amatxi.
Tr. Usado por autores septentrionales desde mediados del s. XIX; tbn. aparece en algunos textos navarros. Es tratado como nombre propio, sin artículo.
1.
(AN-5vill-ulz, L-côte-sar, B; VocB , H (s.v. ama)),
amaatxi (BN-arb),
amitxi (L),
amitxa (Ae)
Ref.:
A (amatxi, amaatxi, amitxi);
Echaide Nav 219;
CEEN
1971, 359
.
Madrina.
"
Amitxi (L), madrina"
A.
"Marraine"
H.
Cf. aitatxi. v. amabitxi. Cf. VocNav s.v. amachi y amanchi.
Karta igorri nakon / Ama nobliari, / Zuzenaren amatxi / Nahi zuen jarri.
Bordel 127 (sg. el editor "ama pontekoa").
Eta lehen kominioneko liburuño hura, amitxiren orroitzapena, eskuaraz?
HU Aurp 203 (el sentido no es seguro).
Aitabitxik aurthikitzen du ahurtara bat karamel. Haurrek oihuka laster egiten dute bonbonen biltzeko. Itzulipurdika dabiltza, pestaliarren zangoen artetik, aitatxi, amatxi, amañoa bera erortzer baitira.
Ox 41.
Hasian-hasi, zertako ez egin bathaioko bazkaria? --Aitatxi eta amatxirik gabe?
Lf Murtuts 53.
Amatxik Bazkoz semetxiari marrukukua.
EZBB I 32.
2.
(
AN-5vill-araq-ulz-erro, L, B, BN, Sal),
amaxi (
BN-mix),
amitxi (
AN-erro-burg, L, Ae),
amitxa (
Ae)
Ref.:
A; Echaide Nav 218; CEEN 1969, 181 y 1970, 358; EAEL 356; Izeta BHizt2
.
Abuela.
"Grand-mère"
Lh.
"
Aitatxi xaharra y amatxi xaharra es la manera de referirse a los abuelos"
CEEN
1969, 181.
"
Amatxik adin aundie du. Gure amatxi maite dugu
"
Izeta BHizt2. Cf. VocNav: "Amichi, abuela (Espinal)". v. amama, amaso, 1 amona, AITATXI-AMATXI.
Burhaso, haurride, apitxi, amitxi eta ahaide guziei.
EOnAlm 1906, 38 (ap. DRA
, s.v. apitxi
).
Oraiko haurreri ez zaizkote lehengo ixtoriak gustatzen, eta aitatxi edo amatxi bururatu gabe lokhartzen dire.
Zerb Ipuinak 154.
Haurrak oro orduan, Amaxoren gana, / Lerro lerro doatza, sem'atxi lehena, / Lausengaka, oihuka: "Oi, Amatxi ona, / ixtorio bat, othoi; zure pollitena.
Barb Sup 186.
Hoi nere amatxi zenari ikasia nion.
Ib. 153.
Gure amatxik ez du beltzuririk eginen, galtzerdi hauk emanen diozkatalarik.
Ib. 54.
Txurikiña bereiztetik etorri da Amatxi.
"
Su abuela"
.
Or Eus 60.
Eztaiondotik itzultzerako, / amatxi ogean umil.
Ib. 410.
Mutillak isil jasan, amatxik / ematen dion nekea.
Ib. 266.
Supazterretan boz-daldaraka amatxi gazte izanak.
Iratz 132.
Zu eta ni, horren ganik amatxi behar baigira!
Larz Iru 32 (Lek amon egin
).
Etxeko amatxi, aitetxi edo etxeko zaharren batek erraten dio hori aurrari.
Izeta (
in
EZBB I 55
).
Bere oseba Pedrok Guillerma amatxiren ganik ukan zuen etxe gotorrari.
"
Sa grand-mère"
.
Ardoy SFran 84.
Beste amatxi asko ikusi izan ditut han-hemenka. / [...] / semeatxiak hain maite baitu esku horien fereka. // Ene amatxik mundu guzian ba ote zuen berdinik?
Xa Odol 343.
Ene amatxi zendu maitea Auritzberriko izanik, / napartarraren odol kartsua zainetan senditzen dut nik.
Ib. 261.
Ainitz lanen gostuz zuela ekarri eta hazi familia hori guzia gure amatxik.
Larre ArtzainE 69.
En DFrec hay 7 ejs. de amatxi, 6 septentrionales.
Anciana.
Uharte-Arakilgo Mikaela Uharte amatxi zaharrak ematen zuen arrenkura.
EZBB I 24.
AMATXI-LAGUN.
"Amatxilagun, compagne de marraine" Hb.
Luzaiden aitatxi ta amatxik, bataiatzean, aitatxi-laguna ta amatxi-laguna eramaten zituen.
A EY I 187.
AMATXI-LORE.
"Capucine grande (Tropoeolum), [...]. Laphurdiko etxe aintzin hainitzetan ikus ditake landare zango mehe hau paretari gora joana. Horren lore gorrasta biribilek atsegin egiten dute begieri" Zerb GH 1932, 90.
Eltzekariz aberats eta lorez aphaindurikako baratze batean jarri niz, amatxi-lorez eginikako itzalpe batean.
GAlm 1962, 37 (ap. DRA
).
AMATXI-OPIL (B).
Ref.: A; Izeta BHizt2. "Pan especial (generalmente triangular) que las madrinas regalan a sus hijos por Pascua de Resurrección" A. "Aurtengo amatxi-opile gan den urtekoa baño obea" Izeta BHizt2. v. garapaio, tortel.