Harremana

    OEH - Bilaketa

    2973 emaitza odol bilaketarentzat

    Sarrera buruan (129)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    alde egin.
    tradizioa
    Tr. La forma aldegin aparece ya desde el s. XVIII, generalmente en autores guipuzcoanos (entre los vizcaínos sólo la emplean Moguel, Añibarro y Erkiaga), con frecuencia similar o algo menor que alde egin, con la que alterna a menudo en una misma obra.
    sense-1
    1. (V, G, AN; SP, Añ, Izt 12v, Dv (V)), aldegin (V-gip, G-azp; Lar, Añ, Dv (G), H). Ref.: A (alde, aldeizu); EI 346; Iz ArOñ (álde); Etxba Eib y Elexp Berg (alde eiñ); Gte Erd 162 y 281.
    Marcharse, apartarse; huir. "Alde egitea, se retirer" SP. "Apartarse", "desviarse", "separarse" Lar y Añ. "Apártate de ahí, [...] alde egik ortik" Añ. "Divorciar, ezkonduak aldegin" Ib. "1. [...] s'éloigner; [...] 2. se séparer, se détacher. Iaunaren eriotzan odolak aldegin zuen gorputza gandik (Mg)" H. "Separarse, zafarse" A (s.v. alde). "Aldeizu, aldeik (Vc), (contr. de alde eizu, alde egizu, alde eik, alde egik)" Ib. "Aldeik ortik, quítate de ahí" Iz ArOñ. "Separarse, alejarse. [...] Aspaldixan alde eiñda dabill guregandik" Etxba Eib. "Kontrarioak, izututa, alde egin zidan (AN-5vill)" Gte Erd 162.     Tr. Casi gral. en textos meridionales. Al Norte sólo se documenta en Etcheberri de Ziburu y Axular, y modernamente en Mirande y Xalbador. Cuando no se refiere a lugares, se emplea con los casos dativo o ablativo, más o menos con la misma frecuencia, y a menudo alternando en un mismo autor.
    Neure etsaien kolerei alde egiteko. EZ Man II 176. Begiratu behar da sobera haserretzetik, alde egin behar zaika hirari. Ax 279 (V 187). Eta hala geure arteko ezagutza gaixtoari alde egin behar diogu, apartatu behar gatzaitza. Ib. 373 (V 246). Halakoei alde egitea eta heken bidetarik eta inkontruetarik ihes egitea. Ib. 326 (V 216). Ezta zuhurtzia izurria den lekhura, erremedioetan fidaturik, ioaitea. Alde egizu, ihes egizu, hura da ez izurriztatzeko erremediorik hoberena. Ib. 398 (V 260). Alde egiteko ta apartatzeko pekatuagandik. OA 130. Pekatuaren bide guzietatik aldegiteko. CatBurg 48. Emen zerutik iñoiz / alde egin bagerik, / egongo zera ardien / janari eginik. GavS 29s. Amar egunean aren buruko aldetik aldegin etzuen. Cb Just 97. Israelgo ta Judako erreinuak alkargandik aldegin ezkeroztik. Ub 48. Haren animak eriotzan aldegin zuan bere gorputzagandik. Ib. 133.
    (s. XIX) Ta gero onek muñ egiten zion eskuan aldegiteko denporan. Mg CC 133. Onelango danzetati alde egin gura ez dabeenak. Mg CO 134. Aldegin biar dabee ardanetxe edo tabernetati. Ib. 279. Zuganik alde egiten itxi ezeidazu. Añ EL 1, 170 (GGero 128 aldegin). Alde egin zuen [saguzarrak] egaztien aldetik, igarotzeko lau oñekoen bando edo aldera. VMg 49. Munduko peligroai alde egiñaz. Gco I 444. Pekatutik alde egiteko. Gco II 25. Aldegin beza gizonak emazteagandik. AA I 561. Egin zuanetik laster aldegin zion gizonak Jaunari, ausitzen zuala beraren Agintea. Ib. 617. Goizaldeko bazter guziak edo orientekoak aldegin zuela eta Mahomaren zorakeriai darraiztela. AA III 475. Piestako, ta naasteko dantzati alde egiten dabeen kristinaubak. fB Olg 198. Damuz beterik alde egiñ neban plazako bazter batera. JJMg BasEsc 240. Nasaitasunei alde egiten deutseen gustijak. Ib. 159. Alde egik nigandik, madaritua, joadi betiko sutara! Ur MarIl 38. Zetorkien zigorrada gogorrari aldegiñik. Lard 114. Elkargandik aldegin, banakatu eta nor bere bazter jakiñean bizitu bearrean arkitu ziran. Ib. 11. Arrikada bat bidean aldegin zuen, eta auspez arpegia lurrean zuela, orazioan jarri zan. Ib. 442. Artu zituen aurra eta bere ama gauaz, eta alde egin zuen Egiptora. Ur Mt 2, 14 (Lç retira zedin, TB yoan zen, HeH ioan zen, Echn goan zen, Hual erretiratu zen, Dv aldaratu zen; v. tbn. Ur Gen 13, 9). Berta leialak bere Jenobebaren ondotik aldegiñ etzuen. Arr GB 123. Lenengo izualdi eta zukurutzak zerbait aldegin zionean. Ib. 19. Arima gorputzetik alde egitea edo berextea. Legaz 54. Eta, gu onela utzita, aldegingo diguzu? Bv AsL 141. O! ta zenbatek daben alkar laztanduten / Ta alkarregandik alde eitean salduten! AB AmaE 312. Munduari aldegiñ niyon ezkeroz. Moc Damu 35.
    (s. XX) Dana lotsaturik eta garrazkeri andiren batzuk ez esatearren, gizonakgandik alde egieban. Ag Kr 186. Mastak alde egiebenean, ekieutsen uragak (bomba) joten. Echta Jos 203. Alde egin ziyoten bi pilistiyuak sagardua pagatzeko denborik gabe. Iraola 103. Martiñen izena aitatu orduko, muker ta minkaitz, aldegin zion amandreari. Ag G 268. Arrazoi dek, ez dik alde egingo gugandik. Ill Testim 24. Munduzale gaizto ta biurriakandik alde egiñaz. KIkV 58. Ez eiteko Zugandik / alde beñere. Jaukol Biozk 43. Nora aldegiñik etzeukan. Or SCruz 38. Apaizak etzun beiñere erantzutetik aldegin. Ib. 11. Ordudanik etzion aldegin aurpegiko ebaki-ondo itsusiak. Or Mi 50 (V alde egin). Jakinazi zabezten nolaz inguru artarik lapurrek alde egin zuten. FIr 142. Andria juan zait igasi, / oraiñ bi urte aldegiñ ziran, / geoztik ez det ikusi. Tx B 129. Bañan nunbait aspertuta alde egin dit. Lab EEguna 67. Arotz zar orrek barriz alde-egin lanari. Laux BBa 14. Ixi-ixillik alde eistazu begiyen aurretik. Kk Ab II 55. Ba osalarijak esan daunez, eztauko aldeiterik erijotzatik. Ib. 21s. Batzarkide erdaldunetarik batek bederik etzun aldegin. Ldi IL 94. Salamancan barrena alde egin zak. (AN-larr) "Vete a freir churros". A EY III 273. Teiresik ere alde dagi, itsu-mutilla lagun. Zait Sof 70. Sukarrak alde egin bezain aguro. Etxde AlosT 55 (v. tbn. JJ 40). Mozkortasunak alde egin zion. Mde HaurB 101 (Pr 145 aldegin). Zer egin nezakean orduan nik goratze orri aldegiteko? Txill Let 80 (140 alde egin). Nigandik aldegiteko. Ib. 113. Agur egiñaz aldegin dautsak Otoiope ta guzti. Erkiag Arran 166. Al dan azkarren aldegin zazu / nere begien bixtatik. Basarri 145. Aingeruaren begitarteak / alde egin zuen zugandik. Arti MaldanB 216. Ba omen du zortzi egun andik alde egin zuela. Izeta DirG 60. Jainkoak alde egin du mundutik. Vill Jaink 44. Amagandik alde egin ebanik ona. Erkiag BatB 198 (23 aldegin). Sen aundiko azaltzen zaigu Fray Luis, jarraibideari aldegiñik. Gazt MusIx 67. Etxe artatik norabait aldegin bear nuala. Salav 30. Bildur eban [...] beste ederren bategana irutxurlari alde eiñgo zetzalako. Etxba Ibilt 486. Orain nigandik betiko betiko zera aldegiña. NEtx LBB 381 (29 alde egin). Txarrari alde egin nai beti / iñondik al baldin bazan. Uzt Sas 61. Bide onari eutsi zaiogun / eta txarretik aldegin. Uzt Noiz 14. Eskolatik goizik alde egina. Xa Odol 37 (167 aldegin). Aska-ondotik alde-egiñ nai-ezik. Berron Kijote 54 (28 aldegin). Gu biok, baztarka-baztarka, tiroai alde egiñaz, Ernanira alIegatu giñan. Alkain 47. Etxera alde egin nuan. BBarand 179. Mezetatik alde egin ebenak izan ziran. Amar ez ziran Jauna artzerajoan. Gerrika 97. Torrelavegara aldegin nuela. MEIG I 259.
    v. tbn. v. tbn. Zuzaeta 99. Echag 68. Zav Fab RIEV 1907, 538. Echve OngiB 8. CatBus 48s. Aran SIgn 68. Zab Gabon 44. Sor Bar 73. Urruz Urz 28. Apaol 112. Alz STFer 117. Itz Azald 179. A Ardi 103. KIkG 74. Muj PAm 38. Altuna 172. Enb 103. Lek EunD 29. Otx 60. ABar Goi 32. Ol Gen 13, 9. Munita 129 (136 aldegin). JAIraz Bizia 96. Anab Poli 49 (23 aldegin). SM Zirik 14. BEnb NereA 51. Bilbao IpuiB 130. Akes Ipiñ 9. Ugalde Iltz 42. Gand Elorri 74. Osk Kurl 49. Alzola Atalak 40. Etxabu Kontu 32. Ataño TxanKan 249. Aldegin: Xe 216. PE 149. AzpPr 89. EusJok 24. Inza Azalp 55. Mok 14. ArgiDL 167. Noe 128. Ir YKBiz 543. TAg Uzt 167. EA OlBe 9. MAtx Gazt 98. Ataño TxanKan 192.
    azpiadiera-1.1
    (Ejs. de alderik egin en frases negativas).
    Zugandik inoz alderik ez egiteko grazia. CrIc 151. Okasio gaizto ta ezagunetan egon diranak alderik egin gabe. Mg CC 170. Diabrubak sare barruti alderik egin ez dagijen. Mg CO 122. Ekusirik zaldiak ez ziola [astoak] beingoan alderik egin bidetik. VMg 45. Eztaidala alderik egin ori baño geijago opa ezpadeuste. Eneuke zerura juan gura irabazirik geratuten bajat. Astar II 59. Lurrari itxasitta (lotuta) eguala ta ezin ebala bertotik alderik egin. Altuna 11. Asmo gogorra artu ebela iñora ez alderik egiteko. Kk Ab II 186. Herritik eztuela inork alderik eginen. Arti Tobera 164.
    azpiadiera-1.2
    (Aux. intrans.).
    Baña eranzungo deustazu: Zelan aldegingo nas areriotu bage? Añ GGero 262. Etzaite eldu; aldegin zaite: au da erremediorik onena ta seguruena. Ib. 270.
    azpiadiera-1.3
    (Con egin elidido). Cf. aldetu (2).
    Euria atertu ezkero, arbol azpitik alde. EZBB I 54.
    sense-2
    2. (SP, Lar).
    (Prop. y fig.). Hacer sitio. "F(aire) place. Egidazu alde, faites-moi place" SP. "(Hacer) campo, hacer lugar" Lar. "Ceder, mostrarse inferior, norbaiti aldegin" Ib.
    Nihori alde egin eta deus erauki nahi izatu eztiot, bañan azkhena geldi zekidan nahi izatu dut. EZ Eliç 159. Eta, ostarteak eguzkiari alde-egiñik, odeien artetik onen diztira itsa biurtzen denean, beren oikotasuna estaltzen dute izakiak oro. Txill Let 27.
    sense-3
    3. (BN ap. Lh (que cita a Lf) ; Añ).
    "Apartar" Añ. "Dévier" Lh. v. alde eragin.
    Alde egingo dira onak deungen artetik. Añ EL1 45 (EL2 51 deungaak onen arterik ateretea). Onek an inguruan batera ta bestera dagozan deabruak aldegin, uxatu ta urrinduten ditu. Añ GGero 355. Katamotzak bere kolore nabarrak aldegin, itxi ta kenduten dituenean aldatu, itxi ta mugituko ditu bekatari gaisto batek bere bere ekandu deungak. Ib. 75. Jatortzunean aragizko tentamentu, griña, gogoraziño bat, bereala bota, urrindu, aldegin ta zeu ganik egotzi bear dozu. Ib. 259.
    azpiadiera-3.1
    "Evitar" Añ.
    Lenengo, alde egin bear deguna da bekatura garameezan okasio ezagunak. Mg CC 185. Artu bear dira alditezan bide ta neurri guztijak alde egiteko edo kenduteko pekatuko okasino ezaguna. Mg CO 122. Urten bereala bekatu-bidetik; alde egin galbideak. Añ EL1 52. Ardurarik andiena ifiniko dozu alde egiteko bekatu bideak, lagun okerrak. Ib. 81 (EL2 92 alde egiteko bekatu bideetarik). Danik [murmuraziño] txikerrena alde egingo dot Jesusen graziaz. Añ LoraS 175. Alde egiteko eureetatik era guztiko gaixotasunak. Ib. 4. Laprastute txiker bategaz alde egiten dau batek menturaz jauste andi bat. Ib. 111s. Zelan alde egin illunetako or-emen yausteak ta plaustadak euren argia bagarik? Añ EL2 4.
    sense-4
    4. (V, G, AN ap. A ).
    (Precedido de gen.). Favorecer; ponerse de parte de. "Favorecer" A.
    Eta ementxe nago bizitzea galduteko bear bada, orren alde egitearren. Añ EL2 110. Ispillu ederra zaitugu / Daizugun zuri ikasi, / Zeu legez Aretxa zainduten / Ber-alde egiñik bizi. AB AmaE 149. Ni auzi guztietatik iges nenbillen, baña zauriturik egoan batek, bere alde egin enebalako, jarraittu eustan batetik bestera ontzi guztian. Echta Jos 272. Guganontz begiak / Itzuli itzatzu: / Ama guztiz ona / Gure alde egizu / Beti, beti. (In ArgiDLJos 165). Begira egozanak, mutillen alde ta errematantien aurka egin eben, onen kaltez txakurrenak esanik. Kk Ab II 40. Ola, lantegi ta meatokietako beargiñen alde egitea. Eguzk GizAuz 72. Bazekin, berriz ere, aitak Engraziren alde eginen zula. Etxde JJ 185. Jainkoa ukatu eta ala ere familiaren alde egin nai, irteera gabeko kale itsu batean bere burua sartzea bezala da. Vill Jaink 162.
    azpisarrera-1
    ALDE EGINKI.
    Halere esku huntan geuden zorionez, / ezin aldeginki. "Sin poder apartarnos de ella". Or BM 136.

    alde egin

    alde egin
    << aldaxka 0 / 0 alderatze >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper