OEH - Bilaketa

2974 emaitza odol bilaketarentzat

Sarrera buruan (129)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
amoros.
tradizioa
Tr. Amoros es la forma más gral. Hay amurus en Haramburu, Axular, Argaignarats, Tartas (en éste junto a amuros ) y algún ej. de AstLas, y salvo errata, amores en un texto de Ibero (junto a amoros ). Algunos ejs. determinados de amorosa, tras sust. fem. (v. infra Zerb GH 1936, 114 y LE Ong 59v), podrían quizá corresponder a la forma de fem. amorosa (q.v.).
sense-1
1. amurus (/amuúś/ S ap. Lrq; SP (-ruza , sin trad.), Urt II 2, Lar Sup , H), amores .
(Sust. y adj.). Enamorado, amante. "Enamorados, amoranteak, amurusak " Lar Sup ( Ax). "Qui est amoureux, amoureuse" H. AxN explica leihariari (392) por amurusari. Cf. VocNav: "Ir amorós. Llaman así en Valcarlos a la costumbre de ir el novio a cortejar a la novia a casa de ésta, donde pasa toda la noche, hasta la hora de la misa primera, a la que acuden juntos los amantes". Cf. GLarr SJ n. º 533: "Don García Enamorado (Obanos, 1239)". Lafitte (Gram 295) incluye amoros entre los "adjectifs de sentiment" (kontent, samur, kexu, bekhaizti, beldur, lotsa...) que llevan su complemento en caso instrumental ("médiatif"); cf. infra los ejs. de Etchepare (139 amoros izan) y Argaignarats (DevB 157). Tr. Documentado al Norte en textos sobre todo suletinos y bajo-navarros, ya desde Dechepare. Al Sur sólo se encuentra en un texto alto-navarro de Ibero del s. XIX (cf. infra (3) para otros ejs. alto-navarros). Desde mediados del s. XIX hasta 1934 no hay testimonios.
Amorosen gaztiguia. / [...] / Amorosak nahi nuke honat beha balite; / hon lizaten gaztigurik agian enzun liroite. E 85. Elas, amoros gaixoa, hire enganatuia, / erhogoatan badaramak eure mende guzia! Ib. 97. Amorosek badagite behin bere nahia, / handiago jiten zaie berze nahikaria. Ib. 93. Amurus batek anhitz pena eta trabaillu pairatzen du bere amurusagatik. Ax 489 (V 316). Presuna amurusak eztakusa, eztaki zer hari den, bere gogo guztia haragian daduka. Ib. 341 (V 227). Erran behar da esku handia hartzen duela emazteak amurus itsutuaren gaiñean. Ib. 343 (V 228). Aitzitik izanen da zure amurusari eginen diozun ontasun handia: zeren zure amarrak hautsten tutzula, harenak ere hautsiko tutzu, biak orobat amarratuak zinetenaz gerostik. SP Phil 309 (311 zu maite zintuenari). Egitez horla, sinhetsu / Eder bezain onbidetsu / Izanez aipatua / Zirat' ororen ahoetan, / Et' amorosen gogoetan / Zerurano altxatua. O Po 41s. Ni hillari nagokala, / Beha pensamenduaz, / Nadiñ amurus bezala, / Neror neure buruaz. Arg DevB 157. Eta partikularki / dendari bilo zuritiak, / hurak dirade, hurak / amurus eratiak. AstLas 12. Amorosak debriak tentatzen tu. Ib. 46. Hanitz dirade amoros inkaria egiten dienetarik, ta hetzaz emazte amorosik batere. Egiat 211. Bere senharrari [...] galtho egin zereioan zaldün amorosaren ikhusteko nabastarria. Ib. 219. Nola izain da posible bizitzia ni baldin zu, ene amoresa, ene konsueloa eta bizia kontenplatzen bazaitut ia illik? (Ibero, s. XIX). FLV 1988, 150. Maria Solt eta Kastero, / Bi amoros zahar bero; / Hirur hogei hamarna urthetan hartü die amorio! Etch 422. Amoros batek salhatü dizü kurrunkaz bere büria: / Zeren etzen leihoti jauzi gaizo asto bürü handia! // Amorosak behar lüke / Orduz jakin ez egin lo. Ib. 416. Etzitiala jin harzara nigana, / Bestela / Gogua / Dolütüren zaizü, amoros gaxua! ChantP 54. Abila da axeria, emazte amorosa abilago. Zerb GH 1936, 114. Amorosen bikoak, emeki eta besotik heldurik zebiltzanak. Mde Pr 153. Amorosaren zinak iduri du ostalerarena: berme txarra du. EZBB I 33. Aments ausartak igan ninduen baratze baten hegira, / han bi amoros zoin amultsuki zauden elgarri begira. Xa Odol 320. Ni baitarat bi gauza desberdin maiz etorri ohi dira: / irria bihotz amoroserat eta nigarra begira. Ib. 294.
v. tbn. Amuros: Tt Onsa 174 (<-oz>).
azpiadiera-1.1
Iguskiak zoinbat orduz, ikhusten du lilia goizian sortzen eta arratsian hiltzen, goizien eder, fresko, esperanza handitako, arratsian itxusi, [...]. Goizian amuros, maitagarri [...], arratsian haistiogarri. Tt Onsa 97.
azpiadiera-1.2
Enamoradizo.
Nazaroaz zen izigarri amoros ta ütsarte güziekin gogomenak hartara zütialarik, emazte ederrener gür egiten, poesia laidorez zütian güziak akariziatzen. Egiat 218s.
azpiadiera-1.3
Dado a los amoríos, a las aventuras amorosas.
Emazteki bat biziki ederra, bainan sobera amorosa. Etchebarne 86.
sense-2
2. + amoroso (Lcc). Amoroso, cariñoso, afectuoso. "Amadora cosa, amorosoa, amore zalea", "amablemente, amorosoa legez" Lcc (tbn. s.v. amorosamente). v. amoretsu, amultsu, amodiotsu. Tr. Documentado en autores meridionales desde Lazarraga, al Norte lo hallamos en Haramburu y (con un sdo. algo diferenciado) en Pouvreau. Desde finales del s. XIX sólo se encuentra en textos de carácter popular. Amoroso es la forma general. Hay amurus en los autores septentrionales citados y amoros en Lizarraga de Elcano.
Berba amorosoakaz. Lazarraga A, 1154v. Neure biotz amorosoau. Ib. A14, 1181r. Utra boz amorosoaz. Ib. A, 1140v. Iesu Kristoren gurutzeak gure bihotzetarik eztu nigar amurus bat edo penitenziazko bat atherako? Harb 380. Nere Jesus maitea, betor zure esku amoroso ta poderoso ori. Cb Eg II 51s. O nere Jaun amorosoa! Ta zure amorez nola ni desegiten eznaz? Ib. 35. Gau artan [...] erreparorik ezertan arkitu gabe, karta guziz amoroso bat bere Ama maiteari eskribitu zion. Cb Just 122. Aita maite, maitagarri, maitetsu, urrikalsu, beraa, piadoso, amorosoa. Cb EBO 35. Zuri, zaradelaik pobre txikittoa, itzuliko tizu bere begi amorosak Jangoiko andiak. (300). LE-Ir. Pénsa Jangoikoa, nola Aitarik obéna, Maria Santisima nola Ama amorósa. LE Ong 59v. Guregátik geldituzénak altxaturík sakramentuan, gure biotzetán bárna sartunáiak, poderóso bezain amoroso, ezin apartátus bekála guregánik. Ib. 23r. Jesus ónak, [...] poderóso bezain amoróso. Ib. 23r. Erakusten diguzulerik zeure itz amorosoeki. (Ibero, s. XIX). FLV 1988, 150. Bai negar asko egin alde egin ebalako ardi batek legez bere Jaun ta Arzain amorosuaganik. Mg CO 61s. Nik maitatzen zaitut, Yaungoiko amorosoa, biotz osoarekin gauza guziak baño geiago. CatB 86. Ametan dot neure Jangoikoa neure biyotz guztiti eta gauza guztiyak baño geiyago, dalako bera guztiz ona ta amorosoa. CatLlo 93. Begiyak beltxak beltxak, / itz ori donoso, / ez dik mutillak bear / orren amoroso. APBB 79. San Jose amorosoa, [...] zuk, largatzen banazu / nago eroria. Xe 162. Utzi munduko arinkeri ta / bire gaiztoko pausuak, / nola diraden esaten digu / Jaungoiko amorosuak. Ib. 364. Ditxa eder au bialdu digu / gure Jaun amorosuak. Ud 145 (v. tbn. EusJok II 63, Tx B II 119 y 129 Jaun amoroso). Gauza guziak egin zituen / Jaungoiko amorosua; / asko pentsatzen ez dan garaian / emango digu mazua. Tx B I 253.
azpiadiera-2.1
amurus. Amoroso, relativo al amor.
Batzuk eztute bertze gogorik bere bihotzen asetzeko baizen amorio emanez eta hartuz, hortan darraizkola bere inklinazione amurusari. "Suivant en cela leur inclination amoureuse" . SP Phil 287.
sense-3
3. "(R-uzt), celo de la gata" A.
azpiadiera-3.1
"Como se les dice a las hembras de cada clase cuando se ponen altas. Al caballar, mular y asnal: gori [...]; a la perra: cachonda, ogara; a la gata: amoros " Mdg 150.
azpisarrera-1
AMOROS GERTATU. Enamorarse.
[Andere] haren edermenek halako gisaz haren bihotza xarmatu zuten, non bertan harzatz amuros gertaturik, amorioak itsutu baitzian. Tt Onsa 174 (v. tbn. 175).
azpisarrera-2
AMOROS IZAN (BN-arb ap. Gte Erd 217). Estar enamorado, amar. "Bi anaiak neska berarentzat amoros dira (BN-arb)" Gte Erd 217.
Berzerenaz izan nuzu amoros lekhu batetan, / beriagana jelosturik desesperatzer ninzan. E 139. Eta badio Plutarkok ere gaitz dela amurus izaitea, eta zentzuan egoitea. Ax 341 (V 227). Onsa biziren denak eta onsa hillen, behar du zuhur izan, eta zuhurtziaz amurus, eta iagoitik gizona ez emastia eztira zuhur eta zuhurtziaz amurus, ezpadute herioa gogoan. Tt Onsa 19. Muthilak ere trende amoros direno; / Neskatilen onduan doloruski mintzo, / Desira kunplit eta haientzat akabo. Etch 686 (tbn. con ligeras variantes en ChantP 366). Sinuek erakutsi deitade / lehen artikulian, / zaharrak amurus direla / bixisto den urtian. AstLas 12. Katixa: Barda igan dit / gai bat hun ezinago, / Pierris eztuzu izan sekulan / orai beno amorosago. Ib. 61.
amoros
<< amore 0 / 0 amorratu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper