Tr. Documentado al Sur desde RS y al Norte desde Leiçarraga (v. infra (2) ). En la tradición labortana y bajo-navarra es algo menos frecuente, y escaso entre los suletinos: sólo en Inchauspe y en un ej. de GH con el significado de 'vestir(se)' en ambos (v. infra (5) ). En DFrec hay 401 ejs. de aldatu, 5 de ellos septentrionales.
etimologikoa
Etim. De alde + -tu.
sense-1
1.
(V, G, AN, L, B, BN; HtVocGr, Lar, Añ, Izt 76r, VocBN, H),
altatu (R; -th-Gèze, H(S)).
Ref.:
Bon-Ond 156; A (aldatu, alta); A Apend (alda, aldau); Iz ArOñ ; Etxba Eib ; Elexp Berg ; Gte Erd 160 y 179. (Con aux. trans.). Cambiar, transformar, modificar. "Changer" Ht VocGr. "Mudar", "remudar" Lar y Añ. "Changer de place, de vestiaire, de domestique, changé" VocBN. "Changer" Gèze. "Atorra aldatzea, changer de chemise. [...] Ohiko moldeak aldatzea, changer les façons habituelles" H. "Alta (R), mudar (indet.)" A. "Alda, [...] voz del patrón para que se cambie de aparejos o de lugar de pesca (V-m)" A Apend. "Aldau, mudando de cala las lanchas (dítono, V-m)" Ib. "Aldátu, aldáketan, cambiar(se)" Iz ArOñ. "Erropak aldatu ta segittuan nator" Elexp Berg. "Gerlak idazgiroa [sic] ere zearo aldatu zun (G-azp)" Gte Erd 160. "Erropak aldaketan noia (V-arr-gip), erropak aldatzera noa (G-azp-goi, AN-gip-5vill), [...] arropa aldatu behar dut (B)" Ib. 179. v. kanbiatu, mudatu. Zarrari axea egiok aldatu ta daik galdu. "Mudale el aire".RS 178.
Perpausaren aldatzeko ethorri da ordua / Eta gorputzaren miñez mintzatzeko lekhua. EZMan I 102.
Othoitzak erraten diren bezala, bihiak aldatzen dire. EZMan II 162.
Nola etxeari baitzaio / estalkia aldatzen, / hala ditutzu zuk ere / iauna, hek aldaturen. EZEliç 338.
Baina bethiereko kargudun bat ezta egin behar, aitzitik hanbatik hanbatera aldatzen dela. Harb 439.
Mairu herriko mairu beltzak bere larru beltza, eta tigre arrak ere bere nabardurak, kolore pikardatuak, alda, utz eta mutha ditzanean, aldatuko, utziko eta muthatukoitu presuna gaixtoak ere bere usantzako gaixtakeriak eta bekhatuak. Ax 93 (V 63).
Emozue gorputzari, / Sinpleki bere soiña: / Lekhurikan ez modari, / Aldatzeko fazoiña. ArgDevB 51.
Izenak eta berretgailluak elkharrekin juntaturik, moldatu zituzten berboak; batzuek letrak khenduz; bertzek berretuz; bertze batzuek letrak aldatuz edo ganbiatuz eta trukatuz. ES 138.
Hainitzek hartu zuten sinheste haren predikuetan, eta aldatu zuten bere bizitzea. CatLav 415.
(V 198)Jesus bada agertuzúe / ain aldaturík itxúra, / ezi beár izanzúe / errán: Oná gizon gúra. LEKop 168.
( s. XIX.)Aldatu bizitza, garbitu anima bizitza bera artu nai duenak. MgCC 255.
Zure zorionian aldatu zenduzan soñokuak. MgPAb 190.
Bijotza aldatuten edo konbertietan bada, konfesinua ona izango da. MgCO 53 (cf. BIHOTZ-ALDATU).
Etiope baltzak narruba edo azala zuritu ta aldatuten dabenian. Ib. 112.
Zegoan an Padarra / Ixil ta gorderik: / Txakurrak nai ez zuen / Aldatu tokirik. Mg(inVMg 111).
Bein emoniko sentenzia ezta inos aldatuko. AñEL 131.
Sugeak aldatu gura dabenean azal zarra ta jantzi barriaz. AñLoraS 39.
Bizi modu gaiztoa aldatzeko. Gco I 473.
Aldatzen ditu bi gauza oek; bekatu eragiteko ematen du barkazioaren ustea, eta bekatua aitortzeko lotsa. AA III 527.
Baldin nere kofesioarekin batean bizitzea aldatu badut. Dh 130.
Eguzkija geratuten dau [...] ta naturaleziaren lege guztiak aldatuten ditu. fBIc I 57.
Ezerbere gitxitu, geitu eta aldatu baga. Astar II 56.
Egin deutsun gatxak ezteutsa aldatu leen eukan jenijua. Ib. 29.
Olioz igortzitze onek David bere doai guzietan aldatu zuen. Lard 163.
Emazu bazka guti aldian, eta maiz; ez eman bethi jateko bera, alda zazu. DvLab 259.
Azpiko lurra lohitua eta behinere aldatu gabea. Ib. 213.
Bereala aterarik Jose presondegitik erregeren aginduz moztu zuten; eta aldaturik soñekoak, eraman zioten. UrGen 41, 14 (Dv jaunzkura aldatu, Ker jantzia aldatu, Bibl soinekoz aldatu, BiblE arropak aldatu; Urt trensak ganbiatu).
Añ ederki apaindutako gizon hura ikusi zuenean, oso izutu, aurrera pausorik aldatu gabe geratu eta asi zitzaion deadarka amari. ArrGB 105s.
Jainkoaren botherea da bakharra, berak egin kreatureri berak eman legeak alda edo ganbia detzozketena. ZbyPel 2.
Bere janzimodua aldatu ta truka zezala agindu zion. AranSIgn 57.
Aldatu al dituk maindiriak?SorAuOst 69.
Aldaturik zaldiak bereala bertan, / Bajoiazan bidean aurrera aukeran. ABAmaE 305.
Ez othe du hemen lege berriak deusik aldatuko?ArbIgand 61.
Letraduak gaur dira kantari / belarri-zur, baina itsuak; / eta aldatuten dabe tonua / zelan soinu egin diruak. AzcPB 361.
Zamau txarri bat dago / maiaren ganean / aldatuten eztana / loituten danean. Ib. 86s.
Senar-emazteak sekulan eskuaraz, non ez duten ahoa frantsesean hortara jarria, orduan, ez aldatzeko. HUAurp 211.
( s. XX.)Zuzenbidea aldatu, aize-oialak geittu edo gitxittu. EchtaJos 265.
Biaramonean joan zirean Bilbora etxaguna, Erromulo ta Josetxo; aldatu ebezan paperak edo ingiak Txomiñen izenera. Ib. 363.
Uste dot aldatuko (cambiar, mudar) doguzala buruan darabiltzan asmoak. Ib. 169.
Irrintzinak baduela menderen mendetan iraun duen soinu bat, nehork orai bere nahitara alda ez dezakena. JEBur 150.
Basoko lagunak [...] guraria aldatu zioten. AgG 250.
Natanek Jaunaren izenean esan zion Dabideri "aldatu (barkatu) dizu Jaunak zure gaiztakeria".InzaAzalp 106.
Beren siñisteko egi bearrezkoenak aldatuz dabiltza beti. Ib. 95s.
Ahorra bizpahirur orenetarik aldatu behar. ZerbMetsiko 79.
Bestela enuela ibilbiderik aldatuko. OrSCruz 98.
Aitzinetik asmatu zituen erabakiak aldatzen. Zub 46.
Aotsa (boza) aldatuta esan eban deadarka.KkAb II 11.
Lorontzi abei ura aldatu bear diegu. AlzRam 112.
Izketa aldatu nai balu bezela. Ib. 103.
Migeli esan bearko diogu ipuia aldatzeko: neskak alde batera, mutikoak bestera. LabEEguna 88.
Imiñi eusten letxe: ezertxu be aldatu barik. Otx 33.
Lênaren muñak aldatu beza / baratz zârra baratz berri!LdiBB 152.
Beste gauza asko be zearo aldatu nai leukez gizartekeriak. EguzkGizAuz 38.
Langille ona baintz, ez intzake ibilliko, abillen bezela, egunetik egunera, ditukan nagusi guzik aldatuz. TAgUzt 46.
Larrungo mendia, / Bazterrez bazter nabilalarik maiz nago zuri begira: / Ardura eta polliki duzu aldatzen zure jauntzia. Iratz 46.
Onera-artekoa, ia dana, erri-kanta dezu. Nik aldatutako ezer gutxi ori, zeuk igerri. SMitxAranz 40n.
Ta bidea aldatuz, Basan-untz irten ziran. OlNum 21, 33 (Ker bidea aldaturik).
Jauna, berri etzazu agerkizunak, eta alda etzazu mirariak. (Eccli 36, 6)"Immuta".OrMB 196.
Atorra ta oieko maindirea etzizkioten aldatu gaixotu ezkeroz. EtxdeAlosT 54.
Izena aldatu detse ala?SMZirik 79.
Zehaztasun horrek alda dezake judizioaren sententzia?ArtiTobera 276.
Kurpillak aldatu, bear dan ura bota motorrari. AnabAprika 57.
Beronikek egiz ta benetan aldatu dau bere bizikerea. ErkiagBatB 182.
Eztago gaiñera bazkalekurik zertan aldatu. IbiñVirgil 105.
Ene pertsu horiek hemen agertzen dira hitz bat ere aldatu gabe. XaOdol 89.
Zaia azpikorik ez dut aldatu / zeren ordainik eztuan. Mattin(inXaEzinB 91).
Naiz-eta nik emen Maritxu imini, izena aldatu leike.FEtxeb 155.
Zapi bat busti ur orretan; ta, oztu alean aldatuaz, lau edo bost bidertan egin. Ostolaiz 66.
Onek pixka bat aldatu egin eban lege ori. Gerrika 52.
Aldi igaroa, berriz, ezin alda dezakegunez, hobe genuke den bezala [...] hartuko bagenu. MEIG III 142.
v. tbn. Zav Fab RIEV 1909, 38. BBatzarN 235. Apaol 109. Itz Azald 147. ForuAB 85. Ill Pill 14. KIkG 60. KIkV 74. Ir YKBiz 180n. Zait Sof 181. FLab in Munita 9. Lek SClar 110. Txill Let 91. Basarri 136. Osk Kurl 119. Onaind STeresa 77.
azpiadiera-1.1
(V-gip, G-azp, AN-gip; Añ).
Ref.:
Iz ArOñ; Elexp Berg; Gte Erd 85, 160 y 201. (Con aux. intrans.). Transformarse, cambiar, cambiarse. "Revolverse el tiempo" Añ. "Aldátu, aldáketan, cambiar(se)" Iz ArOñ. "Urtiak pasau arren ezta bape aldatu" Elexp Berg. "Egualdia txoil aldatu da (erabat) (AN-gip), [...] denbora aldatuko du (AN-gip)" Gte Erd 85s. "Gerra ezkerotik arrunt aldatu da erria (AN-gip)" Ib. 160. Gogoa urri, aldatzen errax. Ax 372 (V 245).
Bethiere lekhu batetan eta molde berean higitu gabe, aldatu gabe eta muthatu gabe, harritua bezala. Ib. 601 (V 386).
Ezpazare enekiñ borthizki lothua, alda bezaitezke; baiñan hobe eziñ zaitezke. Ch III 27, 3.
Eta orregatik Jainkoaren Semea aldatu zan, edo len zanetik besterik egin bazan?Ub 131.
Baña kuidatu beardéna dá ez kostúnbres konfesa komekátzea aldatu ta mejoratugábe, baizik aldióro doáien bekála egiterá múnduan dén gauzarik inportazioskoéna. LEProg 106.
Guziá pasatzendá: Jangoikoa aldátzen eztá. LEOng 18r.
Urre au gelditzen da ezertan aldatu gabe. MgCC 218.
[Prezio] au gorde bear da, bear bezala ipiñia danean, ezpadira gauzak aldatu. AA II 182.
Ez da aldatuten geure Jaungoiko onaren gogua. fBIc I 60.
Alaintxe eta aldatu baga geratu dedin. Astar II 266.
Diosesaren beithartea osoki erreberritu eta aldatu baitzen. MarIl 127s.
Eta hiru aldiz gaineko otoitza; aldatzen direlarik bethi "Serafinen" lekhuan, izpiritu dohatsuen korte diferentetako herronkak. JesBih 444.
Bertatik aldatu zan guztiz bere bijotza. UrMarIl 59.
Gomutetan da bere leengo bizitza gaiztuagaz, eta beriala geratuten da guztija aldaturik. Ib. 55.
Berriz ere oraño beraz zaio zortea aldatzen. Gy 60.
Bortz urthe bethe gabe hortz guziak aldatuak dira. DvLab 239.
Eta aldatua oso, beste bat zala ondorengo guzian. 'Trocándose de allí adelante'.AranSIgn 72.
( s. XX.)Astiro-astiro aldatu jakan bere gogo-illuna. EchtaJos 220.
Lur huntako itzulikez berez, ez daudea gure argiak bethi heintsu bat, hitzak baizik edo izenak ez direlarik aldatzen?JEBur 166.
Illoba oni anima aldatu zaio, ta animak, aldatzean, txit urrutira joan oi dira. AgG 358.
Xixili: oso aldatuba arkitzen zaitut. AlzTxib 105.
Gure soñekoak bezala, lurreko gauza guziak zartu, aldatu ta ezereztu egitten dira. Ez ala zerukoak. InzaAzalp 113.
Nik uste neban eguraldijak laster aldatu egin biarko ebala. Altuna 46.
Atsegiñezko ortuan / Adanen aukera / Aldatua zan une / Batetik bestera. Enb 82.
Ain dira aldatuak gerozkioz [Espainiako edo Frantziako mintzairak]. Zub 18.
Ara, Erregiek erri batetik bestera igaroten diranian, euren elia aldatu egiten yake. KkAb II 36.
Argitu yatan soña, ludi au aldatu. "Se me transfiguró la tierra".LauxBBa 98s.
Langai eta beste tresnak geldiro-geldiro aldatuaz zijoazten. JMBELG 74s.
Ala barneko bildurra askori / aldatzen ezpain-ertzean. "Se transformaba".OrEus 304.
Zearo aldatu zen zerualdea urrengo goizerako. TAgUzt 107.
Ainbesteraño aldatu ziran gauzak orduezkero. Ib. 289.
Nere bizitza negargarria aldatuko zala. ZaitSof 108.
Bañan itxura ori alde guztietan aldatzen ari da. JAIrazBizia 51.
Giro ura alda zitekenik ez nuen uste. NEtxAntz 82.
Bien handitasun-artea asko aldatu da. MdePr 104.
Orren aldatua ete nago ba gaur? ErkiagArran 69.
Azaltzen jakin ez arren, zerbait aldatu dela derizkiot. TxillLet 51.
Orai ez dakit, Jauna, Zu edo ni aldatu oten naizen, / etzira egun ene gogoan lengo itxuraz agertzen. XaOdol 215.
Egoki baño askoz naiago / dute ibili aldrebes; / esan zaiozu mesedez / aldatzen diran edo ez, / zure esanik baterez. UztSas 240.
Ikusi nuen mutil gazte ille beltz ederreko ura, dexente aldatua. Zendoia 235.
Gauzak ederki aldatu ziran.Albeniz 62.
Zer aldatu da geroztik hona?MIH 231.
v. tbn. Mok 19. Anab Usauri 30. Eguzk GizAuz 5. Basarri 139. Gand Elorri 174. Osk Kurl 57. Vill Jaink 7. Etxabu Kontu 74.
azpiadiera-1.2
(Con instr.).Cambiar(se) (de). "Changer de robe ou de lieu. Lekuz aldatu zara" SP (v. lekualdatu, tokialdatu). "Eskuz aldatu (Sal), mudar de dueño" A EY III 257 (v. eskualdatu). "Etxez aldatu dira (V-gip, G-azp, AN-gip, B, BN-arb), bizitzez kanbitu dire (AN-5vill), lekuz aldatu ziren (BN-lab), artzainak bazkatokiz aldatu ziren (BN-ciz)" Gte Erd 10. Legez aldaturik, lege zahar hura utzirik [...] har dezatela bertze karga molde bat. Ax 483 (V 312).
Bai ordea ioan zara; lekhuz aldatu zara; hemengo aldia egin duzu. Ib. 10 (V 5).
Herriz aldatzea zaharrarentzat da heriotzea. OPr 230.
Lekuz alda dezakezu, ezin ordea hobe zaiteske hargatik. SPImit III 27, 3 (Mst egongüz khanbiatü, Ip egonlekhüz khanbiatü).
Mahain saindutik lekora, / Han janik Sainduen ogia / Dohaz fedez aldatzera. Monho 38.
Hori hain gaitz da [...] nola gaitz baita mairu beltzak larrantzez edo kolorez aldatzea. Dh 317.
Gaitz diruditen guziak izatez eta izenez aldatzen dire, Jainko baten eskuetan gaindi iraganez. Ib. 234.
Biziz aldatzeko. MarIl 98.
Astearteak dire bertze gauzetako, / Oihal, bihi, yanari, eskuz aldatzeko. HbEsk 128.
Jentill on baten etxera bere-bereala ostatuz aldatu zan. Lard 515.
Sorthu den tokian edertzen da [haritza]; nekez ematen du tokiz aldatuz
. DvLab 317.
Bat-batean aziendak janhariz aldatzen badira, ethortzen zaiote hantura. Ib. 258.
Orok dakiten nahigaben ondotik herriz aldatua. HUAurp 110.
Serorak ere, soinekoz aldaturik bederen. HUZez 179.
( s. XX.)Itxuraz, ba, aldatzen dira denak; izaitez, orobat. JEBur 41s (cf. itxuraldatu).
Mallaz aldatu zerate, beaz itzaz eta eskeñiaz ere aldatu bear dezute. AlzBurr 15.
Gizon garbiek atorraz aldatu bezala Mexikon buruzagien aldairak egin dituzte. FIr 136.
Maiz bear zuten lekuz aldatu. Ib. 145.
Eser-leku ta ontziak tokiz aldatu nairik. LabEEguna 69.
Eiz eta arraiai jarraitzeko etxez edo bizi-tokiz, urrutira ez ba-zan ere, aldatu bearra sarritan izaten zuten euskaldun aiek. JMBELG 41.
Langilleak ez tokiz aldatzeko ez lana izteko eskubiderik eleuke izango. EguzkGizAuz 115.
Orma-zuloan kuku eduki dirua, / lên baiño lên daiteke eskuz aldatua. OrEus 29.
Sake errestoak lekuz aldatu. Ib. 422.
Izarño jolastiak: / Birjiñari leku. / Gaur ere bide luzez / aldatu bear du. SMitxAranz 206.
Guziek uste izan zuten lekuz aldatu zutela beren eliza. LfMurtuts 20.
Naita ere ezin aiurriz alda. EtxdeJJ 99.
Baina Kornubitarrek nausiz aldatu baizik ez zuten egin. MdePr 250.
Zergatik aldatuko jokaeraz?TxillLet 91.
Orain itxuraz arras aldatuta [merkatua]. AnabPoli 80.
Berealaxe artzen dituzte / tokiz aldatu usteak. Basarri 136.
Izenez aldatzen gara. ArtiMaldanB 198.
Axalez bakarrik aldatua zuten ango erria. ZaitPlat 13.
Azalez eta gorputzez bakarrik etzera aldatu, sentimentuz eta animaz ere bai. MAtxGazt 37.
Etzen bakarrik soinekoz aldatu. ArdoySFran 304.
Etxez aldatutzia / gauza mingarria. UztSas 256.
Ikusten duzu, irakurle, arrazista ttipi bat nintzala, gero sendimenduz aldatu banintzan ere. XaOdol 27.
[Kaia] tankeraz aldatu egin bearko zala. EtxabuKontu 142s.
Bearrezkoa al dek izkuntzaz, animaz aldatzea? AtañoTxanKan 107.
Gaixo-aldian, Kristok egin zuana gogoratu ta asmoz aldatu egin zan. BAyerbe 159.
Ez bait naiz gehiegi gai honetan iritziz aldatu. MEIG VIII 53.
azpiadiera-1.3
(Con ines.).Cambiar (de). Zeñek esango leuke minututxo bian, / Pedro aldatu zala bere eretxian?ABAmaE 295.
Zeu bere aldatu zara, Ermoken, zeure gogamenetan. EchtaJos 182.
azpiadiera-1.4
(Con alativo).Cambiar (por)."Bethiko pena aldatzea laburrera"H.
Tr. Poco documentado en el s. XX.
Hobeagora alda zak leheneko bizia, / Arranoak nola pluma ithurrian bustia. EZMan I 90.
Bethiko pena duela aldatzen laburrera. Ib. 24.
Lege zaharra du berri batera aldatuko. EZNoel 34.
Egun bethi arraia, bethi segura, eta nihoiz ere bertzetara aldatzen (ganbiatzen) eztena!SPImit III 48, 1 (Mst khanbiorik batere kuntrialak ükheiten eztiana, Ip seküla gaistoalat khanbiorik eztiana).
Bere pasioneen gathibu den gizonak [...] errexki sinhesten du bertzeez erraten den gaizkia, baiñan gizon baketiarrak guziak onerat aldatzen ditu. Ch II 3, 1.
Zeren bekhatuari zor zitzaion eternitateko pena aldatua baita denbora batetako penara. CatLav 297.
(V 148)Oek [tropoak] itzen aldaera, edo batetik bestera aldatzeko moduak dira. CbEBO 39.
Nahi izan zuen printzesa harrek alda zezan Mariaren izena bertze izen batera. MarIl 105.
Tristezia bozkariorat itzuliko eta aldatuko da. Jaur 176.
"Utzi zaiegun bada gauz oiei" esan zion Jenobebak, hitzket hura beste batera aldatu naiez. ArrGB 109.
Gure nigarrak bozkariotara alda zaitzu, ospa dezaguntzat zure izena. ArbIgand 139.
Ezkonduriko kutun-kutunak, / Alkarregaz bizittera, / Atsekabeak egin dozuez, / Aldatu zorionera. EchtaJos 354.
azpiadiera-1.4.1
Transformar(se) (en). Ogi guzia itzultzen eta aldatzen da Jesu-Kristoren Gorphutzera. CatLav 239.
(V 121)Nabuchodonosor izan zen bestia batetara aldatua eta bihurtua bere orguiluaren punizionetan. Ib. 171 (V 87).
Ogi-ardoak itzulten eta aldatzen dira Jesu-Kristoren gorputzera ta odolera. Ub 202.
Ogia da gorputzerat, / Arnoa da odolerat / Egiazki aldatzen. Monho 136.
Transustanziazinoia, esan gura dau, izate bata bestera biurtu edo aldatutia. CrIc 136.
Zeren ura zana aldatu zuen ardo izatera. MgCC 196.
Ekusiko dezu nola irasagarrak ez duen aldatzen madari mendua irasagar izatera, ta bai madari edo txermen menduak irasagarra madari arbola izatera. Ib. 218.
Gauza nolerebait desegitea, edo beintzat len zuan modutik beste batera aldatzea. AA I 495.
Diren guziak dire maithagunetarat aldatuak, maithagune bilhakatuak bezala. Dh 176.
Ipuin bera bestera aldatuta. ZavFab,
RIEV 1909, 33.
Apaiz, ogia Jesusen gorputz eta ardoa Jesusen odol izatera aldatu dezaketenak. Lard 441.
Eskeinia den gauzaren desegitea, edo bederen leheneko moldetik bertze batetarat aldatzea. ArbIgand 94.
Zelan biurtuera atan aldatu eta biurtu zan barruko izatea beste izate batera. ItzAzald 165.
Gu ederragora aldatuko gatxin [zeruan], etxeko kera galdu gabe. OrQA 100.
Esangura batean, ibaiak berak irauten du, iraun ere: bestean, ordea, bestetara aldatuz doa etenbage. ZaitPlat 33.
Unamunorena okerragora aldaturik esan dezaket: bestek sor dezala, sortuko bada premiazko diren erdiminen orde gutxi kostako zaigun mailebu-lana nahiago, erraz eta lasaigo denez gero, baitugu. MEIG VII 28.
azpiadiera-1.4.2
Convertirse (a) (la fe, etc.). Iñork uste baño geiago jende fede egiazkora aldatu zan. BvAsL 221.
azpiadiera-1.5
(Con sociativo o instr.).Cambiar por. Baldin zeruetan eman baduzu sentenzia, / herioarekin alda dezan maite bizia. EZMan II 101.
Zure erripak, zure aldatsak, / Zure tontorrak euskeraz / Zainduten dabez euren izenak / Aldatu baga bestegaz. ABAmaE 425.
Burua betetuta / gomuta bategaz / inoz bere ezeban nai / aldatu bestegaz. AzcPB 129.
Ez da onik ez txarrik aukeratu bear; ez bat bestez aldatu. OlLev 27, 33 (Ker bata besteaz aldatu; Ur beste gatik ganbiatu, Dv bertze batera trukatu, BiblE beste batez trukatu).
Lenbiziko errukitea lotsa ta bildurrarekin aldatu zitzaion. AnabPoli 72.
azpiadiera-1.6
(Con sintagma con suf. -gatik).Cambiar por. Orain pozik egoan arotza bere zoriaz ta ez eukean ez, bere Madalen beste iñorgaitik aldatuko. ErkiagArran 176.
azpiadiera-1.7
(Con tema nominal nudo).Transformarse en.v. bihurtu. Gari ori gure barruan geron gorputz aldatzen duen berberak, Jesusek. AArdi 120.
Illeta-kanpai diran mingaiñak euren soiñu ta mintxoa ots alai gozo biurturik, portu ta inguruak, erri osoa erabat esateko begitarte alai aldatu zan.ErkiagArran 114.
sense-2
2.
(G-azp, AN-gip-5vill, L-ain, B),
altatu (R).
Ref.:
A (alta); EI 346; Gte Erd 10 y 307. Apartar(se), alejar(se)."Alta zak kori, altatu dud (R), quita eso (traslada), he trasladado"A.
"Mandoa zubitik [...] kendu, aldatu (G-azp, AN-gip-5vill, B)"GteErd 10.
v. aldaratu. Mendi eta isla guziak bere lekhuetarik alda zitezen. "Toute montagne & toutes îles furent remuées".LçApoc 6, 14 (IBe aldatu; He, TB, Dv, Echn (h)igitu, Ur (V) aldendu, Ur (G) jausi, Ip, Ol zotukatu, Ker zirkin egin, IBk aldegin).
Manatzen duzunaz geroz alda dadin mundutik. EZMan II 90.
Gure animaren zikin bideetatik aldatuz guk oriek [gure animaren leioak], edo behar den garaiez kenduz. MbOtGai III 313.
Pekatuti gogoa aldatu bagarik. fBIc III 105.
Bat batean, ihurzuri bat egiten du izigarria, eta niri hurbil, garbi garbia, entzuten dut oihu bat: "Alda!!..."."Rangez-vous!".BarbLeg 149.
Bere urratsetik nola nai aldatzen ez delakotz. FIr 142.
Ez ete da, ba, zori gaiztotik / Gure Aberri laztana / aldatuko bein, jaritxiteko / Bixikera berberana?Enb 34.
Ene ardiak ziren tokitik alda netzadan lehen-bailehen. LarzIru 58.
sense-3
3.
(V-gip, AN-gip; SP, Añ, Izt 76r, Dv, H(que cita a EZ)).
Ref.:
Etxba Eib; Gte Erd 3. Trasladarse, moverse (a)."Jainkoa gana aldatzea, se tourner du côté Dieu"SP.
"Transmigrar, erritik aldatu"Añ.
"Changer [...] de logement"Dv.
"Trasladarse. Igez aldatu nintzan erri onetara"Etxba Eib..
"Batetik bestera aldatzen da, ez daki konbertsazioa eramaten (AN-gip)"GteErd 3.
Gerizea <gueriçean> duenak uri denean, eroa da alda badadi. "Il est sot s'il se meut".Volt 151.
Eta penatzen duena berze suplizioak / Hunetara ganbiatzen du Sathan herrosoak / Eta batetik berzera aldatzen direnean, / Min gehiago sentitzen dute ezen batean. EZMan I 103.
Halakoek nahi dute, bizi direiño, deabruaren zerbitzuan egon eta gero hiltzerakoan Iainkoagana aldatu. Ax 214 (V 143).
Ordea hura da gaizki eta gaixtoki egunen erdizkatzea, zeren onetik gaixtora aldatzen baitira. Ib. 165 (V 111).
Iduritzeak eta lekutik lekura aldatzeak hainitz enganatu dute. SPImit I 9, 1.
Aldatzen badira gaistoak gaitzetik onera, aldatuko naz ni ere oriek galzeko nuen asmo neretik oriei berei onak eta ongi andiak egiteko asmora. MbIArg I 120.
Alakorik ezbaliz bezela, edo gela batetik bestera aldatzea bezala, oiek illtzen dirade. CbEg III 217.
( s. XIX.)Arimia aldatuko dala beinguan pekaturik grazijara?MgCO 103.
Aldatu zan mendia beste toki batera. AA I 614.
Orregatik agindu zion konfesoreak alda zedilla beste gela batera. AA III 493.
Ezta beraz sekulan Jainkoa hekien alderat aldatuko. Dh 179.
Nai karzelaan naguala, nai erririk erri aldatu nazala, nai ill nazala. fBIc I 61.
Bere Aulki-nagusia zazpi urtean Antioquian iduki zuela, eta andik Erromara aldatu zala. Lard 532.
Ta aldatu nintzan (ez dakit nola) / Aingeru biren erdira. AranSIgn 212.
Etxe-santu artako San Benitoren semiak aldatu ziran San Franziskoren Ordenara. BvAsL 223.
Mostaza ale bat aña fede bazendu, aginduko zenioke mendi orri alda dedilla beste aldera, ta aldatuko litzake. Ib. 187.
Patxik salduko du etxea, eta ez da konbeni beste eskuetara aldatu dedin Etxe-alai. Apaol 86.
Eta arimau lurrean bizi ez balitz legez, / Zeruruntz daukat aldatua!ABAmaE 176.
Ekhalde-Iberrian / noiz othe sortua? / Lau mila urthe huntan / hunat aldatua. ZbyRIEV 1909, 396.
( s. XX.)Atzo aldatu zan etxe batetik bestera. Iraola 117.
Jateko lekutik pipatzekorat aldatuak. JEBur 92.
Bi tokiak hain direlakotz itxuraz berexak non batetik bertzerat aldatzeak begia joiten baitio den haurrenari. Ib. 7.
Iduritu zitzayon obe zuala Urdanibitik aldatzea ta ontzien joan-
etorriak arduraz ikertzea. LhYol 35.
Baigurak utzi arteka batetik / Orhi han urrun ageri da... / Neure begiek, edergailu gose, / badute bazter norat alda. Ox 18.
Ondoren artan lengo tokitik / Azpeitira zan aldatu. JanEd II 85.
Baldin norbaitek orrako mendi orri esan badezaio: "Ken adi ortik eta itsasora alda adi" [...].IrYKBiz 382.
Otoiz-mendira laister / egaz alda nadi. OrBM 44.
Zenbat aldiz arat egan irudituz naiz alda!OrPoem 539.
Bigarren mallako jantokira aldatzen utziko ote zioten. JAIrazBizia 21.
Aramako erri politara aldatu zan 1937garren urtean. FLab(inMunita 9).
Mayi Zuberoko uriburura aldatu zan. EtxdeJJ 108.
Erran nahi bailuke arima bakoitzak gorputz batetik bestera tai gabe aldatu behar lukeela. MdePr 351.
Or oreixak joten dabenien Anbotoko Señoriori Gorgomendira aldatu da. (V-gip). Eusk 1956, 214.
Itali egoaldera aldatu zan bizitzez eta egotez. ZaitPlat 52.
Beittu eban nun mezia emongo eban, eta aldatu zan alde artara. EtxbaIbilt 463.
Txabolatik umezurtz-etxera aldatu zan eta...LabSuEm 208.
Esan bezela aski zenduke / beste etxera aldatu.UztSas 233.
Aldatu eitela esan eutson Aita Probintzialak San Jose Komentura. OnaindSTeresa 75.
Aldaturikan bizi naz baiña / naz ni zeberiotarra. Ayesta 13.
Gero Asteasuko Etxesagasti baserrira aldatu ziran.BBarand 45.
v. tbn. EA OlBe 56. Anab Poli 8. Vill in Gand Elorri 12. Ibiñ Virgil 112. NEtx LBB 31. Etxabu Kontu 10.
azpiadiera-3.1
(V-gip, AN-gip; SP, Urt, Lar, Añ),
altatu (R).
Ref.:
A (alta); Etxba Eib; Gte Erd 169. (Con aux. trans.).Trasladar, mover."Alda nazazu ezkerretik eskuinera"SP.
"Colonias deducere, koloniak [...] lekhu batetik bertzera aldatzea"Urt V 373.
"Trasegar, mudar el vino de una vasija en otra, [...]ardoa aldatu"Lar.
"Trasladar"Añ.
"Remover de una parte a otra"Ib."Alta zak kori, altatu dud (R), quita eso (traslada), he trasladado"A.
"Aldatizu burdixa bestekaldera"Etxba Eib. "Radioa aldatu beste aldera (AN-gip)" Gte Erd 169. Bi profetak dituela hilletarik altxatu / Eta mundutik Sainduen soillarura aldatu. EZMan I 73.
Biziotik othoi alda nazazu berthutera. EZMan II 78.
Zeure gana alda zazu defuntu penatua. Ib. 98.
Eta hunela urrikaldurik alda ezazu sekulako etxe benedikatura. Harb 246.
Kopetati eskua beheiti aldatzeaz. Ib. 1.
Eta ifernuan daudenak aldatuko direla batetik bertzera, bero handitik hotz handira eta hotz handitik bero handira. Ax 583 (V 375).
Oina alda, gogoa muta ari da. "Il change d'avis ou de résolution chaque fois qu'il remue le pied".OPr 360.
Arka aldatzea Cariathiarimdik Obededomen etxera eta handik Jerusalemeko Hirira, hura zen egiazko Prozesione bat. CatLav 456.
(V 212)Piztu ta biziera berrira <berria> alda nazazu. CbEg II 132.
Luisi bizia kendu ta betiko bizira edo zeruko gloriara bialdu edo aldatu zuen. CbJust 11.
Tabernakuloa zeritzan ta bidez zebiltzanean erraz alda zitekean oial ederrezko estalpe edo kanp-etxetxo bat. Ub 29.
( s. XIX.)Konfesiño on batek aldatuko ninduan ondo erraz Zeru eder gozora!AñEL1 57.
Onegatik bada eretxi deusku emotea [lora espiritualak] moldera, moldeturik paperean, aldatu daizuezan zeuroen biotzetara. AñLoraS 5.
Atxiki aire idor bat, alda solasa bertze zenbait gauzetarat. Dh 74.
Aldatu berba geija beste gauza batera. fBIc II 204.
Mendijak aldatutia, illak biztutia, eguzkija geratutia. fBIc III 292.
Beraren gorputza ifini zuten gordetzen Kaputxinoetako Konbentu batean, [...] Bermeoko San Franziskukora aldatzeko. IztC 467.
Esan zitzaion [...] Apaiz-nagusitzat aren jatorrian iraun bazuen ere, beste batera aldatuko zuela. Lard 148.
Pitz nezazu eta alda bizi berri batera. DvLEd 236.
Gela batera aldatu zituzten. 'Los trasladaron a una celda'.AranSIgn 60.
Lurreko ondasunak ere pobrien eskuetara aldatu biar diradela. BvAsL 140.
Beso batetik bestera Aurtxoa aldatu zuen. ArrMay 178.
( s. XX.)Manilara ere aldatu zuten. Goñi 15.
Esna zegoan, esna ta larri, bero ta kixkal, beingotik beingora buru, anka ta besoak aruntz ta onuntz aldatuaz. AgG 56.
Joan zan Garbitokira an zeuden guztiak askatzera [...], toki artatik betiko zoriontokira aldatzera. InzaAzalp 73.
Sendesleak eman ezkero, kaxa bere etxera aldatu. EguzkRIEV 1927, 435.
Lizarragak bere mutil-sailla Azpeititik Zumarragara aldatu nai. OrSCruz 94.
Ikus nola begiak aldatzen <adatzen> dituzten Crauko zabaldira. OrMi 63.
Gaur gure txabolean lo egiñen dun zunzunpean, eta biar argi-urratzean gure aitak aldatuko aun ontzixkan. Ib. 104.
Argizari bat eskutik eskura aldatuz. Ib. 149.
Diputaziñoko garbitasunak zelan aldatu ziran yoskiñaren eskuetara eztakigu orain. KkAb II 96.
Azken-naitzat emoten dodan ilburuko au aldatu dagijala ingittara. Otx 97.
Irakur-arian yaso oar ugarietarik auexek bederen aldatu ditzaizudan esanaren eutsigarri. LdiIL 13.
Yesus berriz piztuko zala uste bazuten [apostoluak], alperrik zan gorputza aldatzea. IrYKBiz 525n.
Artzaiak ez dituztela egun ortan beren sendi eta artaldeak udako saroietara aldatu bear. JMBELG 78.
Abo onetsi ortatik / ialki zenun aura / ikasleek aldatu / zuten liburura..."Trasladaron a libro".OrBM 92.
Kapardia aldatzekoan. "Quando movenda sunt castra".OlNum 4, 5.
Eparain-en buru gañetik Manaseren buru gañera aldatzeko artu zun aitaren eskua. OlGen 48, 17.
Aintziñetatiko jaiok goizera aldatu ditue. ErkiagArran 35.
Baitegi nagusira aldatu zuten juizioa egin bizkitertian. IzetaDirG 125.
Laguntzaleak maleta toki berrira aldatu zuan. AnabAprika 61.
Aita-semeak txandaka aldatuten zituen eskurik eskura sokak eta akuluak. ErkiagBatB 51.
Zure burukoa papeletara alda ezazu. NEtxLBB 112.
Bizkaiko Aurrezki Kutxa bertara aldatu eben. EtxabuKontu 197.
Gure leengo apaiz don Daniel zaarra beste leku batera aldatu zuten.Zendoia 43.
Poeta gazte baten [...] hitzak aldatuko ditut honera. MIH 287.
azpiadiera-3.1.1
(En la expr. oina aldatu). Gaizki bagabilza, geren bidera ateratzeko, ta zuzena bada daramagun bidea, oñik ez aldatzeko. MbIArg I 116.
Baña Israel-tarrak izu-ikaraturik, etzuten zeuden lekutik oñik aldatzeko biotzik izan. Lard 77.
Illunak artutako leku eta eran, oñik ere aldatu gabe, egon ziran. Ib. 71.
Gazte sasoiko batek badauka / nora aldatua oiña. BasarriAuspoa 112, 97.
azpiadiera-3.1.2
(V-gip; Añ).
Ref.:
Etxba Eib; Elexp Berg. . Trasplantar."Trasplantar, landarak aldatu"Añ.
"Landara askok aldatutzia biar izaten dau lur batetik bestera"Etxba Eib..
"Letxuga landaria aldatu premiña edarrian daukau"Elexp Berg. Cf. infra(6)..
Mintegitik mendira ta sagardira aldatzen diran landare berriak. MbIArg II 329.
Lorerik ederrena nola oi dan atara / Aldatutzeko Errege loretegietara. AranSIgn 213.
Gorriñea kendu ta sustrai onetik datozen landarak lur batetik bestera aldatu, ori da guk egin bear doguna. AgKr 6.
Batetik bestera aldatzen dituzten zuaitzak, lirañak, sustrai gabeak, or erortzen dira buruz bera ta parregarri ekaitzaren aurrean. AgG 210.
azpiadiera-3.2
(Aldatutako, uso sust.). Aldatutakoak bizi bearko diran uri-barrutietako Erri Agintariak. "Los trasladados".EAEg 6-11-1936, 231.
sense-4
4.Relevarse.v. aldizkatu. Gerletako usantza duk guardia aldatzea. EZMan II 141.
Meza entzun aldatus. (71)'Oír Misa alternándose'LE-Ir..Amasei soldaduk kontu egiten zioten [...], eta ordutik ordura aldatzen ziran. Lard 503.
azpiadiera-4.1
Relevar. Gaubean egieben lo, belakaz estaldurik, eta biñan, aldizka, joaten zirean txalupara an egozanak aldatutera. EchtaJos 84.
sense-5
5.
(V-gip, G, AN, BN-arb; SP, Arch VocGr, Dv, H),
altatu (R; -th-S).
Ref.:
A (alta, altatu); Lrq (altha); ContR 507; Asp Gehi (aldatu); Iz IzG; Gte Erd 179. Cambiarse (de ropa), mudarse; arreglarse. "Changer de robe" SP. "Changer de vêtements, s'endimancher" Arch VocGr 207. "(L, BNc), asearse una persona" A."Althatu (S), altatu (R), hacer el tocado" Ib. "Alta bedi (R), múdese" Ib. "Changer de vêtements" Lrq. "Zazpiétan xági nùn, ékuzi nùn, áltatu nùn" (R-is) ContR 507. "Aldatu abudo mutikoa, Mezarako tenorea da ta" Asp Gehi. "Egun biz bat aldatzen da, se muda una vez cada dos días" Iz IzG. "Zoazi aldatzerat (BN-arb)" Gte Erd 179. Biluz da, orthuz da, eztu aldatzeko athorrarik eta ez etzateko oherik. Ax 224 (V 149).
Dena bustia etorriko zera, nere Txomin; alda zaitez, bada, katarro zarren batek garbitu baño lenago. ZabGabon 31.
Alkandora emango diyot aldatzeko. SorBar 34.
Zuaz aldatzera aguro!MocDamu 16.
Mikalla etxera sartu zan, zerbait aldatzera. AgG 51.
Tori arropak, Juli; borda barrenen aldatuko zera. IllPill 14.
Badoa beraz bere ganbaralat, puxka bat aldatu behar duela, medikuaren aintzinerat agertzeko. BarbSup 103.
Berriz aldatzen da Piarres, eta bere galtza berriak eskuan, badoa sukaldera. Ib. 42.
Goiz batez, Martin athera zen karrikara, pinpirinan aldatua. Ib. 9.
Euren erremintak eta aldatzeko soñekuak olezko kutxetan, sarrail-itxu bategaz itxita. KkAb II 167.
--Baña, jantzi onekin jokatu bear al diat? --Agertu beintzat, bai. --Ori dek. Eta gero an bertan aldatuko aiz. AlzRam 84.
Santa Cruz-tarrak, aldatzeko alkandoraz zaku eginda, bazijoazen trenaren billa. OrSCruz 52.
Meza nagusitik etorri ta aldatu orduko. JAzpiroz 134.
Aizkolariak, aldatu ta trago onak eginda, deitu zion tasista bati.BBarand 182.
azpiadiera-5.1
(Con aux. trans.).Cambiar. Aintxiñako neskatxak / goizeko amesetan / seina aldatuten dagoz / pozagaz kantetan. AzcPB 323.
Aur oiek garbitu ta aldatzekoan [erdi-etxe batean]. OrQA 45.
Ez zuen gogorat eman ere [alharguntsak] gorputzaren aldatzea eta bere gerlari arropetan joan zen zeruko zorionerat. JEtchep 59.
azpiadiera-5.2
Vestir(se)."Habiller, altha, bezti"Gèze.
Eta ebiliko dira eneki xuriz althatürik, züzendün beitira. "In albis".IpApoc 3, 4 (Dv soineko xuritan).
Zer gogo hunarekin eta zer antzerekin josten eta brodatzen zütian Tenploaren eta aphezen althatzeko oihalak! IpHil 52.
Olhako lagünek eztie sekula jakin zertako athorra hel eta althatu nin nik gai hartan. PicochetGH 1928, 153.
azpiadiera-5.3
altatu (-th-S ap. Lh). "Garnir, orner"Lh.
sense-6
6.
(V-gip, G, AN-larr; Añ).
Ref.:
Asp Leiz; Etxba Eib; Gte Erd 99. Plantar."Tomatea, porrua, letxu(a)k aldatu (G-azp-goi, AN-gip), arbola aldatu (G-azp), tomate landare aldatu (G-azp)"GteErd 99.
v. landatu. Jesusen Bihotzean arkitzen dira [...] gure bihotzetan aldatu bear diran birtuteen belarrak. MbJBDev 73.
Lurrean [Jakintasunaren Arbola] au aldatu ezkero. CbEg III 326.
Ederragoa da bada Espiritu Santuak zure animan aldatu edo ipiñi zuan graziaren zepa edo sustraia. AA I 42.
Beti landare mota bat aldatzen bada lur batean, geroago eta txatarragoa etorriko da. "Si se planta".ItDial 48s (Ur iminten, Dv ematen, Ip ereiten).
Noek aldatu zuen / lenengo mastia, / ardoak utzi zuen / gaisoa ordia. ItFab 228.
Begira zaiezute airean dabiltzan egaztiai: oriek ereiten ez dute, aldatzen ez dute, ganbaran gordetzen ere ez dute. ArrGB 50.
Bere eskuz aldatutako landare gizen iori ark. AranSIgn 112.
Itsasuan ari dira / arbolak aldatzen; / itsuak ikusi du / itxia erretzen. Xe 126.
--Ta eskerrak [...] berenjenak enitubela bi egunez lenago aldatu piperrak bezela; aldatzen baditut, galduba naiz. --Piperrak galduko ziran? --Piper aldatubak bai; bañan nola ugari nituben, beste ainbeste baño geiago dakat oraindik aldatzeko. SorBar 23s.
Aldatzen duana eta landariari ur ematen diona ez dira ezer; bai ordia azitzen dituana landariak. BvAsL 135.
( s. XX.)Bazekizkian arto-gariak biltzeko, baratz landareak aldatzeko ta sagar-udareak txertatzeko era ta garaiak. AgG 132.
Zaintxo oiek ederki datozkio gero, muntegitik atereaz sagastian aldatu bear denean. EEs 1917, 32.
Zugaitza aldatu berria danean. Ib. 32.
[Arbola] zarra oraindik zutik daguala / aldatu dute bestia. TxB I 50.
Oiek aldatu dituzten larrak / arrosa biyurtu dira. TxB II 171.
Nere Mari-Joxepak atzo egositako babak zeuzkan lapikoan, eta aietxek baratzan aldatzen aritu naiz. MujPAm(ed. 1948) 80 (ap. ELok 77s).
Itxasoan dabiltza / landarak aldatzen / eta mankuak dabiltz / dantzan ta jolasen. AndAUzta 141.
Zugaitzen batzuk aldatzen bazitun.AtañoTxanKan 27.
Mendiak garbitu eta piñua aldatu. Albeniz 53.
azpiadiera-6.1
(Con aux. intrans.). Esango diozute masusta arbola oni: atera zaitez suztarretik, eta aldatu zaitez itxasoan. OteizaLc 17, 6 (Ol alda adi; Lç landa adi).
azpiadiera-6.2
Plantar, colocar. Silo auturik, Kutxa santarekin Tabernakuloa aldatu zuten, eta gerozko lareun urtean gitxi gora-beera emen egon zan. Lard 118.
sense-7
7."Traducir, izkuntza bat bestera biurtu, itzuli, aldatu"Añ.
Gogarte laburrak atzerengoen ganean. Illeko egun bakoitzerako, aldatuak A. Juan Pedro Pinamontenetatik. AñEL1 14 (EL2 17 euskeraratuak).
Bautismua... Konpirmazinoia... Penitenzija... geure Euskeera garbira aldatutia, ondo litzaatekian edo ez, jakitunak esango dabee. fBIc I X.
Bai baitut halako susmo bat horrelakoak, gure hizkuntzara aldatzen direnean [...] ez direla inoren belarrietara iristen. MIH 219.
Horren aldamenean bekatu arina da, bekatua baldin bada, Mogel osaba-ilobak [Arruek] euskalki horretara aldatzea. MEIG IV 131.
[Hitzak] alda ditzagun euskaratik erdarara. MEIG VI 62.
azpiadiera-7.1
Adaptar. Larrakoetxea-tar Beditak "Kornuolgo duke" deitzen du [...] "Duke of Cornwal" delakoa, ingles izenak duen soinuaren araura gure hizkuntzara aldatuz. MdePr 247.
Caballero, si a Francia ides, / por Gaiferos preguntad. Onela aldatzen du Lopez Ubedak: Ángeles, si vais al mundo, / por mi Esposa preguntad. Gazt MusIx 160. Testua oraingo ortografiara aldatzeaz gainera. MIH 283.
sense-8
8.Cambiar (dinero)."Dirua aldatzea"H.
Pezetiak 352 peso balio ebazan ofizialian, baña iñok ez eban gure artu, da dolarra aldatu biar. Gerrika 287.
sense-9
9.(Uso sust.).Cambio. Egillea gaur artio bere lanean ikutuak eta aldatuak egiten ari da-ta. Vill(inGandElorri 18).
[Matxin-salto] batek ere eztu adimen-fitsik aldaturik xumeena egiteko, aldez aurretik emana izan zaien arloan. VillJaink 73.
azpisarrera-1
ALDATU ERAGIN.
Hacer cambiar. v. aldarazi. Alper izan zirean ama-arrebaren alegiñak Bilborako burubidea aldatu eragitteko. EchtaJos 235.
azpisarrera-2
ALDATUKERAN.
Al cambiar. Cf. aldaera. Lumadi ori aldatukeran jarri zan [txindorra] erdi billoxik. Enb 203.
Trenean arantz onantz biurguneak bide-lerroa aldatukeran, ikusgarri agiri dira arbola erreskadak. ErkiagBatB 168.
azpisarrera-3
ALDATU-NAHI.
"Désireux de changer" Dv.
azpisarrera-4
ALDATUXE.
a) Cambiarse algo de ropa, arreglarse algo. --Zer ari aiz? --Ementxe puxkat aldatuxe, irira gateko gertutzen (B). "Mudándome algún tanto". A EY II 127. b) Cambiar, transformar un poco. "Ardo-dantza" ook 2/4 koskatu-koskatuan dira. Erriak aldatuxe edo ditu, Azkuerenean dakuskezunez. Or Eus 161n. Etzaizkigu iritxi noski bertso guztiak eta iritxi zaizkigunok eunkien buruan aldatuxeak izatea ba'litteke. Etxde AlosT 95n.
(Con aux. intrans.). Munduaren bukaera eta azken juizioa, beste gauza askoren antzera, aldatuxe dira itxuraz Xenpelarren alditik egungo egunera. MEIG I 193. Gaur, ordea, aldatuxea dugu giroa. MEIG II 106. c) Traducir hasta cierto punto. Laphurdiko euskeran eginak nitun. Aldatuxe <aldauxe> ditut baina ez osotara. Or BM 28n.
azpisarrera-5
ALDATZEKE.
a) Sin cambiar. Yaubek agindu zion guzia, Moxek ezer aldatzeke egin zun. OlEx 40, 16.
Sin cambiar, sin transformarse. Nietsche-ren arabera, direnak oro aurretik ere izan dira eta gero ere itzuliko dira, betierean aldatzeke. Mde Pr 328. Hor dago egin duen guzia, jaiotzen, lanaren heinean oinarritzen, bukatua eta bukatzekotan, bere arteko alkar-joka batean, baina aldatzeke azkenera bidean. MEIG IX 141 (en colab. con NEtx). b) Sin apartar. Mirengan josi ditut begiak, ausarki, etsita dagoenaren eran, txorabio betean zirkiñik egin gabe, beragandik zipitzik aldatzeke. Txill Let 44.
azpisarrera-6
ALDAXETAN.
"Althaxetan (S), assez orné" Lh.
azpisarrera-7
EZIN ALDATUZKO.
"Immuable, incommutable" Dv. Ideia bakar bat, ezin-aldatuzkoa eta betierekoa. Lf(inZaitPlat XXIII).