamaz arindu. NEtx LBB 184. Illez arindu. Insausti 140.
    sense-2
    2. (V, G, AN, L, BN-baig; Urt I 518, Lar, Añ, H; -rh- A); arintu; ahindu.
    Mitigar(se), aliviar(se); disminuir. "Allevare, [...] arindu" Urt I 518. "Aliviar, dar descanso, unalaitu, nekeak arindu" Lar. "Aliviar" Añ. "Loak arinduko dautzu buruko mina, le sommeil vous allégera votre mal de tête" H. "1.º aliviar, [...]; 4.º (G, AN, L-ain), templar, moderarse" A. "Ahindu, aliviar, quitar el peso que carga sobre una persona (BN, S) [...]. Aliviar, mitigar la enfermedaad (BN, S)" DRA (que no cita fuente).
    Eta halaber Spirituak-ere arinzen ditu gure infirmitateak. "L'esprit soulage nos faiblesses". Lç Rom 8, 25 (TB, Dv (8, 26) laguntzen). Beldurra aseguratu, zorra kitatu, nekea aisetu, trabaillua arindu, tristiziá alegeratu. Lç Adv ** 8r. Ifernuko pena eta trabajuak iraunen dute beti, beñere arindu eta gutitu bage. Ber Doc 124r. Oihuz ere ezin arin detzakete nekeak, / Zeren ahoa tapatzen baitaroe urreak. EZ Man I 107. Purgatorioko penak arin diatzotzu. Harb 245. Deusek ere eztu hala sendatzen eta ez arintzen [...] damua. Ax 445 (V 291). Gaitza arinduko zaitzulako esperantzan. Ib. 597 (V 384). Minak zatiz arhintzen zautzat, / Zuri bi hitz erraitean. O Po 2. Mina eta doloria solaiatzen, arhintzen. Tt Onsa 158. Pinturen ikhuste xoillak gure bihotz-mina arintzen eta konsolatzen badu. ES 116. Zure gaitzak ariñ detzaket berehala. Ch III 30, 5. Huna oraiño moien bat hunelako akzidentak ariñduko darozkitzuna. He Gudu 105. Leneko neke gogorrak arindu lekuan, eman ziezten leenen gain neke berriak. Mb IArg I 119. Agian bigarren ezkontza batek arinduko du zuen alharguntzaren dolua. Lg I 244. Zure pobreziaren arinzeko balia ahal zakizukena. Mih 83. Gauden tokitik arin ditzakegu an daramazkien penak. Ub 150. Damuak, nahigabeak [...] / Hartzen badire mantsoki / Hagitz dire arintzen. Monho 98. Dagoz [...] iragoten neke edo pena mueta asko, inoz amaitu ta arintuteko uste baga. CrIc 35. Zapi kedartu bat bekoki erdiraño izerdija artu ta subaren berotasuna arinduteko. Mg PAb 124. Egunoro nekea arinduko zatzue. Gco II 90. Gozagarri bat gure neke guziak arinduko dituana. AA I 616. Demagun [...] gurasoak baduela zerekin gastuak irozo edo beintzat arindu. AA II 74. Begira askori zegokan karga zuzen bakoitzari bota diozun, edo au egin bearrean, batari arindu eta besteari egotzi diozun? Ib. 176. Maithagune sakratu hark behar baiteraizte arindu ta gozatu [...] penitentzia garratzak. Dh 100. Arimiak bere nosbait sosegau, atseen edo arindu biar dabela bere nekia. fB Olg 17. Gure erregu ta penitenzijaak arindu, laburtu, edo kenduten ditubeela purgatorijoko arimeen penaak. JJMg BasEsc 270. Billatuten ditut asmo ta atxakijak [baruak] ausi edo gitxijenez arinduteko. Ur MarIl 104. Zoin gehiagoka hek hola zituzten, / Bere bidaiako gastuak ariñtzen. Gy 146. Jakoben naigabeak bazirauen, eta lena arindu bearrean berri bat izan zuen. Lard 50. Hainitz laudagarri dira partzuergoak molde guziz. Lanak arintzen dira guzientzat. Dv Lab 187. Zerk arinduko diotzate bizi guziko lanak? Hb Egia 123. Eskuerakutsi ugariakin oien neke-trabajuak arintzen zituen. Arr GB 14. Arindu ditalako zure kontuak ematen ziran naigabia. Bv AsL 94. Arindu gurarik gatxa. AB AmaE 151. Gauaren ilhunpeak arhindu ziren eta teilatuko berinatik argi gutibat emaiten zuen ilhargiak. Arb Igand 77.
    ( s. XX) Atsakabia zelanbait arinduteko edo. Kk Ab I 117. Onek lana arintzen din, andreak! Kopatxo bana edan dezagun aurrera baño len! Or Mi 34. Sendatzeko esperantzak arintzen derauete gaitza. JE Ber 88. Mâi-gaiñean nor-geîgo apaltzera arte ekin, / lana lanak, nekea dantzak dezan arin. Or Eus 13. Zure gogaro bixi orregaz ondo-eza arinddu dakijon. Otx 67. Ondamendi ura zerbait arindu edo gutxitzeko eskua. Munita 26. Populuak errege berriari galdetu zion, karga handiegien azpian baitzen, othoi arint zetzon. Zerb IxtS 59. Bein baño geiagotan etzanak arindu oi zetun olako larrialdiak. Or QA 65. Zergatik lana arindu behar zion? Mde HaurB 6. Korapillo onek arintzeko ez litzake gaizki egongo emengo euskeran idatzitako lan geiago bagenka. SM Zirik 7. Gure urhats guziak zuzent ta gure neke guziak arint detzala Jainko Jaunak. Egunaria 3-3-1960 (ap. DRA ). Gosekil batzuek sekulako buzkantzaldia egin eben, eta zati baterako gosea arindu. Erkiag BatB 104. Egungo gure zorigaitzak arintzeko. Vill Jaink 182. Gizonarengatik izan dituzun kezkak, arindu dira. NEtx LBB 82. Askatasun horrek arint lezakelakotz gure lanaren zailtasuna. Xa Odol 5. Lagüngua dezagün ekhar / oroek alkhartarzünian, / Baita ere arhint phenak / etxenkuen bihotzian. Casve SGrazi 118. Aldapako nekeak mozkorra arindu baizion. Ataño TxanKan 132. Gero sortu ziraden / launtzeko makiñak, / nekeak arintzeko / gizonak egiñak. BAyerbe 96. Oera sartu aurretik artu, katarroa arintzeko, tazakada bat egunean. Ostolaiz 42. Samiñak arindu al izateko. Gerrika 98. Zenbait herritarren kezkak eta goganbeharrak arindu nahi nituzke orain. MIH 367. Eta hemen, film labur honetan, aurkitu dut azkenik iturria betiko herrimina zertxobait arintzeko. MEIG I 171. Ansolak Felliniz dioenak txit arindu dit lana. Ib. 173. Ez naiz agertu, ordea, zorrak kitatzekotan, larriegiak baitira, zerbait arintzekotan baizik. MEIG VII 71.
    v. tbn. SP Phil 307. Cb EBO 52. Añ EL1 50. Echag 118. Itz Azald 43. ADonostia Itzald II 7. Ir YKBiz 500. TAg Uzt 292. EA OlBe 56. Zait Sof 153. SMitx Aranz 62. Anab Aprika 23. Ibiñ Virgil 116. Berron Kijote 204. Onaind STeresa 48.
    azpiadiera-2.1
    Atenuar, hacer más leve (una culpa, etc.).
    Agertutia bere pekatubak konzienzijan dagozan moduban, jakiñak jakinak legez, dudazkuak dudazkuak legez geitu, gitxitu, ta arindu baga. Mg CO 11. Ez bada entseatzen bere hobenaren arintzerat. Larz Senper 70. Hobena arintzen dioten arrazoinak. Ib. 76. Nere itxuango pausu itxuak ez deste kulparik arintzen. Etxba Ibilt 489.
    sense-3
    3. (SP, Urt I 307, Dv, A); arhintu.
    Consolar(se); aliviar(se). "Réjouir" SP. "Sedavit aegritudinem, alegeratu, arindu nau" Urt I 307. "Rendre gai; [...] soulager" Dv. "Consolar" A.
    Ongi kofesaturik etxerat bihurtzen zarenean, iduritzen zaitzu karga sortha bat, zama pisu bat gaiñetik utzi duzula, arindu, konsolatu eta alegeratu zarela. Ax 452 (V 295). Zatozte enegana trabaillatzen zareten guztiok eta kargaturik zaudetenok, eta nik arinduko eta aise ibeniko zaituztet. (Mt 11, 28) "Reficiam". Ib. 482s (V 312; Dv, Ir YKBiz 156, Or, Ker, IBk arindu; Lç pausu eman, He deskantsatu, TB lagundu, Ur gozatu, Ip ürgaitzi, SalabBN soleatu, Hual, Samper alibiatu, Ol, Leon p(h)izkortu, Arriand atsedendu). Zure konsolazioneaz arintzen bainauzu. SP Imit III 5, 1. Nolazpait arintzen gara midikuari penatzen gaituen gaitzaren erraiteaz. SP Phil 71. Eta eztüzü erremediorik, ez konsolazionerik zü libratüren edo arhintüren ahal zütienik. Mst II 12, 4. Nik guzien barkazioa eman, ta arindu ta konsolatuko zaitut. Cb Eg III 290. Eleisiaren orazinoiak gordeko dau gaixua, ta Jaungoikuak arinduko dau. fB Ic III 360. Bertzela ere ditu eriak arintzen, / Hekin oinhazetarat denean hurbiltzen. Hb Esk 118. Holatsu arintzen ziren Wagram edo Austerlizko soldadu errenkuratiak, Napoleonek ematean gurutzea bere eskuz. Hb Egia 148. Gogoetatuak ikhusten zituenean bere eri maiteak, arhintzeko khantu eder bat adiaraziko zioten. Laph 233. Naibageak menderatzen bai aun, oa oa, Andre doneengana, ta berela arinduko aunate. Or Mi 98. Agurtza esan ondoan kantak arintzen gindun. Or Poem 551. Asteak joan ziran adixkideen bixitak zerbait arindu arte. JAIraz Bizia 126. Bere gelara agertu lagunkixa eiñ zetsan Dukiak gaixua zerbait arintzeko asmuan. Etxba Ibilt 484. Holaz zideie goxoki / gurekilan arhintüren. 'Lasaituko'. Casve SGrazi 36.
    azpiadiera-3.1
    (Con ablativo). "Arindu naiz neukan ardura aundi batetik" Etxba Eib.
    azpiadiera-3.2
    (Con ines.).
    Handik arinduko zara eta bortitztuko zure aflikzionetan. SP Phil 19. Bere lanetan zerbait arindu naiez, bere eginkizunen alde andi bat bere bi seme Joel eta Abiaren eskuetan ipiñi zuen. Lard 154. Arindu dezazkegu bere penetan Purgatorioko arimak? Legaz 56.
    azpiadiera-3.3
    (Ref. a la vida, a un periodo de tiempo, a una situación, etc.).
    Erregearen bizitza atsekabezkoa onela arindu uste zuten. Lard 163. Bestek arintzen diote bizia, urrunduz unhadura. Hb Egia 102. Nekhazaleak bere biziaren arintzeko egun horiek. Zby RIEV 1908, 83. Kontulariak, edo zeatzago esatearren, beren ipuin albista asmo ta barregarritasunakaz asko arindu edo euren astuntasuna errime aaztu eragiten dautse. A BeinB 24. Nere zartzaro arintzeko nere alaba ok sortu ezpanizkian. Zait Sof 144. Ametsak bizia arintzen du. JEtchep 91. Bere bakarraldiak arinduteko lagungarritzat, arako katu baltz lodia izan oi dau. Erkiag BatB 124. Bizitza arindu ta alaituko dien emakume bat nai dute. MAtx Gazt 27. Ontzian lagun berriak sortu; jai ta ikusgarri, orduak arindu ta ogei egunen buruan, Montevideon lurreratu ziran. NEtx LBB 69.
    sense-4
    4. (Con buru, gogo, bihotz, etc.). Distraer(se); aliviar(se); alegrar(se).
    Han behar du pausatu, han behar du konsolatu eta bere burua arindu eta alegeratu. Ax 428 (V 277). Buruaren alegeratzeko eta tinkhezko lanetarik edo egitekoetarik arintzeko. SP Phil 326. Nahi baigenduke gure bihotz nahasia [...] bide hartaz arindu. SP Imit I 10, 1 (Ch arindu, Leon arinduz jabaldu; Ol nasaitu). Esan ziezten hitz egoki urrikarizkoekin arindu zituen guzien bihotzak. Mb IArg II 344. Buru nekatuba arinduteko edo osasunerako, pasietia gauza ona da. fB Olg 32. Intzura baten hegian egun batez zebillan, / Izpiritua arintzeko bakharrik pasaietan. Gy 65. Goan zen behiñ ihizira / buruaren arintzera. Ib. 22. Gogoa deusek ez du urrun arinduren, / Aita-amak ez dire nihoiz ikusiren. Hb Esk 37. Orduan zitakela behar pilota partida eder bat egin, jenden gogoaren arintzeko. HU Aurp 162. Euskeraz itz egin eta euskaldun kontuz biotza zerbait arintzearren. EEs 1915, 296. Pertsularien solas garbiek / bihotza dute arintzen. Etcham 240. Han, joaren errepikak / orotan aditzen: / Heien oihartzunak du / gogoa arintzen. Ib. 173. "Atsegin dut", daut erraiten irriz ene lagunak, "ez dira oraino hilak". Gogoa arindua, bazterrari so nago. JE Ber 98. Buruba neke-neke egindda baratzera urten eban axia artubaz buruba pizka bat arinddu ekijon. Otx 148. Aldi oroz baitzauku / arintzen bihotza. Iratz 51. Apaizgaiak egunero egin oi zuten taldean beren ibillaldia, istudioz zamatutako buruak egurats garbiaz arintzeko. Etxde JJ 19. Egin-ahalak egiten zituen bere buruaren arintzeko orhoitzapen beltzaren aztaparretarik. JEtchep 60. Denpora dohainik eta urririk emate bat zen, burua arintzeko modu trankil bat. Arti Ipuin 67. Bekoki nekatua arindu nai leuskion ama baten antzean. Gand Elorri 107. Joan ziren [...] bihotza garbiturik, gogoa arindurik. "L'esprit allégé". Ardoy SFran 193.
    azpiadiera-4.1
    Pilotan luzez haritzea ezta gorputzaren arintzea, baina bai haren hondatzea da. "Récreer le corps". SP Phil 367. Gorputza ezta hetaz arintzen, aitzitik tontotzen da eta zapatzen. "On n'allège pas ni l'esprit ni le corps". Ib. 367.
    azpiadiera-4.2
    Ikusten dut zenbaiten arpegia arintzen: hanbat hobe! Hb Egia 148. Deusek eztiozka langile akituari hala arintzen begia eta bihotza, nola ikusteak, emeki bada emeki, ondotik heldu goiti gazteak. HU Aurp 220.
    sense-5
    5. (Lar, H).
    Hacer(se) ágil, rápido; mover(se) rápidamente. "Agilitarse" Lar. "Gerotik gerora arinduz zohaz eta hazkartuz, [...] vous allez devenant plus leste" H.
    [Hegalen] karga hark, ez kargatzen, baiña arintzen du hegaztina. Ax 495 (V 320). Erraiten da tigre emeak [...] ume aurkitu hura bere gainean hartzen duela [...], eta eztela hargatik pisuago aitzitik arinago dela egiten duen lasterrean [...], naturalezazko amudioak hura bere kargaz arinduz. SP Phil ẽ, 3v. Oñakaz magalak arindutia <-detia>, aringa aurrera etorri ta mutil dongiak egitia demonstrazino pekatukuak. Mg CO 133 (Mg CC 95 oñekin magalak erabiltzea). Oraziñoagaz arindu, bizkortu, edertu ta osatuko balira gure gorputzak. Añ LoraS 104. Zankoak dira arintzen / eta ezurrak biguntzen. Echag 119. Gogo aundiyak biak arintzen ditu ta bidia laburtu. Bv AsL 93. Burua berotu, ta urdaia astundu geroz, zangoak beti eiñ batean arindu bear dituzte. Lh Yol 29. Arratsaldeko bortzetan mendixka gain batetik San Pedro Analco delako Meatzerria ikusi zuten eta arindu ziren. FIr 151. Ankak arindu bearra izan zuten, errira sartzeko. Or SCruz 37. Martinek oñak arindu zituan. Anab Usauri 63. [Txuntxun] onek mugitzen ditu aurrak, / bai eta animatu zarrak, / arindutzen ditu eriyak, / baita're elbarrak. Yanzi 64. Zapikoaz mutillak biltzen du lepoa, / beso biak eraikiz, arinduz zangoa. "Apresurando el paso". Or Eus 22. Urratsak arindu dituela. Txill Let 32. Nere odola arindu ta naserazi duen zauskada latza. Ib. 38. Aztartu bat biar ebala [neskame] arek zerbaitt arindu zeiñ. Etxba Ibilt 470. Oiñak arindu zitzaizkien bigarren danbateko ura entzun zutenean. NEtx LBB 171. Arindu zuan bere pausajea, ta antxe zan illunakin bateratsu. Berron Kijote 45. Jainkoak beso-zankoak arindu baldin badizkie. MIH 311.
    sense-6
    6. (V-gip ap. Elexp Berg ).
    Perder la razón; perder la cabeza. "Perder, más o menos, las facultades mentales. Gure amandriak, arintzen asi zanian, majo jote zeban panderua lapiko tapiakin" Elexp Berg. "Osasun ona bai, baiña puxkat arindduta egon bia dau" Ib.
    Zenbat dabiltza munduan adimendugabeturik, arindurik, erhoturik, errabiaturik? SP Phil 40 (He 40 erho [...] zoratu [...] errabiatu, Echve Dev 58 tontuak, eroak, buru jauziak).
    azpiadiera-6.1
    "Burutik arintzea, perdre la raison" Dv.
    Iduri zuen burutik arindua; ondotik zarraizkon haurrak burlatzen zirelarik hartaz. Lg II 399. Orain ari dalako [aitona] burutik arintzen, / berak egin ez baña besteri agintzen. Uzt Sas 196. Burutik zerbait arindurikan / gaudela diot igarri. Olea 267.
    azpiadiera-6.2
    Emezortzi serore eta bortz emagin, / buruz arindu eta sartu dire sorgin. "Aligeradas de cascos". Or Eus 108.
    azpiadiera-6.3
    "Desvanecerse la cabeza, [...] burua arindu" Añ ( A Apend). "Arnoak burua arindu daut, le vin m'a donné à la tête" H.
    Gaberdi-inguruan eldu zan gizon bat txolinduta edo birloratuta (beste askok esan oi dabenez), au da, ardaoak burua arinduta. Ezale 1897, 191a. Biharamunian, goizeko izotzño batek irazarrarazten ditu, eta buriak arindurik, emeki xutitzen dira. Zub 42. Illiak ere gutxitu dira / eta burua arindu, / orain bertsua kantatutzeko / zertako alperrik agindu. Uzt ZArg 1-9-1974, 2. Penitentzi geiegiz burua arindu yakon mojatxo baten zorakeria. Onaind STeresa 61. [Zinemak] Jendearen burua, buruhausteak astintzeko aitzakiarekin, arintzeko edo. Are gehiago arintzeko, alajaina. MEIG I 149.
    azpiadiera-6.4
    (Part. en función de adj.). "Gris, bu, arhintua" Ht VocGr 368. "Arhinthua, un peu pris de vin, en gaîté" H. Cf. DRA (que no cita fuente): "Ahindu, [...] tomar el aire desenvuelto de una persona que ha bebido (BN, S); ponerse uno alegre por haber bebido (BN, S)".
    sense-7
    7. Descargar (la conciencia).
    Gomendatzen deriziegü zerbütxa ziteien zien ürgazteko eta konzenzien arhinzeko ager deriziegün Katexisma labür honzaz. Bp I 21. Admititzengaitu bere grázian; arintzendá konziénzia; desahogatzendá gogoa. LE Ong 21v. Nahi izan baitu kontzientzia arindu hil aintzin. Larz Senper 130.
    sense-8
    8. (Dv; -rh- VocBN); arintu (-rh- S ap. Lh ).
    Hacer(se) frívolo. "Prendre une conduite légère, blâmable; ce verbe ne s'emploie guère que pour les jeunes filles dont la conduite devient équivoque" VocBN . "S'évaporer, s'adonner à la légèreté" Dv. "S'emanciper, devenir frivole" Lh. "Ahindu, loquear, mocear, hablando de jóvenes que han llegado a la pubertad (BN, S)" DRA (que no da fuente).
    Sobra arinzen duten lanei eta konpainiei ihes egitea. CatLav 261 (V 131). Emakumeak gañera ederra iritzi nai izatea gizonai, ezkontzeko teretxaren ansiarekin, ta emendik zerbait burua arintzea fin gaiztorik gabe. AA III 553.
    sense-9
    9. (BN-lab); arintu (-rh- S); ahintu (S) Ref.: A (arindu, arintu, ahintü); Lrq (arhint, arhintze, ahint, ahintze).
     "Levantar una carga", "alzar una cosa" A. "Ahindü [sic] (S; Darric, Lf), brandir (une épée, etc.)" Lh.
    Ezin arhint maillia. Normandie 166 (ap. DRA ). Phetik bere bi mithilekin [haxia] bortxa ahintü zeion. D. Béhéty GH 1929, 73.
    sense-10
    10. (B); arintu (R; -rh- S) Ref.: A (arintu); Lh (arhintu); Lrq (arhint); Gte Erd 86.
     "Arindu" Izt C 235 (en una lista de fenómenos atmosféricos). "Escampar, alegrarse (el tiempo). [...] Eguerdiari arinten da, beste gaineran egun guzian euria egonen da (R), escampará por el mediodía" A. "Faire une éclaircie (en mauvais temps)" Lrq. "Denbora arintzen ari du (B)" Gte Erd 86 (junto a argitu, epeldu, goititu, etc., de otras zonas).
    sense-11
    11. Aligerar (el sueño).
    Etzara zu asko erreko, itxasoak betondo illuna agertuarren; legorrean ondo zagoz; nok iakiten emon eukiezkero, eztautsu lo-sorroa asko arindu edo sumatuko mairako lain nok ekarri egon ezak. A BeinB 40.
    sense-12
    12. "(L-côte, Sal), medio secarse" A.
    sense-13
    13. Hacer(se) entretenido.
    Nahiz lamiez dutan / aditu ederrik, / Hetan eztut alafe / sineste mikorik. / Batto hemen halere / aipatuko dut nik, / Ametsez izan dadin / gaia arindurik. Etcham 139. Gai astunenak arintzen zitun / etorri berdingabeak. Basarri 50. Daraman kontaketa narras-gogaikarria piskaren bat jantzi eta arintzekotan. MEIG VIII 34.
    sense-14
    14. Aliviarse un enfermo. "Erremedixo a emon eta gaixua arindutzia, bat izan zan" Etxba Eib.
    Atake bezelako zerbait zeukan. Apur bat arindu zanean:--Jose nun da? JAzpiroz 63s.
    azpisarrera-1
    ARINDUXE.
    (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
    azpisarrerakoSense-1.1
    a) (Con bihotz). Aliviarse algo, reconfortarse algo.
    Gure bihotza, hanitx phensamentü suertez sorthatürik daguena, arhintüxe nahi beikünüke. Mst I 10, 1.
    azpisarrerakoSense-1.2
    b) Mitigar(se) algo.
    Haurrak antzelaria ordaindu, eta honek lan-saria onartu zuela jakinik, barruko kezka arinduxe zitzaion gizonari. Mde HaurB 70.
    azpisarrera-2
    ARINTZEKE.
    Sin aligerar.
    Ez igaro aurrera astoari zama arintzeke. Ol Ex 23, 5.
    azpisarrera-3
    EZIN ARINDUZKO.
    "Qui ne peut devenir ou être rendu léger" Dv.

    arindu

    arindu
    << arin 0 / 0 1 arinki >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper