Tr. Hasta mediados del s. XIX domina la forma adiskide, tanto al Norte como al Sur. Adixkide se documenta en textos septentrionales por primera vez en el suletino Maister; su uso va creciendo desde mediados del s. XIX y en el XX se convierte en la forma predominante en estos dialectos, en los que no parece tener valor expresivo. Al Sur se encuentran formas con palatal desde Lizarraga de Elcano; luego figuran en obras de teatro y diálogos en general, parece que con valor expresivo, valor que no se da en otros autores meridionales del s. XX que tbn. las utilizan, como Inza, Zaitegi o Irazusta. Con -zk- se encuentra en autores meridionales del s. XX, en su mayor parte vizcaínos (antes hay adizkide en un sermón salacenco, adizkire en un ms. alto-navarro y adizkide en J.B. Elizanburu). Cf. la etimología de Arana Goiri (94): "Adizkide (amigo), de adi (inteligencia), z modal, k fonética e ide (semejante): co-pensante". Las formas con ai- figuran por vez primera en Lizarraga de Elcano; son más frecuentes al Sur y en obras en verso, por necesidades métricas. Formas con ade- se documentan en Oihenart (PrASJU 351), en Tartas y en los roncaleses Hualde y Mendigacha. Añibarro utiliza, junto a -kide, el final -kida. La forma popular con final en -ire se documenta ya en una carta guipuzcoana del s. XVII. En DFrec hay 124 ejs. de adiskide y 22 de adixkide, siendo éstos de textos septentrionales.
etimologikoa
Etim. De *adinez-kide, algo así como 'coetáneo', según la explicación de Lafon RIEV 1935, 651 y 1936, 625.
sense-1
1.
(gral.; Lcc, SP, Urt I 107, Ht VocGr, VP 4v, Lar, Añ, Izt 10v, VocBN , Gèze, Dv, VocB , H);
adeskide;
adexkide (R-vid-uzt);
adiskida;
adiskire (G-goi);
adixkide (G-azp, AN-gip-larr-erro, L, BN, S, Sal, R-urz; Arch VocGr);
adizkide (V-arr-m, S; Bera, Zam Voc);
adizkire;
aiskide (V, G, AN-ulz-erro-burg, Ae, L-arcang, BN, Ae);
aiskire (V-arr-och-ger-gip, G-azp-goi, AN-gip);
aixkide (V-gip, G-azp-goi-to, AN, L-côte-sar, BN-baig, Ae; H);
aixkire (V-ger-m-gip, G);
aizkide (V-m, AN-ulz, BN-ciz);
areskide (R-vid);
ariskire (V-ger);
arixkide (Sal, R);
axkide (V-ger, G-goi-to, AN-ulz-erro; Hb, H);
exkide (AN-olza)
Ref.:
A; Bon-Ond 152; ContR 516; Lh; EI 290; Lrq (adixkide); Etxba Eib (aizkidia); Iz Als (aixkire), ArOñ (aiskire), Ulz (aiskídia, axkídia); EAEL 249; Elexp Berg (aixkire); ZestErret (aixkire). Amigo; por ext., persona que está en buenas relaciones con otra.Recientemente, en el lenguaje hablado, en V, G y parte occidental de AN, lagun ha ocupado el lugar de adiskide, usándose éste sólo para sentidos marcados o expresivos, sobre todo como eufemismo para 'novio, amante'...: v. EAEL 249v. lagun. Desir hura konplitu du Garaziko naturak / eta haren adiskide orai Bordelen denak. E 261.
Haideak eta adiskideak urte gutis atzendurik. Amendux 7.
Horra gizon gormanta eta hordia, publikanoén eta bizitze gaixtotakoén adiskidea. LçMt 11, 19 (He, TB, Dv, Ur, Ur (V), Ip, SalabBN, Ol, Ker, IBk adiskide, Echn aixkide, Hual adexkide; IBe lagun).
Zure adiskidea nax. Lazarraga 1180r.
Balia bekit, / oi badot adiskiderik.Ib. 1202r.
Ire etsaien emazte eukek ik adiskide. RS 234.
Adiskideak gastigatu zidan deseatzen zenduela jakitera non zen gobernadorearen jendarma.
CartEsp
459.
Erakusten dugula onetan garadela aren adiskideak. BerDoc 137r.
O ahaide adiskide noizbat hurbillekoak / bañan orain (diostee) atze urrunekoak. EZMan I 122.
Ezkara obligatu [...] hekin maiz ibilzera, eta ez hekengana, adiskidetara bezala ioaitera. Ax 326 (V 216).
Guztiak ziran nere adiskire aren etsaiak .
CartLib
129.
Alonso adiskidea, jakin egizu naxala ni ordi ona. Mic 14r.
Adiskide zaharra berriagatik eztutzala. OPr 540.
Aristotesek hiltzian [...] propos labur, on eta eder haur eduki ziala bere adeskider. TtOnsa 17 (124 adiskide).
Ezpazindu zerurik ere / zure adiskideentzat / eta ifernurik ezpalitz / bekhatore etsaientzat. Gç 106.
Othoizten naute adiskide batzuek zenbait fagore eritarzun horren kontra egiteaz. Mong 586.
Gure askazi, adiskide eta hilentako. Bp I 56.
Hainak dira ene adiskide itxurazko batzuek ene hutsei jazartzeko mihiak sufle eta arin tuztenak. ES 196.
Au dok fiesta zalea gure adiskidea. Acto(ed. 1983) 253.
Bakharrak dire hagitz adiskide leialak. Ch III 45, 2.
Zergatik, nola adiskideak baitire, beti biak akonpanatzen dire. El 75.
Ala asi oi ditut nere ezagunai ta adiskideai bialtzen dioztedan kutunak. LarCarta a Gandara 161.
Gure adiskidetzat har detzakegun arterañokoan. HeGudu 97.
Mündiaren etsai ziren, bena Jinkuaren ezinago adixkide. Mst I 18, 4.
Jateko ta edateko ta gauzak arzeko guziak aide ta adiskide, baña nekerako ta ari lagunzeko ezagun ere ez. MbIArg I 252.
Pistia itsusi oiek dira gure adiskide. CbEg II 193.
Chusai, Dabiten adiskide ohia. Lg I 313.
Tresor aberats bat da adiskide leial bat. Mih 67.
Adiskide bat galtzen badut, bertze bat egiten dut. Brtc 139.
Jainkoaren gogoko ta adiskide egiten gaituan grazia. Ub 140.
( s. XIX)Naizúte gibelarázi anáiek, aideék ta aiskideék.LEDoc 47.
Paratu zio Alejandro andiak Hefestion bere aiskideari erastunaren marka ezpañetan. (226). LE-Ir(s.v. adiarazi).
Adiskide kalitatian / orai minzadi. Xarlem 315.
Umiak ez igesik egin; gizon ona ta adiskide barri bat da, ta ezteutsube gatxik egingo. MgPAb 93.
Ezagun ta adiskidak. AñEL1 91 (AñLoraS 112 ).
Beldurra ta izua sartuaz ez dala adiskiderik egiten. VMg 19.
Abel ta Kain adiskidiak zirian; Abel zeruban dago ta Kain inpernuban. fBIc I 61.
Orduan lagun eta adiskide guziei ez-axolarekin behatuko deraiet. Dh 126.
Ama izango da alaba bataren adiskidiago, bestiaren baino. Aita izango da seme bataren adiskidiago, bestiaren baino. Senarra izango da auzo baten adiskidiago, emaztiaren baino. fBIc II 208.
Gaur ere berriz / onera gatoz / adiskide on legean, / zelebratzera / Errege eguna. Echag 247.
Egiten baitu Jainkoaren haur, haren adixkide. Jaur 116.
Maitatuko dezu zure adiskidea zu zerori bezela. UrLev 19, 18.
Hartako du herrian axkide ausarki. HbEsk 143.
Zuen guzien erdian, guziak ahaide edo adixkide, munduaren erdian aurkhitzen naiz. Laph 161.
Nola aurtxo zanetik gaxo eta beartsuen añ adiskidea baitzan. ArrGB 14.
Topatu zuan bere lenagoko adiskide batek. BvAsL 50.
Nere adiskide abade jaun eta euskera zale dan On Jose Maria Bernaolakoari. ABAmaE 216.
Sartu zen adiskide batzuen arterat joan balitz bezein ezti eta botz. JnnSBi 158 (129 adixkide).
Nork ez du ezagutzen Azkain? Nork ez du adizkide bat bedere herri maithagarri hortan?ElzbPAd 30.
Ikusi dituenean bere adixkide ohiak Panamako saltsa beltz hortan igeri. HUAurp 65 (Zez 198
adiskide).
Igartzen dau bere aizkide bat dala kantetan dagona. AG 455 (adizkide en el poema "Kantauritarrak" (ap. NeolAG)).
Santa Ageda bere egun-aurrean / da gazteen adiskidea; / gau ilunean emoten deutse / berba egiteko bidea. AzcPB 63.
( s. XX)Ene adexkide bati berze adexkide batek, oiltu zaun besugo puxka bat. Mdg 132.
Gaztetako adiskide bi. EchtaJos 89.
Baño ez omen da orain lengo adiskidien adiskide. AgG 371 (v. tbn. AL 7).
Azpeitiko gure adiskide Arizpek [...] oiukatu. AArdi 133.
Bere ama, ixeko, osaba, aizkide ta enparauak. KkAb I 111 (II 18 adizkide).
Orduraño Jesusen adixkide izkutukoak ziran bi gizon aberats. InzaAzalp 71.
--Goiz huntako Maulerat behar, adiskide batekin hola hitzartu bezala. --Adixkide batekin?BarbSup 175.
Gure mutillak adizkide asko eukozan. Altuna 55 (43 aizkide).
Irurok adiskide-antzo esku-estutze bat egin. OrMi 14 (Eus 204 aiskide).
Nun-nahi berehala egiten ditu adixkideak. JEBer 74.
Aiskide batek esan dit neri / Donostiyako partian. TxB II 157 (157 aixkire,B 100 adiskide).
Goralduagaz zeure aizkide / Ramon Sota jaun gurgarri. Enb 124 (87 aizkide, 179 adizkide, 130 adiskide).
Adizkide bijok, gurasuen etxetik alde egindda, asi ei ziran bidez munduban barruna. Otx 58.
Jaun ori ta ni ez gera oso adiskide. LabEEguna 71s.
Ala-olako adiskidea: Beltza egin didazu ta eztizut berealakoan barkatuko. Ldi(inOrBM 8).
Marxek eta onen adiskide ta lagun andi zan Engelsek sortu eben [...]. Aizkide biok olako zerbait egiteko asmua 1847garren urtean artu ebela dirudi. EguzkGizAuz 68 (86 aiskide).
Aita amak adixkide batzuetara joanak dira. JAIrazBizia 27.
Platon adiskide, Arana adiskide; bañan egia adiskideago. OrEG 1951 (3-4), 37.
Plaentxian ba ei ziran aiskide bi, bata aberatsa ta bestia pobria. SMZirik 9 (94 adiskide).
Adixkide batzuen beha nago. JEtchep 83.
Adiskide faltsorik / laguntzat ez artu. AndAUzta 149 (98 adiskire).
Zaitegi adixkide jaun apezaren liburuari. Lf(inZaitPlat XIII).
Bere adiskide Salinas, ereslari itsu bikaiñar. GaztMusIx 69.
Mai baten inguruan giñan zortzi bat adiskide. NEtxLBB 119 (Antz 155 adixkide).
Lagun eta adiskide asko euki ebazan alde askotan. AlzolaAtalak 88.
Hiriko adiskide baten izena. ArdoySFran 232.
Zure adixkide fidel: / Mattin Aheztarra. Mattin 42.
Lagundu ninduten [...] elkarren agitz adiskide ez ziren Jose Vallejok eta Antonio Tovar-ek. MIH 369.
Adiskide ustekoak murgildu zuen putzutik ateratzen badu hasiberrian Cabiria gaizoa [...], berriro ere osin ertzean uzteko izango da bakarrik. MEIG I 183.
v. tbn. MRos 12a.1r. Mat 221. Volt 202. Harb 140. Hm 192. SP Phil 16. EiBer 532. CatLav 132 (V 69). Gamiz 206. Oe 79. CatLan 79. Egiat 212. Zuzaeta 100. AstLas 17. Monho 128. CrIc 142. Gco II 67. AA I 541. JJMg BasEsc 146. Astar II 181. Zav Fab RIEV 1907, 531. UskLiB 83. Etch 184. It Fab 94 (71 aiskide). Izt C 237. Gy 298. Lard 170. Dv Prov 13, 20. CatS 41. Bordel 169. Elsb Fram 89. Apaol 59. Ip Hil 232. Arb Igand 20 (177 adixkide). Etxeg in Itz Azald 178. EusJok 167 (105 aiskide). Const 41. FIr 183 (173 adixkide). Ir YKBiz 356. ABar Goi 52. TAg Uzt 105. Zait Sof 41. Munita 154. Etxde AlosT 59. Txill Let 82. Bilbao IpuiB 199. Arti Tobera 268 (MaldanB 209 aiskide). Vill Jaink 30. Erkiag BatB 191. Uzt Sas 278 (119 adixkide). Berron Kijote 134. Etxabu Kontu 182. Ataño TxanKan 234. Larre ArtzainE 191 (221 adixkide). Adixkide: Arch Fab 127. Zby RIEV 1908, 83. Lap 8 (V 6). CatJauf 76. StPierre 31. Ox 150 (168 aixkide). Zub 63. Larz Iru 88. Zerb Azk 103. ZMoso 76 (78 adiskide). Xa EzinB 72. Adizkide: JBDei 1919, 268. Laux BBa 126. Aitzol in Ldi UO 4. EA OlBe 101 (99 aiskide). Adizkire: msZabalg 5. Aiskide: Ldi BB 26. Aizkide: ForuAB 155. GMant Goi 81. Zink EEs 1926, 84.
azpiadiera-1.1
(Usado en voc., no necesariamente ref. a amigos).v. amigo."Ingurukoak izendatzeko hitza. Aizu, aixkiria! Zuke jakingozuba hori eztaola itteik"ZestErret.
Tr. En autores meridionales modernos hay una mayor tendencia a usarlo sin artículo.
Goazen oro elgarreki, ene adiskidiak, / bethi eta sekulakoz gauden ene glorian. E 69.
Orduan diotsa, Adiskideá, nola huna sarthu aiz eztei arropá eztuala?LçMt 22, 12 (He, TB, Dv, Ip, Ur, Samper, Leon, IBe adiskidea, Ol, Or, Ker, IBk adiskide, SalabBN ene adiskidia).
Hunat, adiskideak, hunat, xukatzatzue begiak. EZMan I 87.
Hola, adiskidea, orai zuk soiñean darabiltzatzun arropa horiek, zuk baiño lehen erabili zituen bere bizkarrean ardiak. Ax 416 (V 270).
Neure adeskidia, [...] erranen duzu [...] penitent handi bat izan dela. TtOnsa 46.
Huna zer den sekretua, / Adizak, adiskidea. Gç 75.
Adiskideak! Gipuztarra dezute tratalaria, ez erbestekoa. LarCor 152.
"Barkatu, adiskidea", eranzun zion ark. MbIArg I 375.
Ola, adiskidea, oriek ere baditugu?CbEBO 38.
Erregek erran zion: adiskidea, zergatik ethorri zare ezteietako yaunztura gabe?Lg II 236.
--Aixkidea, nola zara? --Zu bezala ni ere ala. (350). LE-Ir.
Ni arzaia naiz, adiskidea, ezer bear badidazu. MgPAb 164.
Jaungoikoak egun on dizula, adiskidea. Gco I 420.
Adiskidia, zer da ori? Nik zuri ainbeste burla ta desprezijo, ta zuk beti barre?JJMgBasEsc 187.
Salbe, adiskideak, / jende onak, abur. Echag 128.
Hanbat gaixto! adixkidia: / igurikatzen zutu zartaginak. ArchFab 157.
Nik, adiskidea, / oraindika ez dakit / zer dan nekatzea. ItFab 35.
Nagusiak bati erantzun zion: adiskidea, bear ez danik, egiten ez dizut. Lard 423.
Adixkidea, zure sinheste bereko ninteke. HbEgia 10.
Berri handia, adixkide maiteak, berri handia!Laph 143.
Halto, adixkidea! ez duzu aditzen? ElzbPo 209.
Nere adiskidea, iya degu asko, / bertsoetan naikoa egin degu gaurko. ABAmaE 412.
Adiskire --esan zion Mitxelek-- sei falta dituk emen. Apaol 100.
Nahuzu entzun egia bat, adiskidea?HUZez 66 (51 adixkide).
Aiskiria! Badakit zuk zer bear dezun, begiyan igarritzen dizut. AlzSTFer 113 (138 aixkire).
Adiskidia, zure bizian behar ükhen düzü fidel izan. IpHil 151.
Adiskidea, esan eutsan, irudi done baten aurrean ago. ABeinB 88.
Bai, adiskidea; onezkero egun askotarako ez gaukaz Jaungoikoak. AgKr 223 (AL 55 aiskide, G 251 aiskire).
Gau on, adixkidea. JEBur 168.
Ez adiskidea, ori irrigarria izango litzake niretzat. EchtaJos 243.
Muñ batekin saltzen nauzu, adiskidea? esan zion Jesusek. InzaAzalp 66s.
Ots, adiskide, ere burua ernetzat daukaken ori, [...] aizea yan bearrean intzake. OrMi 20.
Emendik zabiz, aizkide?KkAb II 57.
Aizkidia, baia eralgiteko itxixu. Ib. 126.
Adiskidea, nik ez dezaket deusik egin. BarbLeg 145.
Hobe segurki hiretzat, adixkidea!ZerbBiGo 306.
Ik duk bizar, adiskide. LdiIL 91.
Ez, adiskide; ez dut zure ontasunaz baliatu nahi. MdePr 107.
Hep, ene adixkidea! Zauri beraz!JEtchep 116.
Zuzenak ez ote dira, ene adiskide, iainkoak ere?ZaitPlat 147 (Sof 94 adixkide).
Urteak, adiskide, urteak bizkarrean. ErkiagBatB 72.
Beretzat nahi luzken gisan, nahi ditugu, guk ere guretzat, adixkideak!LarzIru 116.
Ikusi arte, adixkidea, / beha zaguzu zerutik!XaEzinB 44.
Ni ere izan nintzan mutiko, aspaldi batean, adiskide.Zendoia 11.
Ez, adiskide, zu zaude ene kontra, eta zuk duzu hauzia enekin. MIH 216.
v. tbn. Volt 172. VMg 17. AA I 443. JanEd I 32. Noe 24. Elzb Po 193. Urruz Urz 42. Arb Igand 93. Ag Serm 477. EusJok 56. Jaukol Biozk 89. TP Kattalin 196. Tx B I 33. Anab Usauri 101. Ir YKBiz 390. Etxde AlosT 71. Osk Kurl 117. Balad 163. Ataño TxanKan 52. Adiskire: Xe 282. Adixkide: Ox 147. Casve SGrazi 114. Aiskide: Eguzk GizAuz 147 (103 aizkide). Aixkide: Zby RIEV 1908, 212. Sor AKaik 132 (125 aixkire).
azpiadiera-1.2
+ adixkide (S), aixkire (V-gip), aizkide (V-gip). Ref.: Lrq (adixkide); Etxba Eib (aizkidia, aizkidiak); Elexp Berg (aixkire). "Amoureux. Cette deuxième acception doit être attribuée à la préocupation d'employer des mots bien-sonnants" Lrq. "También se dice de la novia o el novio" Etxba Eib. "Aizkidiak, novios, enamorados, emparejados. Aspaldiko denboretan aizkidiak dira, eta laster ezkonduko dira" Ib. "Gizonorrek itxuria ezkutuko aixkiren bat zeukan" Elexp Berg. "Askotan [...] isilpeko maitalea edo, behintzat, ezkontidea ez dena izan ohi da. Bai ta harekin zeona, berriz, bere aixkiria izango zan" ZestErret.
Ni baitan dukezu adiskide bat; / balia dikezit senhar gaixto bat. E 211.
Apezaren adiskidea.(AN, 1658). ReinEusk 148.
Juntazra zuen manzeba edo adizkideki bekatuan erorzeko.(Sal 1780). FLV 2016, 83.
Gozatuten dira itxi eben adiskide dongiaren oniritxi edo kariño ondagarrijan. MgCO 77.
Arako zeure adiskida maitearen billete zoragarriak, amorez itsuturik, irakurten zenduzanean.AñLoraS 91.
Adiskide deungekin adulterijotzan Sakramentubaren lotsagarrijan bizi dala. fBIc III 328.
Aita-amak ahanzten edozein sasitan, / axkideak egiten berdin gaskoinetan. HbEsk 40.
Emakume atzeakin adiskide izatea debekatua zeukatela. Lard 103.
Aixkiriak bata bestiari eman biar dizkate ogei milla... prueba. SorGabon 40.
Nuan adiskiria / neskatxa liraiña. MendaroTx 228.
Nor ote zun ordea Engrazik adiskide ala oekide?EtxdeJJ 135.
Bethi, halako zerbait preferentzia bainuen zuretzat, bertze hemendik joanentzat ez nuena. --Plazer da jakitea, adixkide gordeak baditugula. LarzIru 138.
Ana izan zan aurrena adixkidea sortzen. NEtxLBB 50.
Ala zan kaletar au, etxeko ederragaz aspertuta, baserriko andrakume, bere errenteru fardel bategaz aiskide. EtxbaIbilt 465.
Nik ere [...] egin nuen adixkide bat, eta ez oraingo gazteak bezain azkar, bañan pixkan-pixkan ezagutu nuen bere familia. MMant 29.
azpiadiera-1.2.1
Sudur-estua, eztul-karkara: / Erio du adiskide. "Todavía le corteja la muerte".OrEus 221.
azpiadiera-1.3
(En referencia a cosas).Aficionado, amante de, amigo de; partidario. Egiaren adiskideai argia. CbEg III 394.
Ardoarén aiskide sobra déna misérien ostatári dá. LEProg 112.
Mahomet atsegin lizunen axkidea zen. HbEgia 79.
Arduarekin adiskide ta / gizonarekiñ zapuztu. Xe 270.
Au zan gizon bat sal-erosiari oso emana, ta munduko ondasun ta aberastasunen adiskide biotzekua. BvAsL 25.
Gazte santutasunaren adiskide ta dontzella garbitasunaren maitatzalliak. Ib. 96.
Geroztik beti bere Ordenaren adiskide biotzekua izan zan. Ib. 188.
Diteken bezain erlisionearen adixkide eta gizon izana gatik. JEBur 54.
Naparroako "Euskeraren adiskideak" deritzaion bazkunari. JaukolBiozk 68.
Arduarekin adiskide da, / gorroto gutxi lanari. Tx(inImazAuspoa 24, 153).
Nagikerijaz aizkide diran / gixa-emien ikasbidetzat. Enb 138.
Zuaitzaren adiskide ta etsaiai zuzendutako lerro baldar batzuek. Munita 15.
Borondatez egiten ezpadirade erreboluzioaren adiskide, derrigorrean eginen direla. ArtiTobera 264.
Gu oraino pagano [...] ilargiarekin frango adiskide. ArdoySFran 11s.
Eize bikaña dek pago-usoa ere eta ollagorrak baño adiskide geiago zeuzkak. AtañoTxanKan 208.
Zaldungo ibiltariaren serbitzari ta adiskide naizelakoz. BerronKijote 124.
Ez naiz nor horiezaz iritzia azaltzeko, filosofiaren adiskidea, adiskide ez jakina, izanik ere. MIH 265.
azpiadiera-1.3.1
(Con izan trans.). Ardoa adiskide duana ez da aberastuko. AA III 375.
Ausardia dute nagusi, nasaikeria adiskide, indarra lege, añenekoa ziri ta zigor. AgG 217.
Gosea ez zuan beñere adiskide ona izan. AnabPoli 41.
Nikanor-ek, udan, izaten eban adiskide uraren ezotasuna. ErkiagBatB 34.
Palmondo haundi baten pean / itzala genuela adiskide. LasaPoem 58.
azpiadiera-1.4
(Uso adj.; sólo se incluyen aquí los ejs. en los que sigue a un sust. común). Ots egiten dio bere deabru adiskideari ager zezan an ekuskari onen bat. MbIArg I 376.
Bertze apez adixkide batengana. HUAurp 181.
Bere neska-mutil adiskideakaz egurastutera. EchtaJos 246.
Otxagabiako Español adixkide batek ekartzen dio [...] tabako hosto bat gaitza. BarbSup 64.
Errotari adizkidia sarri elduten yakon. Altuna 64.
Gure sendalari adiskidea. AnabUsauri 51.
Aize adiskideari, ots eztirik nun-yoa [zuaitzak eman]. LdiBB 100.
Gizon adiskidearengandik izaki, berri atsegiñak esango dituzula ongi dakit. ZaitSof 29.
Zubiburuk lekaide adixkideak ba zituan. JAIrazBizia 68.
Zenbat aldiz ez ziren egon itsaso adiskidearen ikusmenean. MdeHaurB 73.
Lafitte jaun apez adixkideari. ZerbAzk 6.
Ta Zuriñe ere, aita obeto egoala-ta, bere neska-adiskideekin eta beste mutil batzuekin batean goizaparia egiten joateko zan. ErkiagArran 119.
Adio betiko, fede adiskide. AzurmHitzB 55.
Teresak emen dauko moja adiskide bat, Juana Juarez. OnaindSTeresa 36.
sense-2
2.(Uso predicativo)."Amigado, como amigo. Umiak ointxe alkarrekin asarre ta ointxe aixkire"Elexp Berg. "Onezkero gure ama ezton egongo aixkire" Ib. Zerren da egitea Iaungoikoen adiskide konfesiñoagaz. Cap 87.
Duzun hura maite eta idukhazu adiskide. SPImit II 7, 1.
Zeñaz mediante arkitzen geraden Jaungoikoaren adiskide. OA 39.
O beti zure adiskide egon baninz!CbEg III 281.
Txakur ta katua adiskide [ekusi], / balira bezela senide
. Mg(inVMg 104 (tbn., con alguna variación, en ZavFabRIEV 1909, 34)).
Adiskide daudenak okertzeko. Gco II 67.
Nola hilen othe naiz bada! Jainkoaren adiskide ala etsai othe?Dh 123.
Eta egun artan gelditu ziran adiskide Herodes eta Pilatos: zergatik lenago ziran etsaiak beren artean. OteizaLc 23, 12 (Lç adiskidetu).
Nobletuak graziaz, eta partalier ezarriak Jainkotasunean, Jainkoa gurekin adixkide jartzen da. Jaur 204.
Zuen kontra aserre / balin badire ere, / laster dire egiñen, zuen adiskide. Gy 215.
Pozik nik parkatuko deutsut zorra zuri, / ta biok adiskide apartauko gara. ABAmaE 299.
Aserre ta adiskide [...], ezetz ta baietz, atzera ta aurrera, gora ta bera; baño, azkenean ere [...] korapillatu zan [...] ezkontza. AgG 41.
Tira, baketu, ta gauden adiskide!TPKattalin 180.
Zorra barkatuko diet, orrela aien adiskide egongo naiz. IrYKBiz 305n.
Yainkoaren adiskide il badira. OrQA 112.
Arras adixkide elgarretarik berexi direla. LarzSenper 60.
Nahiz beti adixkide egon ginen, azken denboretan etzen gurekin hanbat ibiltzen. XaOdol 49.
Oneik erri biok adiskide geratu ziran. EtxabuKontu 153.
Beti bezin lagun ta adiskide geratu giñun.AtañoTxanKan 201.
azpiadiera-2.1
(Con sociativo). Guztiekin adiskide, arronter eta solhasturi den bat. Ax 339 (V 225).
Adiskide egiñ zaite humillekiñ, xinple eta xuxenekiñ. Ch I 8, 1.
Arerijo garbatubagaz leen baixen adiskide izatia. fBIc I 66.
Daukan jenijuagaitik ezin beragaz tratadu zinaikiala, leenago ainbat denporan beragaz adiskide izan bazara. Astar II 28s.
Jainkoa gurekin adixkide jartzen da. Jaur 204.
Guziek nahi dute harekin axkide. HbEsk 195.
Neron berez izanik gaiztakeria guzietara etzina eta griñatua, Simonekin txit adiskide egin zan. Lard 533.
Adiskide dena publikanoekin eta bizi gaxtoko jendekin. SamperMt 11, 19 (Lç, He, TB, Dv, Ur, Ur (V), Ip, SalabBN, Ol, Ker, IBk -(r)en adiskide(a), Echn -(r)en aixkidea, Hual -(r)en adexkide).
Ene aita amekin / adiskide zela. Bordel 125.
Ba! bearko utzi nerekin aiskide nai badezu. Apaol 33.
Nahi baduzu gero harekin adixkide bizi. HUZez 87.
Zulango gizonakaz adiskide izan nai dot. AgAL 50.
Sendi Deunaz aizkide / ixan ezkero. Enb 109.
Nola Erregerekin arras adixkide baitzen. BarbLeg 132.
Etxean bildu dira bei, ardi ta beor, / oillo ta zerriekin adiskide jator. OrEus 130.
Alare aiekin adiskideago nintzan heresi artan etzeudenekin baiño. OrAitork 117.
Adiskide bazera / bi etsai oiekin. AndAUzta 148.
Ez daitela aldra orretakoekin adiskide izan. ErkiagBatB 174.
Norbaitekin adiskideago, eta garbikiago mintzatzen ahal zitzazkio. "Plus vous êtes ami avec quelqu'un".ArdoySFran 297.
Hortako egin zen enekin adixkide. XaOdol 137.
v. tbn. Mg CO 106. Urruz Urz 32. Itz Azald 69. Uzt Sas 110.
azpisarrera-1
ADISKIDE HANDI.
Gran amigo, muy amigo. Iainkoaren adiskide handia. Harb 464.
Izango nozula adiskide andi / naxan artean muduan bizi. EgiaK 89.
Zeruko aingirurik ederrena, abantaillatuena eta Iainkoaren adiskiderik handiena. Ax 139 (V 92).
Pobreen izan bidi adiskide andia. "Sea muy amigo de pobres".Cap 126.
Moises zure serbitzari, zure adiskide handi eta berezi hark arka bat egin zuen. SPImit IV 1, 4.
Bata bertziagati hil nahi ziren bi adeskide handi hurak. TtOnsa 131.
Badu eriak Jesus maitagarria baño adiskide andi oberik?MbIArg I 187.
Comandini Kardenala bere adiskide andi Estanislao ikustera etorri zan. CbJust 110s.
Yaun-doni Petri eta Yaun-doni Yauni bi adiskide handiek, sendatu izan zuten paralitiko bat. Lg II 94.
Neure adiskide andi ta gauza onetan, neure biarlagun legez egiten dan Aita Frai Pedro Antonio Añibarro. MgCO V.
Bere iru adiskide andi, konsolatzeko ustean etorri zitzaizkanak. Gco I 454.
Ta zeinbat adiskide andijagua, ainbat pena andijagua. fBIc I 60.
Neure adiskide andi baten kontrakua zan eskatuten eusten juramentuba. Astar II 57.
Adiskide andi bi / dijoaz bidean, / elkarrekin itzketan / umore onean. ItFab 93.
Izan naz Demonioaren adiskide andija, izan natxako leijal ta esanekua. UrMarIl 112s.
Bere lagun eta adiskiderik andienak ere gorrotatua eta iguindua. Lard 133.
Eskolako bi nausi, Iñaziorekin adixkide handi jarri ziren. Laph 116.
Geroztik adiskide aundi agertu zana gure Santuarekin. BvAsL 175.
Kozinariarekin / nauk aixkide handi: / hark niri uzten zautak / jan ahal haragi. ZbyRIEV 1908, 769.
Amando apezpikoaren adiskide andi bat Adalbaldo dukea. AgAL 73.
Oraigunian il zitzaitadan ñore mentian adexkiderik andien ekun duana. Mdg 127.
Morroi-ixana ta bijak beti aizkide andijak ixan zirala. KkAb I 79.
Artzaien adiskide aundi baita [txori buztanikara]. OrMi 36.
Ez beza ordea iñork artatik atera gure adiskide aundiaz aztu geranik. LdiIL 107.
Ez al dek ik adiskide aundia Vargas ori?TAgUzt 176.
Izparringiko adixkide aundiak. JAIrazBizia 126.
Agirrenean mirabe dagon Kattalin adiskide aundia det. EtxdeAlosT 75.
Gure adixkide handi Laurent Apestegui zenak kondatua. ZerbAzk 93.
Emakumeok, alkarren adiskide aundi ziran. ErkiagArran 26.
Tope ein eban kalian bere aiskide aundia zan abade batekin. SMZirik 124.
Haren adixkide handi batek, Joao III, Portugaleko erregeak. ArdoySFran 270.
Adixkideetan, eta adixkide haundienarekin, Jainkoaren aitzinean. Larre(inXaOdol 12).
v. tbn.
Xarlem 316. Añ EL1 156. AA III 458. Const 32. Osk Kurl 37. Adixkide handi: Jnn SBi 11. HU Aurp 102.
azpisarrera-2
ADISKIDE HARTU.
Estimado amigo. Nere adiskide artua. NEtxNola 10 (en el encabezamiento de una carta).
azpisarrera-3
ADISKIDE BARRUKO.
Amigo íntimo. Ango zaldun eta andiki batzukin, Montorrongo kondearekin batez be, aiskide barruko egin zala. EguzkLEItz 20.
Bere aizkide barruko izan zanak diñonez. GMantLEItz 60.
Nori itandu orduan? Beste adiskide barrukoari, Madalen lagun zintzoari?ErkiagArran 63.
azpisarrerakoSense-3.1
Azurtsuak izanarren mamiña esaten iake adiskide barru-barrukoai. AEzale 1897, 140n.
Ezkutiztxo bat bidali bezaio berorrek, Don Adrian, barru-barruko adiskide duenezkero. AArdi 77.
Muntxaraztar Pedro (Perutxo), Enrike IV'garrenaren aizkide barru-barrukoa. GMantLAItz 57.
azpisarrera-4
ADISKIDE KUTUN(Añ). "Íntimo amigo" Añ. Tr. Documentado exclusivamente en la tradición meridional.
Marcelo bere adiskide kutunagatik. CbEBO 5.
Alderatu zirean adiskiderik kutunenak. AñEL2 32.
Aide maiteenak, adiskide kutunenak elkarri erasotzen zioten. Lard 543.
Berarekin igualean adiskiderik kutunenaren eran tratatzen zuela. AranSIgn 23.
Teofilo beraren adiskide kutun, Constantinoplako Patriarkak berak. ArrMay 149.
Aurtzarotikan izango giñan / aizkide kutunak. JaukolBiozk 72.
Oi Areiltza! Esan eben bestiak, geure aizkide kutun-kutuna da. KkAb II 75.
Agur, Jeltzale gurgarri zaren / neure aizkide kutuna! Enb 125.
Adiskide kuttun, lagun zorigabe, / azpildu-gabeko biotzaren yabe. LdiBB 80.
Adiskide kutun ori! Zauden bertantxe gel!ZaitSof 139.
Ark eta nere adiskide kuttun Nebridik. OrAitork 79.
Aek lako adiskide kutun bi alkarrengandik banandu eziñik ikustean. ErkiagArran 168.
azpisarrera-5
ADISKIDE MAMI(SP, Lar Sup, Dv s.v. mami, H). Amigo íntimo. "Adiskide mami bat, un intime ami" SP. Cf. ADISKIDE MAMITU. Hanbat, bada, merezi du puni dadin gaizkiak, / non separa daiten urrun adiskide mamiak?EZMan I 42.
Lehiatu zeikan bere adiskide mamietarik bat, treben zeikana, Arraspas zeritzan bat, erraitera. Ax 394 (V 257).
Iainkoaren hurrenak eta adiskide mamiak ziren. SPImit I 18, 4 (Ch adiskiderik maiteenak, Mst ezinago adixkide).
Adiskide mamiak, eta maite diranen bihotzak, bihotz bat bezala dira. MbJBDev 326s.
Lenago alkar beñere ikusi bageko gizonak adiskide mami betiko egiñik. IztC 227.
Joan zitzaion bere adiskide mami bati. EtxegEE 1885b, 371.
Zure lengusu Adrianen adiskide mamia naizen aldetik. AArdi 87.
Ona emen, irakurle euskaltzalea, adizkide mamiaren lantxo yaioak bildurik idazti txukunean. Markiegi(inLdiIL 5).
Onen aiskide mami-kutuna zan F. Engelsek be ez eban egin lan gitxi. EguzkGizAuz 46.
Au arkitu nuan Erroman. Adiskide mami egin zitzaidan. OrAitork 142.
Jon adiskide mamiñak. ErkiagArran 102.
Adiskide mamiak izanagatik. AnabPoli 128.
v. tbn. Arr May 48. Arti MaldanB 226. Osk Kurl 39.
azpisarrera-6
ADISKIDE MAMIKO.
Amigo íntimo. Oni ere, aiskide mamiko ta gizonik prestuena ta kuadriari bezela, aditzera eman zion. AranSIgn 86.
Piarresen adiskide mamiko batez [...] gogoratu. EtxdeJJ 147.
azpisarrera-7
ADISKIDE MAMITU.
Hacerse grandes amigos. Cf. ADISKIDE MAMI. Bi gizon partzuer direnean nekhean eta gozoan, adiskide-mamitzen dira; elkharri gogo onez laguntza eginen diote noiz-nahi-den. DvLab 188.
azpisarrera-8
ADISKIDE MIN.
Amigo íntimo. Tr. Propio de la tradición septentrional; en el s. XX también se documenta en textos de autores meridionales.
Biz bada Iesus zure maiteena eta adiskide minena maite ditutzun guzien gainetik. SPImit II 8, 3.
Jainkoaren haur maite ginen, haren adiskide min ginen. Brtc 100.
Ez, senhar-emaztek, ume-burhasoek, edo adiskide minenek, eztute egundaino elkhar hala maithatu. Dh 239s.
Gizon hura Iñazioren adixkide min bilhakatu zen. Laph 241.
Ohiko adixkide minenetarik anitzekin samurtzerainokoan. HUAurp 152s.
Adixkide min bilhakatzen ginelarik [zakurrari] zerbeit hortzen arterat emaiten nakonean. JEBur 62.
Herrian guziek maite zuten [...]; bainan etzuen Lutxoki baino adixkide minagorik. ZerbGH 1923, 87.
Lau gizon gazte, adixkide minak. Zub 109.
Barrena'tar Polikarpa, adiskide min ta abertzale yatorrari, biotzez. LdiBB 144.
"Lizardi"ren aizken aldeko adizkide miñenetakoa. Aitzol(inLdiUO 10).
Nitaz ari dala [...] adiskide min izateak eragin diola dut susmo. OrBM 18.
Bere adiskide miñena agurtu ere egin gabe. EtxdeAlosT 68s.
Nire lankide bikañak / ditut adixkide miñak. MdePo 41.
Alta hor bazituen bi adiskide minak. ArdoySFran 181.
Azaleko edergarriak Antonio Valverde, adiskide miñari zor dizkiot. NEtxLBB 5.
Geroztik izan zaitut [Mattin] adixkide mina, / zure ganatzea da ene atsegina. XaOdol 118.
Ba ote da geure burua adiskide minez inguraturik ikustea bezain gauza ederrik?MIH 136.
v. tbn. TAg Uzt 173. Txill Let 68. Zait Plat 118. Onaind STeresa 31.
azpisarrerakoSense-8.1
Aren adiskide min-mina zan Oilurtako nexka gazteak esan zuen. LhYol 39.
Gertatzen ohi da, eriaren adiskide min-min baten bozak iratzartzen duela iltzera zohana eta zerbeiti ohartzen dela. FIr 193.
azpisarrera-9
ADISKIDEZKO.
De amigos. Bere aita edo ama, / abride edo urkho, / adiskidezko bilduma, / badituzke lekhuko. ArgDevB 166.
Lagun gazteak, ez itxi udarik / erromerian ibili barik, / danbolin barik inoiz eztago / adiskidezko ezkontzarik. AzcPB 70.
azpisarrerakoSense-9.1
Amistoso.
Olak, ol barriak / ta usain maitekorra / oletatik, nire / zerbitzuko izan nai / zabal ta apalera, / bolada bigun, ta, / adiskidezkoez.GandElorri 72.
Aiskidezko berba legunekin. EtxbaIbilt 457.
azpisarrera-10
ADISKIDEZKOAK EGIN.
Hacer amistades. An luzaro gabe bere esku utzi zuten eta ango jende katoliko onan artean adiskidezkoak egin zitun. OrSCruz 127.