Harremana

    OEH - Bilaketa

    2973 emaitza odol bilaketarentzat

    Sarrera buruan (129)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    adiskide.
    tradizioa
    Tr. Hasta mediados del s. XIX domina la forma adiskide, tanto al Norte como al Sur. Adixkide se documenta en textos septentrionales por primera vez en el suletino Maister; su uso va creciendo desde mediados del s. XIX y en el XX se convierte en la forma predominante en estos dialectos, en los que no parece tener valor expresivo. Al Sur se encuentran formas con palatal desde Lizarraga de Elcano; luego figuran en obras de teatro y diálogos en general, parece que con valor expresivo, valor que no se da en otros autores meridionales del s. XX que tbn. las utilizan, como Inza, Zaitegi o Irazusta. Con -zk- se encuentra en autores meridionales del s. XX, en su mayor parte vizcaínos (antes hay adizkide en un sermón salacenco, adizkire en un ms. alto-navarro y adizkide en J.B. Elizanburu). Cf. la etimología de Arana Goiri (94): "Adizkide (amigo), de adi (inteligencia), z modal, k fonética e ide (semejante): co-pensante". Las formas con ai- figuran por vez primera en Lizarraga de Elcano; son más frecuentes al Sur y en obras en verso, por necesidades métricas. Formas con ade- se documentan en Oihenart (PrASJU 351), en Tartas y en los roncaleses Hualde y Mendigacha. Añibarro utiliza, junto a -kide, el final -kida. La forma popular con final en -ire se documenta ya en una carta guipuzcoana del s. XVII. En DFrec hay 124 ejs. de adiskide y 22 de adixkide, siendo éstos de textos septentrionales.
    etimologikoa
    Etim. De *adinez-kide, algo así como 'coetáneo', según la explicación de Lafon RIEV 1935, 651 y 1936, 625.
    sense-1
    1. (gral.; Lcc, SP, Urt I 107, Ht VocGr, VP 4v, Lar, Añ, Izt 10v, VocBN , Gèze, Dv, VocB , H); adeskide; adexkide (R-vid-uzt); adiskida; adiskire (G-goi); adixkide (G-azp, AN-gip-larr-erro, L, BN, S, Sal, R-urz; Arch VocGr ); adizkide (V-arr-m, S; Bera, Zam Voc ); adizkire; aiskide (V, G, AN-ulz-erro-burg, Ae, L-arcang, BN, Ae); aiskire (V-arr-och-ger-gip, G-azp-goi, AN-gip); aixkide (V-gip, G-azp-goi-to, AN, L-côte-sar, BN-baig, Ae; H); aixkire (V-ger-m-gip, G); aizkide (V-m, AN-ulz, BN-ciz); areskide (R-vid); ariskire (V-ger); arixkide (Sal, R); axkide (V-ger, G-goi-to, AN-ulz-erro; Hb, H); exkide (AN-olza) Ref.: A; Bon-Ond 152; ContR 516; Lh; EI 290; Lrq (adixkide); Etxba Eib (aizkidia); Iz Als (aixkire), ArOñ (aiskire), Ulz (aiskídia, axkídia); EAEL 249; Elexp Berg (aixkire); ZestErret (aixkire).
     Amigo; por ext., persona que está en buenas relaciones con otra. Recientemente, en el lenguaje hablado, en V, G y parte occidental de AN, lagun ha ocupado el lugar de adiskide, usándose éste sólo para sentidos marcados o expresivos, sobre todo como eufemismo para 'novio, amante'...: v. EAEL 249 v. lagun.
    Desir hura konplitu du Garaziko naturak / eta haren adiskide orai Bordelen denak. E 261. Haideak eta adiskideak urte gutis atzendurik. Amendux 7. Horra gizon gormanta eta hordia, publikanoén eta bizitze gaixtotakoén adiskidea. Lç Mt 11, 19 (He, TB, Dv, Ur, Ur (V), Ip, SalabBN, Ol, Ker, IBk adiskide, Echn aixkide, Hual adexkide; IBe lagun). Zure adiskidea nax. Lazarraga 1180r. Balia bekit, / oi badot adiskiderik. Ib. 1202r. Ire etsaien emazte eukek ik adiskide. RS 234. Adiskideak gastigatu zidan deseatzen zenduela jakitera non zen gobernadorearen jendarma. CartEsp 459. Erakusten dugula onetan garadela aren adiskideak. Ber Doc 137r. O ahaide adiskide noizbat hurbillekoak / bañan orain (diostee) atze urrunekoak. EZ Man I 122. Ezkara obligatu [...] hekin maiz ibilzera, eta ez hekengana, adiskidetara bezala ioaitera. Ax 326 (V 216). Guztiak ziran nere adiskire aren etsaiak . CartLib 129. Alonso adiskidea, jakin egizu naxala ni ordi ona. Mic 14r. Adiskide zaharra berriagatik eztutzala. O Pr 540. Aristotesek hiltzian [...] propos labur, on eta eder haur eduki ziala bere adeskider. Tt Onsa 17 (124 adiskide). Ezpazindu zerurik ere / zure adiskideentzat / eta ifernurik ezpalitz / bekhatore etsaientzat. Gç 106. Othoizten naute adiskide batzuek zenbait fagore eritarzun horren kontra egiteaz. Mong 586. Gure askazi, adiskide eta hilentako. Bp I 56. Hainak dira ene adiskide itxurazko batzuek ene hutsei jazartzeko mihiak sufle eta arin tuztenak. ES 196. Au dok fiesta zalea gure adiskidea. Acto (ed. 1983) 253. Bakharrak dire hagitz adiskide leialak. Ch III 45, 2. Zergatik, nola adiskideak baitire, beti biak akonpanatzen dire. El 75. Ala asi oi ditut nere ezagunai ta adiskideai bialtzen dioztedan kutunak. Lar Carta a Gandara 161. Gure adiskidetzat har detzakegun arterañokoan. He Gudu 97. Mündiaren etsai ziren, bena Jinkuaren ezinago adixkide. Mst I 18, 4. Jateko ta edateko ta gauzak arzeko guziak aide ta adiskide, baña nekerako ta ari lagunzeko ezagun ere ez. Mb IArg I 252. Pistia itsusi oiek dira gure adiskide. Cb Eg II 193. Chusai, Dabiten adiskide ohia. Lg I 313. Tresor aberats bat da adiskide leial bat. Mih 67. Adiskide bat galtzen badut, bertze bat egiten dut. Brtc 139. Jainkoaren gogoko ta adiskide egiten gaituan grazia. Ub 140.
    ( s. XIX) Naizúte gibelarázi anáiek, aideék ta aiskideék. LE Doc 47. Paratu zio Alejandro andiak Hefestion bere aiskideari erastunaren marka ezpañetan. (226). LE-Ir (s.v. adiarazi). Adiskide kalitatian / orai minzadi. Xarlem 315. Umiak ez igesik egin; gizon ona ta adiskide barri bat da, ta ezteutsube gatxik egingo. Mg PAb 93. Ezagun ta adiskidak. Añ EL1 91 (Añ LoraS 112 ). Beldurra ta izua sartuaz ez dala adiskiderik egiten. VMg 19. Abel ta Kain adiskidiak zirian; Abel zeruban dago ta Kain inpernuban. fB Ic I 61. Orduan lagun eta adiskide guziei ez-axolarekin behatuko deraiet. Dh 126. Ama izango da alaba bataren adiskidiago, bestiaren baino. Aita izango da seme bataren adiskidiago, bestiaren baino. Senarra izango da auzo baten adiskidiago, emaztiaren baino. fB Ic II 208. Gaur ere berriz / onera gatoz / adiskide on legean, / zelebratzera / Errege eguna. Echag 247. Egiten baitu Jainkoaren haur, haren adixkide. Jaur 116. Maitatuko dezu zure adiskidea zu zerori bezela. Ur Lev 19, 18. Hartako du herrian axkide ausarki. Hb Esk 143. Zuen guzien erdian, guziak ahaide edo adixkide, munduaren erdian aurkhitzen naiz. Laph 161. Nola aurtxo zanetik gaxo eta beartsuen añ adiskidea baitzan. Arr GB 14. Topatu zuan bere lenagoko adiskide batek. Bv AsL 50. Nere adiskide abade jaun eta euskera zale dan On Jose Maria Bernaolakoari. AB AmaE 216. Sartu zen adiskide batzuen arterat joan balitz bezein ezti eta botz. Jnn SBi 158 (129 adixkide). Nork ez du ezagutzen Azkain? Nork ez du adizkide bat bedere herri maithagarri hortan? Elzb PAd 30. Ikusi dituenean bere adixkide ohiak Panamako saltsa beltz hortan igeri. HU Aurp 65 ( Zez 198 adiskide). Igartzen dau bere aizkide bat dala kantetan dagona. AG 455 (adizkide en el poema "Kantauritarrak" (ap. NeolAG)). Santa Ageda bere egun-aurrean / da gazteen adiskidea; / gau ilunean emoten deutse / berba egiteko bidea. Azc PB 63.
    ( s. XX) Ene adexkide bati berze adexkide batek, oiltu zaun besugo puxka bat. Mdg 132. Gaztetako adiskide bi. Echta Jos 89. Baño ez omen da orain lengo adiskidien adiskide. Ag G 371 (v. tbn. AL 7). Azpeitiko gure adiskide Arizpek [...] oiukatu. A Ardi 133. Bere ama, ixeko, osaba, aizkide ta enparauak. Kk Ab I 111 (II 18 adizkide). Orduraño Jesusen adixkide izkutukoak ziran bi gizon aberats. Inza Azalp 71. --Goiz huntako Maulerat behar, adiskide batekin hola hitzartu bezala. --Adixkide batekin? Barb Sup 175. Gure mutillak adizkide asko eukozan. Altuna 55 (43 aizkide). Irurok adiskide-antzo esku-estutze bat egin. Or Mi 14 (Eus 204 aiskide). Nun-nahi berehala egiten ditu adixkideak. JE Ber 74. Aiskide batek esan dit neri / Donostiyako partian. Tx B II 157 (157 aixkire, B 100 adiskide). Goralduagaz zeure aizkide / Ramon Sota jaun gurgarri. Enb 124 (87 aizkide, 179 adizkide, 130 adiskide). Adizkide bijok, gurasuen etxetik alde egindda, asi ei ziran bidez munduban barruna. Otx 58. Jaun ori ta ni ez gera oso adiskide. Lab EEguna 71s. Ala-olako adiskidea: Beltza egin didazu ta eztizut berealakoan barkatuko. Ldi (in Or BM 8). Marxek eta onen adiskide ta lagun andi zan Engelsek sortu eben [...]. Aizkide biok olako zerbait egiteko asmua 1847garren urtean artu ebela dirudi. Eguzk GizAuz 68 (86 aiskide). Aita amak adixkide batzuetara joanak dira. JAIraz Bizia 27. Platon adiskide, Arana adiskide; bañan egia adiskideago. Or EG 1951 (3-4), 37. Plaentxian ba ei ziran aiskide bi, bata aberatsa ta bestia pobria. SM Zirik 9 (94 adiskide). Adixkide batzuen beha nago. JEtchep 83. Adiskide faltsorik / laguntzat ez artu. And AUzta 149 (98 adiskire). Zaitegi adixkide jaun apezaren liburuari. Lf (in Zait Plat XIII). Bere adiskide Salinas, ereslari itsu bikaiñar. Gazt MusIx 69. Mai baten inguruan giñan zortzi bat adiskide. NEtx LBB 119 (Antz 155 adixkide). Lagun eta adiskide asko euki ebazan alde askotan. Alzola Atalak 88. Hiriko adiskide baten izena. Ardoy SFran 232. Zure adixkide fidel: / Mattin Aheztarra. Mattin 42. Lagundu ninduten [...] elkarren agitz adiskide ez ziren Jose Vallejok eta Antonio Tovar-ek. MIH 369. Adiskide ustekoak murgildu zuen putzutik ateratzen badu hasiberrian Cabiria gaizoa [...], berriro ere osin ertzean uzteko izango da bakarrik. MEIG I 183.
    v. tbn. MRos 12a.1r. Mat 221. Volt 202. Harb 140. Hm 192. SP Phil 16. EiBer 532. CatLav 132 (V 69). Gamiz 206. Oe 79. CatLan 79. Egiat 212. Zuzaeta 100. AstLas 17. Monho 128. CrIc 142. Gco II 67. AA I 541. JJMg BasEsc 146. Astar II 181. Zav Fab RIEV 1907, 531. UskLiB 83. Etch 184. It Fab 94 (71 aiskide). Izt C 237. Gy 298. Lard 170. Dv Prov 13, 20. CatS 41. Bordel 169. Elsb Fram 89. Apaol 59. Ip Hil 232. Arb Igand 20 (177 adixkide). Etxeg in Itz Azald 178. EusJok 167 (105 aiskide). Const 41. FIr 183 (173 adixkide). Ir YKBiz 356. ABar Goi 52. TAg Uzt 105. Zait Sof 41. Munita 154. Etxde AlosT 59. Txill Let 82. Bilbao IpuiB 199. Arti Tobera 268 (MaldanB 209 aiskide). Vill Jaink 30. Erkiag BatB 191. Uzt Sas 278 (119 adixkide). Berron Kijote 134. Etxabu Kontu 182. Ataño TxanKan 234. Larre ArtzainE 191 (221 adixkide). Adixkide: Arch Fab 127. Zby RIEV 1908, 83. Lap 8 (V 6). CatJauf 76. StPierre 31. Ox 150 (168 aixkide). Zub 63. Larz Iru 88. Zerb Azk 103. ZMoso 76 (78 adiskide). Xa EzinB 72. Adizkide: JBDei 1919, 268. Laux BBa 126. Aitzol in Ldi UO 4. EA OlBe 101 (99 aiskide). Adizkire: msZabalg 5. Aiskide: Ldi BB 26. Aizkide: ForuAB 155. GMant Goi 81. Zink EEs 1926, 84.
    azpiadiera-1.1
    (Usado en voc., no necesariamente ref. a amigos). v. amigo. "Ingurukoak izendatzeko hitza. Aizu, aixkiria! Zuke jakingozuba hori eztaola itteik" ZestErret. Tr. En autores meridionales modernos hay una mayor tendencia a usarlo sin artículo.
    Goazen oro elgarreki, ene adiskidiak, / bethi eta sekulakoz gauden ene glorian. E 69. Orduan diotsa, Adiskideá, nola huna sarthu aiz eztei arropá eztuala? Lç Mt 22, 12 (He, TB, Dv, Ip, Ur, Samper, Leon, IBe adiskidea, Ol, Or, Ker, IBk adiskide, SalabBN ene adiskidia). Hunat, adiskideak, hunat, xukatzatzue begiak. EZ Man I 87. Hola, adiskidea, orai zuk soiñean darabiltzatzun arropa horiek, zuk baiño lehen erabili zituen bere bizkarrean ardiak. Ax 416 (V 270). Neure adeskidia, [...] erranen duzu [...] penitent handi bat izan dela. Tt Onsa 46. Huna zer den sekretua, / Adizak, adiskidea. Gç 75. Adiskideak! Gipuztarra dezute tratalaria, ez erbestekoa. Lar Cor 152. "Barkatu, adiskidea", eranzun zion ark. Mb IArg I 375. Ola, adiskidea, oriek ere baditugu? Cb EBO 38. Erregek erran zion: adiskidea, zergatik ethorri zare ezteietako yaunztura gabe? Lg II 236. --Aixkidea, nola zara? --Zu bezala ni ere ala. (350). LE-Ir. Ni arzaia naiz, adiskidea, ezer bear badidazu. Mg PAb 164. Jaungoikoak egun on dizula, adiskidea. Gco I 420. Adiskidia, zer da ori? Nik zuri ainbeste burla ta desprezijo, ta zuk beti barre? JJMg BasEsc 187. Salbe, adiskideak, / jende onak, abur. Echag 128. Hanbat gaixto! adixkidia: / igurikatzen zutu zartaginak. Arch Fab 157. Nik, adiskidea, / oraindika ez dakit / zer dan nekatzea. It Fab 35. Nagusiak bati erantzun zion: adiskidea, bear ez danik, egiten ez dizut. Lard 423. Adixkidea, zure sinheste bereko ninteke. Hb Egia 10. Berri handia, adixkide maiteak, berri handia! Laph 143. Halto, adixkidea! ez duzu aditzen? Elzb Po 209. Nere adiskidea, iya degu asko, / bertsoetan naikoa egin degu gaurko. AB AmaE 412. Adiskire --esan zion Mitxelek-- sei falta dituk emen. Apaol 100. Nahuzu entzun egia bat, adiskidea? HU Zez 66 (51 adixkide). Aiskiria! Badakit zuk zer bear dezun, begiyan igarritzen dizut. Alz STFer 113 (138 aixkire). Adiskidia, zure bizian behar ükhen düzü fidel izan. Ip Hil 151. Adiskidea, esan eutsan, irudi done baten aurrean ago. A BeinB 88. Bai, adiskidea; onezkero egun askotarako ez gaukaz Jaungoikoak. Ag Kr 223 (AL 55 aiskide, G 251 aiskire). Gau on, adixkidea. JE Bur 168. Ez adiskidea, ori irrigarria izango litzake niretzat. Echta Jos 243. Muñ batekin saltzen nauzu, adiskidea? esan zion Jesusek. Inza Azalp 66s. Ots, adiskide, ere burua ernetzat daukaken ori, [...] aizea yan bearrean intzake. Or Mi 20. Emendik zabiz, aizkide? Kk Ab II 57. Aizkidia, baia eralgiteko itxixu. Ib. 126. Adiskidea, nik ez dezaket deusik egin. Barb Leg 145. Hobe segurki hiretzat, adixkidea! Zerb BiGo 306. Ik duk bizar, adiskide. Ldi IL 91. Ez, adiskide; ez dut zure ontasunaz baliatu nahi. Mde Pr 107. Hep, ene adixkidea! Zauri beraz! JEtchep 116. Zuzenak ez ote dira, ene adiskide, iainkoak ere? Zait Plat 147 (Sof 94 adixkide). Urteak, adiskide, urteak bizkarrean. Erkiag BatB 72. Beretzat nahi luzken gisan, nahi ditugu, guk ere guretzat, adixkideak! Larz Iru 116. Ikusi arte, adixkidea, / beha zaguzu zerutik! Xa EzinB 44. Ni ere izan nintzan mutiko, aspaldi batean, adiskide. Zendoia 11. Ez, adiskide, zu zaude ene kontra, eta zuk duzu hauzia enekin. MIH 216.
    v. tbn. Volt 172. VMg 17. AA I 443. JanEd I 32. Noe 24. Elzb Po 193. Urruz Urz 42. Arb Igand 93. Ag Serm 477. EusJok 56. Jaukol Biozk 89. TP Kattalin 196. Tx B I 33. Anab Usauri 101. Ir YKBiz 390. Etxde AlosT 71. Osk Kurl 117. Balad 163. Ataño TxanKan 52. Adiskire: Xe 282. Adixkide: Ox 147. Casve SGrazi 114. Aiskide: Eguzk GizAuz 147 (103 aizkide). Aixkide: Zby RIEV 1908, 212. Sor AKaik 132 (125 aixkire).
    azpiadiera-1.2
    + adixkide (S), aixkire (V-gip), aizkide (V-gip). Ref.: Lrq (adixkide); Etxba Eib (aizkidia, aizkidiak); Elexp Berg (aixkire). "Amoureux. Cette deuxième acception doit être attribuée à la préocupation d'employer des mots bien-sonnants" Lrq. "También se dice de la novia o el novio" Etxba Eib. "Aizkidiak, novios, enamorados, emparejados. Aspaldiko denboretan aizkidiak dira, eta laster ezkonduko dira" Ib. "Gizonorrek itxuria ezkutuko aixkiren bat zeukan" Elexp Berg. "Askotan [...] isilpeko maitalea edo, behintzat, ezkontidea ez dena izan ohi da. Bai ta harekin zeona, berriz, bere aixkiria izango zan" ZestErret.
    Ni baitan dukezu adiskide bat; / balia dikezit senhar gaixto bat. E 211. Apezaren adiskidea. (AN, 1658). ReinEusk 148. Juntazra zuen manzeba edo adizkideki bekatuan erorzeko. (Sal 1780). FLV 2016, 83. Gozatuten dira itxi eben adiskide dongiaren oniritxi edo kariño ondagarrijan. Mg CO 77. Arako zeure adiskida maitearen billete zoragarriak, amorez itsuturik, irakurten zenduzanean. Añ LoraS 91. Adiskide deungekin adulterijotzan Sakramentubaren lotsagarrijan bizi dala. fB Ic III 328. Aita-amak ahanzten edozein sasitan, / axkideak egiten berdin gaskoinetan. Hb Esk 40. Emakume atzeakin adiskide izatea debekatua zeukatela. Lard 103. Aixkiriak bata bestiari eman biar dizkate ogei milla... prueba. Sor Gabon 40. Nuan adiskiria / neskatxa liraiña. MendaroTx 228. Nor ote zun ordea Engrazik adiskide ala oekide? Etxde JJ 135. Bethi, halako zerbait preferentzia bainuen zuretzat, bertze hemendik joanentzat ez nuena. --Plazer da jakitea, adixkide gordeak baditugula. Larz Iru 138. Ana izan zan aurrena adixkidea sortzen. NEtx LBB 50. Ala zan kaletar au, etxeko ederragaz aspertuta, baserriko andrakume, bere errenteru fardel bategaz aiskide. Etxba Ibilt 465. Nik ere [...] egin nuen adixkide bat, eta ez oraingo gazteak bezain azkar, bañan pixkan-pixkan ezagutu nuen bere familia. MMant 29.
    azpiadiera-1.2.1
    Sudur-estua, eztul-karkara: / Erio du adiskide. "Todavía le corteja la muerte". Or Eus 221.
    azpiadiera-1.3
    (En referencia a cosas). Aficionado, amante de, amigo de; partidario.
    Egiaren adiskideai argia. Cb Eg III 394. Ardoarén aiskide sobra déna misérien ostatári dá. LE Prog 112. Mahomet atsegin lizunen axkidea zen. Hb Egia 79. Arduarekin adiskide ta / gizonarekiñ zapuztu. Xe 270. Au zan gizon bat sal-erosiari oso emana, ta munduko ondasun ta aberastasunen adiskide biotzekua. Bv AsL 25. Gazte santutasunaren adiskide ta dontzella garbitasunaren maitatzalliak. Ib. 96. Geroztik beti bere Ordenaren adiskide biotzekua izan zan. Ib. 188. Diteken bezain erlisionearen adixkide eta gizon izana gatik. JE Bur 54. Naparroako "Euskeraren adiskideak" deritzaion bazkunari. Jaukol Biozk 68. Arduarekin adiskide da, / gorroto gutxi lanari. Tx (in Imaz Auspoa 24, 153). Nagikerijaz aizkide diran / gixa-emien ikasbidetzat. Enb 138. Zuaitzaren adiskide ta etsaiai zuzendutako lerro baldar batzuek. Munita 15. Borondatez egiten ezpadirade erreboluzioaren adiskide, derrigorrean eginen direla. Arti Tobera 264. Gu oraino pagano [...] ilargiarekin frango adiskide. Ardoy SFran 11s. Eize bikaña dek pago-usoa ere eta ollagorrak baño adiskide geiago zeuzkak. Ataño TxanKan 208. Zaldungo ibiltariaren serbitzari ta adiskide naizelakoz. Berron Kijote 124. Ez naiz nor horiezaz iritzia azaltzeko, filosofiaren adiskidea, adiskide ez jakina, izanik ere. MIH 265.
    azpiadiera-1.3.1
    (Con izan trans.).
    Ardoa adiskide duana ez da aberastuko. AA III 375. Ausardia dute nagusi, nasaikeria adiskide, indarra lege, añenekoa ziri ta zigor. Ag G 217. Gosea ez zuan beñere adiskide ona izan. Anab Poli 41. Nikanor-ek, udan, izaten eban adiskide uraren ezotasuna. Erkiag BatB 34. Palmondo haundi baten pean / itzala genuela adiskide. Lasa Poem 58.
    azpiadiera-1.4
    (Uso adj.; sólo se incluyen aquí los ejs. en los que sigue a un sust. común).
    Ots egiten dio bere deabru adiskideari ager zezan an ekuskari onen bat. Mb IArg I 376. Bertze apez adixkide batengana. HU Aurp 181. Bere neska-mutil adiskideakaz egurastutera. Echta Jos 246. Otxagabiako Español adixkide batek ekartzen dio [...] tabako hosto bat gaitza. Barb Sup 64. Errotari adizkidia sarri elduten yakon. Altuna 64. Gure sendalari adiskidea. Anab Usauri 51. Aize adiskideari, ots eztirik nun-yoa [zuaitzak eman] . Ldi BB 100. Gizon adiskidearengandik izaki, berri atsegiñak esango dituzula ongi dakit. Zait Sof 29. Zubiburuk lekaide adixkideak ba zituan. JAIraz Bizia 68. Zenbat aldiz ez ziren egon itsaso adiskidearen ikusmenean. Mde HaurB 73. Lafitte jaun apez adixkideari. Zerb Azk 6. Ta Zuriñe ere, aita obeto egoala-ta, bere neska-adiskideekin eta beste mutil batzuekin batean goizaparia egiten joateko zan. Erkiag Arran 119. Adio betiko, fede adiskide. Azurm HitzB 55. Teresak emen dauko moja adiskide bat, Juana Juarez. Onaind STeresa 36.
    sense-2
    2. (Uso predicativo). "Amigado, como amigo. Umiak ointxe alkarrekin asarre ta ointxe aixkire" Elexp Berg. "Onezkero gure ama ezton egongo aixkire" Ib.
    Zerren da egitea Iaungoikoen adiskide konfesiñoagaz. Cap 87. Duzun hura maite eta idukhazu adiskide. SP Imit II 7, 1. Zeñaz mediante arkitzen geraden Jaungoikoaren adiskide. OA 39. O beti zure adiskide egon baninz! Cb Eg III 281. Txakur ta katua adiskide [ekusi], / balira bezela senide . Mg (in VMg 104 (tbn., con alguna variación, en Zav Fab RIEV 1909, 34)). Adiskide daudenak okertzeko. Gco II 67. Nola hilen othe naiz bada! Jainkoaren adiskide ala etsai othe? Dh 123. Eta egun artan gelditu ziran adiskide Herodes eta Pilatos: zergatik lenago ziran etsaiak beren artean. Oteiza Lc 23, 12 (Lç adiskidetu). Nobletuak graziaz, eta partalier ezarriak Jainkotasunean, Jainkoa gurekin adixkide jartzen da. Jaur 204. Zuen kontra aserre / balin badire ere, / laster dire egiñen, zuen adiskide. Gy 215. Pozik nik parkatuko deutsut zorra zuri, / ta biok adiskide apartauko gara. AB AmaE 299. Aserre ta adiskide [...], ezetz ta baietz, atzera ta aurrera, gora ta bera; baño, azkenean ere [...] korapillatu zan [...] ezkontza. Ag G 41. Tira, baketu, ta gauden adiskide! TP Kattalin 180. Zorra barkatuko diet, orrela aien adiskide egongo naiz. Ir YKBiz 305n. Yainkoaren adiskide il badira. Or QA 112. Arras adixkide elgarretarik berexi direla. Larz Senper 60. Nahiz beti adixkide egon ginen, azken denboretan etzen gurekin hanbat ibiltzen. Xa Odol 49. Oneik erri biok adiskide geratu ziran. Etxabu Kontu 153. Beti bezin lagun ta adiskide geratu giñun. Ataño TxanKan 201.
    azpiadiera-2.1
    (Con sociativo).
    Guztiekin adiskide, arronter eta solhasturi den bat. Ax 339 (V 225). Adiskide egiñ zaite humillekiñ, xinple eta xuxenekiñ. Ch I 8, 1. Arerijo garbatubagaz leen baixen adiskide izatia. fB Ic I 66. Daukan jenijuagaitik ezin beragaz tratadu zinaikiala, leenago ainbat denporan beragaz adiskide izan bazara. Astar II 28s. Jainkoa gurekin adixkide jartzen da. Jaur 204. Guziek nahi dute harekin axkide. Hb Esk 195. Neron berez izanik gaiztakeria guzietara etzina eta griñatua, Simonekin txit adiskide egin zan. Lard 533. Adiskide dena publikanoekin eta bizi gaxtoko jendekin. Samper Mt 11, 19 (Lç, He, TB, Dv, Ur, Ur (V), Ip, SalabBN, Ol, Ker, IBk -(r)en adiskide(a), Echn -(r)en aixkidea, Hual -(r)en adexkide). Ene aita amekin / adiskide zela. Bordel 125. Ba! bearko utzi nerekin aiskide nai badezu. Apaol 33. Nahi baduzu gero harekin adixkide bizi. HU Zez 87. Zulango gizonakaz adiskide izan nai dot. Ag AL 50. Sendi Deunaz aizkide / ixan ezkero. Enb 109. Nola Erregerekin arras adixkide baitzen. Barb Leg 132. Etxean bildu dira bei, ardi ta beor, / oillo ta zerriekin adiskide jator. Or Eus 130. Alare aiekin adiskideago nintzan heresi artan etzeudenekin baiño. Or Aitork 117. Adiskide bazera / bi etsai oiekin. And AUzta 148. Ez daitela aldra orretakoekin adiskide izan. Erkiag BatB 174. Norbaitekin adiskideago, eta garbikiago mintzatzen ahal zitzazkio. "Plus vous êtes ami avec quelqu'un". Ardoy SFran 297. Hortako egin zen enekin adixkide. Xa Odol 137.
    v. tbn. Mg CO 106. Urruz Urz 32. Itz Azald 69. Uzt Sas 110.
    azpisarrera-1
    ADISKIDE HANDI. Gran amigo, muy amigo.
    Iainkoaren adiskide handia. Harb 464. Izango nozula adiskide andi / naxan artean muduan bizi. EgiaK 89. Zeruko aingirurik ederrena, abantaillatuena eta Iainkoaren adiskiderik handiena. Ax 139 (V 92). Pobreen izan bidi adiskide andia. "Sea muy amigo de pobres". Cap 126. Moises zure serbitzari, zure adiskide handi eta berezi hark arka bat egin zuen. SP Imit IV 1, 4. Bata bertziagati hil nahi ziren bi adeskide handi hurak. Tt Onsa 131. Badu eriak Jesus maitagarria baño adiskide andi oberik? Mb IArg I 187. Comandini Kardenala bere adiskide andi Estanislao ikustera etorri zan. Cb Just 110s. Yaun-doni Petri eta Yaun-doni Yauni bi adiskide handiek, sendatu izan zuten paralitiko bat. Lg II 94. Neure adiskide andi ta gauza onetan, neure biarlagun legez egiten dan Aita Frai Pedro Antonio Añibarro. Mg CO V. Bere iru adiskide andi, konsolatzeko ustean etorri zitzaizkanak. Gco I 454. Ta zeinbat adiskide andijagua, ainbat pena andijagua. fB Ic I 60. Neure adiskide andi baten kontrakua zan eskatuten eusten juramentuba. Astar II 57. Adiskide andi bi / dijoaz bidean, / elkarrekin itzketan / umore onean. It Fab 93. Izan naz Demonioaren adiskide andija, izan natxako leijal ta esanekua. Ur MarIl 112s. Bere lagun eta adiskiderik andienak ere gorrotatua eta iguindua. Lard 133. Eskolako bi nausi, Iñaziorekin adixkide handi jarri ziren. Laph 116. Geroztik adiskide aundi agertu zana gure Santuarekin. Bv AsL 175. Kozinariarekin / nauk aixkide handi: / hark niri uzten zautak / jan ahal haragi. Zby RIEV 1908, 769. Amando apezpikoaren adiskide andi bat Adalbaldo dukea. Ag AL 73. Oraigunian il zitzaitadan ñore mentian adexkiderik andien ekun duana. Mdg 127. Morroi-ixana ta bijak beti aizkide andijak ixan zirala. Kk Ab I 79. Artzaien adiskide aundi baita [txori buztanikara] . Or Mi 36. Ez beza ordea iñork artatik atera gure adiskide aundiaz aztu geranik. Ldi IL 107. Ez al dek ik adiskide aundia Vargas ori? TAg Uzt 176. Izparringiko adixkide aundiak. JAIraz Bizia 126. Agirrenean mirabe dagon Kattalin adiskide aundia det. Etxde AlosT 75. Gure adixkide handi Laurent Apestegui zenak kondatua. Zerb Azk 93. Emakumeok, alkarren adiskide aundi ziran. Erkiag Arran 26. Tope ein eban kalian bere aiskide aundia zan abade batekin. SM Zirik 124. Haren adixkide handi batek, Joao III, Portugaleko erregeak. Ardoy SFran 270. Adixkideetan, eta adixkide haundienarekin, Jainkoaren aitzinean. Larre (in Xa Odol 12).
    v. tbn. Xarlem 316. Añ EL1 156. AA III 458. Const 32. Osk Kurl 37. Adixkide handi: Jnn SBi 11. HU Aurp 102.
    azpisarrera-2
    ADISKIDE HARTU. Estimado amigo.
    Nere adiskide artua. NEtx Nola 10 (en el encabezamiento de una carta).
    azpisarrera-3
    ADISKIDE BARRUKO. Amigo íntimo.
    Ango zaldun eta andiki batzukin, Montorrongo kondearekin batez be, aiskide barruko egin zala. Eguzk LEItz 20. Bere aizkide barruko izan zanak diñonez. GMant LEItz 60. Nori itandu orduan? Beste adiskide barrukoari, Madalen lagun zintzoari? Erkiag Arran 63.
    azpisarrerakoSense-3.1
    Azurtsuak izanarren mamiña esaten iake adiskide barru-barrukoai. A Ezale 1897, 140n. Ezkutiztxo bat bidali bezaio berorrek, Don Adrian, barru-barruko adiskide duenezkero. A Ardi 77. Muntxaraztar Pedro (Perutxo), Enrike IV'garrenaren aizkide barru-barrukoa. GMant LAItz 57.
    azpisarrera-4
    ADISKIDE KUTUN (Añ). "Íntimo amigo" Añ. Tr. Documentado exclusivamente en la tradición meridional.
    Marcelo bere adiskide kutunagatik. Cb EBO 5. Alderatu zirean adiskiderik kutunenak. Añ EL2 32. Aide maiteenak, adiskide kutunenak elkarri erasotzen zioten. Lard 543. Berarekin igualean adiskiderik kutunenaren eran tratatzen zuela. Aran SIgn 23. Teofilo beraren adiskide kutun, Constantinoplako Patriarkak berak. Arr May 149. Aurtzarotikan izango giñan / aizkide kutunak. Jaukol Biozk 72. Oi Areiltza! Esan eben bestiak, geure aizkide kutun-kutuna da. Kk Ab II 75. Agur, Jeltzale gurgarri zaren / neure aizkide kutuna! Enb 125. Adiskide kuttun, lagun zorigabe, / azpildu-gabeko biotzaren yabe. Ldi BB 80. Adiskide kutun ori! Zauden bertantxe gel! Zait Sof 139. Ark eta nere adiskide kuttun Nebridik. Or Aitork 79. Aek lako adiskide kutun bi alkarrengandik banandu eziñik ikustean. Erkiag Arran 168.
    azpisarrera-5
    ADISKIDE MAMI (SP, Lar Sup, Dv s.v. mami, H). Amigo íntimo. "Adiskide mami bat, un intime ami" SP. Cf. ADISKIDE MAMITU.
    Hanbat, bada, merezi du puni dadin gaizkiak, / non separa daiten urrun adiskide mamiak? EZ Man I 42. Lehiatu zeikan bere adiskide mamietarik bat, treben zeikana, Arraspas zeritzan bat, erraitera. Ax 394 (V 257). Iainkoaren hurrenak eta adiskide mamiak ziren. SP Imit I 18, 4 (Ch adiskiderik maiteenak, Mst ezinago adixkide). Adiskide mamiak, eta maite diranen bihotzak, bihotz bat bezala dira. Mb JBDev 326s. Lenago alkar beñere ikusi bageko gizonak adiskide mami betiko egiñik. Izt C 227. Joan zitzaion bere adiskide mami bati. Etxeg EE 1885b, 371. Zure lengusu Adrianen adiskide mamia naizen aldetik. A Ardi 87. Ona emen, irakurle euskaltzalea, adizkide mamiaren lantxo yaioak bildurik idazti txukunean. Markiegi (in Ldi IL 5). Onen aiskide mami-kutuna zan F. Engelsek be ez eban egin lan gitxi. Eguzk GizAuz 46. Au arkitu nuan Erroman. Adiskide mami egin zitzaidan. Or Aitork 142. Jon adiskide mamiñak. Erkiag Arran 102. Adiskide mamiak izanagatik. Anab Poli 128.
    v. tbn. Arr May 48. Arti MaldanB 226. Osk Kurl 39.
    azpisarrera-6
    ADISKIDE MAMIKO. Amigo íntimo.
    Oni ere, aiskide mamiko ta gizonik prestuena ta kuadriari bezela, aditzera eman zion. Aran SIgn 86. Piarresen adiskide mamiko batez [...] gogoratu. Etxde JJ 147.
    azpisarrera-7
    ADISKIDE MAMITU. Hacerse grandes amigos. Cf. ADISKIDE MAMI.
    Bi gizon partzuer direnean nekhean eta gozoan, adiskide-mamitzen dira; elkharri gogo onez laguntza eginen diote noiz-nahi-den. Dv Lab 188.
    azpisarrera-8
    ADISKIDE MIN. Amigo íntimo. Tr. Propio de la tradición septentrional; en el s. XX también se documenta en textos de autores meridionales.
    Biz bada Iesus zure maiteena eta adiskide minena maite ditutzun guzien gainetik. SP Imit II 8, 3. Jainkoaren haur maite ginen, haren adiskide min ginen. Brtc 100. Ez, senhar-emaztek, ume-burhasoek, edo adiskide minenek, eztute egundaino elkhar hala maithatu. Dh 239s. Gizon hura Iñazioren adixkide min bilhakatu zen. Laph 241. Ohiko adixkide minenetarik anitzekin samurtzerainokoan. HU Aurp 152s. Adixkide min bilhakatzen ginelarik [zakurrari] zerbeit hortzen arterat emaiten nakonean. JE Bur 62. Herrian guziek maite zuten [...]; bainan etzuen Lutxoki baino adixkide minagorik. Zerb GH 1923, 87. Lau gizon gazte, adixkide minak. Zub 109. Barrena'tar Polikarpa, adiskide min ta abertzale yatorrari, biotzez. Ldi BB 144. "Lizardi"ren aizken aldeko adizkide miñenetakoa. Aitzol (in Ldi UO 10). Nitaz ari dala [...] adiskide min izateak eragin diola dut susmo. Or BM 18. Bere adiskide miñena agurtu ere egin gabe. Etxde AlosT 68s. Nire lankide bikañak / ditut adixkide miñak. Mde Po 41. Alta hor bazituen bi adiskide minak. Ardoy SFran 181. Azaleko edergarriak Antonio Valverde, adiskide miñari zor dizkiot. NEtx LBB 5. Geroztik izan zaitut [Mattin] adixkide mina, / zure ganatzea da ene atsegina. Xa Odol 118. Ba ote da geure burua adiskide minez inguraturik ikustea bezain gauza ederrik? MIH 136.
    v. tbn. TAg Uzt 173. Txill Let 68. Zait Plat 118. Onaind STeresa 31.
    azpisarrerakoSense-8.1
    Aren adiskide min-mina zan Oilurtako nexka gazteak esan zuen. Lh Yol 39. Gertatzen ohi da, eriaren adiskide min-min baten bozak iratzartzen duela iltzera zohana eta zerbeiti ohartzen dela. FIr 193.
    azpisarrera-9
    ADISKIDEZKO. De amigos.
    Bere aita edo ama, / abride edo urkho, / adiskidezko bilduma, / badituzke lekhuko. Arg DevB 166. Lagun gazteak, ez itxi udarik / erromerian ibili barik, / danbolin barik inoiz eztago / adiskidezko ezkontzarik. Azc PB 70.
    azpisarrerakoSense-9.1
    Amistoso.
    Olak, ol barriak / ta usain maitekorra / oletatik, nire / zerbitzuko izan nai / zabal ta apalera, / bolada bigun, ta, / adiskidezkoez. Gand Elorri 72. Aiskidezko berba legunekin. Etxba Ibilt 457.
    azpisarrera-10
    ADISKIDEZKOAK EGIN. Hacer amistades.
    An luzaro gabe bere esku utzi zuten eta ango jende katoliko onan artean adiskidezkoak egin zitun. Or SCruz 127.
    azpisarrera-11
    TXITEZKO ADISKIDE. "Intime ami, xitezko adiskidea" Ht VocGr 376.

    adiskide

    adiskide
    << adiskidantza 0 / 0 aditu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper