euskaltzaindiaren mendeurrena logoa

Orotariko Euskal Hiztegia

  2. Hizkuntza-baliabideak
  3. Online hiztegiak
  4. Orotariko Euskal Hiztegia

OEH - Bilaketa

2966 emaitza odol bilaketarentzat

Sarrera buruan (129)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
alabaina.
tradizioa
tradizioa
Tr. En la tradición septentrional clásica se documentan tanto alabaina (alabaiña, alabaña ) como, con frecuencia algo menor, alabainan (alabaiñan, alabañan ); con el tiempo esta última va ganando terreno a la primera, y desde mediados del s. XIX domina casi completamente. Pouvreau utiliza en alguna ocasión halabaina. En textos suletinos hay alabena, y en Dechepare y Oihenart (además de un ej. poco seguro en un cantar meridional), alabana. Hay además alabeina en Tartas, y alainan en textos septentrionales posteriores a 1940 --antes aparece alainan bada en Diharassarry (ap. DRA , en un ej. no seguro)--. Al Sur domina la forma alabaina (alabaiña, alabaña ), aunque emplean alabainan (alabaiñan, alabañan ) Larramendi, Lardizabal, Arrue, J.I. Arana, Olabide, Orixe y Zaitegi. Hay además alabaia en las endechas de Milia de Lastur y en Beriayn, y alaña en Urruzuno (alaña're ). En DFrec hay 39 ejs. de alabaina , 25 de alabainan, 2 de alabaña, y uno de alabaiña, alabina y alainan, respectivamente.
sense-1
1. (G, L, BN; Añ (AN), Izt 27v, H), alabainan (V-gip, G; Dv, H; h- SP (s.v. bainan)), alabaia, alabana, alabena (S; Gèze, Dv (S), H (S)), alabeina. Ref.: A (alabaiña, alabena); Lh (alabainan); Etxba Eib (alabaña).
 Sin embargo. "Hala bainan, mais pourtant, bai ordea" SP. "Con todo eso" Añ. "Mais, cependant" H. "Cependant" Lh. "Sin embargo, empero" Elexp Berg.
tradizioa
Tr. Hasta el s. XX es usado gralmte. por autores septentrionales, con frecuencia decreciente. Al Sur se documenta en algunos textos vizcaínos antiguos, en Beriayn y posteriormente en algunos guipuzcoanos como Arana o Zabala. En el s. XX su uso al Sur aumenta considerablemente (especialmente a partir de 1950), mientras que casi desaparece al Norte.

Zer ete da andra erdiaen zauria? / Sagar errea, eta ardao gorria. / Alabaia, kontrario da Milia: / Azpian lur otza gañean arria. (Milia de Lastur). TAV 3.1.5. Ardao zuri, ardao madrigalgoa, / Ardao zuria Mendoza gana doa, / Alabana [sic] Sandaili gogoa, / Zalagarda Sandailira doa. (Cantar de Sandailia). Ib. 3.1.10. Egun honek iraunen du eben eta iagoitik, / alabana ez izanen heben gauza bizirik. E 71. Zuhur baninz, baninzande ni ere hura gaberik, / alabana ezin utzi behin ere gogotik. Ib. 165. Berzék erraiten zutén: Haur da Krist. Eta batzuk erraiten zutén: Alabaina Galileatik ethorriren da Krist? "Mais" . Lç Io 7, 41 (TB bainan). Seduzizale bezala, eta alabaina egiati. Lç 2 Cor 6, 9 (He garen arren, IBk, IBe baina). Aditzen dut Iainkoa baithan eztela edireiten Iainkotasun bat, izaite bat eta naturaleza bat baizen, zein ala baiña baitago hirur presunatan. Mat 39s. Persegitu diradenak eta ala baia gustoreki eta gogotik sufritzen dituztenak Iaungoikoaren amoreagatik egiten dizkioten injuriak. Ber Doc 166v. Oihuz eta habarrotsez betheko da mundua, / Alabañan ezta izanen gaixtoa urrikaldua. EZ Man I 83. Pasione terriblea pairatu du gure Iaunak, ala baina gure bihotzak ez menderatzen, gure arimak ez transitzen. Harb 138bis. Eztakit emaztearen berririk eta alabaiña ez naiz birjina. Ax 369 (V 243). Konzientziak minzatzen usatua eztelarik, eztaki alabaina ixilik ere egoiten. Ib. 426 (V 275). Eman diozu arima Sathanari: alabaina Kristo heldu da hori guzia zuri barkatzeko. Hm 207 (118 alabainan). Halaz gaizkitze hunetan / Nun alabain ezarri, / Dolu egingarri. O Po 30 (4 alabana). Alabainan othoiz egin behar diozu Iainkoari halako trabuak gatik. SP Imit I 16, 1 (Ch halere, Mst hargatik). Hala baina bertze guziak baino bertutetan hagitz aitzinatzenago dute. "Enimvero" . SP Imit I 25, 3 (v. tbn. III 12, 4). Eztugu Tomasek bezala / Zure zauririk ikhusten; / Ala baiñan, gure Jainkoa, / guk ez zaitugu ukhatzen. Gç 117. --Oliatü gabe salba gitakia? --Bai, alabena herabez üzten bagünü, ogen handi günüke. Bp I 79. Alabaina bertze maneraz ezin jakin baitezakegu bertzeren gogoko berririk. ES 382. Alabaiñan gizon zare eta ez Jainko. Ch III 57, 3. Yakiñ behar duzu, alabainan, khexagune suerte guziak Jainkoaren desgogarako direla. He Gudu 151. Bazarontsan [Samsonek] bere buruarekin: atherako naiz bai, ohi bezala etsaieen eskutarik. Etzakien alabainan Jainkoa urrundu zela haren ganik. Lg I 234.
( s. XIX.) Askotan arratsa ardiesten da goizeko othoitza egin gabe. Eta alabainan othoitza da zeruko laguntzen eta grazien ardiesteko bidea. Dh 49. Ah Jauna! ongi garasti gosta zitzaitzun bada zuri! Alabainan zure onegiak egiten du hau neretzat. Dv LEd 120 (Cb Eg II 64 baña). Alabena düziena etxek ezazie ni jin artio. Ip Apoc 2, 25 (Dv behintzat hargatik, Ur (V) alanbere, Ur alaere, Echn baño). Denboraldi dan artan alabañan presondegian eukierazi zuen bikarioak. 'Pero' . Aran SIgn 57. Ez lioke iñork irurogei urte emango, alakoa da bere sasoia, alabaña, irurogei ta amarrean aspaldi igaro zan. Zab Gabon 26. Egundainotik nabaritu izan da, Jainkorik ez delako ausartzia hortarat erori eta atrebitu direnak [...] bekhatu ahalkagarrieneri saldu batzu izan direla. Alabainan badakusate, Jainkorik balinbada, hekien etsaia behar dela izan. Arb Igand 151.
( s. XX.) Alperreko arazoa izango zala uste nuen. Zeinek, alabaina, aita bati, batez ere nerealakoari, ezer ukatu? A Ardi 142. "Artikulo" zeri, ta zeri ez, iritzi lezaioken zeatz aurrez-esatea ezpaita errez, epaikarien gain uzten da etsibide ori; alabaña, aren muin eta ariak gaurkotasun-usaia bear du. Ldi IL 98. Joango nauk... Baldintza koxkor bat jarriko diat alabaña. [...] Nere etxekoei ezteietara ez otsegitea. Etxde AlosT 70. Bi asteak, zoragarriak izan dira. Zuek emen gure artean bazeundete, zorion beteagoa genduke alabaña. NEtx Nola 26. Zer bizitza itsa eramango dut harekin ezkondu eta!... Alabaina, ezkontza horri ezin itzur nakioke. Mde Pr 182. Aunitzetan laiño, bai, ta ikaste-arauz ezbaiean; alabaiñan, utzi ordez, gogoa uieltzenago zidan. Or Aitork 160. Bideak bear dirala-ta, egia da; alabaña, nora daramate bearrezko bide oriek? Txill Let 122. Iaungoikorik eztu aipatzen Parmenidek: alabainan, ark esana benetako Iaungoikoari zuzen eta bidez egotzi dezaiokegu. Zait Plat 45 (52 alabaina). Ugazaba, lenengo lengoan zelan zirikatu, jakin izan dau; aren erantzun mingotsarentzako osterakorik ez dau, alabaiña, gertau. Erkiag BatB 132. Garo-sail oien jabetzeak bazituan [...] bete bear batzuk. Alabaiña izaten ziran, zoritxarrez, legepean ongi etzetozen jokaera batzuk naiko makurrak. AZink 39. Badirudi, beraz, gure literatura klasikoari segi nahi diotenek erabat segi behar lioketela. Alabaina ez da hori gertatzen. MIH 252.
v. tbn. Tt Onsa 79 (137 alabena, 15 alabeina). Gand Elorri 91. Ibiñ Virgil 89. Berron Kijote 209. Alabainan: Arg DevB 53. Larre ArtzainE 114.
sense-2
2. (L, BN; Sb-Urq, Dv, H), alabainan ( VocBN A), alaina, alainan (BN-arb), alainian, alabena (S). Ref.: Lh (alabaina, alabena); Gte Erd 178.
 En efecto. "Dès qu'il en est ainsi" VocBN . "Alabada, alabaina, quia, porque, parce que" Sb-Urq. "En effet" H, Lh.
tradizioa
Tr. Hasta mediados del s. XIX es más frecuente al Sur (al Norte sólo se encuentra en Larreguy); desde entonces su uso va creciendo en textos septentrionales, y es en éstos en los que se documenta gralmte. en el XX.

Baña zergatik orrela dabiltzan, berak dakite; baita beste guztiok ere badakigu! alabañan agerian zebiltzan. Lar Fueros 225. Ereille gaistoetan dago azaro txarra, eta gero uzta soila ta utsa. Alabañan gutxik daki bere jaieterriko Euskeraren erdia. Lar Carta a Mb 278s. Hau egiten duena ongi aterako da beste munduko tribunalean; ez du alabaña ara eramanen beldurrik bage ager ez diteken gauzarik. Mb IArg I 364. Emengo arzaiak bere onagatik egiten ditu bere arzanzako gauzak; egiten ditu alabaña ardiaren esneagatik, ardiaren larru-illeagatik eta beraren odol-aragiagatik. Ib. 311. Etzen nihor atrebitu haren hartzerat: etzen alabainan oraino ethorria berak bere burua etsaieen eskutarat largatu nahiko zuen muga. Lg II 201. Apezpiku Jaunagana joan behar due, ez du iñork alabaña ark baizik Konfirmazioa emateko eskurik. Ub 197. Etzuen arkitu non oñak sartu, horduko alabaña beteak zeuden ostatu ta etxe guziak. Ib. 62.
( s. XIX.) Atsegiñezko berri onak dakazkitzut: ala baña sortua izan ziñan instantetik, pekatuaren kutsurik iñoiz ere izan gabe, graziaz beterik arkitu ziñan. Gco I 459. Oek [apostoluak] larunbataren lekuan, autu zuen Igandea; igandean alabaña asi zan munduaren obra andia. AA II 46. Gaitz bati alabaña egiñ, dionak nahi itzuri, / Uste ez zen handiago bat, hark du topatzen ohi. "C'est ainsi que le plus souvent, / Quand on pense sortir d'une mauvaise affaire" . Gy 78. Baiña hala egiñ etzuten, / Alabaiñan otso ziren. Ib. 40. Heldu da ordua, eta orai da, zeintan egiazko adoratzaileek adoraturen baitute Aita ispirituz eta egiazki. Alabainan horrelako adoratzaileak lakhet zaizko Aitari. HeH Io 4, 23 (Dv halabadere). Lenbiziko begiratuan etzuten ezagutu; ain antz txarrekoa, alabañan zegoan. Lard 256. Alabainan gizonei barkhatzen badaroztezue beren hobenak, zuei ere zuen Aita zerukoak barkhaturen darozkitzuete. Dv Mt 6, 14 (Ol alabaña; Lç, He, TB, Leon ezen, Ur, Echn, Hual, Samper zeren, Ip ezi, Or, IBk, IBe izan ere, Ker izan be). [Aztietarat] dioaz berehala zuhurrak [...]. Alabainan gaitza duenak ona nahi! Hb Egia 72. Bere onera ekarri naiez bere kalabazako esnetik aoan sartu zion, baña alperrik: alabañan ordurako hilla zegoan. Arr GB 64. Liburu onek alabañan zeruan diran izarrak baño anima geiago birtuteratu [...] ditu. Aran SIgn 30. Egin zion Andre dena Mariak Jainko Jaunari egundaino nihork egin dion eskaintzarik ederrena: eskaini zion alabainan bere Seme bakharra. Jnn SBi 40. Zer egin du horrela hiru hilabete preso iragaiteko? Alabainan gaixtaginak ezartzen dire preso. HU Aurp 58.
( s. XX.) Hamar, hamasei, hogei sos ere hanitxek eskaz lütükeie. Alabena edanak berak zortzi edo hamar sos, orai behar bada gütxiago, eroaiten dere. ArmUs 1903, 11. Ofizioak hasten ditugu ospa den gutienekorik gabe, ez baita alabainan osparik zertaz egin. Prop 1905, 256. Ikaslerik nehor kasik ez, edo guti. Gizon gazteak alabainan [...], nahiago hiri handia. JE Bur 48. Beti oihu bera: "Oinez abia!" Etzen alabainan deusen manerarik han berean. StPierre 18. Orai bainiz emaztegai bat harrapatzekotan, / Ikhusten nuzue debruen lanetan; / Alabainan, / Emazterik gabe ezin pasa lauetan hogoi urthetan. Ox 205. Jotzen du sorginetarik bat, eta hortan galtzen... bere xahakoa. Sorginak ebatsi alabainan! "Emportée évidemment par la sorcière!" . Barb Leg 147. Alabaña, nik esaten dizuet: Nigan bete bear da arako idatzirik dagon ura. Ir YKBiz 447. Alabañan, zazpi egunen buruan euri-yasa lur gañera berrogei egun ta berrogei gautan eten gabe igorriko dut. Ol Gen 7, 4 (Urt, Dv ezen, Ur zeren). Karlos haatik ez zen batere trenpuan: alabainan bazkariak ere munduko bertze gauzek bezala bere bidea behar. Lf Murtuts 26. Zer jendetzeak bildu ahal ziren haren aditzeko! Alabainan halako famako predikaria zen. Zerb Azk 56. Holakoetan, alainan, utziago eta ausikia ederrago. JEtchep 90. Gune minberenean sistatuko du gaitzaren hobekiago sendotzeko. Badaki alainan, ardurenean, behar dela minaren idekitzen hasi barneko usu eta zikinen kentzeko. Othoizlari 1961, 366. Eskas baitzituen alainian [sic] ohiko lagun goxo, airosak. Etcheb MGaric 93 (ap. DRA ). Etxean ezin egon (gazteena alabainan). "Étant le plus jeune en effet" . Ardoy SFran 81 (154 alainan). Harma lanjerosa da geiago ezina, / ez dea alabainan hiltzeko egina? Xa Odol 136. Alabaiña, guzi orrek zuzpertu ta pizkortu egiten ditu nere aalgoak. "Pues" . Berron Kijote 216. Atso gaizoa desegina gelditu zen. Alabainan, harentzat makurra zen, zeren talo gaia erosten baitzuten. Etchebarne 64.
v. tbn. Arr May 19. Mde Pr 188. Larre ArtzainE 66. Alabainan: Mde Pr 233. JEtchep 46. Larz Senper 110. Larre ArtzainE 75. Alainan: Iratz 152. Herr 31-3-1960 (ap. DRA).
sense-3
3. Aun si.
Meza ez enzutera deliberatzea eta nihor enzutetik gelditzea, ala baina faltatzeko eta faltarazteko okasino handirik ere ez izan, da mortal. Harb 174.
azpisarrera-1
ALABAINA BADA.
"Alainan bada! (L; Harispe), certes-oui!" Lh. "Ez du ukatu? alabainan bada! denek ikhusi dute, il ne l'a pas nié? Évidemment! tout le monde l'a vu" Lf Gram (398).
Alainan bada, gauza tzarrak hastiatzen dire, hetaz da urrikitzen. Dih GirLeg 143 (ap. DRA ; en la ed. de 1897, 106 alabainan). --Ez zinen zerbaitez jelostua? --Alabainan ba... Lf Murtuts 53. Eros-ek alabainan ba omen bageramatza lehenik mutiko lerdenen maitatzerat. Lf (in Zait Plat XIX). Erregeak alainanba etzakien non zuen bere alaba. GH 1959, 351. Alainan baa hainbertze jende [60 urthekoak] hiltzen badute ikhusirik! Etcheb Zeruari 30 (ap. DRA ).
azpisarrera-2
ALABAINA ERE.
En efecto.
Alabañare au da trabaju ezin eskusa daikena. (161, 250). LE-Ir.
azpisarrerakoSense-2.1
Ciertamente.
--Pena izango zenduan ba gero [...]. --Ez ba alaña're. Urruz Zer 17.

alabaina

alabaina
<< alaba 0 / 0 alai >>
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • +34 944 158 144
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper