arantza.
Tr. De uso general excepto en suletino; la forma en -tza es occidental (con ejs. aislados en Gasteluçar, Lapeyre y Larzabal) y la forma en -tze septentrional y alto-navarra --ya en Mendiburu-- (con ejs., ambiguos o seguros, más al oeste). Hay ejs. con aspiración (-rh-) en Dechepare, ChantP y Larzabal. La forma arrantze se documenta desde la primera mitad del s. XIX en textos labortanos y bajo-navarros. Hay arrantza en E. Larre y ahantze en el único ej. suletino. Hay bastantes autores que prefieren elorri para 'espino' y 'espina'. Sobre su extensión actual en bajo-navarro v. infra Xa Odol 340. En DFrec hay 16 ejs. de arantza y 1 de arantze.
1.
(
V, G, AN-gip-5vill-larr-ulz; Dv (V, G, AN; + arantz),
H;
-nz- AN-burg; IC 442r,
Lar,
VP
1r,
Añ,
Lecl),
arantze (
AN, B, L, BN (-rh-); SP (-nz-), H),
arantzi (
AN-5vill),
arrantze (
Urt Gram 33,
Dv (
A
),
Lander ap
DRA
.),
arrantza,
ahantze (
BN-ad),
aantza (
G-to-bet, AN-larr),
antza (
G-goi; Dv (que lo toma de Bon))
Ref.:
A (antza, arantza , arantzi); Iz UrrAnz , To ; Etxba Eib; EAEL 413; Elexp Berg .
Espina.
"Épine, le piqueron"
SP.
"Espina"
, "púa" Lar y Añ (ambos dan elorri para "espino").
"Épine"
Lecl.
"Piquant d'épine"
H.
"
Arantzea orpoan baiño oba dozu seme ori etxean euki (V), [...]. (Se dice refiriéndose a un mozo de buenas prendas)"
A.
"
Arantza zorrotzak dittu eta esixetan jartzen da
"
Etxba Eib.
.
"
Arantzia sartu jata orpuan eta pausorik eziñ emonda geldittu naiz
"
Ib.
"Espina, púa. Arantzia sartu jata ankazpixan da ezin ddot etara. Adinekoek nekez darabilte zentzu honetan, eztaka esaten baitute"
Elexp Berg. Ib. v. elorri,
elorrarantza.
.
Arhanzez koroaturik mundu ororen iabia.
E 29s (v. tbn. aranzaz koroatu en Cb Eg III 288, Ub 90, Añ LoraS 181, Gco II 28, arantzez khoroatu en Brtc 95, arrantzez khoroatu en Jaur 153).
Nola sofrituren dituk hain dolore biziak / Doloratzen auenean hain arantze ttipiak?
EZ Man I 115.
Eta zilhatzen zaituen aranzea athera ustez, hura barrenago sar lezakete zure oinetan.
SP Phil 194 (He 195 zilhatzen zaituen arantzea).
Daramanak doloretan, / Mundu huntan bizia, / Lore gisa aranzetan, / Sentitzen du loria.
Arg DevB 125.
Konsiderazak, O arima, / Jesusen heriotzea, / Hunen arantza, hunen itze, / Lantza eta Gurutzea.
Gç 92.
Utz lantza eta arantzeak / Zaurtzera ene bihotza.
Ib. 89.
Arrosa arantzerik gabe.
ES 107.
Aranzak zulatu zeuen semearen burua.
Lar SermAzc 51.
Ikhusten baditutzu armak, azoteak sokak edo khordak, aranzeak edo elhorriak, seskak, itzeak, martiluak; gogora erakharriko ditutzu haren Heriotzean eta Pasionean zerbitzatu ziren hunelako errementak.
He Gudu 134.
Biak lore eder zurigorri, lur gaisto onen arantza latzen artean jaio, agertu ta aziak.
Cb Just 5.
Eztago larrosarik arantza bagarik.
DurPl 100.
Ez larritu, neronek aterako dizut arantza oñazagarri ori.
VMg 44.
Eméngo aránzegebetáik datóz ángo lóreak.
LE Ong 16v.
Arantza zorrotz, gogor, latsakaz koroaturik burua.
Añ
EL2
235 (v. tbn. arantza zorrotz en Lard 455, Altuna 36, Munita 64, arantz zorrotz en Arti MaldanB 193).
Hau da lur hura zeinak ez baithakarke kharlorik eta arrantzerik baizen.
Jaur 129s.
Uda lehen arrosa / Neguan arraro, / Osto bano arantze / Aise gehiago.
Bordel 106.
Yendea othe diteke hura? Ez othe du zenbait aberek sabelean garraiatu eta nonbait arantze bezala arthiki?
Hb Egia 46.
Irurogeita amazazpi gizon andientsuen aragiak lar eta arantzakin orraztu eta zeaerazo zituen.
Lard 131.
Orai zeru goihenean, sarri ifernu zolan; orai guziak lore, sarri guziak arrantze.
Laph 45.
Amodioa duzu arrosaren pare / Usaina badu eta ondoan arhantze.
ChantP 198.
(s. XX)
Arantzaz beteriko sasiak.
Echta Jos 279.
Arraiak ezurra du / larrosak arantza.
Urruz Urz 51.
Orai Jinkoak eman geriza: Hostoekin arrantzeak.
Ox 174.
Ez dakina hik arrosak ere / Baduela arrantzea?
Etcham 151.
Sasitik arantzera: ots, okerragora.
Or Eus 246 (Mi 123 arantza gogor).
Ezin oartu ditezke maitasunezko lore usaintsuetan zenbat arantza gaizto dauden gorderik.
Etxde JJ 35.
Elorri berak lore ta arantzak... / Pozak, miñen ume.
Gand Elorri 84.
Gazte horien furiaz baliatzen baitzira, arhantzak gorde-eta, loreen bakarrik agertzeko!
Larz Iru 27s.
Lili-ubel xamurraren ordez, kukupe gorriaren ordez, kardulatza ta lapar arantz-txorrotxa ernetzen dira.
Ibiñ
Virgil
46.
[Lorea] berez hain pollit izanagatik arantzak estaltzen badu?
Xa Odol 340 (cf. tbn. 340: Zuek arantza deitzen dezute ta guk aldiz elorria).
Gure gaiñ udako eguzkiaren ziztada-miñak artuaz edo-ta neguko jela arantz-zorrotzak.
Berron Kijote 146.
Sasi edo langaren batetik bere igaroeran, txipotx edo arantzen batek ille banakak kentzen baizizkiok [erbiari]
.
Ataño
TxanKan
73.
Arantzeentzat, barruun geatzen danean, arantza-belarra egosi eta ogi mamiikin enplastoa eiñez, lotzen dala, arantzea etaatzen da.
(G-goi).
Arin AEF
1980, 64.
Arantza zorrotzeko / zugaitza kutuna, / osto ttikikoa ta / lore usaiduna.
Ostolaiz 123.
v. tbn. fB Olg 4. JJMg BasEsc 5. Ur MarIl 106. Arr GB 62 (59 arantz). Xe 355. AB AmaE 255. Ag Serm 353. GMant Goi 57. Altuna 34. Jaukol Biozk 12. EA OlBe 56. Or Aitork 39. Bilbao IpuiB 129. Vill Jaink 90. NEtx LBB 188. Benb NereA 245. Uzt Sas 287. TxGarm BordaB 19. Arantz: Ldi BB 34. Anab Usauri 125. Zendoia 104. Arrantze: Jnn Bihotz 270. Arrantza: Larre in Xa Odol 18.
(Fig., empleado para expresar la idea de dolor, pena, dificultad, etc.).
Ezta hain gauza onik, hain probetxosik idortasunetan eta agortasunetan, nola hetarik libratua izateiko afekzionerai ez lotzea. [...] [Iainkoa] arren nahi duen bezanbat serbitza dadila gutaz aranze eta desir hekin artean.
SP Phil 489 (He 498 aranze horien).
Ezta dudarik bertze hitzkuntzek ere lehenbiziko hatsapenean eta abiaduran nekhe eta arantze berak iragan zituztela.
ES 195.
Geure banidade, soberbia da pensamentu deungen aranza kruelakaz.
Urqz 14.
Bihotza kezkaz, aranzez ta arazoz betetzen dutenak.
Mb IArg I 63.
Pekatuen kateak urratu ta konzienziako aranzak ateratzeko.
Cb Eg II 188.
Munduko gauzak utzi, ta neke, ta arantzetatik badere, Juizioko lotsa artatik libratzearren.
Ib. 153.
Ah tristea! Zer aranza gogorrakin biziko zan!
Ib. 197.
Handitasunek, erregeen tronuek berek baituzte bere arantze zorrotzak.
Lg I 348.
(s. XIX)
Iñori ezer kendu deutsanak, dauka barruban iraatsita aranza gogorra.
Mg PAb 102s.
Erraz kenduko lituzke kezka ta arantza tormentagarriak.
Ib. 157.
Atera artian arantza ori, ez dozu bakerik izango.
Mg CO 238.
Ta ala eraman det bizitza triste ta arantzaz bete bat.
Ib. 178.
Lenengo edo bigarren pekatuban, konzienziak milla kezka, arantza, diadar ta eseste.
CrIc 31.
Josi egizuz, Jauna, nire biotzean Zeure Pasiñoko aranza ta neke-penak.
Añ
EL1
192.
Eta ekusi zuan etzekartela barrengo kezkak, arantzak eta arazoak baizik.
AA III 301.
Zer atera dezu, Kristaua, zure oraindañoko bizitza gaiztoaz? Zer, ezpada illuntasunak, tristurak, eta arantza gogorrak?
Ib. 518.
Bide garratz eta aranzaz bete ori da mundu onetako gatx, neke, lan, atsakabe eta naibagiak.
Astar II 21.
Eriten badozube exenplu eta doktrina txarra, artuko dozube pekatubaren aranzia.
Ib. 99.
Zeruko bidea arrantzez bethea da, lorian sartzekotz asko tribulazioneen erditik behar da iragan.
MarIl 34.
Gogotik iragan bainezake ene bizia arrantze eta elhorrien erdian.
Ib. 25.
Latina eta Greka bere arantzekin, / Erakusten hari da bertze askorekin.
Hb Esk 145.
Españolek español nahi dute yakin, / Fransek ere franses bere arantzekin.
Ib. 4.
[Andre serorak] herri eta Eliza ditu baratzeak, / Urruntzen dituztenak haren arantzeak.
Ib. 203.
Bardoiztar Bidaxunek bakezko yuiea, / Gizon argitu bezen xedetan maitea: / hastean Dabbadie yarri legetako, / Gai oro bazituen gora higateko, / Nahiago izan du, herriko airean, / Arantzetarik urrun, higatu bakean.
Ib. 152.
Yainkoak erakutsi zituelakotz bere xedeak, asko arantze yasan zitezken; bainan ezbada mintzatu, zertako yasan, zertako bizi nigar edo nekhetan?
Hb Egia 121.
Eliza gabe, oro lerrakor dire. Harekin emazteak har dezake laguna eta maita non nahi, arantzen erdian ere, bainan ezbada egiarik, zertako paira?
Ib. 122.
Nere bekhatuek zure bihotzean sartu dituzten arrantzeak eta uherdura kharatsa.
Dv LEd 107.
Nere biyotza bete dezala / damutasunak arantzez.
Bil 54.
Zauritu ezkero baserritarrak / maitetasunan arantzak, / euren biotzen zauritasuna / erakusten dabe dantzak.
Azc PB 115.
Ez geiegi dirua leundu; zeren aberastasunak arantzak dituzten.
Bv AsL 131.
Arantzez eta samiñtasunez beterikako bizimodua.
Moc Damu 33.
Arutz ioan bear dot ausardi andi bategaz, arantza-artetik zear, neure bidean al ditudan ondo egite guztiak egiñaz.
Ag AL 112.
(s. XX)
Neuk bakarrik dakit barruan nerabillen arantza samiña!
Ag G 147.
[Paula eta Jose] danean batera datoz, alkarren gurariak asmatzen dabiltz; ezkondu ezkero arantza batek eztie ikutu.
Ib. 373.
Arestiko amets alaien ordez arantza ta atsekabea dituala kolko-barruan.
Mok 20.
Arantza batek zulatutzen nau, / nago sufritu eziñez; / biyotzetikan maitatzen nuen / nobiya jarri zait miñez.
Tx B II 134.
Arantza orreik mintzen bazabez / zatorz maitasun-bidetik!!
Laux BBa 10.
Kristau-bizitzak arantzak ditu.
SMitx Aranz 72.
Orduan ere ala zan. --Orduan ez, gaur bizi bear degu. Zertarako berritu arantzak, aita?
NEtx Antz 81.
Maitetasunaren arantza, oiñaze ta atsekabeak!
Erkiag Arran 152.
Oso urruti zaramazkite diruaren esperantzak, [...] Ordeka onak izango dira; / baitere aldapa latzak, / Gutxien uste dezutenean / sortuko dira arantzak.
Basarri 136.
Alkar arteko ikusi eziñak dakaz munduko arantza miñak.
BEnb NereA 231.
Izango dabez euren bizitzan arantzak eta bai penak.
Ib. 174.
Mutilla jatorra atera zan, ama okertu ezpalitz Ameriketa-aldean... Ura zan bere arantza.
NEtx LBB 46.
Ta biotza estu-estu biurtuko zan Basaburu-aldera, bere arantza ura aldean zeramala.
Ib. 47.
Arantza gabe etzait neri're / urte-pilla au juana.
Insausti 310.
Ondo buruan geldituta dauzkat. Arantza oiek ez dira ateratzen.
Albeniz 159.
v. tbn. JAIraz Bizia 96. Alzola Atalak 80. Ataño TxanKan 169. AZink 115.
(En exprs. con bihotz
).
"Rencilla, (c.) errenzilla, biotzeko arantza
"
Añ.
Zenbat bider nere biotzeko bildur, arantza, abiso, libru ta predikadoreen deiakin otsegin didazun; ta ni orregatik zure faboreentzat beti gorra.
Cb Eg II 144.
Beti arantza biotzean, lo gozorik ez.
Mg CC 131.
Ezagututen jatzula zeure bijotzeko aranzia aren kontra.
Astar II 26.
Nere biyotza bete dezala / damutasunak arantzez.
Bil 54.
Arantza min bat dot biotzean, / Odei astunak buruan.
AB AmaE 88.
Ala guziz ere bazuan Simona gureak arantza zorroztxo bat biotzan.
Urruz Zer 90.
Naigabe baten arantz zorrotza, / beazunezko tanto mingotza / nabaitzen det biotzean.
Jaukol Biozk 1.
Biotz-biotzean zeraman arantzak zauria bizitu besterik etzion egingo.
Etxde JJ 249.
Arantzaz jositako ene biotzak odola zerionan.
Ib. 101.
Kantuz uxa ditzagun bihotzeko arantzak.
NEtx LBB 328.
Ta orain, biotz-arantzak aizatzeko, esan dezagun biok beste au.
Ib. 209.
Arantza bat sastaka / or det biotzean.
Zendoia 76.
Eguzkiaren iltze zorrotzak, arantza ankerrak, burua zulatzen didate.
Or Mi 121.
(Como primer miembro de comp.).
Aranza-zikadaz sumindu, ta zatitu doguz zuen biotzak.
Añ
LoraS
4.
An dago bada neure / arantz-larrosea / zuri ta gorria da / neure amorea.
Balad 203.
Arantz-ustaia buruban daula / Jaungoiko-Seme bakarra.
Enb 100.
Harri zorrotzak daude hortik, minduko zaitzu oin-zola: / Basamortua, / arantz-ortua, / laga zazu berehala.
Arti MaldanB 193.
Arantza bat mokoz ateratzen dio. Arantza txulotik odol jarioa sortu zan.
NEtx LBB 130.
(No ref. a espina o púa de plantas).
"
Arantzi (AN-gip), espinas de peces [inferido erróneamente de arantziak, plural de arantze]"
A.
[Sagarroi] puntaz eta arantzez bethea.
Ax 78s (V 53).
Ikusi zuen otso andiak / zeukala ark [artzanorak] lepandea, / artzen ziona lepo guztia, / burni-arantzez betea.
It Fab 138.
Trikuari bizkarreko arantzak amoztu naiz.
A Ardi 117.
Arantzak, [eztarrira] sartu ta barrenean gelditzen zanean, nola puzonitu ta kozkorra formatzen zuan.
JAzpiroz 176.
Nola arantzaz betea zegoan [trikua]
.
BBarand 52.
Erlearen ozka edo arantza ori sartzen badizu ta bertan utzi, kendu al den azkarren.
Ostolaiz 130.
2.
(
V, G; Añ),
arantze (
AN-olza, L, BN (-rh-); H)
Ref.:
Bon-Ond 146; A; Arzdi Plant1 273; Ond Bac; Iz Als; Etxba Eib;
EAEL 383; Elexp Berg
.
Espino; zarza.
"Abrojo"
, "cambrón" Añ.
"Épine noire"
Bon-Ond 146.
"Arbrisseau épineux"
H.
"(Rubus), zarzamora (en Elorrio)"
, "(Prunus spinosa), espino negro, arañón (en el Aralar navarro)" Arzdi Plant1 273.
"Endrino"
Ond Bac e Iz Als.
.
"Planta espinosa de que se forman en muchos casos los setos vivos. Arantziak lora zurixa emoten dau
"
Etxba Eib. "Zarza, zarzamora" Elexp Berg. v. elorri, basaran.
.
Zeren lehen [lur] garbi zena, harengatik elhorriz, arantzez eta belhar gaixtoz bethe baitzen.
Ax 568 (V 363).
Zeina gatik [bekatuagatik] lurra kondenatu izan baita aranzeen ekhartzera.
SP Phil 133 (He 136 elhorrien eta arantzen ekhartzera).
Bestitu ondoan eskarlatazko kapa batez, eman zioten arantze bihurkatuz egiñikako khoroa bat.
He Mc 15, 17.
Arantzaz alde guzietatik beterikako bide batean bezala.
Cb EBO 49.
Arrak ta aranzak soloan itoten dabe frutua.
Añ
LoraS
111.
[Bidea] sasi, arantza eta abarrez beterik dagualako.
Astar II 21.
Biotzeko sorotik lar, arantza ta belar gaistoak kentzea.
AA III 438.
Zergatik ez diran pikuak bilzen aranzetatik.
Oteiza Lc 6, 44 (Lç, HeH, Dv elhorri).
Nork bere menpeko alor guztiak dauzka arreta andiarekin egoki ta zearo esituak, dala esolaz, arantzaz, arriz edo lubakiz.
Izt C 26.
Arantzetatik artzen bai al dituzte matsak edo sasilarretatik pikoak?
Ur Mt 7, 16 (Lç, He, TB, SalabBN, Ip, Dv y Leon elhorri, Hual arbola, Ker elorri; Ax 216 (V 144) elhorri-arantzetarik).
Nekez egiñagatik / lurrean labrantza, / ez dik lurrak emango / ez bada arantza.
It Fab 224.
Arrantze zorrotzak zure belhar sakratuan sartu ziren bezala.
Dv LEd 10.
Orain liriyoa arantzen artian; gero lur iñok ukuturik egin bagakoa.
Ur BulaAl 36.
Toki hau zen lehenago / oihan, sara, arantze; / Eskualdunek bide zuten / izendatu Sarrantze.
Zby RIEV
1908, 294.
Erreka baztarretako sagatz, altz eta arantzei.
Apaol 21.
Arantzak eta elhorriak emanen dauzkitzu eta lurreko belarra izanen da zure hazkurria.
(Gen 3, 18).
Lap 133 (V 61; Urt elhorriak eta otheak, Dv elhorriak eta astakhaloak, Ur arantzak eta sasilarrak).
(s. XX)
Parabisuko bide urrhezkoa dena sorho zen eta arrantze.
Barb Sup 133.
Ota, giñarra, elorri, arantza ta ostantzeko larrak.
Kk Ab II 16.
Urguill'pe jendez bete baiño lên, / ala arantzan tximilloa.
"Se asemejaba a un racimo de endrinos en el espino"
.
Or Eus 392 (v. tbn. Aitork 398).
Sen Bladi artzaiña züzün eta Ama Birjina ahantze gainetik agertu ziozun.
(S)
"Sobre un espino"
.
A EY I 291.
Lurra madarikatua izanen duk hiretzat: arrantzeak eta karloak ekharriko dauzkik bere baitarik.
Zerb IxtS 10.
Or goiko munatxoan / oinak ortozean / keriza emoten deutsan / ganeko arantzean. / An dago bada neure / arantz-larrosea / zuri ta gorria da / neure amorea.
Balad 203.
Arantz baten gain ñirñari! [...] antxen Ama Arantza-gain!
SMitx Aranz 60.
Arantzazuko Ama barreka dago arantza gaiñetik.
BEnb NereA 91.
Galtzen ardiek ile, matazak bezala, arantzetan, andu, hesi, bideetan.
Azurm HitzB 65.
Ikusi nola arrosatxoak / azitzen diran arantzan.
Olea 117.
Irakurleari ez zaio biderik gehiegi zabaldu behar, agian, baina arantzaz eta sasiz irakurtzeak ere ez dirudi egoki.
MIH 345.
v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 96. AB AmaE 360. Echta Jos 210. Otx 32. Ir YKBiz 171. NEtx Antz 41. Arantze: Brtc 188. Arhantze: Prop 1899, 104.
"Lanugo araneosa, othe, arantze kotóña
"
Urt II 234.
ARANTZA-ARBOLA.
Espino.
Andra guztizko bat da / Umeaz besuan, / Jantzita Erregiña / On baten taiuan. / Aranz arbola baten / Ain bakartokian.
AB AmaE 356.
ARANTZA-ARTE,
ARANTZA-TARTE,
ANTZATARTE
(En casos locales de decl.). Lugar entre espinos, entre espinas. Cf. arantzarte.
Beste bikor batzuk antzatartean eroi zien; eta azi zien antzak, eta ito zituen.
(G-goi).
Bon OOV III 242.
Zabaldurik arantze tartean gordea / Izango naiz larrosa mantxarik gabea.
Otag EE
1884a, 31.
Egun batzuetarako ondasunak, ames baten antzera iges egiten eben iolas-pozak, eriotzako ate ondoan bakarrik itxiko eben lagunak: utsa dana, arantzartean ezerez bat.
Ag AL 166 (112 arantza artetik).
Arantzartean ez aztu Nigaz, / ez aztu goiko zorunaz.
GMant Goi 76.
Estali arren ez ni atxikiren: ni arantzartean sorturik, arrosa garbi izanen.
Or Mi 39.
Ori da arantzartean ereindako azia.
Ir YKBiz 174.
Lan-egintzaren arantz-artean / bear genuela bizi, / ta arantz-arteko ermitagintzaz / zeru ederra merezi.
SMitx Aranz 70.
Arantzagabeko lorerik ez dan arren --zaarren itz zuurra baita-- arantz artean lore usaingozo.
Erkiag Arran 175.
Baserritxuko sukalde samur, / apal, maitati, otzana, / arantza artian arantza barik, / itxaropentsu barrena.
BEnb NereA 96.
Arantz arteko eta sasi azpiko baztertto batean.
Osk Kurl 74.
Arantzarteko miñen erdian be berak, Teresak, pozazten ditu inguruan ditunak.
Onaind STeresa 48.
v. tbn.
Arantza artean: Bilbao IpuiB 130 (157 arantz arteko). In Xa Odol 340. Arantz artean: NEtx Antz 69. Gand Elorri 167. Arantza tartean: ArgiDL 166.
ARANTZA-BELAR
(arantze- Urt I 68). "Acacia, akázia, elorbelharra, [...] arantzebelharra" Urt I 68.
Arantzeentzat, barruun geatzen danean, arantza-belarra egosi eta ogi mamiikin enplastoa eiñez, lotzen dala, arantzea etaatzen da.
(G-goi).
Arin AEF
1980, 64.
ARANTZA BELTZ (V-gip, G; Aq 652; a.-baltz V; msLond; aantza baltz V-gip),
ARANTZ BELTZ (G-goi; -beltx H).
Ref.: A (arantzabaltz); AEF 1955, 72; Iz ArOñ (arántza-baltza, aántza baltza); Elexp Berg. Espino negro, endrino. "Arañón, marañón o artos que en otras partes llaman endrina, aranzabeltza" Aq 652. "Arantz-beltxa, prunellier" H. "Arantzabaltz (V; msLond), arantzabeltz (G), espino negro" A. v. basakaran.
Gizonak seigarren lekuan egin bear duan gauza da bere bizilagunarekin ez izatea mukerra, garratza, gozakaitza. Onelako gizonen emazteak sinistu dezakee ezkondu zirala edo aranza beltzarekin edo gaztañondoren batekin.
AA II 100.
Aretxa, pagoa, [...] arantza beltza, arantz-zuria [...].
Izt C 124s.
Arantza beltzak zornatu, elorrarantzak osatu.
(V-gip)
"El espino negro lo encona, el endrino lo cura"
.
A EY III 172.
Arantza beltza lore-zabal, arto-lurrak are zabal.
Ib. 172.
Bidexka au dabillenari arantza-beltza baño latzagoa zaio.
Or Mi 124.
Arantza beltzak ostoa txiki, / puntara zaio loratu.
BBarand 67.
Espina (del espino negro).
San Blas'alderat ninduelarik, makhiltxo baten gainean, / Arhantze beltz bat sarthu zitzautan, uspela nuien oinean!
ChantP 104.
ARANTZA-ELORRI.
Espino. v. elorrarantza.
Juduek arantze-elhorriz / Zioten egiñ koroa.
Gç 86.
ARANTZA-KIZKI.
"Arántza-kiskixa, el pincho del espino" Iz ArOñ.
ARANTZAKO AMA,
ARANTZAKO AMA BIRJINA.
Virgen del espino (ref. a la virgen de Aránzazu).
Don Tomas Egibar da / parroko guria, / Arantzako Amari / badiyo fedia.
PE 123.
Arantzeko Ama Birjiña.
SMitx Aranz 224.
Arantzeko Birjina.
Ib. 226.
Arantzeko Ama-izenez kaperatxo bat.
Ib. 224.
ARANTZA-LAHAR.
Arantzalar (msLond), espina blanca" A.
ARANTZA-LANDARE.
"Acacia, akázia, [...] arantzebelharra, arantzelandarea" Urt I 68. v. ARANTZA-BELAR
ARANTZA-LEKU.
"
Aranza-lekua, espinal"
VP
42r.
ARANTZAPE
(En casos locales de decl., en sing.). Debajo del espino, de las zarzas, de las espinas.
Arrosa arantzepean sortzen eta loratzen baita.
ES 107.
Egiazki Eskual-herrian hau da bakharra [Axular], hanbat autoren liburuetan zauntzan gauzak arantzepetik atherarik bezala eta Theolojiaren mami hautua bildurik eskuaraz ederkienik argitara eman darokuna.
Ib. 143.
Arantzapeko lore gaixoa diruditala, eguzki gutxiko landare maxkarra.
Ag G I.
ARANTZA-PERRETXIKO (V-gip).
Ref.: A; Iz ArOñ (perrétxiku). "Seta que brota entre espinas?" A. "La seta blanca comestible" Iz ArOñ (s.v. perrétxiku).
ARANTZA-PUNTA.
Punta de espina.
Eta makila kolpez aranze puntak hezurrean barrena sarthurik.
Mat 200.
Zuk aranze puntak eta arno gogorraren kherua pairatu ditutzu.
Harb 139bis.
Eta arrantze puntak sarrarazi ziozkaten buru fuinetan barna.
Jnn SBi 29.
ARANTZAZKO
(aranzezko SP, Lar; arran- Dv). De espinas; espinoso, doloroso. "Aranzezko koroa zorrotza" SP. "Espíneo, aranzezkoa" Lar. "Qui est d'épines. Arrantzezko khoroa, la couronne d'épines" Dv.
Soldaduek aranzezko khoroa zure buruaren gaiñean ezarririk.
Mat 200 (v. tbn. arantzezko k(h)oroa en EZ Noel 100, Gç 86, JesBih 417, Hb Egia 16, aranzazko k. en Cap 134, Ub 88, AA III 470, CatUlz 61, aranzezko k. en SP Phil 304, Arg DevB 183, He Phil 305, Mb IArg I 152, arantzazko k. en Añ EL2 212s, Lard 455, Itz Azald 34, KIkG 80, KIkV 107, ArgiDL 111, Etxabu Kontu 83, y arrantzezko k. en Jnn SBi 29; v. tbn. Ir YKBiz 494 arantzazko buruntza, Or Poem 548 arantzezko buruntza).
Khoroa duzu buruan, / Baiñan aranzezkoa.
Arg DevB 58.
Gurutzea soinean, soka lepoan, eta aranzezko xapela buruan.
Harb (ed. 1690) 77.
Jaungoikoen semien aranzazko koronazinoena.
Urqz 52.
Jainkoak bere argi gozoakin deituaz beregantzeko abiso asko eman ziozkan, bai eta bere konzienziako kezka arantzazkoak ere.
Cb Eg II 190.
Imini eutsen aranzazko koroa bat buruan.
Oe 156.
Atrá-ze bada Jesus zeramála kóroa arantzéskoa ta purpurásko soñékoa.
LE Io 19, 5 (He arantzezko, Ol, Ker arantzazko; Lç, TB, HeH, Dv, EvS elhorrizko).
Arantzazko esi bat.
fB Ic II 200.
Eta itzatua gurutze bati zeinak ezin pausa beitzinezaken zure burua zilhatzen zauntzuten arrantzezko punten gainean baizen.
JesBih 452.
Eta arantzezko khoro bat eginik, ezarri zioten buruan.
HeH Mt 27, 29 (IBk arantzezko; Lç, TB, Echn, Leon el(h)orrizko, Dv elhorriz bihurturik).
Deungen nagosi izatea / da iazotea katea: / katea urrezkoa / ta arantzazkoa.
Azc PB 211s.
Zein da emakume au, ertetzen duana mundutik, arantzazko toki legor orretatik, añ garbi, añ aberats.
Ag Serm 223.
Batzubek dakartzubez arantzezko-oroiak, / eta bestiak barriz itxaropen-leunak.
"Recuerdos dolorosos"
.
Laux BBa 20.
Maitasun barik ezkontzen danak / arantzazko ondorena.
BEnb NereA 175.
Bizkarreko arantzazko larrua buelta guzian [trikuak]
.
BBarand 52.
ARANTZA ZURI
(a. txuri G-goi ap. AEF 1927, 36; a. xuri H). Espino blanco. "Arantz-xuria, aubépine" H.
Aretxa, pagoa, [...] arantza beltza, arantz-zuria.
Izt C 124s.
v. tbn.
Ezale 1897, 341a.