aldaketa.
Tr. Propio de la tradición meridional; tbn. aparece en autores septentrionales modernos como Mirande, Xalbador o Larre. Hasta el s. XX está poco documentado: sólo en Lizarraga de Elcano, Iztueta (aldaketan) y Lardizabal; a partir de esa época su frecuencia aumenta considerablamente. En DFrec hay 139 ejs. (excepto dos, todos meridionales) de aldaketa por ninguno de aldaera en la acepción de 'cambio'.
1.
(
V, G, AN, BN; VocCB
,
Dv,
H)
Ref.:
A;
Iz
ArOñ
;
Gte Erd 278
.
Cambio.
"Mutación, cambio (operación que se hace al efecto)"
A.
"
Aldáketa bat, un cambio"
Iz ArOñ. "Era berri orrek etzuen ezeren aldaketarik ekarri (G-azp)" Gte Erd 278. v. aldaera, aldaira, aldakuntza, aldatze.
.
Beira zéruak, airea, lúrra [...], uda ta negu, bero ta otz, ta gañaráko aize ta denbóren aldakéta.
LE Urt (ms.) 135v.
Bitárteo ellegatuzé momentugúra, nondik astendén eternidadea, eta adió aldakétak betíkos.
LE Doc 278.
Josue-ren eriotzarekin Israel-ek aldaketa andiak izan zituen.
Lard 120.
Anaia onen biotz gogorra arkitu zan bat-batean bigundua, eta ain aier zitzaionaganako txit etziña. Aldaketa guzi au umiltasunak ekarri zuen.
Ib. 43.
(s. XX)
Azkarraga baserriak, bi urte auetan, izugarrizko aldaketea izan du. Ikustea baño eztago bide ta soro bazterren txukuntasuna.
Ag G 369.
Aldaketa ori egitea Diputazioak berak erabaki zuan.
ForuAG 247.
Arana ta Goirik ez ditu ontzat ematen [laburpen] oiek, baño gure olerkari zarrak ere zenbait aldaketa eta luzapen ematen zioten itzai neurrirako obeki zetorrenean.
Inza (
in
Jaukol Biozk XV
).
Nereak ziran gogo, biotz eta naimenak orrelako aldaketa egiteko, gauza gogorrak, ikaragarriak gertatu bear izan dira. Alz Ram 80s.
Orduan, alkarganako zer naitasun bizia gure biotzetan! Ordutik, zer aldaketa minkorrak!
Ib. 105s.
Atzo esan nizunaz gogoratu zaite: gaitz onetan aldaketarik txikiena agertzen bada, alditxarra nai ta naiezkoa izango degu.
Ib. 87.
Garai artan egurastiak aldaketa izugarriak egin zituan (beroaldiak eta otzaldiak, alegia).
JMB ELG 13.
Epipaleolitos-garaian Europako sartaldean aldaketa aundiak izan zituan gogolantzeak.
Ib. 59.
Berezitasun au, aldaketa batzuek gorabera, geroztik ere ondo zaindu zuten.
Ib. 24.
Pamilietan zer aldaketa / aldiak ekar lezake!
Or Eus 409.
Gaikeriaren alde dagozan sasi-jakitunak ori diñoe. Onein eretxiz, mundua ta bertoko gauza guztiak eta bakotxa, soin-gaiaren nai ta naiezko aldaketak baño besterik eztira.
Eguzk GizAuz 48.
Eramalle aldaketa bidezkoa dala bear bezela baiezten ez dalarik.
EAEg 21-11-1936, 354.
E'tzizun bertso ori nik idatzi bezela koplatzen [...]. Aitortzen duanari zillegi bekio oinbesteko aldaketa.
SMitx Aranz 116n.
Nik ezagutu nuanetik aldaketa ori?
JAIraz Bizia 115s.
Psukhê hori ez dela ekaiaren gain-fenomenu bat [...], baina aitzitik, fisika-kimika aldaketez oso bestelakoa. Mde Pr 351.
Guraso zaharrak zorionean bizi ziran emakume on baten bitartez beren semeak egin zun aldaketa ikusita.
Etxde JJ 99.
Zugan baitiraute aldaketa gabe, aldakor diran oroen iatorriak.
Or Aitork 15s.
Materia soillak ba-zuela organismu txiki oietako batzuk sortzeko indarra, eta gero [...], aldaketak gertatzen zirela, azkenean gizona ere aldaketa oietatik sortu zan.
Vill Jaink 62.
Ta antxe, zenbaki bat aldatu dau [...]. Etxean bertan daukan liburutxuan bere, aldaketa bardiña egin dau.
Erkiag BatB 161.
Eguraldi aldaketa iragartzen zuten.
Ibiñ
Virgil
81.
Abesti au, aldaketa txiki batzuak sartuta dago, Azkoitin kanta genduan bezela.
NEtx LBB 366.
Erradazue aldaketa hau nori etzaion gustatu, / ukan duguna baino geiago zer ginezake eskatu?
Xa Odol 198.
Nik aldaketa ederra egin det geroztik.
BBarand 110.
1933-an Gobernuan aldaketa bat egon zan.
Gerrika 52.
Segurako Irratiak poz aundiak sartu zituan etxeetara, eta ordutik onuntzako aldaketak sinisteak ere lanak ditu.
Insausti 145.
Hots-aldaketa bereziek saihestuak.
MIH 105.
Analogia izan bide da aldaketa horren eragilea.
Ib. 81.
Izen-aldaketa axaleko kontua besterik ez dela egiteko larri honetan.
MEIG VIII 114.
Nora-ezekoa izan zen haize-aldaketa hori.
MEIG IX 29.
Aldaketa-mahai, "errementari doinu gozodun" batek bere ametsetan jo eta jo darabilen burni-xafla durunditsua [ingudea]
.
"Mesa de transmutación"
.
MEIG
IX 126.
(en colab. con NEtx)
v. tbn. Anab Usauri 123. Txill Let 36. Zait Plat 53. Lab SuEm 192. Etxabu Kontu 49. Ataño TxanKan 14. Onaind STeresa 115. Larre ArtzainE 141.
Traslado.
Odeia, itzal egiñaz egon zan Tabernakuloaren gañetik aldatu zan bidean aurrena joan bear zan Judako Tribu edo etxea zegoan tokira. Aldaketa onekin ezagutu zuten abiatzeko ordua zala.
Lard 86.
Bostekoa alkar eman da, maiatzerako aldaketa egiteko geratu zan Joxe.
Ugalde Iltz 59.
Metenpsikosi edo gogo-aldaketa aipatu nai izan dizut, alegia. Ari ontara, gogoak soin-aldaketa bearra omen, erin-bearraren arau.
Zait Plat 70.
Conversión.
Esanak mirariakin egiztatuta, arrigarrizko aldaketak egiten zituzten.
Lard 508.
Bitarte onetan [S. Pablok] jendearen arrigarrizko aldaketak egin zituen, eta ezin esan diteke zenbat lagun kristautu ziran.
Ib. 517.
Jerusalen guzia laster kristautuko zan [...]; baña Jainkoaren bildur gabeko gizonak ziran, eta jendearen aldaketa on au eraman ezinda, artu zuten Apostoluai galerazotzeko asmoa.
Ib. 486.
Enparantzetako diru-aldaketa mai ondoantsu ta etxarte ertzetako zugadiak barrena.Zait Plat 89.
2.
(
AN-larr ap. Asp Leiz
).
Plantación, acción de plantar.
"Acción de plantar, meter en tierra un vegetal para que arraigue. Lizar aldaketatik eldu gara
"
Asp Leiz.
.
Makal-aldaketa aundi bat egitera.
Munita 31.
Zuaitz-aldaketa egin bear zan tokira.
Ib. 31.
Aldaketa egin zanean ez jakiñ, zer piñu mota izango zan onena.
Ib. 66.
Euri-lanbroa edo egoaldia ezea aldaketarako onena.
Ib. 60.
Ortan ez zurkerian ibilli; ezta zuloak egiteko aldaketa-bezpera arte egon ere.
Ib. 59.
Implantación.
Euskalerriko txadon eta basatxauno geienak Leen-elizan oi ziran deikun edo izenak dituzte. Orregatik txadon-aldaketa au kristau-aldiaren aurreneko eunkietan jaso zala uste degu.
JMB ELG 104.
(Ref. a gente).
Euskalerriko gizonen bizikera eta gogo-lantzea Goien-paleolitos-aroaren asieratik gaurdaño oso berezi eta bakarrekoa izan da, eta bitarte onetan erri aldaketarik emen ezagutu ez dala, argi adierazten digu Arkeolojiak.
JMB ELG 24s.
Harek [Cromwellek] zituen "plantation" delako jende-aldaketak asmatu eta obratu: Irlandarrak horrela beren sor-lekuetarik ohildu zituen, eta ordean Engelandarrak edo Eskoziarrak ezarri.
Mde Pr 210s.
3.
(Uso adv.).
Saski-aldaketa ari dan mutil gizaixoa, / uso oriek orai-gero diote mokoa.
"Al mozo que cambia las cestas"
.
Or Eus 59.
ALDAKETAN.
Cambiando. Cf. aldaketan nuan 'trasladaba' (And AUzta 104).
Bertze aldetik jendeen opinioa da beleta bat, dabillena aizearen gisa inguruka ta aldaketan, egun ipar, biar egoa, egun kondenatzen zaitu ta biar kanonizatzen.
LE Urt 175 (ap. DRA, pero no se encuentra en esa pág.).
Bitárteo múnduan batzúk irris, berzebátzuk dibérsioan, óntan ta ártan dabiltza aldakétan.
LE Doc 279.
Batzubek danboliñaren soñuan dantzan, besteak pillotan, palankan [...], makillurtika, makillaka, makillaz-aldaketan.
Izt C 213.
Zer-dana, beraz, eten bage aldaketan ari da.
Zait Plat 32.
Elade erriz ta izatez aldaketan ikusi zuen Erakleitok.
Ib. 29.
Berrizaleak ezeri begiratu gabe aldaketan hasi arte, ez zen hemen bi forma baizik irakurtzen: nuan eta nuen
.
MIH
80.
Beti haserre eta aldaketan ibili beharrean, noiz batuko ote gara euskaltzale guziok.
PMuj (
in
MEIG I 97
).