OEH - Bilaketa

2974 emaitza odol bilaketarentzat

Sarrera buruan (129)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 ale.
sense-1
1. (V, G, AN, Ae, Sal; VP 2r, Lar, (G), Mg Nom, Lcq 27, Dv (G), H) Ref.: VocPir 638; A; A Apend; EI 117; Iz UrrAnz (alía); Asp Leiz2; Etxba Eib (alia); EAEL 76; Elexp Berg; ZestErret .
Grano de cereal o de otros vegetales. AxN explica bihi (120, 574) por ale. "Garbillar, alea garbitu" Lar. "Corzuelo, granos de trigo con su cascarrilla, aleak beren lekatxoetan" Ib. "Granujado, alez betea" Ib. "Desgranar, [...] (G) desaletu, alea kendu" Añ. "Grain, céréale" Dv. "(Gc), grano, semilla y fruto de mieses" A. "Erroteagaitik, urun gitxi emoten dabenean: 'emoizu alea' esaten da (V-arr), del molino, cuando produce poca harina, se dice 'aliméntale'" Ib. (cf. infra (7)). "Aunsgastaiñaak, aleluzekia, grano un poco alargado (V-gip)" Iz UrrAnz 52. v. bihi, garau, 1 pikor, artale, GARI-ALE, GARAGAR-A., OGI-A. Tr. Documentado en textos meridionales desde mediados del s. XVIII, aunque en vizcaíno sólo lo emplean J.A. Moguel (en una etimología) y Kirikiño. En DFrec hay 123 ejs., todos ellos meridionales, correspondientes a diversas acepciones.
Bada ganbar-alondegira ta aleen tokira ale ta grano uts garbia eramaten da. Mb IArg I 203. Garien uts-aldi batez jaitsi ziran Ejiptora ale eske. Ib. 335. Agotz eta ale ta gari zakar guzia. Ib. 203. Santiagok ereñi zituen Españian sei edo zortzi ale, edo Jesusen legea ar-erazi zien beste anbat gizoni. Ib. 361. San Isidroren gari ereitea miragarria zan: alea eskuetan artu, ta era onetan esaten zuen [...]. Cb Eg III 338. Etxetik atra aleak, ogiak, jatekoak. (210). LE-Ir. Ebatsi zue estakit zenbat erregu ale. (210). Ib. Astuak esan gura dau astiro doian edo astunak [...]. Zaldija ale edo garau zalia . Mg PAb 183. Lastoa, ta belar gaistoak alde batean, ale garbia bestean. AA III 289. On da noizik bein ematea zai bustia ale batzuekin nasturik. It Dial 99 (Ur garau, Dv, Ip bihi). Zelaiz zelai nabil / ale bat edo beste / ote dezadan bill. It Fab 34 (en boca de un ratón de campo). Ez det nik nai alerik, / ez det nai iriñik, / baldin ill bear bada / orrela gazterik. Ib. 44. Nere jaiot-erriko soro batean billatu izan det, beste askoren artean, arto landare bat lau buru ondo beteakin, eta oetan kontatu izan ditut bi milla irureun ta zortzi ale. Izt C 29. [Gari] ale garbi garbi txaua etxeratzen dutelako. Ib. 28. Zeruetako erreinua da mostaza alearen antzekoa. Ur Mt 13, 31 (Mb IArg I 209 mostaz-ale bihiaren gisakoa; Lç mustarda bihi, Dv mustarda bihia, Echn mostaza azia). [Apaiz barbantzu zaleak] dozenaka tragatzen / zituen aleak, / maskatu ere gabe / tripazai jaleak. Bil 124. Eta neretzat garirik ereñ ez dalako, [...] eta alerik ganbararatu eztalako orañ penatu bear ez nitzake. Arr GB 51. Nere betroiak ez du / auko loalia, / egunero nai ezik / ogi-alia. Xe 299. Mostaza ale bat aña fede bazendu [...]. Bv AsL 187. Gariak dagoz alez betetan mardo ta zarden. AB AmaE 191. Aurten lasto luzia ta galburu txikia, jauna, eta izango du ale gutxi. Sor Bar 77.
( s. XX) Purra, purra! Tira, gaixoak, tira, ale batzuek nere eskutik, azkenengo aldiz. Ag G 335. Alea galbai edo arraskoan garbitu behar da. Ib. 27. Ganbarako aleak eta ukulluko eleak urtean baño urtean gehiago urritu ziran. Ib. 129. Asi zan ale (garaun), urun eta ogi-saleroskuntzan. Kk Ab I 75s. Lurrean eraindako aleak (pikor edo biiak) usteltzean landare berriz jazten dira zugatz edo arbolak. Inza Azalp 110. Itzaiak alea-bitartean, berak [idiak] agotza yan bear dulako? Or Mi 85. [Txolarreak] irentsi du [...] alea. Ldi BB 70. Bizitzearen ondar-aleak / larrañean eultzen ari! "Trillaba en su era las últimas mieses de la vida" . Ib. 150. Badizut nik beintzat azi-ale onen emankorrez itxaropenik asko. Markiegi ( in Ldi IL 7 ). Usta-alea (mostaza-azia) ale edo pikor txiki txiki bat da berez. Ir YKBiz 179n. Larrañean alea ta lastoa [nasirik] dauden bezelaxe. Ib. 42n. [Artoak] ale ta lasto, onduak ditu. Or Eus 279. Eperrek landan dute / jalki dan alea. Ib. 349. [Ardiei] negu-buruan, bildur giñan ta / eman genien aletik. "También les dimos grano" . Ib. 84. Artaburu aundiak eta ale astuna. TAg Uzt 293. Lai-ortzetan karraska igortzikatuz askatzen zaie alea [artoari] . Ib. 292. Hire ezpainak, [...] Ifar-aldeko elurretan erne diren bi gorosti-aleak. Mde HaurB 51. Dendari ziran, ale ta irin salerosketan aritzen ziranak. Ib. 17. Ale asko emango ditun gari-landare ua. MAtx Gazt 17. Gari-aleak, babarrun-aleak ere alaxe jalkitzen dira galburu edo lekatik. Ib. 19. Illar-ale kaxkarrak. Ibiñ Virgil 71. Sanlontzo ondoren gariak jo. Esan nai du: lastotik alea berezi. JAzpiroz 76. Arto-buruak osatuak dira euren ale gorriz. Zendoia 194. Arto-ale batzuk nastu lurrari. Ib. 122. Bi garagar-ale. Ostolaiz 105. Alea, gari-alea alegia, gogortu eta kentzeko moduan jartzea. Insausti 89.
azpiadiera-1.1
(Uso fig.).
Urrutitik etorri amets zurrunbiloa / bata bestearen ondotik [...]. Multsoaren ale guztiak / bata bestearen ondoren / etenik, bereizturik, / A-le-rik-ale-bat-ba-te-an, / ba-kan-du-ak-a-le-tu-ak. Lasa Poem 65. Biribiltasun horretan ipintzen zituzten Eleatarrak, alea (sic) hazian bezela, era eta indar guziak. "Los eléatas hacían contener, como en germen, todas las formas y todas las fuerzas" . MEIG IX 127. (en colab. con NEtx)
v. tbn. Zait Plat 41.
azpiadiera-1.2
(Como primer miembro de comp.).
Ale-zorro batek lurrera erortean, zaratarik aterako al luke, ale batek eta bakoitzak otsik ateraten eztuen ezkero? Zait Plat 41.
azpiadiera-1.3
+ alee. (Pl.).
Ikusirik animalea makurtzen bertzeain aleetara. ' Hacia los sembrados ajenos' . (194) LE-Ir. Iten dire dañuak bertzeen alee ta gauzetan. ' En los sembrados y cosas de otros' . (199) Ib.
azpiadiera-1.4
(Pl.). Cereal.
Oloa da aleetan esne eta bikañik geiena eta onena ematen duena. It Dial 81 (Ur bedar garau guztijen artian, Dv bihi ekhartzen duten belharretan, Ip bihietan). Bazeuzkan bere akatsak; esnea geiegi neurtu, arrautzak azkar gorde, ogia giltzpean euki, [...] aleak kutxetan berak ipiñi, mallatutako sagarrak etxekoai jan erazi. Ag G 246. Denda txiki illunak, ogia, aleak, almendrak, mota askotako fruta, tabakua. Anab Aprika 18. Baziran emen zikiroak, aleak, datillak, pikuak eta erropa-saltzaleak. Ib. 35. Ib.
azpiadiera-1.5
Grano (de uva). v. MAHATS-ALE.
Bide-bazterrian arkitzen zan masti batetik, batak mats-mordo bat, bestiak ale batzuek, mastia kimatu zuten. Bv AsL 182. Belar gaiztoak yan ditu nire bidexka izkutuak. / Ale bakanak dakartzi bide gañeko maastiak. Ldi BB 146.
v. tbn. Ag Ioan 268. Or Eus 383.
sense-2
2. (V-gip, G; VP , Lar, Dv (G), H (V, G)) Ref.: A; SM EiTec1. .
Grano (de azúcar, de sal, de arena, etc.); cualquier objeto que se asemeje a un grano (cuenta de un collar, de un rosario, grano de granizo, etc.). " Errosario-aleak, cuentas de rosario" VP 27r. "Abalorio, cuentas de vidrio de diferentes colores, beira nabarrezko aleak " Lar. "Cuentas de Rosario, aleak, garauak, boillestak " Ib. "Grano, cosa pequeña y casi redonda" A. "Grano. Apurtu atan (zaidan) erremintxa onek galtzairu ona izateko ale larriegixa jekan " SM EiTec1. . v. GATZ-ALE, HONDAR-ALE, SU-ALE, TXINGOR-ALE, TXINPARTA-ALE, URRE-ALE. Tr. Documentado en Aguirre de Asteasu y autores guipuzcoanos desde finales del s. XIX.
Errazago kontatuko lirake itsasoan arkitzen diran ur tanta, ta are-aleak. AA III 341 (313 are ale). Etzan geiago an otsorik ikusi; eta beste inguru guzietan arria egiten bazuan ere, an etzan erorten ale bat ere. Bv AsL 181. Lenbiziko kuadrua ondatu zigun Lazaro-eguneko kazkarabarrak arriya añako aliakiñ. Sor Bar 23. Errosarioa txuria zen, [...] eta errezatzen bazuen bezela aleak iragotzen zituen beatzetan. Goñi 27. Ateratzen zaizkit urtero ale gorri abek [...] Atrebituko zera esatia au ez dala baztanga? Noiz izandu ditut nik onlako grano gorriyak? Iraola 138 (ref. a la varicela). Agur-Maria bakoitzean beatzak errosarioaren ale bat ikuturik. ArgiDL 120. [Ondarrak] ezitzen du [...] ur aundi aren bularra. [...] Ale bakoitza berez aul dala [...] elkar artuan, indarrik ez da, / deragionik zotuku. Ib. 386. Kutun-mota asko zerabiltzkiten megalitos-aldiko euskotarrak: arrilorak, basurde-letagiñak, arriikatz-aleak eta artxuri borobillak. JMB ELG 87. Lenengo xortak euri zitxinan, eta arri-bildurrik ez. Ala ere zenbait ale yalki zetunan, baña kalte egitekorik ez. Or QA 74 (Eus 344 arraultza bezain ale aundia / iñoiz jautsi baitaroa). Ezpañak dardarka, lotsazko bi malko ale begietan, amorru beltza biozpean. MAtx Gazt 45.
azpiadiera-2.1
(Fig.). Grano de arena, pequeña aportación.
Euskerari ez iltzen laguntzeko, ezin ditezke amar milla peseta zikin batu. [...] Aitortu bear degu gauzatxo bat: aberatsak eta txiroak eztutela, alegia, berdin eman. [...] Gaurdaño bildu-mordotxoan, geiena beartsuen alez egiña da. Ldi IL 105. Aien ondoan, gure olerki auek, aide zaarregia izango dute norbaitentzat. Gabriel Zelaia ta Blas Oteroren alboan, oso lengoak gera. Ala ere, nik emen utzi nai izan det, nere alea. NEtx LBB 212. Nere ondar-alea edo erderaz granito de arena esaten duten puskatxoa ekarri nuan. Insausti 158. [Oihenartek] sortu eta utzi zizkigunak, euskaldun ondasunari bere baitatik erantsi zizkion aleak, bere neurtitzak dira. MIH 238.
sense-3
3. (V-gip, G-azp; Lar, Añ (G, AN), H) Ref.: Elexp Berg; ZestErret .
(En contextos negativos, provisto siempre de suf. partitivo -rik ). Nada; ninguno. "Ninguno, ni uno viene, alerik eztator. Ninguno se ha quedado, alerik, garaurik geratu ezta " Lar. " Zazpi txal eruan zittuan ferixara eta etzeban aleik saldu " Elexp Berg . " Gaur eztiu aleik e saldu " ZestErret. v. infra ALE BAT, ALERIK ERE, ALERIK ERE EZ, ALERIK SANTARIK. Tr. Documentado en Cardaberaz, Arrue y en autores guipuzcoanos modernos.
Zenbat aldiz au entzun det, ta alerik sentitzen ez det! Cb Eg II 20. Alerik malmetitu gabe, ta alakorik ez baliz bezala, erantzuten dio. Cb Eg III 361. Euskalduna bazera, alerik oartu gabe, ta alakorik ez baliz bezala, neke gabe, zuk itzegitean, or eskribitu dan bezala beti esaten dezu. Cb EBO 28. Nik eztakit anaia bat orrela tratatzeko zer motibo dezun. Nik alerik ematen eztizut; eta alere begiz ezin ikusi nazu. Cb Just 103. San Agustiñek alerik estutu gabe dio, danzara dijoazen kristauak danzatik ez kristau, baizik jentill edo fede gabe egiñik irtengo dirala. Donce 15s. Zuk, zugatik eta zure bekatuak gatik daramazkian neke, trabaju eta heriotza, alerik sentitzen ez dituzu. Arr Orac 270. Saiatu arren batzuek / ezin dute alerik atera, / Oriyon bada erri guztiya / tapatzeko lain bandera. Auspoa 59, 58. Ez naiz gutxi aritu, errezo ta kandela. Aita San Antonio Urkiolakoa, balia bekit! Aita San Jose doatsua, arren, seme bat lenbailen! [...]. Baiña emen eztator alerik gure etxera. NEtx LBB 176. Nik [bertso] danak ikasi nizkin, bai batenak da bai bestenak. Baña orain ez diat alerik gogoan. TxGarm BordaB 83s. Lau edo bost [ume] izan balitu ere, alerik etzuala utziko. Ib. 184.
azpiadiera-3.1
(Precedido de tema nominal nudo). Nada de, ningún. " Aur alerik eztegu (G)" Darric (ap. DRA).
Aor beste zenbait santuario, euskaldunaren ondo gogokoak: Urkiola, Aralar, Lezo. Ta kanta-alerik ere ez dute izan eliza ospatsu oiek gure aurrekoen aoan. SMitx Aranz 185.
azpiadiera-3.2
(Seguido de sust. y gabe ). Nada de, ningún.
Ta ori guzia alerik pena, ta kezka gabe. Cb Eg II 90. Leize hura basauntz onen bizilekua zan, eta ala, alerik uzkurtasun gabe barrura sartu, eta Jenobebaren aurrean geratu zan. Arr GB 44. Egia diozu seme maitea, alerik kezka gabe egongo naiz. Ib. 63.
azpiadiera-3.3
(Precedido de sust. con suf. -rik y seguido de gabe ). Nada de, ningún.
Ala egun bian eskribitzera ta irakurtera oriek, eta orrelako aisa, ta nekerik alerik gabe, egingo zera, ta Erdaraz, edo Latiñez baño errazago. Cb EBO 28 (Harriet traduce "sans aucune fatigue"). Aserre edo inkietaziorik alerik gabe. Ib. 60. Munduak ikusi duen mirari andi edo marabilla guztizkoetatik bat dudarik alerik gabe, Arte au da. Ib. 29.
sense-4
4. (G-to ap. A ; H (V, G)).
Fruto en general. " Ondo bakoitzak makiña bat ale izandu zuen igaz! ¡cuánto fruto produjo cada árbol (tronco) el año pasado!" A. Según Iztueta (92r) "pezón de la fruta". v. HARITZ-ALE, EZKUR-ALE. Tr. Documentado en autores guipuzcoanos desde mediados del s. XIX (tbn. en un ej. de J.A. Moguel y en Arrese Beitia).
Ez dezu arte ale, lur-arbietan / Zerekin gosea ase ugari? Mg ( in VMg 99 (Zav Fab RIEV 1909, 30 arte-ezkur ) ). Probinzia onetako mugape guztia da gaztaña tokia; eta onen ale gozo eldurik jalkia, bera da janari ta jakia. Izt C 151. Esan ditudan gutiperiak baizik etzaio bada egiten gaztañadiari, alik eta ale eder galantak ematen asi dedin arteraño. Ib. 150. Ale goxoak ere / eldu gabetanik, / gogoz jan da gaitz egiñ / ikusten ditut nik. Aran ( in JanEd II 145 ). Zeinbat lan andi egiten diran / Zugatzaz badakizue? / Zeinbaten ale gozo gozoak / Sabelak egiten bete? AB AmaE 466. Landarea jatorriz baldin bada urra, / Ezin emon lei berak alea intxaurra. Ib. 419. Esmeraldazko laranja eta sagar zugatzak, / Azukarezko ale urtsu ta umaotuak. Ib. 158. --Eta zer diyo sagarrak? --Sagarrak ez du ezer esaten, bañan erakusten du alia, eta aziya dauka, jauna. Sor Bar 78. Alerik ez duten arbolak osto ederra daukate. Ib. 79. Erori zitzaizkon begietatikan paparrera ur aleak baño negar malko aundiago bi. Apaol 54.
( s. XX) Elizaurrea, sagar-urteetan sagaztiak alez bezela, gizakiz bete-bete-betea gekusen. A Ardi 45. Arto musker, / mendi, baserri zârrak; / ale gorriz / abailduta sagarrak. Ldi BB 64. Arraiak eta aleak (ur, intxaur eta kurkuxak) ziran orduko janaririk obeenak. JMB ELG 42. Agintzen dio Telli, bere semearen buru gañean ipiñitako sagar-aleari gezia yaurtitzeko. Goen Y 1934, 90. Aren erraietan sorturiko ale, arnari ta frutuak. Eguzk GizAuz 30. [Gaztainaren] ale jalkiak bildu ta bildu, / nexkak zakua bete du. Or Eus 77. Udazkenean ala jalki oi / da sagar umo-alea. Ib. 224. Gazisagarrak ere asko. Ale txikiak ziran, baña ugariak eta osasuntsuak. TAg Uzt 303. Kolkora biltzen zitun sagar-aleak. Ib. 281. Balendinek sagar-gañetik aleak arduratsu kolkoratzen zitun. Ib. 282. --Xabiertxo gaxoa! --Bai; bion arnasa dakarren gure sagastiko ale maitagarria. NEtx Antz 123. Apaizak zeukan udare-arbol ederra alerik gabe utzi zioten Poli ez-beste txerpolariek ostuta. Anab Poli 90. Ainbeste palmera ta palmera ikusi ta ea ango datil guztiak biltzen ote zituzten, galdetu nion gidariari. Baietz, ez zala alerik bildu gabe gelditzen. Anab Aprika 43. Erne bitez lurrean arnari edo aledun zugaitzak ere, bakoitzari dagokion ale, azi ta guzi. MAtx Gazt 15. Pekatu onek, arrak alea bezela, osasuna jan dielako. Ib. 43. Oliondo guritik ere eztira ale berdiñak iaiotzen, borobillak, luzexkak eta tolare-ale garratzak baizik. Ibiñ Virgil 84. Basoek gurbiz-aleak dakazkite. Ib. 92. Mirtu-ale odol-kolorekoak. Ib. 62. Ardia dezu oso / gaztaña-zalia, [...] orbel tartian daki / billatzen alia. Uzt Sas 92. Sagarrari iru ale ikusten bazaizkio. EZBB II 101. [Gaztaiñak] ale ona emango duan edo ez, gero ikusi bearko. Ataño TxanKan 93. Baiña amaika ale ematen zuan [makatzak] . Insausti 257. Ez omen zen gelditu ale guztiak lurrera bata artean. Ostolaiz 50.
azpiadiera-4.1
(Fig.).
Ekizu donokitik yausitako ale au, / eztala iñoz egongo arrak yo gaberik. GMant Goi 30. [Nolatan utzi diodan] dantzatzen emakume orren semearekin, oben ale [='fruto del pecado'] zorigaiztoko orrekin. Alz Ram 44. Lurtarrok, ez beldur. Pake, maitaleak... / Altzoan dakartzit zorion-aleak... Ldi UO 21. Zure gogamenaren ale mardulak artuko genituke pozik, maiztxeago. Ldi IL 88. Oiek dira gogo-lantzearen aleak. JMB ELG 24n. Itz-ale gozo mardulik / eskeintzeko gai ezpada ere. EA OlBe 90. Nere barruan ez digart orain / zorigaitzaren ale bat ere. Ib. 56.
sense-5
5. "Un diente de ajo, ale bat " VocZeg 285.
Bere inguruetan ezta ikusten nun berakatz ale bat artu leiken; dana da atxerre edo miñe-zulo. Gerrika 214 (podría interpretarse tal vez como 'ejemplar, planta de ajo').
sense-6
6. (V-gip, G; BeraLzM) Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 202.
Ejemplar, unidad. "Etxe ale batzu (G)" Darric (ap. DRA). "Individuo, unidad en cierto sentido" A. "Unidad, ejemplar, individuo. Zenbat legatz arrapatu dituzu? Lau ale bakarrik" BeraLzM. "Grano, pieza suelta. [...] Bai baña, a zan ale bat millan artian. Sí, pero aquél era un grano entre mil" Etxba Eib. "Unidad, pieza. Sagar arbola orrek, amar ale emoittu" Elexp Berg. "Ale bakar batzuk (G-azp-goi), ale batzuk (AN-gip), [...] ale banaka batzuk (G-azp-goi, AN-gip)" Gte Erd 202. Tr. Documentado en autores guipuzcoanos del s. XX.
Balia dute aundixkuena / arrai guziyen tartian, / [...] ale batzuek gelditu dira / Kantabriako partian. Tx B II 97. Mazopak ere txikiyak janaz / bokoia añako aliak, / banda osua tragatzen dute, / izugarrizko jaliak. Ib. 97. Gu, giputzok, ezezik, bazan an ale bat edo beste Bizkaia ta Naparroatik. Ldi IL 46. Mistralek ongi (ta gaurki) darakus gizon ale baten esku naroak zer dezaken, asabaen mintzoa eriotzarengandik begiratzeko. Ib. 37. Orain arte agindu degun guzia, egazti, untxi eta zerriei, ale apartak izan ezkero, berdin dagokie. "Ejemplares seleccionados" . EAEg 17-10-1936, 68. Oitako kantazar bat aitatua dizut lenagotik. Ona emen beste ale batzuk, jakingarrienak. SMitx Aranz 49n. Azkueren "Romances y cuentos. Tomo X"an ere badituzu ale batzuk. Ib. 131n. [Asi ziran] erritarrak arrika gurdiari lurra arriz garbitzen. Ikaragarrizko zaparrada bota zioten. Gurdiaren gañera ale ederrak erori. Anab Poli 102. Zulo artan gordetzen zituzten lergai-aleak soldaru prantzesen danbagiñentzat. Ib. 23. Aien sistema politikoetan banakoa, ale bakarra edo indibiduoa erabat gelditzen da baztertua. Vill Jaink 173. Izadiak ala egiten duela? Ori ezin ukatu. Alea, banakoa galtzeagatik bost inporta zaio ari, pilla salbatu ezkero. Ib. 87. Gaiñera, ni ez naiz bakarrik. Mordo baten barrenean aurkitzen naiz kokatua, mordo baten alea banitza bezala. Ib. 88. Burubide onetxek eragin dit XVIgn. mendeko bi gaztel-idazle aitorren olerki onenak euskerara itzultzen [...]. Orain dala gutxi, Olerti aldizkarian ale batzu argitara eman nitun. Gazt MusIx 8. Gaur biotzetik agurtzen zaitut / Juan dan aspaldiko partez, / emen aurrian arkitzen diran / bertso ale auen bitartez. Uzt Sas 280. Geiagotzat euki bear dugula ortz bat bakarra, diamante-alea bera baiño. "Un diamante" . Berron Kijote 204. Bere anai, aide ta lagun ale batzuk ondoren zitula. Ataño TxanKan 256. Da Larten oillo-aleren batzuk izan. JAzpiroz 90. Inpresio egin zion, alako [amorrai] alea ikusi zuanean. Ib. 151. Bertso-jario jarraitu dezan / Bilintx zanan iturriak, / nik ale auek eskeintzen dizkat / bere gorantzan jarriak. BBarand 109. Ardi ale batzuk lekuan-lekuan. AZink 20. Agur ta erdi, lagun, / zugan naiz zorretan, / idatzizko bertsoen / sail polit orretan; / orra, berrogeita amar / ale jatorretan, / zer egiten nituen / mutil-koxkorretan. Zendoia 11. Krabelin-ale aiek / dute usaia! Ib. 232.
azpiadiera-6.1
Ejemplar (de un libro, revista, etc.).
Noiz-edo-noiz egillien batek argitaltzen badu bere lana, amar ale biraldu bear ditu batzaldi onen zuzentzallientzat. EEs 1911, 182. Or dijoakizu eredu orren ale bat. ForuAG 275. Igandeetan, egunkariak ale berezi bat daterake. Ldi IL 71 (v. otro ej. en la misma pág.). Idazki txiki apain bat egingon nuke [...]. Nik uste, orrela ale geiago salduko nituke. Ib. 34. [Erakustegian ipiñiko ditugu] ormagiri edo kartelen ale zaar eta berri. Ib. 117. Kanta-kantari liburua agortu-zorian det. Ale batzuek besterik etzaizkit gelditzen. NEtx LBB 293. Nere liburuaren ale-mordoxka erosiaz. Ib. 5. Argitaraldi honen eta guztien oinarria, Parisko Bibliothèque Nationalean gorde den ale bakarra. MIH 283. (v. tbn. 284)
v. tbn. Zait Plat 119. Alzola Atalak 129.
azpiadiera-6.2
Ejemplar de muestra.
Hizkuntza ere bere gisakoa dute euskaldun hauek. Hara zenbait ale, hitzez hitz jasoak. MIH 311. (v. tbn. en contexto similar 239 hona zenbait ale adibidez) Poesia landu honetan Oihenartek utzi zigun alerik bikainena aukeratu behar banu, irakurtzera noakizuen hamalauko hau bereziko nuke. Ib. 255. Ez noa hemen [huts] guztiak banan-banan izendatzera, adigarritzat aleren bat aipatzera baizik. MEIG VII 56.
sense-7
7. "(V-arr-oroz), alimento, en su sentido amplio de 'pábulo o pasto'. Gure ardiak ale onik eztauke ta ezin arean loditu, nuestras ovejas, como no tienen buen alimento, no pueden en manera alguna engordar" A. " Domekaraezkero nire oiñak tabernara berez doaz, baia arako alerik eztaukat eta kitu (V-arr), en llegando el domingo, mis piés van espontáneamente a la taberna; pero no tengo alimento (es decir, dinero), para allá y se acabó" Ib. " Karobientzako alerik (egurrik edo otarik edo...) eztaukagu (V-arr), no tenemos alimento (leña, argoma o cosa por el estilo) para el calero" Ib.
sense-8
8. perla, dicho o comentario llamativo, exagerado, desfortunado, etc.
Pernando etzan olakuetan / isillik egon-zalia, / asko pentsatzen etzan aldetik / ematen zuen dalia; / arentzat ere sumatu zuben / uste etzuen alia. Tx B I 153. Aidean eder usoa, / mendi-mendian, pagoa... / Etxe gaingorriak emana / kea dun ederragoa. Ale galanta egia izateko olerkariak diona, alegia usoa baiño ederrago kea. Aitzol ( in Ldi UO 5 ). Euskeltzale batzuk ere gai ontan ale ederrak bota izan ditute. Batek dionez, erderazko ángulo itza euskeratik dator. PMuj Y 1934, 164.
azpiadiera-8.1
(V-gip, G-azp).
"Colocado detras del nombre, grande. Egundoko neska alia azi da Miren. Arek arrapau juan mozkor alia " Elexp Berg. . " Hori dek hori etxe-alia in duena! " ZestErret.
azpiadiera-8.2
" Ale, pifia en general en la pelota (G-azp)" A Apend .
azpiadiera-8.3
"Mentira grande, trola. Ori dek alea! " Gketx Loiola . "Gezurra. Hik botatzeituk aliak, hik! " ZestErret.
azpiadiera-8.4
Borrachera.
Artu zituan batek eta besteak emanak, ez dakigu zenbait kopa koñak, zerbeza eta naste, eta atxitu zuan egundoko alea. Urki Baserritarra 5-1-1917 (ap. DRA ).
azpiadiera-8.5
Elemento, pieza.
Orain erosi dietena... [astoa] / Au bera ere ba-da alea! / Atsa, zornea eta illea / Mordoka dario. JKort EuskOl 1931, 28.
sense-9
9. "(V-gip-al, arc, ...), botón" A. v. soinale , 2 alla .
Txamarrak kendu dituzte, eskumuturrak zerbait jaso, paparreko aleak askatu. Ag EEs 1917, 202.
sense-10
10. "Ganga, ganancia, negocio. Eibar-era noa, orain an ditut aleak-eta " Gketx Loiola. .
sense-11
11. " Aliak. Zenbaitek potro, barrabil-en eufemismo gisa darabil. Ik dauzkak aliak, ik " Elexp Berg. .
azpisarrera-1
ALEAK OSO IZAN.
Andikan zortzi egun baño len / asi zan kartak biraltzen: / bere etxean bisitatzera / enitzadela azaltzen; / beste batzuek esan ziyoten / ote nebillen tentatzen, / Berialatik asi zitzaidan / inbusteroka tratatzen, / aliak oso dituenari / ori etzaio tokatzen. Tx B I 70 ( ELok 364 interpreta 'zuhurra izan').
azpisarrera-2
ALE-ALE BATZUK. "Ale-ale batzuk, unos, muy pocos (G-bet)" A Apend .
azpisarrera-3
ALE BAT (En frase negativa). Ninguno.
Maldizio bakoitzagatik penitenzian, lenen topatzen dezun pobreari orrako botoi orietatik bat eman bear diozu. [...] --Galdua naiz: adio nere botoi ederrak: ale bat ezta geratuko: diranak laster joango dira. Cb Eg III 390. Ale bat bakarrik ez omen zin San Markos gañeraño iritxi. Ataño TxanKan 37.
azpisarrera-4
ALE-MEHATZ. "Alémiatz, mazorca de pocos granos" Iz ArOñ.
azpisarrera-5
ALERIK ERE (G ap. A; Lar, Añ, H). Ninguno; nada. "No faltó alma viviente, iñor ere, batere, alerik ere faltatu etzan" Lar (s.v. viviente; tbn. en Añ). "Alerik ere utzi gabe, sans (rien) laisser même en grain" H. "Alerik ere eztu, no tiene ni una (unidad de una especie dada)" A.
Arengatik ere esaten ditue bada, liberalik etzula il alerik ere, baño bai lau karlista gutxienez tiroz josi. Or SCruz 89. Eta beurek etzuten aipatzen makur gabeko libururik, alerik ere. Or Aitork 119. Mendi aietan geien-geiena arritu ninduan gauza zan, txabolarik ez nuala ikusi alerik ere. Uzt Sas 353.
azpisarrera-6
ALERIK ERE EZ. "Nada, negación, [...] (G, AN) alerik ere ez" Añ.
azpisarrera-7
ALERIK SANTARIK. Ninguno.
Milla Erregiña, edo askoz geiago Fedeko Libru santuak kontatzen dituzte; baña guzietatik alaxe bakar bat Jainkoarenik, alerik santarik, bat ere salbatu zanik, Eskritura sagraduak kontatzen ez du. Cb Eg III 333.
azpisarrera-8
ALETAN.
azpisarrerakoSense-8.1
a) "Aletan dago (G), se dice de un árbol que está echando o cayéndosele el fruto" A (s.v. ale). "Aletan (G, AN-gip), desgranándose" Ib.
azpisarrerakoSense-8.2
b) (V-gip ap. Elexp Berg). En grano. "Birrindduta ala aletan emoten dotsazu garagarra beixei?" Elexp Berg.
Nagusiarentzat, maisterrarentzat eta lurrentzat onena da errentan oiek ifintzea; baña ez dirutan, baizik aletan. It Dial 64 (Ur laboretan, Dv bihi partean, Ip bihitan ). Babarrun gorriz utsak ornitzen / amonak badu gogoa. / Lupekoentzat, aletan beintzat / ez da janari goxoa. Or Eus 278. Babarruna, aletan, ez dute jaten arratoiak ere. Ib. 278n.
azpisarrerakoSense-8.3
c) En fruto.
[Intxaurrak] aletan bere etekiña, amazazpi anega eman izan omen zituan; ale xamur goxo ta atsegiña benetan. Munita 51.
azpisarrera-9
ALE-ZAPARRI. Mortero.
Kollariak, ukendu-kutxarak, ale-zaparriak (mortero), arri landuzko aizkorak. Etxde Egan 1961 (1-3), 73.
ale
<< 1 aldizka 0 / 0 alegera >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper