OEH - Bilaketa

21 emaitza oda bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 hartu.
tradizioa
Tr. En algunos autores vizcaínos antiguos (RS, Capanaga (en éste junto a artute- ) y Nicolás de Zubia, así como, ya en la primera mitad del s. XIX, en los catecismos de Busturia y Llodio (CatLlo 59) aparece la forma de sust. vbal. artzaite- (cf. Ezale 1897, 278b: "Arzaiten da emaiten edo emoiten Orozko ta Oñati aldean esaten da gaur"); Lazarraga emplea arzaite- y en alguna ocasión arzae-, forma ésta que también aparece en una frase insertada en una comedia española de 1550 (ASJU 2011 (2), 274) y en CancVizc (367). Fuera de las obras citadas, los vizcaínos emplean artute- , artze- . En el resto de los dialectos siempre (h)artze-. Se documenta el part. artun en sendos ejs. de Echeita, Erkiaga (en este caso en un diálogo pop.) y Gandiaga (Elorri 70 eskutik artunda ), así como en una balada vizcaína recogida en Amorebieta. En Astarloa (34, 55, 67, etc.) hallamos el part. det. arzeia. Para haritu, forma posiblemente relacionada con hartu, v. 2 haritu.
sense-1
I . (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (gral.; Mic, SP, Ht VocGr 408, VP 30r, Lar, VocS , Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H), artun Ref.: Bon-Ond 156; A; A Apend ; EI 149; SM EiTec1 (barauts); Ond Bac ; Iz ArOñ, R 284 y 302; Etxba Eib ; Gketx Loiola ; Etxabu Ond 106 y 110; Holmer ApuntV ; EAEL 1; Gte Erd 243. Cf. A Morf 259: "En ciertos pueblos de este dialecto [V], sobre todo hacia la costa, se oye la terminación tun, variante de tu. Tal vez no lleguen a media docena las palabras así formadas: artun coger, sartun meterse, entrar, batun recoger. En la mayor parte de los verbos derivados no se guarda esta permutación. No se oyen kendun, galdun, zabaldun, lotun...sino kendu, galdu, zabaldu, lotu". Sg. EI 149, se emplea la var. arkin en Orozco (V-oroz).
Coger, agarrar, asir; tomar, coger (en los brazos, sobre los hombros, en un recipiente...); coger, quitar (algo a alguien). "Tomar" Mic. "Hartzea, prendre" SP. "Apuñar, asir con la mano, eskuaz eldu, artu, itsatsi" Lar. "Enganchar, agarrar con gancho [...] kakoaz artu" Ib. "Arrebatar, tomar, quitar, kendú, artú" Ib. (tbn. en Añ). "Saisir" VocS. "Sobarcar, tomar algo bajo el sobaco, galtzarbetu, galtzarbean artu" Ib. "Abrazar: [...] (V) besartean artu" Añ. "Acuestas: [...] lepoan eroan, artu" Ib. "Prendre" Arch VocGr. "Har zazu makhila, prenez le bâton" Dv. "Prendre, har, atzaman, loth" Gèze. "1. prendre, saisir avec la main ou avec quelque instrument ou d'autre manière; har ezazu diru hau, sardeaz iratze hau, besoetan haur hau" H. "Artzéera, a tomar; artzéen, sartzéen, batzeen... jaáteko; artzíe, el tomar" Iz ArOñ. "Ártu ziá áurra bésoara" Iz R 302. "Artu ziezún áurra bésoara, besoétra" Ib. 284. "Eskutik artu du (B), [...] besotik artu zuen (BN-arb)" Gte Erd 243. Cf. HAIZEA HARTU, AIRE H., HARAGI(A) H., ARNASA H., HATS H., SOINEKOAK H., SU(A) H., TITIA H... v. 2 haritu. Tr. De uso gral. en todas las épocas y dialectos. Los autores septentrionales emplean tbn., junto con el más gral. inesivo (eskuetan hartu ), el complemento alativo (eskuetara hartu ). Se documenta tbn. el alativo en algunas baladas vizcaínas, Lardizabal y E.M. Azcue (PB 359 eskura artu ); cf. tbn. infra en las acepciones 'recibir, acoger', 'coger, llevar a alguien en su compañía'... más ejs. meridionales (Iztueta, Arrue, Txirrita, Iraizoz...) de complemento alativo (etxera hartu, beregana hartu... ).
Artuko dot esku batean gezia, / bestean zuzi iraxegia. Artazub 4s. Eta haurtxo bat harturik ezar zezan haien artean, eta hura besoetara harturik, erran ziezén [...]. Mc 9, 36 (He, Dv, Leon hartu / besarkatu, TB hartu / besuetan hartu, Ker artu / besoetan artu). Orduan itsuaren eskua harturik, eraman zezan burgutik kanpora. Mc 8, 23 (He, Dv, Leon eskutik hartu, TB eskua hartu; Ker eskutik oratu). Artu eben biguelea. Lazarraga A, 1140v. Espiluak arzaiterako. Ib. A, 1154r. Artu ninduan eskurean. Ib. B16, 1183r. Bere besoetan artu izandu zuena. Ber Trat 7r. Haurra besoetan artu / du. EZ Noel 80. Ogia hartu zinduen esku sainduetara. Ib. 120. Ezpata biluzia eskuan harturik. Ax 6s (V 3). Hala egiten dute bertze iende alferrek ere: nahiago dituzte bertzeren onak zuzen edo makhur hartu, [...] trabaillatu baiño. Ib. 43 (V 27). Ez har bertzerena, ez galtzera utz ihaurena. "Ne prends pas du bien d'autrui" . O Pr 587. Hark zeraustan hutsak estaltzen, / Egiten nik egin-beharrak / Berak hartzen golde-nabarrak. O Po 50. Armak harturik eskuetan. 157. Gaizki hartia bühürtü behar deia? Bp I 99. Eta haur bere sabeliala hartü eta egari behar zianak, merezi zian bezala. Bp II 95. Ugazabari artuta nator isilik lukainkea. Acto 418. Gezur txiki bat esatea, bada, sagar gordin edo azaburu bat bati arzea, naigabe labur bat besteri ematea. Mb IArg I 213. Ardi txatar au zure gañean artu, ta zure larre gozoetara ekarri! Cb Eg II 139. Lebitek hartu zuten arka bere sorbaldetan. Lg I 301. Hartia ez errendatüz, bere zorrak ez pagatüz. CatLan 96. Aitaren tresoretik diharü / nik beitüt hartüren. Xarlem 1076. Artzen edo kentzen dala besteren gauza jabearen borondatearen kontra. AA II 166. Ase zaiteze zeruko ondasunez; artu, artu naiko beste. Astar II 215. Hartü zizün ogi bat eskietara, eta benedikatürik phartitü zizün bere diszipülier. UskLiB 89. San Andresek hartu du gurutzea Jesu Kristoren dizipulu bezala. Jaur 387. [Gaztaña] morkotsetik artu, [...] zartanean erre eta jan zaka zaka. Izt C 150. Putzutik ura hartu. Lard 27. Andik laster biak oiean zetzatela, aurra ito zitzaion, eta illunpean isillik nerea bere kolkora arturik, bere illa niri ipiñi zidan. Ib. 209. Harrazu Iñazio Loiolakoaren bandera; jauntz zazu hark bezala soineko urratu bat. Laph 136. Aurra magalean artu. Arr GB 55. Uhuinkeria sinple bat da besteren hunaren hartzia, bena Elizan gaiza bat ebatsten bada hura sakrilejio bat da. CatS 87. Eskutik artu eta elizara eraman zuela. Arr May 20. Artzen dituzte beren bizkarretan, zagiak diralako ustean. Urruz Urz 57. Neskatila eijerra, [...] nuntik jin izan zira [...] Ahüzkik' üthürrila / hur fresken hartzera? ChantP 44. Hartu beraz iletarik eta ereman zuen uretik kanpo. Jnn SBi 104. Edari untziak hartu zituztenean eskuetarat. Ib. 54. Hartu zuen besoetan gorphutz maite hura. Ib. 74. Früta hartü / Ebak zianian, / Aholkatü / Zian Adam bertan, / Hark ere har lezan / Sagar hartarik. UNLilia 16.
( s. XX) Ikhusi behar da: zerbait norbeiti ebatsi zaionetz; burhasoei hartu denetz. CatJauf 16. Karabineruak altxa ta artu du bi kañoiko eskopeta. Iraola 132. Apaitara baño lentxoago danbada batzuk egiteko ustean, artu du garrautsen saskia. Ag G 345. Hartü zian eskietara bi kolpetako suharrizko arma. Const 32. Kapitaniak büria bi eskien artian hartürik erran zian: [...]. Ib. 33. Artu du eskuan itaia. Or SCruz 26. Gauza ederrik ikusiren duzu han; harrazu nahi duzun guzia. Barb Leg 139. Muthilak, oihanerakoan, berekin hartzen ditu sakelan xori bizi bat, gasna bat [...]. Ib. 127. Bidian emaiten niz makila harturik. Etcham 194. Erhiaren lodi hartzen dugu [txakolina] bakotxak geure basorat. JE Ber 28. Artuko dozu / larrosatxo bat eskure / larrosatxo bat eskure eta / kribilinea mosure. Balad 170. (en otra versión tbn. vizcaína (168) artungo dozuz; Balad 136 sableau eskura artuta) Kalbariora bidean. Gudamutillak artu zuten bada Yesus, soingañekoa erantzi ta bere soñekoak yantzi zizkioten. Ir YKBiz 497. Baltsazaleak iñorena artzeko beti dagoz prest; eurenik emoten ondiño eztabe ikasi. Eguzk GizAuz 13. Eta orduan hartu zuen lur heze zathi bat eta hartarik moldatu gizonaren gorphutza. Zerb IxtS 8. Jauzian hurbildurik, bere ezpata hartu zion orduan eta ukhaldi batez lephoa moztu. Ib. 54. Mutilak engoiti eskua hedatzen zuen poltsaren hartzekotz. Mde Pr 157. Aingeru batek urrezko ontzian malkoak artzen dizkio. NEtx Antz 85. Santsunek harroka bat hartu zuen bizkarrean. Zerb Azk 33. Kutxilloa zorroztu, lumak gordetako sakuto bat gertu, odola artuteko ontzia garbitu. Bilbao IpuiB 258. Arriak artu ala, txakurrari jaurtiteko. Erkiag BatB 57. Eztuzu ukatuko orai 500 franko berri oiek artu zinutela, zure sakelean oraintxe guk arrapatuak. Izeta DirG 77. Kaseta saltzalea pasatu zen. Soldado bat. [...] Gehienek amodiozko irakurgaiak hartu zituzten, asko gaziak eta itsusiak. JEtchep 106. Iturritik artzen omen genduan bear zan ura. Salav 10. Ezagutu zuenak / gure aita zana, / bildurrik gabe egin / izan zuen lana, / zortzi seme-alaba / azitzeko zama, / orregatikan artu / zuen Beregana. Uzt Sas 28. Artu arri koxkor batzuk eta lo zegoan kuartoko leiora tira nituan. JAzpiroz 212. Artu atxurra lepuan da etxera. Gerrika 137. Hartu ene bizikleta gibeleko bortatik. Larre ArtzainE 91. Iñaki galtz-ipurditik hartu eta arkaitz batetik behera bota. MIH 311. Jan ezak! Har ezak kutxarea erakutsi ditean bezala! MEIG IX 109.
azpiadiera-1.1.1
Coger a alguien en un vehículo.
Jesusek eskua luzatu eta bere ontzira artu zuen. Lard 401. Marco Antoniok eta Heskualdun tratulariak kapitain baten ganik ardietsi zuten Iñazio urririk har zezan bere untzian. Laph 60. [Txomin] badijoa gurdi batekin, artzen ditu irurak [anaiak] gurdian eta badaramaz ixill-ixillik. Urruz Urz 57. Jaun horrek bere karrusan hartzen du merkataria. Arb Igand 79. Orduan ikasleak ontzira artu nai izan zuten [Yesus] . Igo zan aiengana ontzira, ta sartu bezain laster baretu zan aizea. Ir YKBiz 214. Orobat arkarat hartu zuen abere eta hegaztin mota guzietarik pare bat. Zerb IxtS 13. Artu anbulantziko kotxe batean eta Vitoriko ospitalera ekarri omen zuten. Salav 82.
azpiadiera-1.1.2
Inthartean hedaturikako ihaurkinak hartzen ditu lur ustelak. Ongi lurrez bethe eta phorrokatu denean, aldaratzen da bazterrerat, hobeki ustel dadientzat. Dv Lab 154.
azpiadiera-1.1.3
Landare berria azitik artzen da. Zuaizti aietan milla milloi azitatik bat erneko omen da. Munita 100. Aritz ezkurra, landarea artzeko nola erabilli bear dan. Landare ona artzeko, ezkur ona; aritz onaren ezkurra al-bada jaso. Ib. 40. Nekazari batek soro-ertz batean erein zuan arkazia-azia, landarea artzeko. Landarea ugari artu zuan; baña gero lanak izan zitun soroa garbitzen. Ib. 54.
azpiadiera-1.1.4
(Lar, H).
Tomar (ref. a alimentos, bebidas, medicinas...). "Merendar [...] arrasalde gosaria artu " Lar. " Edariak arzen ditu humea botatzeko " Ib. (s.v. abortar ). "Prendre quelque aliment, manger, boire; gosaltzeko zer hartuko duzu? " H. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
Egun haur da hamalaurgarrena, barurik beha zaudetela eta deus hartu eztuzuela. Act 27, 33 (He jan gabe eta hartu gabe, TB, Dv, BiblE hartu; Ker jan ). Hartzen zuten bere othoranzá alegranzarekin. Ib. 2, 46 (He otruntzak hartu; TB y Dv jan, Ol yateko, Arriand apari, IBe otordu; v. tbn. en contexto similar Arg DevB 904, Gç 123 oturuntza hartu ). Manaz ez bezalako / har dezantzat othuruntza. EZ Man II 85. Egin behar dela ezin bertzez (midizina hartzen den bezala) ez premia gabe. Mat 110. Ezen gaitzak dolorez gaindi eraginik ianhariaren harzea ahanzi zeitan. Harb 339. Midizina bat hartu nahi gabez, eta midikuagana ioan nahi gabez. Ax 545 (V 350). Senda ditezintzat, palma-arnotik hartu beha dute. SP Phil 345. Noizpait zeren apairia kristino fidelek arratsian egiten baitzuten, zerbaiten goizian kostuma zuten hartzera. Tt Arima 58. Jatekorik edo edan piskarik ere artu bage. Mb IArg II 342. Barur naturala, edo ezer bere artu baga egotea. Cb CatV 75. Deusere hartugabea zen egun hartan guzian: [...] eta han ziren bi lagunek erakharri zuten Saul aphur bat yaterat. Lg I 195. Erremedioak hartzea luzatuz, gaitza nausitzen da. Dh 210. Nafar goxoan / Trenpatuz bizkotxak / hartu ondoan. Monho 62. Ordu laurden batean janari eta edaririk ez artzea. AA I 460. Zenbat bider, eri gaudenean, ez gera egoten geurok ere illabete osoetan ezer artu gabe! It Dial 30 (Ip hartü, Dv, Ur (h)artu ). Nik hura galthatü, nahiz ardu hartü. Etch 322. Sendagarriren bat artzeko aitzakitan. Lard 194. Hainitz aldiz bilhatu zuen bere buruaren xahutzea; hartu zuen pozoina ere, bainan ez aski. Hb Egia 16. Ez zezaken den gutieneko janharirik har. Arb Igand 116. Gosari ttiki bat hartu. Ib. 90. Salda pixka bat artzeko asmuarekin. Sor Bar 57. --Eta zelan barau egin bear da? --Janari debekauak itxi eta eguberdian bakarrik janagaz. --Eta onetan utsik egin baga, goizean ezer artu al izango ete da? Itz Azald 114. Harriturik hartu ginuen kafea denek. JE Bur 137. Galdez eman zitzaion hean bigarren taza bat hartuko zuenez. Barb Sup 65. Aragia izteko aginduak okela ta okela-saldea artzea debekatzen dau. KIkV 77. Ez zigarrorik erre dau, ez akeitarik artu dau. Kk Ab II 131. Txokolate gordin pixka bat artu. FIr 149. Alimentua ekarri diyot, artzeko moduan bada: tori ogi bat. Tx B II 135. Nahi duzia artu the edo tisana bero bat? Zub 39. Beren bazkari-legea artzeko / eseri dira lurrean. Or Eus 311. Ez dun sendagailua hartu? Mde HaurB 20. Armusua be artu gura badozu gero, prest daukozu. Bilbao IpuiB 191. Eta arratsaldeko lauetan oraindik kafeak artzeko! Etxde JJ 202. Gosaria nasai artzeko. Erkiag BatB 187. Kafia trankil artzeko asmuetan urten eban etxetik. SM Zirik 117. Alimentua artzea komeni zaizu, Joxe. Lab SuEm 178. Zerbait bero hartuko duzia, urrundu aintzi? Larz Iru 94. Berak artu gura ez zittuan botikak iñori aintziagaittik. Etxba Ibilt 473. Exeri ziran, mokau bana artzeko asmotan. NEtx LBB 22. Antxe, bermut bana artuaz, piska bat egon giñan. Uzt Sas 353. Pastilla batzuk artu arren. TxGarm BordaB 59. Elgarrekin kafe bat hartu baino lehen. Larre ArtzainE 252. Larramendik ez zuen berak saltzen zuen botikarik hartzen. MEIG VII 125.
v. tbn. Bp I 89. Astar II 240. Izt C 219. Legaz 33. Elsb Fram 148. Jnn SBi 122. CatJauf 14. Iraola 120. FIr 149. Lab EEguna 63. Alz Ram 69. Ldi IL 26. Izeta DirG 36. Anab Aprika 30. Vill Jaink130. JEtchep 92. Arti Ipuin 58. Ataño TxanKan 191.
azpiadiera-1.1.4.1
Onen alabantzan jan-edan andiak artu eta bere inguruan dantza eta jostaketa asko egin zituzten. Lard 79.
azpiadiera-1.1.5
Coger, tomar, adoptar, adquirir (una costumbre, vicio, afición, ley, religión...; un, el trabajo (de), una obligación, el esfuerzo (de)...; velocidad, fuerzas...; olor, ...; el aspecto (de), estado (de)...; el nombre (de)...; palabras de otra lengua...; el tiempo necesario...; un camino...). " Hartu asmoa, tomar resolución" VP 30r. "Tomar estado, zuzenbidea, bizibidea, bizimodua artu " Lar. "Dar o tomar ocasión par algo, bide eman edo artu " Ib. "Darse un refregón, igortzi aldia bat artu " Ib. "Afeminarse, emakumetu [...] emakumeen ergelkeriak artu " Ib. "Apuntarse el vino, garraisten asi, ozpinzia artú " Ib. "Pulsar, tomar el pulso a un enfermo, pulsatu, pulsua artu " Ib. "Resabiar, tomar algún mal resabio, oitura gaistoren bat artu " Ib. "Mesurar, begirunea artu edo eman " Ib. " Biderik hoberena hartzea " H. " Hartu, 'prendre', sert à former preso hartu, 'faire prisonnier'; min hartu, 'prendre mal'; pena hartu, 'être affligé'; on hartu, 'agréer'; atsegin hartu, 'prendre plaisir'; hitz hartu, 's'entendre', etc." Lf Gram 652. " Hartuko al zenuke lan hori? (G-azp) [...] lan handia hartu duzu (AN-5vill)" Gte Erd 150. Para las exprs. (nere, zure, bere...) gain / gainera / gainean hartu, v. gain (I, 6). v. ADISKIDETASUNA HARTU, AITZAKIA H. , ALDE H. , AMODIO(A) H. , ANTZA H. , AHOTAN H. , ARDURA H. , ARRANGURA H. , ARRETA H. , ARTA H. , ASMOA H. , ATENTZIOA H. , ATSEDEN H. , AURRE(A) H. , AZPIAN H. , BEGITAN H. , BEGIETAN H. , BENGANTZA H. , BIHOTZ H. , BORONDATE(A) H. , BURUA H. , DESKANTSU(A) H. , EGUZKIA H. , EPE H. , ERABAKIA H. , ESKU H. , ESTADUA H. , ETSENPLU H. , ETSIA H. , GAINA H. , GAINAK H. , GOGO(A) H. , GOGOAN H. , GORROTOA H. , IHESA H. , INDAR H. , IRUDIPENAK H. , ITAXURAK H. , JAI H. , JURAMENTU H. , KANPOA H. , KONJIT H. , KONTUAN H. , LEKU H. , LUR H. , LUTUA H. , MENDEKU(A) H. , NEURRIAK H. , OSTATU H. , PARTE H. , PENA H. , PENTSAMENDUA(K) H. , SINESTE H. , USAIN(A) H. , XEDE H. Tr. De empleo gral.
Ifernu hitz haur, Latinetik hartua da. ABC I 8v. Bizi beste bat artuko dozu. Lazarraga A8, 1173v. [Suak] portaleetan / komienzua arturik. Ib. A28, 1202v. Asi zan bere biajea arzaen ponienteko aldeetara. Ib. A, 1146v (tbn. biajea arzaen A 1147r). Asi zan bere bidea arzaiten. Ib. A, 1151v. Ezkondu gabe, Fraide edo Serora sarthu gabe, eta ordenurik ere hartu gabe. Mat 148. Zamariaren itxura hartzen du Deabruak. EZ Man I 105. Eltzeak luzaro edukitzen du, berrian hartzen duen usaiña eta kutsua. Ax 87 (V 59). Orduan hartzen duen bidea, plegua eta usantza, edukitzen du gerorat ere. Ib. 86 (V 59). Hartu zuen aingiru hark gizon baten iduria. Ib. 84 (V 58). Salbamenduko bidea hartu. Ib. 562 (V 359). Berak hartzen du bere gaiñera mendekatzea eta iustizia egitea. Ib. 331 (V 220). Artu begi berorrek bere lekua ze neuk artuko dot neurea. Mic 4. Bana hur' ezta hil zahartuz, / Baizik higatuz, et' eihartuz / Errekeituak eman-gabez, / Et' ez hek hartzera herabez. O Po 51. Zergatik nahi duzu abantailla hartu bertzeen gainean? SP Imit I 1, 3. Apeztasuneko ofizioa hartu dugunok. SP Imit IV 11, 8. Hartzazu marea ona eta Mineutko haltura eramazu. INav 78. Baldin zundatzen baduzu eta hartzen 60 brasa. Ib. 87 (cf. 80 eta baldin zundatzen badu eta kausitzen 100 edo 90 edo 80 brasa). Eztirogü Jinkoaren izatia berartan gure korpitzeko begiez ikhus, bena bai hirur Personek guri agerteko hartü dütien moldiak. Bp I 85. Bear du artu tenpora nezesitatzen duana. Iraz 60. Nahi baduzu guti mintzatzeko usantza hartu, zaude ixillik. He Gudu 149. Huna bitoria Jaiñkoaren aldera eror-arazteko, hartu behar ditugun moienak. Ib. 82. Ene semia, ene amurekatik hartü dütüzün triballiek etzitzela deskoraia. Mst III 47, 1. Zeren [irakur-aldiak] egiñak diran gogoz ta memoriz artzeko nekerik bage. Mb IArg I 54. Garbitasunaren begiratzeko hartu behar diren prekauzionez. Mih 24. Utztea bere errelijionea hartzeko bertze bat. Lg I 342. Geldi-geldia zatzan arriberak hartu baitzuen, bet-betan, bere leheneko abiadura borthitz guzia. Ib. 188. Munduko egitekoez dohanean, badakizu segur denaren hartzen, menturazkoak utzirik; eta eternitateaz dohanean arriskua hartuko duzu bada? Brtc 177. Parre egingo die neke andiak artu ta largatzen badu bukatu gabe erdi eginda. Mg CC 184s. Biziera barri bat artzeko. EL1 8. Urliak artu du oitura birauak botatzeko. AA I 401. Bekaturik ez egiteko propositu fermu bat hartzea. CatLuz 32. Artu dau pekatarijaren itxura ta ezaugarrija? Ur MarIl 107. Fableak edo alegiak Lafontenetarik berexiz hartuak eta Goihetche aphezak frantsesetik eskoarara bertsutan itzuliak. Gy III. Sinistmen osorikan ezin artu oni, / Euskara ezagutzen ez debanak ongi. Izt C 10. Ain jakinduri andiarekin itzegiten zien, non, bein aditzea asko zan, ebanjelioko legea artzeko eta Kristau egiteko. Lard 517. Orai hartu behar dut asti hori, ezen heriotzeko orenean ez duket. Dv LEd 173s. Zutzaz enamoratua / nago kasikan artua / illaren erretratua. Bil 88. Hirur egunetako barur bat hartu zuen Iñaziok. Laph 119. Bekhatiala ez berriz erorteko moianak hartü. CatS 103. Bakit moskor galantak ebazala artzen. AB AmaE 236. Bai, obe beiñ edo beiñ zentzuna artzea. Ib. 273. Ez uste izan Mariaren ohoratzea edo othoiztea, zerurat heltzeko har edo utz ditaken gauza dela. Dih MarH 8 (ap. DRA). Agorrilaren 28n, batheiatürik izan zen, eta Agosti izena hartü zian. Ip Hil 50. Ez dugu nahi izan sobera lan hartu, ez eta eman nehori. HU Zez 19. Bizkitartean jakintsun handi zelarik, ez zen medikua. Behinere ez zituen medikuntzako tituluak hartu. HU Aurp 78. Kontako artendigu obro trepa [tenpra?] ; geroxago xainki entelegatako nola biardion izan, alkar eskribitengra. Mdg 152. Gazterik zar itxurak artu. Ag Kr 75. Ezeban mezatara joateko astirik artu. Ib. 201. Ta mutiko onek artu eban entzute andia. Echta Jos 98. Txikitandikan artua nuen / argintzan afiziyua. Tx B 44. Ospe andiya artu biar dau. Kk Ab II 136. Oldarraren hartzeko, badoa hogoi bat urhats gibelerat. Barb Leg 130. Bainan etzuen Luzaideko bidia artu. Zub 126. Azari-larrukera artu du larratzak: / alorrak igar daude. Or Eus 246. Itsas-mainu baten hartzeko. JE Ber 86. Bide baten ordez bestea artzea, ori gizonak euren eskuan euki dabela esatea be. Eguzk GizAuz 47. Bainan berari da deliberamenduen hartzea bere geroari buruz. Larz Senper 46. Ez naiz izar bat, hori badakit, / ezta ere iguzkia; / bainan horrela har nezazue, / hori da naizen guztia. Xa Odol 345. Nere ustetan, zaldun ibiltari jauna, munduan diran bizilege estuenetarik bat artu du berorrek. Berron Kijote 145. Penagarria benetan, artu degun oitura itsusi ori. BAyerbe 53. Santu-itxura artu nuenik / iñork ez dezala uste. Zendoia 174. Kasetaren idazlegoa nik hartu behar nuela otoi. Larre ArtzainE 183. Baditu burutapen ugari, erderatik artu arren, euskerara ederki egokitzen dituenak. MIH 238. Har daitekeen biderik erosoena, noski, beste bat delako. MEIG VIII 103. Iraultzaile jantzia hartu zuten behintzat. MEIG VI 52.
azpiadiera-1.1.5.1
Recobrar, recuperar (la salud).
Zagoz gexorik, eta ateraten deutzazube purgatorijoko arimai meza bat osasuna artu, edo alkanzetako. Astar II 52. Izanik bada au alan esan nai deutzubet, zelan purgatorijoko arimakgatik ateraten dozuben meziagaitik artuko dozuben gura zeunkien osasuna. Ib. 53.
azpiadiera-1.1.5.2
Empezar (una discusión).
Iñoiz edo berriz ardiakiko saldu-erosiaren gañean artzen badute ezta-baidaren bat alkarren artean [...] berealaixen daukate zuzendua okerbide guztia. Izt C 228s.
azpiadiera-1.1.5.3
Armarse (de paciencia...). v. ANIMO HARTU, AUSARDIA H. , AUSARTZIA H. , KURAIA H. , PAZIENTZIA H.
Besterik eziñian, eruapena artzia erabagi eban. Otx 39.
azpiadiera-1.1.5.4
(V-gip ap. Gte Erd 149 ; H).
Coger, contraer (una enfermedad). "8. prendre quelque mal, en être atteint; min hartu dut; non hartu duzu eritasun hori? " H. " Burutik berakue artu dot (V-gip)" Gte Erd 149. v. infra (5) ejs. de las exprs. más frecs. gaitzak, eritasunak... hartu zuen (ninduen, etc.).
[Samatsak] barnetan xuria edo zurmindura hartzen du. Dv Lab 149. Iñaziok Monte-Casineko komentuan jakin zuen haren lagunetarik bat, Diego Hozezekoa, gaitz handi bat hartua zagola. Laph 173. Plumunixia artu biok. SM Zirik 36.
azpiadiera-1.1.5.5
Coger, reservar (un día, una hora en un restaurante, etc....).
Orok ikusi nahi eta gozatu eta futxo ezin sar oro betan. Aldia behar aitzinetik hartu, hamabortz, hamasei lagun baizik ez baititazke betan koka. Batek bertzeari sala, badela. Non den? Zer ote den? Goazin ikus. Letra letraren gainean; jadanik frangok holetan egunak hartuak aitzinetik. HU Zez 118 (ref. a un restaurante).
azpiadiera-1.1.6
(En las exprs. emazte(a) hartu, andrea hartu, senarra hartu, laguna hartu...'tomar una mujer como esposa, un hombre como esposo'). Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur.
Eta berzeak erran zezan, Emazte hartu diat eta halakotz ezin niathorrek. Lc 14, 20 (Oteiza, Brunet, Lard 416 emastea (emaz-) artu det; He, Dv, Leon, Ker ezkondu, TB esposatu). Emaztea har dezana handitarik, eztate etxean grina gabetarik. O Pr 135. Tertulianok dionez, etzion iñork jarraitu, emazte bat baño geiago artzean, ujaldien denboraraño. Orduan alde-aldean aitu zan mundua, bada Noe, eta bere etxekoak ez, beste guziak ito ziran. Orregatik utzi zien Jaunak gizonai emazte bat baño geiago artzen. AA I 560. Artu eban lagunagaz kontentu ez dirian ezkondubak. fB Ic III 371. Hartu duen andre hori hola du deboxarazi / senar zenaren ontasunak abantzu orai iretsi. Prot 69. Hogei eta bi urthik konplitü egünin / Hartü nin emaztia ene zori gaitzin. Etch 126. Hamasei ehun eta hiru hogoiean, / Hamalaugarren Louis zen Mokoenean, / Ethorria Paristik, andrea hartzeko. Hb Esk 129. Giristino bat ona dut hartu / Nik emaztea hartzean. Elzb Po 196. Andrerik ez nuen artu, / oraiñ anparo biartu. Xe 243.
( s. XX) Saihetsila gizonik eztut nik hartuko / Hobe beita egonik gabe sekulako. Xikito 8. Gastelondon badügü / izar bat eijerra. / Eskiulako düzü / hartü din lagüna. / Pare eijerragorik / Frantzian ezpeita / hobeki jüntatürik / mündian othe da. Ib. 13. Oraindiño eztaukadala senarra artzeko gogorik. Echta Jos 170. Emazte ona artu dezu. Ag G 48. Nere Jesus txit maitea! Laguna artu dezu gurutzea eramateko. ArgiDL 91. Oraindik ere soltera dago, / etzuen artu gizonik. Tx B II 158. Aspalditxoan tentezka nabil / Andra koskor bat artzeko; / Baña bildur naz ixan ez daidan / Neure burua galtzeko. Enb 181. Eztiñot nik andrea artzia zuk esan dozuzanak baño txarrago danik. Otx 74. Emaztia betiko artzeko ames egin. Ib. 87. Andrea artzea zoazela eo etzoazela eo..., ez da ala? Lek EunD 34. Seniderik bako umezurtza; emazterik artu ez dauan gizaseme gazte lorrindua. Erkiag BatB 203. Ni ez nuk batere emazte hartzeaz griñatua! Larz Iru 110. Geienak, ordea, ezkon-lagun bat artzen dute, ua maitatuz eta lagun dutela, Jainkoagana irixteko. MAtx Gazt 28. Artu eban emazte oso zintzua eta ondo begiratua. Etxba Ibilt 456. Begi eztian begira zaude / hartu duzun senarrari. Mattin 77. Ogei ta zortzi urte mutillak / eta laster amarrian, / laster andria artzeko ere / sasoi onen samarrian. Uzt Sas 188. Laster laguna hartzekoa du / gure haurretan gaztenak / lehendik ere bi baditugu / ezkondurikan daudenak. Xa Odol 303. Piakaitz utsa dalako dabill / andrerik artu ezinda. Olea 36.

v. tbn. Sor Gabon 42. JanEd II 22. Ir YKBiz 393. Or Aitork 148. Larz Iru 130. NEtx LBB 53.
azpiadiera-1.1.6.1
[Elefantak] eztu bere emeaz bertzerik nihoiz ere hartzen, eta behin hautatu duena samurki maite du, eta halarik ere ezta harekin batzen hirur urthetarik hirur urthetara baizen. SP Phil 411.
azpiadiera-1.1.6.2
Sasoi onenak juan da gero / al zaude akordatuta, / alper aundi bat zeran meriyoz / iñork etzaitu artuta. Imaz Auspoa 24, 157.
azpiadiera-1.1.7
(H).
Coger, llevar a alguien en su compañía. Tr. De uso gral. Empleado tanto con complemento alativo (beregana(t) hartu ), incluso entre autores guipuzcoanos, como con sociativo (berekin, beragaz hartu ). Se encuentra tbn., por lo menos, un ej. de Bordel con complemento -rentzat . "Prendre avec soi, emporter pour besoin ou par précaution. Bidekotzat, lagun bat [...] hartzea " H.
Zu gaztia bazirere, / adimendu hon duzu; / nik zugatik dudan pena, / othoi, sendi ezazu; / zuretako har nazazu, / bizi nahi banuzu; / ni zugatik hil banadi, / kargu handi dukezu. E 217. Orduan Paul gizon hek berekin harturik [...] sar zedin tenplean. Act 21, 26 (He, BiblE bereki(e)n hartu, Ker beragaz artu; TB, Dv hartu). Har itzak haurtxoa eta haren ama eta ihes egik Ejiptera. Mt 2, 13 (He, TB, Dv, Samper, Hual, Ip, SalabBN, Ur, Ol, Leon, Or, Ker hartu). Joan zan Jauna, / dizipulook arturik. Lazarraga A29, 1203v. Bere semia eta bere zerbutzariak harturik berekila, ioan zela mendi haren zolala. Tt Arima 33. Joaten da lagunen billa, arzen ditu zazpi bera baño sendor-gaiztoagoak. Mb IArg I 244. Aingeruak erran zion gauaz Yosefi: har ezatzu ama eta haurra; bihur zaitezte Israelgo lurrerat. Lg II 121. Esteka gaiten Jainkoari, zeinak bere ganat hartuko baikaitu heriotzeko orenean. Jaur 138. Azken orenian / Jaunak jujatzian, / jar zazkit aldian / hil nadin bakian; / zeuretzat ar nezazu / azken hatsian. Bordel 108. Jainkoak gizon santu au atotsi edo beregana artu zuen. Lard 29. Jesusek esan zien: Ez ikaratu, Ni naiz. Jauna, Zu bazera, Pedrok esan zion, zeregana artu nazazu. Ib. 401. Eta arreba Dina berekin arturik, aitari eraman zioten. Ib. 45. Orduan Erlijiosoak bestea berengana artu zuten, eta penitenziazko biziera gogorra Erlijioan asi. Arr May 58. Leihorrerat denean, lagun bat hartzen du Franzizkok eta Talamorat abiatzen da. Laph 215. Laurentz maitea, uzten gaituzu beraz? --Ene Aita, ene Aita--, ihardesten dio Laurentzek--, zurekin ez banintz, othoitz zindezaket zure ganat har nezazun. Ib. 235. Harzazü haurra eta haren Ama eta ihes egizü Ejiptarat. Ip Hil 125. Ageri zen beraz, ezin hobeki, san Benoaten izpiritua ta botherea fraide gazte hura baithan zirela. Eta guzien ustekeria zen hura izanen zela hekien aintzindaria, Jainko Jaunak bere ganat hartu zioketenean beren Aita maitea. Jnn SBi 106. Jaun ona, ordu da, urrikal zazkizkit, har nazazu zure ganat. Ib. 140.
( s. XX) Aste batian illak / aita eta ama, / ta aizpa reumak artu, / ura gure lana! / Izeba batek artu / zuan beregana, / zerbait biar zanian / beti neregana. Tx B II 102. Hala hala da, jaun Kapitaina. [...] Har nezazu beraz zurekin, eta hitzemaiten dautzut, untzian erranen dauzkitzutala munduan diren hirur egia handienak. Barb Leg 138. Yose yaiki zan lotatik ta Yaunaren Aingeruak agindutakoa egin zuen; bere emaztea artu zuen beregana, baña etzuen ura ezagutu, arek bere seme len-sortua yaio zuen arte. Ir YKBiz 19. Etorriko naiz berriz ta neregana artuko zaituzte, ni nagoen lekuan egon zaitezten zuek ere. Ib. 448. [Yesusek] esan zion bere amari: Andrea, orra or zure semea. Gero esan zion ikasleari: Orra or zure ama. Eta orduezkero ikasleak artu zuen ura bere baitara. Ib. 505. Yaiki, artu aurra ta bere ama, Ejiptora iges egizu. Ib. 30. Gu zahartzeak ez gaitu aldiz / geiago baizik bat egin; / Jaunari diot biak batean / har gaitzan noizbait Berekin. Xa Odol 304. Hil ondoan har zitzaitela / Jainkoak bere aldera. Xa EzinB 28. Bere asistentea artu nuan, eta onek, goitikan beera Santutxo aldera abiatu zala esan zidan. Alkain 70.
azpiadiera-1.1.7.1
[Espiritu Sainduak] ez deusetarik egin zuen anima bat; anima, eta gorpuz elkarrekiñ uniturik Trintateko bigarren personak artu zituen bere gana, eta an artaraño Yaungoikoa zena, gelditu zen Yaungoiko, eta Gizon egiazkoa zein deitzen da Jesu Kristo. CatB 28 (Ub 129, Añ CatAN 21, Lard 363, FIr 18 bere gana artu ).
azpiadiera-1.1.8
(V-gip ap. Etxba Eib ; H, Lh).
Recoger, recolectar. "3. retirer un bénéfice de quelque travail, commerce. Frutu andiak artzea, [...]; 6. cueillir, récolter" H. " Zenbat gari artu dozue aurten? " Etxba Eib. .
Sasitu ta jorratu ta garia artu. RS 236. Emoten dala [amarrena] arzen dan legez, onerik ona, adinonerik adinona, eta txarrerik txarra. Oe 121. Esango deutsube ez daguala inun iturri obagorik; aise osasuntsuba daukeela, gari ederrak artuten ditubela. Mg PAb 167. Jarraitu fedearekin Kristori, egin berari atsegin emango dion gauza guzia, ta artuko dituzu pazienzia ta humildateko frutuak. Mg CC 227. Biar dira erein azi onak frutu onak artu gura badira. Mg CO 81. Gorputza azi dedin, itxodoten eztozue? Beste frutuak artuteko, itxadoten eztozue? LoraS 140. Bada amarrenaren izenak berak diñoan legez, artuten daneti amarrerik bat zor yako Yaungoikoaren Elexari. EL2 139. Eta alanbere dinue, itxaroten dabeela glorijako frutu gozua arzeia. Astar II 20. Zaldibiako Bikario jaunak bere etxeko baratzan txilla erdi bat txitxirio erein eta artu izan dituela zazpi lakari. Izt C 30. Lenengo urtean garia artu eta ondorengo bietan olo zartaratxo onak biltzen ditu. Ib. 30. Kapela igartu ta erdikin bat buruban, zapi kedartu bat bekoki erdiraño izerdija artu, ta subaren berotasuna arinduteko. Mg PAb 124. Nola sinistu Txomiñ / gaur zure negarra? / Ez dezu artzen sendo / arto ta sagarra? AB AmaE 401. Nun da munduan / beste Santo Domingorik? / nun dago badia bat / Samana langorik? / nun artzen da Amerikan / an lango kaferik? [...] An artzen da azukrea / ta ugari kakaoa / eta saltzeko dago / bertan tabakoa. Azc PB 209. Miak dagoz ugari / artzen da algodoia. Ib. 209. Baña neguban ezeban lorarik ez igalirik artzen, merkatura eruateko. Altuna 56. Zergatik maasti ugaritik batzuk igali guzia artzen, besteek ordea ondar-mondar txigorrak? Or Mi 85. Arbi-buru ederrak / artzeko soluan. Enb 169. Ixerdija ugari / Soloetan artzeko / Arto eta gari. Ib. 169. Etxeko soluan artu dogun kalabazia aundiagoa dogu, bera batera egosteko ontzia baño. Gerrika 275.
azpiadiera-1.1.8.1
"Recouvrer, se faire payer. Iirabaziak, hartzekoak hartzea " H. " Irabazi handiak hartu, retirer grand bénéfice" Lh.
azpiadiera-1.1.9
(Dv).
Tomar, ocupar (una ciudad, plaza, fortaleza...). " Etsaiak hartu ditu bide guziak, l'ennemi a occupé tous les chemins" Dv. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
S. Ioan. Egun hunekin Borbonek har zezan Roma, 1527. Cal a, 5r. Paris eta Arruan tradizioz arzer dituela etsaiak. CartEsp 451. Gasteak, egizu dantza eta saltu / Paris bera dogu urtera artu. EgiaK 90. Enzun zuenean Publio Nasikak, egotzi zutela Erromakoek herritik Anibal bere etsai handi hura, Kartago ere hartu zutela [...]. Ax 30 (V 17). Persiko errege izugarri Tamborlanek gerran zebillen aldian ingurutzen zuen armaz ta soldaduz artu nai zuen erri murrutua. Mb IArg I 121. Ikhusi zuenean hiri hura hartua izateko menean, su eman zioen bere palazioari. Lg I 347. Siriako errege batek artu zuan Jerusalen, loitu ta treshondratu zuan ango Eleiza. Ub 54. Aita Saintia edireiten da / Errumarik kanpo / Sarrasiek hartü dütie / Italiak oro. Xarlem 1200. Santa Klarako isla / zutenian artu, / etzuten uste iñor / zitegian sartu. Echag 23. Don Pedro Atodo [...] Errege Fededunak serbitzatzen izandu zan Granada artu bear zan denpora estura larrikoan. Izt C 452. Hoita hiru urthekin mende hamabia, / Angelesak hartzean nausituz hiria. / Carlos zazpigarrenak zituen kasatu, / Hiru mende eskasak zirela gozatu. Hb Esk 155. Dabid, gerrari asko arturik, joan zan, eta egun gitxiren epean artu zuten Rabako uri sendo eta ondo itxia. Lard 193. Filistin'tarrak abiatu ziran Sauli eraso naiez, eta [...] Terebintoko ibarrera joan, eta mendi goitu bat artu zuten. Ib. 164. Zeruetako erresuma indarka artzen da eta indarzaleak bera arrapatzen dute. 'El reino de los cielos padece fuerza y los violentos son los que le arrebatan' . Aran SIgn 47. Artu Tarifa eta artu Kalpe, geugandu biak / Edo kiskaldu, erre ta austu. AB AmaE 443. Azkenean hiria hartu, sutan eman eta [...]. Elsb Fram X. Izpiritu gaixto hetarik nork-daki zenbat eman ziren Sainduaren inguruan, etxolaren barneak eta kanpoak denak hartzen ziozkatelarik. Jnn SBi 123.
( s. XX) Asiriako errege batek Samariako hiri nausia setiatu zuen hirur urthez eta azkenean hartu. Zerb IxtS 60. Eztakika arren halako egünian popüliak Bastilla hartü ziala? Mde Pr 48. Ganboar ustel oiek, etzuten erria artzeko kemenik. NEtx Antz 16. Lendik gureak artuta zeukaten erri au, eta emen beste konpañi bat eta gurea gelditu giñan. Salav 100. Tiroak gero ta garbiago zetoztek. Eta arrazoi zuan: pixkabanaka beti aurrera zetozten, Donosti inguruko mendi eta erri danak artuaz. Asko kosta omen zan, bañan berenganatu zuten Irun alde ori. Ib. 55. Gabaz mendiak oro beltz zeuden aitzulo illun iduririk: sasi ta iturri Basajaun beltzak zeuzkan ziaro arturik. NEtx LBB 349. Iruñerat heltzeko eta hiri nausiaren hartzeko. Ardoy SFran 49. Jana D'Albret diagü gure menpian, / Dük erresumen hartü nahian, [...] Higanot jar dadin Eükal Herrian. Casve SGrazi 80. Arbuti bortü gaiñetik / Lexera artino deizkü / Jana d'Albretek oihanak / izei ta baguekin hartü. Ib. 84. Bilbao artu arte, atake gogorrak anaiak anaiari tiraka. BAyerbe 68. Iñok ez eban uste ain samur Paris bat artu al izango ebenik. Gerrika 111.

v. tbn. He Gudu 58. Monho 30. Laph 60. Zab Gabon 96.
azpiadiera-1.1.9.1
Begoñako Karmel lekaidetxea artzeko erabakiaz. "Incautación" . EAEg 14-11-1936, 292.
azpiadiera-1.1.10
Coger, tratar (a alguien con suavidad, con dureza...). v. ESTU HARTU, GAIZKI H. (b), GOGOR H. , GOGORKI H. , ONDO H.
Ondotxo bada, ta suabero artu, ta gauzarik errazen, ta jakiñenetatik galdetzen asi bear da: orrela animatu, ta lasterrago, ta zuzenago, ikasi dutena eranzungo, edo esango dute. Bestela gogorki, estu, edo txorrotzegi artzen badira, lotsatu, bildurtu, ta ebakiko dira ta gauz onik egingo ezdute. Cb EBO 62.
azpiadiera-1.1.11
Coger, escoger.
Hartu zenean guduko eguna, Deborak manatu zioen Baraki abiatzeaz hamar milla gizonekin atakatzekotzat Sisara. Lg I 203. Berak berezten zituen tropeen aitzindariak; berak ikhusten zuen zer yende galdetzen zuen gudu bakotxak; berak oraino hartzen zituen guduko egunak eta mugak. Ib. 204. Salbea nork esan zuen? --Eliza Ama santak dauka arturik orazio ori. Zertako? Fabore edo mesedeak eskatzeko [...]. Gco I 465 (cf. en la misma pág. orregatik Eliza Ama Santak oraizo ori auturik [...]). Gizonen arteti artuten diriala obispo guztiak. fB Ic III 304.
azpiadiera-1.1.11.1
Convenir. Cf. ELKAR HARTU.
Badathor maistroa biharamunean, / Zigoiña baithara, hartu tenorean. Gy 51 (Dv traduce "il vient à l'heure convenue").
azpiadiera-1.1.12
Coger, contratar (a alguien para trabajar).
Zegaiti artu ez daikean / oi beste serbidorerik. Lazarraga A14, 1183r. Bitatik bat gurasoak, edo ez artu morroi, edo neskamerik, edo ikaserazo bear diezue dotrina. AA II 17. Krijau edo otseinik artuten ebeenian, ajustau orduko esan oi eutseen, [...] etxe atan ez zala izango libertaderik alako ibillereetarako. JJMg BasEsc 170. Beste ogikutu (criado) gazte bat artu eben eurari laguntzeko lan guztietan. Echta Jos 56. Euren ordez artu dodan ardizan barrijak gauza onik etxeustak egiten. Kk Ab I 54. Emen ez dute artzen iru ankako morroirik. Tx B 114. Ori egin ezkero, guraso diran langilleak alde batera itxi ta langille ezkongak baño ez ei-leukiez ugazabak euren ola ta lantegietan artuko. Eguzk GizAuz 176. Gizon batzuk ere etorri ziren lan billa; bañan etzituzten artu. Bazuten yende franko lantegian, geiago artu gabe. Izeta DirG 65. Mutil bat gotorra hartu zuen bere zerbitzuko. JEtchep 59.
azpiadiera-1.1.13
(V-gip ap. Etxba Eib ; Dv).
Coger, alcanzar, llegar (a una altura, una fecha...). " Urek hartu dute zubia, les eaux ont envahi le pont" Dv. " Errekiak dakarren ufalakin, artu dau zubixa " Etxba Eib.
Eguzkiak artzen dau / zeruaren goia / Ikuste arren / ondo sorua guztia. AB AmaE 344. Mukalafate hori ere ur handiaren bazterrean da, bainan urak hartzen ahal eztuen goratasun pulit batean; toki bat da beraz guziz ederra, ero zein denboretan; bainan bereziki urez hartua denean. Prop 1902, 219. Ez noa esatera orren edadea. [...] Bizirik artzen badu aurtengo udea [...]. Noe 70. Urkizu artu eta laister, bi lagun goitik beera ikusi genituan. Alkain 68.
azpiadiera-1.1.13.1
Coger (una altura).
Zuaitz aundia egiten da. Berrogei metro artzen ditu. Munita 43. Ogei ta bost metro luzen artzen ditu. Ib. 46.
azpiadiera-1.1.14
Coger, alquilar (una casa, una habitación...). " Artu du (G-azp), Donostien pisue artu du (V-gip, B)" Gte Erd 168 (junto a pisua Donostian erosi du, etc., de otras zonas).
Hobia zerratü zienian, erretiratü zen [Maria] Jerüsalemen hartü zian khanbaralat. Ip Hil 77. Mendi xokoan edo zelhaiaren erdian etxetiar zagoden etxeño hura [...] oro utzi behar ukan dituzte, plazan etxe huts baten hartzeko, hemendik auzoetarat lanbide errexagoa ukanen dutelako ustearekin. JE Bur 105. Eguerdi-inguruan Gantzaraindarrak udarako artua zuten etxeko atean jo zuan tirriña. NEtx Antz 159. Danok dakigunez, Mayik egoitza berria arturik zeukan Mauleko urian bere ezkon-arrebaren zipozkeri ta nausikeriak ezin eramanaz. Etxde JJ 120. Ez bahaiz hotela huntaz kontent, bertzetara libro haiz. -- [...] Baditake lehen eta azken aldikotz hartu dudan hemen ene ganbera. Larz Iru 72. [Paristar horiek] gure herrian bazuten etxeño bat pollita hartua. JEtchep 34. Ostatu hortan ganbara bat hartzen badut gau huntako? Ib. 79. Isaura ta Rogeliok azkenengo artu zuten etxea, Buenos Airesko kale berrietan zegoen. NEtx LBB 42. Errioxako Uriburu ortan artu zuten etxe-bizitza. Ib. 48. Oe biko gela bat artu genduan juaneran. Gerrika 219.
azpiadiera-1.1.15
Coger un vehículo, montarse en un vehículo.
Eguardi iriko treina harturik joaitekoa zen. HU Aurp 68. Ona etorteko trena artzeko ango geldokira eldu ziranian. Kk Ab II 82. Berehala autoa hartu eta [...] sartu ziren herrian. Zub 112. Beñatek autobusa hartu zuen etxerat itzultzeko. Ib. 71. Urrengo goizean egazkaria artu ta Bogotara joan zan. JAIraz Bizia 96. Autobusa artu zun. Ib. 81. Ez zan azaldu. Taksi bat artu bear. Anab Aprika 13. Ez zazula avionik har. Larz Iru 106. Elgarrekin taxi bat hartuko dugu. JEtchep 83. Bordelen hartuko dau itxas-ontzia. Alzola Atalak 70. Untzi bat hartu Lur Saindura buruz. Ardoy SFran 99. Artu gure kotxea eta etxera etorri giñan. Uzt Sas 354. Arrantzara juateko / artu nun batela. Uzt EBT 111. Ordubitako trena artu bear baitzuan Iñaxiok. TxGarm BordaB 45. Autobusen bat-edo artu bearko zuala. BBarand 138.
v. tbn. Izeta DirG 44. Gerrika 225.
azpiadiera-1.1.15.1
Nahiz batzu baziren / joan nahiz zaudenak, / nik nahi baino lehen / jo zuen orenak; / etxekoer emanik / musu kartsuenak, / goiz aldean gintuen / hartu abionak. Xa Odol 229.
azpiadiera-1.1.16
"Emprunter. Ezpaduzu pagatzekorik, har ezazu norbaiten ganik, [...]" H.
azpiadiera-1.1.17
Coger puerto. v. PORTU(A) HARTU.
Bai, bizia da lenengoa, [...]. Gu emen gagoz, estu ibillita bada be; baña Sardinzarrek zer egin daben eztakigu. Getaria edo Donostia artu ezpadau joan zan a. Zumaian be sartu zeikean. Ag Kr 21.
azpiadiera-1.1.18
Tomar (una foto).
Fotografia berri bat hartzen dute gure begiak. JE Ber 11. Batzutan argazkiak hartu ahal izan dira, airean zeudela zibuka. Mde Pr 334.
azpiadiera-1.1.19
Coger, tomar por escrito.
Asi zuazan izenak eta apelliduak artzen. Kk Ab II 183. Billeteen numeroak artu ziñuzten? --500 frankoenak bai, emen ditugu; bañan lau milloienak ez, au baiginuen gaur eman bearra langileei. --Ekartzu numero oiek, paperean artu ditzadan. Izeta DirG 35 (35 tbn. paperean artu). Beren erantzunak eman zituzten eta guziak paperetan artuak gelditu ziran. NEtx LBB 60.
azpiadiera-1.1.20
Tomar, grabar (en magnetofón...). Cf. infra HARTZEKO APARATU.
Zorigaitzez, orduan etzen orai ditugun "magnetophone" horietarik, Iñigo eta Frantsesen solasaldien hartzeko eta beiratzeko. Ardoy SFran 110. Aski luke behin magnetofonean hartzea gure kantaldia. Xa Odol 63.
azpiadiera-1.2
2. (gral.; Lcc, Lar, Añ, Gèze, Dv, H) Ref.: A; Etxba Eib; Iz ArOñ. "Recebir" Lcc. "Donde las dan las toman, esanle enzunle, gaitz eman det, artu ere badet" Lar. "Zeruko onegiñak artu bear dira eskerrik askorekin" Ib. (s.v. acción de gracias). "Aconsejarse, [...] konsejatu izatea, konseju artzea" Ib. "Frequentar, v.g. sacramentos, sarritu, maiztu, askotan artu sakramentuak" Añ. "El que está así administrado, Elexa o Elizakoak egiña, artua dago" Ib. "Recevoir, har, errezebi" Gèze. "Gogo onez har zazu zure gaitza, acceptez votre mal de bon coeur" Dv. "Prendre, recevoir; sari on bat hartuko duzu" H. "Artu dozu nik bialdutako liburua" Etxba Eib. "Munduan errezoian, artutzia obe emotia baño; ez Jesukriston erakutsixetan. Emotiak zorion geixago dabela, irakorten dogu Testamentu Barrixan, artziak baño" Ib. v. GURE JAUNA HARTU (s.v. jaun). Tr. De empleo gral.
Kolpeau ar nezanean. AzkPo IV. Kartea artu eben ala ez. Lazarraga A, 1138v. Dakianak arzaiten dakike emaiten. RS 187. Zamarien ostikoa da gestoa, nok berak ar bez bere idekoa. Ib. 363. Emaiten deutsenari demaen legez ar bez. Ib. 454. Ar ezak maiatzean aunz bal[z]aren eznearean. "Recibe en mayo leche de la cabra negra" . Ib. 411. Ar ditzagun aiek ematen dizkiguten konsejuak. Ber Trat 45v. Gehiago debozionez mezaren entzutea, / Eta xahuroki Gorputz Sainduaren hartzea. EZ Man I 23. Ezin ehortz ziaitekek lur benedikatuan, / Baña sepultura hartu behar dik desertuan. Ib. 33. Oraziñoak, Sakramentuak sarri artuak. Cap 55. Hartzen duena zorduntzen da. O Pr 212. Naturaleza guthiziosa da, gogotikago hartzen du emaiten duen baino. SP Imit III 54, 3. Fraideak emeki eta debozionerekin hartzen du eranzute garratzik bere Superiora ganik. SP Phil 215. Zoin adinetan, eta nola ikhasirik hartü behar da korpitz saintia? Bp I 73. Arnegatzen baitie bere egiazko Jinkoa eta batheiü saintian hartü dien fedia. Ib. 87. Txipizaroan ihiki ikhas eta hartia hobeki bethikoz begiratzen ahal dielakoz. Ib. 22. Har diroia Tonsüra, Ordenü Sakratiak hartü gogo eztütianak? Ib. 80. Absoluziñoa arzen daben artean. Arz 55. Mila golpe artuta nago, / Gusti gustiak neuretzat. Acto 441s. Predikuak beartuzie artu deseo andibateki izan daitezen zuen probetxutan. SermAN 1. Bardinzki hartü nahi zitit, zure eskütik huna eta gaitza. Mst III 17, 3. [Graziak] emaitia hobiago dela uste dü eziez hartzia. Ib. 54,4. Kunplietako gogoaz penitenzia artu. Cb CatV 84. Nolako erreberenziaz Dotrina artu bear dan. Cb EBO 50. Ogi bediketue arzeargati. CatUt 68. Dakitelarik ez direla pagatzeko estatutan izanen, prestamuak hartzen dituztenek. Brtc 65. Indüljenzia rezebitzeko edo hartzeko egünian. Mercy 20. Apostoluak, Espiritu Santua artu, ta banatu ziran Lurraren lau bazterretan. Ub 104. Gauza onak artu baditugu Jaungoikuaren eskuti, zegaitik artuko ez ditugu gatxak bere? fB Ic III 267. Nai leuke demoninuak bautismoko ura artu eta Jaungoikuaren seme izatera eldu baga il gaitezan. Astar II 284. Mezü bat hartü dit zuretako / Halihatanek emana. Xarlem 1031. Eskintzen du arpegia masallakoak artzeko. Mg CC 249. Arrazoiaren usora Kristaua datorrenean obligatua dago jakitera zer sinistu, zer eskatu, zer egin, zer artu, edo errezibitu bear duan, dio liburuak. AA III 588. Ontarte edo mesederen bat artu duan edozeñek. Ib. 340. Sakramenturen bat disposiziñoe txarragaz artzaiten dabenak. CatBus 38. [Urola ibaiak] Azpeitiko Erriaren ondoan artzen ditu eskui aldetik Beizama, Urrustilla eta Erreziltik jatxitzen diran urak. Izt C 113 (115 artzen du beregana). Zikhoitz aire bat baitzuen: / Hartzera prest bethi / Emaitera nagi. Gy 50. Zure bedeinkazioa artu du. Lard 33. Ez ikaratu; Jaunak Ismaelen eskaria artu du. Ib. 23. Onela Dabidek bere emaztearen arrokeria beeratu nai izan zuen. Ez dakigu, Mikolek erantzuera au nola artuko zuen. Ib. 189. Jartzen naiz Jaunaren tribunalaren aintzinean, hala nola nere sententzia orai berean hartu behar banu behin-bethikotz. Dv LEd 204. Bertso bi paratzeko artu det ordena. Xe 286. Bakarrik hiruen kontra zer eginen du Marimartin gaizoak? [...] Hartu ditu, hartu ditu paloak. Elzb Po 208. Baña nola nai dozun kontsejoa artu, / Emongo deutsut. AB AmaE 214. Eta harenganik hartu ditu elizaren azken laguntzak. HU Aurp 78.
( s. XX) Bitorreki arten [= arturen] dud, zernaiden gaiza oil daztadan, uskaraz eskribitan dionetarik. Mdg 120. Oraindik peseta bat artzeko nago, nai badit eman. Iraola 27. Naiago zukean ukabilkada bat artu. Ag G 122. Bai, ona naiagok ezer emoteko! Artzeko ixan balitxok... Kk Ab I 14. Bataioa artu ondoan. Inza Azalp 124. Laguntzaleak, lehen lehenik jakin behar duena: eri-handi bati erran diotelarik apez jauna deitu dutela, dehi ori nola artu duen eta nola dagon gero. FIr 189. Urri-k ortzetako ederra artu du, ta aundigoaren eskaiñia ikusita, yasotzen du asarre bizitan bere eskutzarra. Or Mi 58. Gizon batek billebaiketa artu badezake larunbatean ere [...]. Ir YKBiz 314. Arrazu, Iauna, nere aitorpenen oparia mihi onen bidez. Or Aitork 101. Ez eban gure azeriak biotz-zastada txikia artu. Bilbao IpuiB 200. Guztiok artzen ditugu irabaziak arbolagandik. Munita 137. [Zaindu eudien] iñondi ezetariko laguntasunik artu barik. Akes Ipiñ 14. Kopeta erdi-erdian tiro bat artu. Ugalde Iltz 25. An ziren langile guziak [...] asteko soldata artzeko prest. Izeta DirG 48. Olako tratua artu biar ebala jakin izan banue, ez neuan ezer esango. SM Zirik 36. Aita Martiñek artu dau bere egiñen irabazia. BEnb NereA 129. Nola hartu du berria? Larz Iru 34. Hartu al zenun zuk atzoko eskutitza? Osk Kurl 29. Jakiteko artzen, ikasi zazu ematen. And AUzta 40. Merezia artu diat. NEtx LBB 187. Hire azken aldiko berrien hartzean, / hotz ikara ilun bat sartu duk etxean. Xa Odol 201. Ara emen gaur artu detan karta. TxGarm BordaB 90. Nere zorion beroak artu / bertso auetxen bitartez. MMant 58. Hazibide ezin hobea hartu zuen gurasoengandik. MIH 235.
azpiadiera-1.2.1
Andria daukat tratuan, / emanian da artuan; / bere bototik salduko luke / gizona iru kuartuan. Xe 275.
azpiadiera-1.2.2
(V; VP , Lar, , H) Ref.: A; Elexp Berg .
Recibir, acoger (a alguien). " Etxean hartu, hospedar" VP 28v. "Acoger, recibir a alguno, artú. [...] Acogióle muy bien, txit ondo artu zuen " Lar. "Con grande agrado me ha recibido, grazia onez artu nau, aurpegi gozó bat eman dit " Ib. "Alojar, (c) ostatua emon, etxean artu " . "Traiter, accueillir bien ou mal; ongi, gaizki, ezti, gogor hartzea; nola hartuko othe nau gauza den bezala erraten badiot? " H. "Tratar mal o bien; ondo artu (Vc), favorecer; txarto artu (Vc), gaizki artu (Gc), perjudicar; enau ondo artzen neguak (V-m), el invierno no me favorece; otzak txarto artzen nau, el frío me perjudica" A. " Eta ze moduz artu zaittu amandriak pa? " Elexp Berg. AxN explica ethorria (462) [en bethi da nehor ongi ethorria] por artua. v. ONDO HARTU, ONGI H. , ONTSA. H. , GAIZKI H. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos. Entre los septentrionales es algo más frec. el empleo del complemento alativo (etxera hartu ) que el del inesivo (etxean hartu ). Lo encontramos tbn. con alativo, por lo menos, en el Moguel de CC y en Iztueta.
Ene arima orduian har, othoi, zure glorian, / Nola baita redemitu zure odol sainduiaz. E 23. Piadadez ar nazazu. Lazarraga A17, 1185v. Amaren seme bakotxa naiz, ta, / arren, ondo ar naroizu. Ib. A, 1144r (en el aux. --que no está claro a que vb. pertenece-- parece haber tbn. una marca de dat.). [Zu zara] prestuak parabisuan harzen ditutzuna eta debauxak ifernuan karzelatzen ditutzuna. Harb 210. Gu gehienik ginduen / Harekin konbersatu, / nola baikintuen bere / mahain saindura hartu. EZ Noel 36. Bere etxean artuten dituzala. "Recibiéndoles en su casa" . Cap 106. Hartu zuen bere etxera gizon ondikozko [...] bere karitatearen erakusteko haren baitan. SP Phil 177 (He 179 hartu zuen bere etxerat). Zure gana heldu gara, / Ama Ienkoarena, / har gaitzatzu gerizera, / guarda gaitzaketzuna. Arg DevB 222 (cf. Zby RIEV 1908, 286 har gaitzatzu, Ama, Zure gerizan). Senthoralen etxera hartzia. Kaptiboen arrerostia. Hilen ehortzia. Bp I 51. Besteak artzen dituzu ondo, ez al gaituzu geu botako zeugandik. Lar SermAzc 57. Ze oztasun andia daukagun geuk artuteko Jaunau geure biotzetan. Urqz 11. Nork ere zuek hartzen baitzaituzte, eta hark ni hartzen nau. He Mt 10, 40 (Dv, Ur, Ip, Ol, Or, Ker, IBk hartu; Lç rezebitu, TB, SalabBN errezebitu, Echn, Samper, Hual errezibitu, Leon ongi-ethorri egin, IBe onartu). Zuk zure maiean artu ta aingeruen ogia ematen didazu? Cb Eg II 138 (Dv LEd 245 zure mahainera hartu). Jesu Kristo len besoak zabalik ni artzeko zegoen. Cb Eg II 117. Ez, bada, ni pekataria, zure mantupean ar nazazu. Ib. 98. Egoitzarik gabe nintzenean, hartu nauzue zuen etxetarat. Lg II 248.
( s. XIX) Bere loriazko erresuman hartu dituen ondoan. Dh 266. Ta egon bear zuten urte osoetan, penitenzia andia egin da ere, komunioko maira artutzen etzituztela. Mg CC 155. Ta artuten ezpadira konfesetara duazanak berba bigunakaz. Mg CO 193. Ez naiz ni beñere izan zu nere biotzean artzeko diña. AA II 473. Konfesau nas kura zaarragaz, ta aiñ artu nau bigun [...]. JJMg BasEsc 73. Eta ondoren artu gaitzala bere glorian zeruan. Echag 240. Onako mutiltxo au nik artuko det nere etxera, aziko det ondo. Izt C 240. Arrotza nintzan eta ez ninduzuten etxean artu. Lard 435. Seme aitagana itzuliak erakusten digu, bekataria, [...], zein ondo Jainkoak artua izango dan. Ib. 418. Nik zirtziltzat nagokan eta nere sehien artera hartuko ez nuen; eta orai, zorion handitan, zeruko buruzagien artean ohoratua da. Dv LEd 268. Zer liteke ezkontzan alaba alferra, / Dirua dabilkana bethi burra-burra? / Soineko ederrenez bethi beztitzeko, / Etzuen hura nihork etxerat hartuko. Hb Esk 179. Frantses armada bozkariorekin hartu zuten Nafartarrek. Laph 9. Pekatubaren mantxa duenik / ez du artuko zerubak. Ud 147. Nonbait paraje orrek / obeto du artzen [auntza] , / ia notizi onak / zaizkit allegatzen. / Umeak azitzen / dela det aditzen. Noe 56. Bera da zu artzeko lenen irten zatzuna. Berak botatzen dizkitzu besoak lepora. Arr May 135. Ondo artu zaituzte nagusiak? --Ondo artu gaituan? Arraiopola! Ez ginduan bada ondo artuko? Zab Gabon 26. Cela deitzen dioten tokian jarri zuan etxe bat gaztiak artzeko. Bv AsL 83. Umilki eskatu zion Franziskori, artu zezala bere ikaslien artian. Ib. 69. Noranai juan ta ere, beti zan ondo artua. Ib. 119. Heltü zirenian Bethleemeko hiriala, ez-zien ihurere ediren hurak etxen hartü nahi ükhen zütianik. Ip Hil 89s. Hartakoz ezkontzeko adiniala heltü zirenian Tenploan hartürik izan ziren neskatilak, aphez nausiek ützültzen zütien aita amer, hek senhar bat eman liezen. Ib. 63. Ahal da ere bertzerik oraino bazterretan, berenganat har ginitzazketenik bi besoak zabalduz. HU Aurp 196. Txaloka artu eben upalategiko ienteak. Ag AL 30.

( s. XX) Guk artu badogu beti seme bat legez [...]. Echta Jos 363. Mintzatutzen badaki, / ongi ninduen artu. Auspoa 97, 117. Besoak zabalik artu nuen nere adiskidea. A Ardi 89. Barre purruztadaka artu eben agure zimela. Kk Ab I 27. Zure etxean artzean jaun aundi bateri egiten diozun arrera ona. ArgiDL 47. Biharamunean, urak eramanik, suntsituak ziren toki hetako etxeak oro, suntsituak ere etxe hetako jende guziak. Jesus Jauna eta Jon Doni Petri hartu zituen etxe txar hura zen bakarrik xutik han gelditu. Barb Leg 71. Badakit zer egin, [...] yendeak beren etxetara ar nazaten. Ir YKBiz 303. Sendikoa bezela artu izan zuten beti Dorronsoron. TAg Uzt 21. Eleizeak orixen nai dau-ta, langille-batzak bere magalpean artzeko prest dago. Eguzk GizAuz 80. [Josepek bere anaiak] arras idorki hartu zituen, nunbeiteko zelatariak balire bezala. Zerb IxtS 27. [Daniel profeta] Nabukodonozor erregeak bere jauregirat hartu zen Ananias, Misael eta Azarias hirur herritar gazteekin batean. Ib. 68. Umezurtz gertatu denean eta neure etsean hartu dudanean. Mde HaurB 79. Lekaimetara sartu zan. Lekaimeak pozik artu zuten. JAIraz Bizia 52. Arrantzaka artu ebazan astoak Anastasi eta azeria. Bilbao IpuiB 204. Anaiak, bata bestearen ondoren ezkondu zaizkio. Gazteena etxean artu du. NEtx LBB 91. Euskaldun semea Galizitarren etxean oso ondo artua izan zan. Ib. 46. Beti artu izan nau / zabalik besuak. Uzt Sas 262. Bakar batzuek ongi hartu ere zutena naski. Larre ArtzainE 316.

v. tbn. Mg PAb 153. VMg 10. It Fab 257. Ur MarIl 96. Jnn SBi 148 (etxean hartu). UNLilia 19. Mdg 138. Or SCruz 107. Laux BBa 50. Munita 154. Anab Poli 73. SM Zirik 47. Basarri 173. BEnb NereA 262. Etxba Ibilt 477. Ardoy SFran 67. Alzola Atalak 43. Xa Odol 134. Berron Kijote 164.
azpiadiera-1.2.2.1
Bada emengo arzaiak bere onagatik egiten ditu bere arzanzako gauzak; egiten ditu alabaña ardiaren esneagatik, ardiaren larru-illeagatik eta beraren odol-aragiagatik, eta orregatik ezpaliz, ez luke ardirik itxean artuko. Mb IArg I 31.
azpiadiera-1.2.2.2
Beretarren artera etorri zan, eta beretarrak etzuten artu. Bera artu zuten guziai Yainkoaren ume biurtzeko eskubidea eman zien. Ir YKBiz 49.
azpiadiera-1.2.3
(H).
Sufrir, padecer (un cambio, accidente, daño, la muerte, una herida...). "Éprouver, subir quelque mauvais traitement" H. v. SUSTOA HARTU.
Muthilek gure zerbitzutan deramate urthia / Soldata aphur bategatik harzen pena handia. E 11 (cf. PENA HARTU). [Tormentu au] zuen kausaz arzaiten dogun azkero. Lazarraga A, 1154v. Adiskide barria gaiti zarra ukatu balidi edo len edo gero kalte artu leidi. "Tomaría daño" . RS 510. Itsasoan dabiltzanak, tormentak hartuagatik, kontrako haizeak ioagatik eztira berehala errendatzen. Ax 462 (V 300). Eriotzea arzaiterren gizonagaiti eta exenplua ari emaiterren. "Para poder morir por el hombre" . Cap 30. Dañurik artu daben. "Si [...] ha padecido mucho daño" . Ib. 108. Zeren ezpaitzian hark hanbat pena eta tribaillu hartzen Ienkoaren zerbutzian, Ienkoari plazer egiteko, nola andere hark hartzen baitzian tormenta, eta fatigu, gizoner plazer egiteko. Tt Onsa 109. Eta hori duk hartu duken / Sekulako ondikoa. 181. Gizon egin zan eriotzea arzaiterako . Zubia 150 (v. tbn. heriotza hartu en CatBurg 8, Cb CatV 11, CatBus 8, CatLlo 9, Dv LEd 210, SMitx Aranz 131 y Kk Ab II 25). Guziarekin ere kastitatearen lore freskoak bethi dainu eta kalte handi hartzen du. SP Phil 259. Hartzen tutzun afruntuez / ohore duzu izanen. 79. Erromako hitzkuntzak hartu du hain mudantza handia noizbait danik hunat, non [...]. ES 94s. Ehun eta berrogi eta amar urtheren ingurunean eskuarak eztu ganbiadurarik hartu. Ib. 99. Ene amoreagatik hartu ditutzun lan gaitz eta penagarritan. Ch III 47, 1. Ibilli zitezen lasai eta zabal, [...] alkar-ikutu gabe, eta kalterik artu gabe. Lar SAgust 10. Irugarrena, sinistu artu ebala pasinoa. Arz 19. Nekeak, penak, desonrak, tormentu, ta eriotzak pozik zeruagatik artu. Cb Eg II 27. Etzira lüzaz egonen, zauririk hartü gabe. Mst III 35, 1 (Ch zenbait zauri hartu gabe; SP zaurtu gaberik; v. tbn. zauriak hartu en Gç 127, Mg PAb 215, A Ardi 123, ArgiDL 87, TAg Uzt 315 y Berron Kijote 170). Goitzarrenak hartzea edo egitea. AR. (ap. H, que traduce "recevoir ou faire des outrages") Bérak [Jesusek] ártu ánitz péna, sendátzeko zú ta ni. LE Ong 13v. Edo beren iritzian injuria andiren bat artu duelako. Mg CC 171. Artu ditut despreziorik andienak. Mg CC 255. Etorkizunak erakarri bear gaitu ez ernegatzera atsakaben artean, ta artzera pakez lurreko nai ez, ta pena garriak. VMg 63. Artu edo sufritu bear ditugu penitenziazko espirituarekin. Gco I 450. Han izanen ditu gu salbatzeagatik hartu dituen zauriak eta gurutzea. Dv LEd 264. Gerran artu zuen herida bategatik oatua geratu bear izan zuen. Arr GB 89. Oraiñ egonagatik / denbora seguru / Minututik bestera / mudantza artzen du. Arrantz 98. Amaikatxori artzen dabeezan zaurietatik / Iturri baten gisa odola badario. AB AmaE 449. Bai, hartu ditu gogo onez, umiliazione guziak. Jnn SBi 4. Gizagaixoa zarra zan, lan asko egiña, neke ta zaparrada asko artua. Ag AL 83.
( s. XX) Ezebazan aittatu artun zituan zigorradak ez beste nekaltasunak. Echta Jos 108. Zuen alaba zintzoak, eztau zuen artean bizi bear, zuen gogorkeriak artuten egunaro. Ib. 177. [Euskera] artutzera zijoan igarri gabetaniko eriotza. F. Agirre EEs 1916, 201 (ap. DRA ). Zorionekoak zuzentasunagati gorroto ta erasoak artzen dituztenak. KIkG 79. Aspaldi ontan, berrizale geralako gizagaxook makina bat erauntsi artu diagu. Ldi IL 108. Ama errukarria! Zenbat zulatu artu duen zure biotz orrek. NEtx Antz 91. Aundiaren eskutik irain artzen duna. Or Aitork 395. Ez-bear andi bat artu ba dagigu; zoritxarreko gertaeraren batek gure bizkar-gane arri astuna ezarri ba dagisku, ai orduan [...]. Erkiag Arran 165. Afrontu izigarria hartu nuen eta arrunt gogoetatu nintzan. Xa Odol 267. Etxeak hartu dituen kalteak nolabait konpontzea. MIH 34. Agerian zeuden, urrutisko bada ere, Euskal herriaren gobernabideak har zitzakeen galerak. MEIG V 114.
azpiadiera-1.2.4
(En las exprs. heureak, bereak... hartu, 'recibir una buena (paliza, reprimenda...). "Bereak artu ditu (Darric)" DRA. Cf. ejs. de ederrak hartu in eder (4). v. HARTZEKOA HARTU.
Esker emok ene koleran egonari, zeren bertzela, hartuko ituen egun heureak. Ax 301 (V 200). Angles suhar huni zer zaio gerthatu? / Bereak harturik da ihes abiatu. Lg ( in Michel LPB 251 (en la ed. de BertsZB 146 bereak hartarik, sin duda error) ). Patxeko! ethorriko duk orena, hik ere hartuko ditukana hireak eta asto beltxarenak! Elzb PAd 59. Norat hoa haizen bezalakoa? Heldu haiza etxera? Ala hiaurenak hartu nahi dituk berriz ere? Barb Sup 98. Ago demuntren koko beltza, ago! Hireak harturik behar duk, gaur oraino! Ib. 131. Presarik izan ezpanu, mutill aiek artuko zituzten noski bereak eta asto beltzarenak. Or SCruz 82. Zeure estalpian dabiz oneek lotsabakotuten eta euroen aurrien zeuriek artu gure ezpozuz ixi-ixillik alde eistazu begiyen aurretik. Kk Ab II 55. Autxok, autxok: orain artuko tuk ireak. (AN-erro). nza NaEsZarr 2210.
azpiadiera-1.3
3. (V-gip ap. Iz ArOñ; H).
Coger, pillar, atrapar, capturar, apresar. (En contextos referidos a la caza, pesca...). "Terme de chasse, de pêche; xoriak, arrainak saretan hartzea, [...]" H. "Cazar" Iz ArOñ. . Cf. ARRAIN-HARTZAILE, AZERI-HARTZAILE. , TXORI-HARTZAILE. v. atzeman, harrapatu.
Majistruá, gau guzian nekhaturik eztiagu deus hartu, baina hire hitzera largaturen diat sarea. Lc 5, 5 (Leon hartu; He, TB, Dv atzeman, Ker atara, Oteiza, Brunet, BiblE (h)arrapatu). Arranzalék anhitz arrain hartu. Lc 5, tí. Leorrean artu ez doa arrankaria. RS 229. Ah! Piarres arrantzalea! Har nazak hire sarean. 205. Arrantzalea. // Amu hunek milla herio / bethi egiten tuenak, / hemen hartzen tik egun oroz / jende uretan daudenak. Ib. 105. Artu ditudan arrañak dakardaz portura. DurPl 75. (v. tbn. otro ej. en la misma pág.) Ardija artzen dabenian / entero dago poz mai ganian / ilteko atzazkalakaz klosk. Ib. 84. Urteten dau illunzeetan ibai onduetara, ta artu daruaz igarabijak txito erraz. Mg PAb 155. [Azerijak] burdin lakirijo bat ipinirik artuten ditu. Ib. 155. Augusto, mundu guztiaren agintarija umiakin donez ala parezka olgeetan zan. Vianto, Lidiako erregia, ugarasijuak artuten. Domiziano, eulijak ilten. fB Olg 28. Eitzian ta arrainak artuten olgeetia, ezin inok kondenau legi. Ib. 31. Eiztariak basauntza / artuterakotz, / Txakurrakaz atzean / arin darraikoz. Zav Fab, RIEV 1909, 28. Onela itz egiten / dion bitartean, / gabiroi bat gañera / dator bat-batean; / artzen du txoarrea. It Fab 89. Arrantzale batek goizik / bota orduko amua / Hor da gaxoa gerthatzen / amu hartan hartua. Gy 46. Murde otsoa da hartua, larrutua, zathitua. Laur azpitan partitua. Ib. 76. [Lehoia] sare sokazko batean hartua gelditu zen. Ib. 52. Legoia egon oi dan erara eiza artzeko, / Dongak egozan katolikoai itxaroten. AB AmaE 438. Bainan zozietate guzia da hartua Yuduen artetan edo saretan eta framazonen zephoetan. Elsb Fram 180. Artzeko ustez egazti andia, / Ez itxi galtzen eskuko txoria. Ib. 276. Mutilek, esan notsen, gure dozue biertik eurrera geur arte baino eun bider atun geiago artu? A BGuzur 131. Ihiztariek ihizi hartzeko hedatzen dituzten saren edo arten pare dira. Jnn SBi 128. Kalak esaten deutse arraña joteko edo artzeko antziñetatik aukereaturik daukezan tokiai. Ag Kr 20 (v. tbn. 38 arraña artzen galerazotea). Egaz dabillan saia artziarren eskuko txorijari aindutia. Kk Ab I 16. Arrano horiek, aztaparrez hartu nahi laizkigukete gure haurren arimak, gure gazteen bihotz garbiak. Barb Sup VI. Ta, ara zer dakarten soldadu zozo aiek: txorikumeak artzera joanda, kabia utsa eskuetan. Or SCruz 27. Zoaz itsasora, amua egotzi zazu ta lenbizi azaltzen dan arraia ar zazu. Ir YKBiz 251. Igaz bere, --ziñoan gizon ziztrin onek-- ez genduan guk u, atun askorik artun. Erkiag Arran 14. Zaliak dira [...] ibaira edo errekaren batera arrain billa juaten, eta iñoiz, gutxitxo artzen dituenian [...]. SM Zirik 23. Antxe sarritan ibillia zan Nikanor, bere suangillak artzen. Erkiag BatB 43. [Beorrak] egiten dute korro eta artzen dituzte ume danak erdian, eta otsoari eztiote uzten umerik artzen. And AUzta 66. Sarearekin ez bazitaken ar, bederen amuarekin. Ardoy SFran 225. Zure biotza artzeko / bota nai det sare. NEtx LBB 337.
azpiadiera-1.3.1
(H). (Ref. a personas). "Prendre, s'emparer de quelqu'un pour le service militaire, ou pour l'emprisonner. Herri huntarik hartu izan dira laur; hartu dute ohoina eta eraman" H. v. PRESO HARTU. Tr. Documentado mayoritariamente en autores septentrionales.
Gaixtagin baten ondoan bezala ilkhi zarete ezpatekin [...] ene hatzamaitera? Egun oroz zuen artean ninzén tenplean irakasten ari ninzela, eta ez nauzue hartu. Mc 14, 49 (He, Dv, TB, Leon hartu; Ol, Or atzi(tu), Ker eldu, IBk, IBe bahitu, BiblE atxilotu ). Haren hartzera igorri ofizierak. Io 7, tít. (Io 7, 32 eta igor zitzaten [...] ofizierak hura hatzaman lezatenzát ). Berriz bada hura [Iesus] hartu nahiz zabiltzan: baina itzur zedin haien eskuetarik. Ib. 10, 39 (LE préso egín ). Hartü nahiz agot ohoña. Etchart 7.2r. Bañan honenen nazazu libra zepoetarik, / nola gaixtagin hartua burdin gatheetarik. EZ Man II 71. Domingo, pazkoen izen andia, / koronikagarri zeure egia; / txakurren ogia emongo deutsu / Domingo Hegikok, bazagiz artu. EgiaK 87. Hala faboratu eta begiratu zituen Israeleko semeak ere itsas-bazterrean, errege Faraonek alde guztietarik inguratuak, eta ezin ihesik zeidiketen bezala, ustez hartuak eta atrapatuak zedutzanean. Ax 130 (V 86). Zoaz ihesi, nahi ezpaduzu ustegabean atzemana izan, nahi ezpaduzu hartua izan eta nahi ezpaduzu bizia ere galdu. SP Gudu 90. Eman du manu bere soldadoer, Orestes har dezaten, eta masakra. Tt Onsa 131. Soldaduek harturik Jesus / sokez dute amarratu. 84. Hauxe da tranpa bat, zeiñetan haiñitz yende uzten baitituzte bere buruak hartzera, eta egunoroz hartuak aurkhitzen baitire. He Gudu 165. Heben gizona hanitx bekhatuz theiütürik diagozü, hanitx pasioneren lazuez hartürik. Mst III 48, 2 (Ch pasioneek amarratzen dute ). [Saul] kolpatua izan zen, eta ikhusi zuenean hartua izaterat zohala [...]. Lg I 297. Samson, filistindarrak hemen dire zure hartzerat ethorriak. Ib. 233. Domizien zaritzon enperadore kruel batek, yazarri zioten giriztino guziei. Gure saindua hartua izan zen eta Erromarat eramana. Lg II 95.
(ss. XIX-XX) Richart eta Oliberos / Ziek Oger har ezazie / eta biek arteka / Sustenga ezazie. Xarlem 402. Zer izango zan nizaz ezagutu, artu, lotu ta eruan banendu? Mg PAb 192. Lurreko justizijetan eriotzaren bat egin dabenari, zer erakusten ez deutse? Artuten badabe, darue karzelara, iminten dabe zepuan. Mg CO 15. Saldua da abere bat bezala, hartua eta estekatua ohoin bat bezala. Jaur 153. Turkuak geratu ziran zatitu eta triskaurik: ill zituezan ogeta amar milla: artu eutseezan bost milla: atrapau eutseezan eun eta ogeta amar ontzi ondasun ugariz betiak. Ur MarIl 51. Harturen naute, gurutzefikaturen, arnegaturen [...]. Hb Egia 90. Gerletan harturikako presonierak. Zby Pel 46. Nahi izan zuelakotz ordena ona edo diziplina bere soldaduer begirarazi, populuaz izan zen hartua, masakratua, yana. Elsb Fram 64. Arrotz gaixtagin batzu nola dituzte bi jandarmek hartu-eta, han harat eremaiten Frantziako zedarrietarik kanpo. HU Aurp 92. Gerlan artutako katibuei. Vill Jaink 181. Nere errian kontra asi zirenian, sutu nitzen eta prest nagon edozeñekin borrokan asitzeko. Gero poliziek artu ninduten. Izeta DirG 57. Haurra lotu deneko amaren bularretan, / herioak hartu du bere aztaparretan. Xa Odol 183. Lotu ginitian kalapitan. Bahakika zer egin zauten? Hartu, Kristo bezala, arbol bati estekatu, eta han utzi. Larz Iru 60.
azpiadiera-1.3.1.1
(Fig.).
Bi nausi zaharkituek lerrarazi nahi zuten gaizkirat andre gazte bat. Hekien nahia ez eginez, galdua behar zen yende onen begietan, iduri guzien arabera. Zer egin? Altxatu zituen begiak zerurat, erranez: orotarik hartua naiz. Hb Egia 26.
azpiadiera-1.3.2
(Dv).
Coger, pillar, sorprender, sobrevenir (a alguien la noche, la muerte, una tormenta...). " Oharkabean hartu du, il l'a surpris à l'improviste" Dv. " Gauak oihanaren erditan hartu gintuen, la nuit nous avait surpris au milieu des bois" Ib.
Ustekabe harturen du / Suak mundu guztia / Eta eztu nihork iakiñen / Egun haren berria. EZ Man I 80. Itsasoko o patroñak Birgiña ama Saindua [...]. / Gure gañean zaudete bethi iratzarriak, / itsasoan har ezgaitzan kalte izigarriak. EZ Man II 138. Artu izan banindu eriotzeak pekatu onetan. Cap 116. Ihesi eginez, billa zazu beraz zure salbamendua; non ez, uste gaberik hartua izanen zare. He Gudu 111. Artu zituen an arrats illunak eta galduak zirala uste zuten horduan [...]. Mb IArg I 269. Eriotzak ustekabean artu dezakealako. Mg CC 174. Zelan kastigetan dituzan lurreko justizijak lapurreta andiren batzubetan artu ditubezanak. Mg CO 216. Dua bidiazti bat leku ez ezagunian, ta artuten dau gabak baso bakar baten. Ib. 31. Iltzeko perillak artzen badu eremu batean bakarrik [...]. AA II 17. Argi onek dirauen bitartean ibilli zaitezte, illunak itsumustuan artu etzaitzaten. Lard 431. Illunak artu zituen Jakob eta Laban, nor bere lekuan etzauntzak eginda. Ib. 40. Ontziak berea aurrera, / Odeiak burrukan abiau ziran, / Boladak indarrak artuta, / Ekatxak artuten dabe erdian. AB AmaE 382. Uste larregia eta gauza txarra da ori, [ziraunak] artuko zaituez, uste baga zagozala. Itz Azald 179. Eriotzeak batbatean artuten bagaituz. Ib. 152. Itxumustuan artu ez daizan / Aurtengo negu gorriak. Enb 174. Gau illunak bidean hartzen banu sari [...]. Etcham 173. Gabak etxera baño len artu ninduan arren, nere barrua argitan nekarren. NEtx Antz 51. Ekaitz bildurgarriak itsas andian artzen dituanetan. Erkiag Arran 78. Eztakigu, goizean etxetik irtenda oneraño irixterik lortu ote dun. Bearbada, laiñoak artuta, eztu ermita atxeman ahal izan. Etxde JJ 258.
azpiadiera-1.3.3
Israeldar gehienak xehakatuak izan dire: zure bi semeak hil dire; eta Jaunaren arka hartua izan da. Lg I 256.
azpiadiera-1.3.4
(En otros contextos).
Guzurrian artuten bagaitu. JJMg BasEsc 58. Gedeon eun gizonekin Madiantarren ertz batera alderatu zan: beste berreunak ere bi ertzetan jarri ziran, eunda ogeita amabost milla gizon Madiangoak erdian artzen zituztela. Lard 129. Bainan nahi badu eta ez badu, erdian hartzen dute Portugesek eta bi lerrotan jarririk [...] trionfan baderamate [Zabier] . Laph 220. Guzurra zelan artzen erraz dan geienez. AB AmaE 244. Guzurretan iñok artuagaitik etziran lotsatuten. Ag Kr 67. Aurrian artzen daben guztija / jo ta lertuko dabela uste. Enb 61. Horra zangoak horman / hertxiki hartuak: / Nausi dena urrikal! / dio xinaurriak, / Horma, nausi baitzazkit, / utz ene zangoak. / Hormak ihardesten du: / Gaixo xinaurria, / Niri aise nausi zait / iguzki bizia; / Urtzen eta suntsitzen / ahal nau guzia. Etcham 114. Egiten dute korro eta artzen dituzten ema danak erdian. And AUzta 66. Ogei ta zortzi urte zituan egunean ito omen zan. Kotxean urak artuta zeudenak ateratzera joan da bera galdu ura ta beste mutil bat. Uzt Sas 159.
azpiadiera-1.4
4. Tomar por, coger por; tomar como, coger como. (Con sust. en caso absoluto indet. como complemento). Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur.
Labrit eta Errege / aita seme dirade, / Kondestable Jauna / ar bizate anaie. Condest 1ss. Zeren hura emazte hartu baitzuen. Mc 6, 17 (He, Dv, Leon, BiblE emaztetzat (emas-, andretzat) hartu). Ararteko har dezala Birjina Ama Saindua. EZ Man I 50. Har dezagun geure aitzindari San Tomas. Ax 574 (V 368). Dohainetan neduke / Haren zerbitz'ahala. / Baletsa Iaungoikoari / Har nenzan zerbitzari. O Po 38. Zure bizitzearen xuxentzaille eta nausi hartzen baduzu, hura zurekin bazendu bezala bazabiltza. SP Phil XIII. Zer egiten dü Ezkonzia sakramentü? Ezkonzen diren bien hitzez, edo [...] algar senhar eta emazte hartzen diela erraitiak. Bp I 81. Zorigaistoan artu indudan neure etxean kriadu. Acto 125. Arturik bitarteko Birjiña txit Santa. AA III 578. Musde Vivie jaunak hartü zin espusa / Pariseko depütatü baten arreba. Etch 552. Izar argi eder bat / lagun arturikan / iru errege datoz. Echag 30 (cf. ib. 117 artu du laguna, en rima). Ezen intsolenki, hartu ginduena yuie itzultzen da akusatzaille. Gy 262. Margarita Baloa andre zuen hartu. Hb Esk 79. Iñazio hartu zuten buruzagi. Laph 103 (73 lagun hartu). Gimon barbera lagün hartürik jin zen gure herstera. ChantP 318. Salba zak arima / ararteko harturik / Ama Birjina. Bordel 107. Ez liteke itsusi / Baldin Monho gidari / hartu balute Parisen. Monho 54. Ama biziotsua, hire haurrentzat / Mundurat sortu hintzen, heien kaltentzat, / Dudarik gabe. / Nork nahi dun har detzan etxeko andre? Elzb Po 218. Zerbützari leial eta jinkotiar bat lagün hartürik. Ip Hil 186. Mutil gazte prestu bat bere senar hartu. Etcham 171. Beren gerizatzaile hartua zuten ixtudiantek Andre dena Maria. StPierre 33. Ni geldiko nitzake / morroi artzekotan. Tx B 113 (I 210 lagun artu). Alabak badauzkazu / artu nazazu sui. Ib. 110. Hemen behar dugu Freud irakasleari zor diogun berjakintzapetiko haren adigai berria lagun hartu. Mde Pr 346. Gero, aita erakarri zun, gogoz bestera ere, ni maisu ar nindezan. Or Aitork 138. Nogez sarjanta, gizon galanta / Hartu du kontseilari. Zerb Azk 104s. Bera irudigai artuta asto-lasterrak egitea zirrara ikaragarria egin zion Xalbati. Etxde JJ 199. [Zure senharra] handik jin daiteken artian / eskutari ni har nezazu etxian. Balad 63. (235 lagun hartu) Orhoit giten ere bazter guzietan haurrak nola zoazkion ondotik, eta nola berak bere lagun hartzen zituen, misionest ttipi batzu bezala, erietarat bere ordain igorriz, kurutzefika eskuan. Ardoy SFran 293. Hitzak aldaturik, bigarren argitaraldia [...] hartu dute gidari, lehenbizikoa, Agirrerena berarena, hartu beharrean. MIH 170.
v. tbn. Tt Arima 69. Lg I 288. Monho 96. It Fab 124. Lard 190. Bv AsL 91 y 113. Zby RIEV 1908, 760. Enb 54. Barb Leg 129. Bilbao IpuiB 221. BEnb NereA 101. Uzt LEG I 193.
azpiadiera-1.4.1
(V-arr-gip, G-azp, AN-gip, BN-arb ap. Gte Erd 149; Lar, H). (Con complemento con suf. -tzat). "Tomarlo por oficio, ekintzat artu" Lar. "Acriminar [...] deungarotzat, deungaro egintzat artu" Ib. "Adoptar, tomar a uno por hijo, semetzát edo alabatzát artu" Ib. "Prendre pour, juger, estimer capable de; zerentzat hartzen nauzu" H. "Alabatzat artu nindun (V-arr-gip, G-azp, AN-gip, BN-arb)" Gte Erd 149. v. ONTZAT HARTU. Tr. De uso gral. salvo en suletino.
Nik, Martin, i, Joana, arzen aut neure alarozatzat eta ik ar nazan ire esposotzat. PromUt 103. Nik fedea p[ro]metatzen derauzut ez berze senarrik egiteko eta senarzat arzen zaitut, Martin de Egilleorrek nai badu. (Aoiz, 1551). FLV 1992, 64. Onestidade parebagea / fundamentutzat arturik. Lazarraga A23, 1195v. remediotzat ar ezazu / zeurorrek sufrietea. Ib. B5, 1164v. Estilo onzat artu dozu / erro bakotx bat jaiztea. Ib. B5, 1159v. Banabil burua ezin sinisturik erasuna elikaturatzat arturik. RS 76. Exenplutzat arturika / Bautista bedeinkatua. MPortal 71s. Zeren adoptatu eta zeure haurtzat hartu bai-nauzu. Mat 269s. Zeruko izarrek dute / Iainkotzat ezagutu, / parabisuko Korteak / bere Erregetzat hartu. EZ Noel 56. Halakoaren hitza dirutzat hartzen duzu. Ax 127 (V 84). Bere etxean artu legian kriadutzat. Cap 118. Ni naiz erregeren andregaia, nahi banauzu maitetzat hartu, gidatuko zaitut haren ikustera. SP Phil 177. Nik ere erran nahi dut, noiz eta ere hitzak baitiratezke eskuarazkoak eta eskuararen erregelen eredura moldatuak, arrozoin handirekin hartu behar direla eskuarazkotzat. ES 103. Erregek [...] España guztian Maria Santisima bere Konzepziño garbian Patronatzat artu dau. Cb CatV 101s. Esaten zuten Jesus bera, berak nai ta ez, beren erregetzat artu behar zutela. Mb IArg I 252. Gizonaren semea hartu behar duzue exenplutzat. Lg II 213. Badira kristinau pekatubari gorroto deutseenak, artu daruezanak pekatutzat pekatu ez dirianak Jangoikuaren aurrian. Mg CO 150. Meditazioneko geitzat edo sujetzat hartu behar du bat bederak bere beharrei dagokoten egia. Dh 99. Itxura biribil hura / gasnatzat du hark hartzen. Gy 55. Lahirigoien-Garat hartu du suhitzat, / Erakuts ditekena aberats mirailtzat. Hb Esk 111. Deklaratu eta artuten zala Bizkaiko semetzat D. Casto Mendez Nuñez. (1866). BBatzarN 231. Eta artu dau Santanak / guztiai entzunda / bertako Erreginatzat / Isabel segunda . Azc PB 208. Saritzat andereak zonbat zaukan hartu? Ox 154. Beren begitarte zimailaz ere ez, bainan garaitiko zer guziez Baigorritik etxerat itzultzen diren Bankar batzuentzat hartzeko litazke. JE Ber 50. Jauna, ez ahal duzu ene alaba piltzar batentzat hartzen! Jakin-azu gure familia bethitik ohoragarria izan dela. Larz Senper 88. Ametsezko gaztelua egiazkotzat artu du-ta. Vill Jaink 143. Naiz lagunak par egin, naiz txorotzat artu. MAtx Gazt 45. Neska gazte bat hartu baituzu / bizi guztikotz andretzat. Mattin 76. Zerria basurdetzat / hartzekotan hola, / ihiztari horiek / etxean daudela. Xa EzinB 64. On-ustian esandakua etzazu burlatzat artu. Uzt Sas 133. Jakiña zegok, i artu bear lapurtzat, eta iri egin bear danak kozka. Alkain 41. Txorien arteko mozolotzat artu ete naben pentsetan ipiñi ninduen. Gerrika 211. Eredutzat hartu dituen antzinako liburuak. MIH 252.
azpiadiera-1.4.1.1
Bigarren edo hirugarren urthean, aberearen adarri egiten zaio ondoan, erreztuna bezala, zamar bat, eta urthe oroz haren gaineko aldean bertze bat. Erreztun hekiek khondatuz, ezagutzen da aberearen adina. Azpiko erreztuna hartzen da bi edo hiru urtheentzat, eta bertzeak batentzat bakotxa. Dv Lab 239.
azpiadiera-1.4.1.2
(Con sintagma con suf. -tzako ).
Zeanuriko seme bat emen arturik eredutzako. BEnb NereA 144.
azpiadiera-1.4.2
(Con sintagma con suf. -(r)en ).
Arzen dut neure emazteren <sem-> Johana hau, eta on eta leial naizakanala dudanaz eta dukedanaz. (Huici, 1506). FLV 1992, 57.
azpiadiera-1.4.3
(Con sintagma con suf. -tan ).
Konfesatzen duzu eta aithortzen, ezen zuk hartu duzula eta hartzen zure senhar lejitimotan N presentean dena. Ins B, 6r. Eia bada, / Ordua da, / Zuretan has ziteen / Ene hartzen / Eta ohartzen / Zeren zordun zaudeen. 'Il est temps que vous commenciez à me traiter comme votre eta à considerer que vous avez une dette envers moi' . O Po 6.
azpiadiera-1.4.4
(Con sintagma con suf. -tako ). " Beren umetako artu dute (AN-5vill)" Gte Erd 149.
Kreatüra oroz mesperetxatia, eitzia eta ezdeusentako osoki hartia izan nadin. Mst III 41, 2. [Librüñü] gidatako hartü ükhen diena. Mst II (III 10, 2 zerbütxaritako har). [Alexandro erregea] ilzen zela ezagutu ta artu zituen bere soldadu zenbait Erregetako, ta irabazirik utzi zuen mundutik eman zion bakoitzari bere zatia ta erresum ta erreinua. Mb IArg I 222. Har gitzazü zük ere bethikoz zure haurretako. Ip Hil 221. Auek gezurra artu dezakete egitako. Inza Azalp 24. Artu nai izan zuen bere semetako. Ib. 45. Beste nur nahik egiatako hartüren zutian. Const 25. [Han] zitzaitan bada agertu apez-jauntziarekilako gizon ttipi gaztesko bat, Jesuita batendako hartu nuena. JE Ber 57. Neskametako artu zitañenan eta neskame zegon. Or Mi 18 (v. tbn. Or Tormes 13 semetako artu). Pierris, hartzen duzia zue espusatako Katixa? PierKat 47. Frantses zozo baten dako hartzen zuen mutiko bati ezti eztia ihardetsi zion gaixo misionestak: Zertako mintzo zaizkit hola? Ardoy SFran 232. Gaixtagindako hartzen al naiz ni / entzun eta zure hitza. Xa EzinB 126.
v. tbn. Elzb Po 219.
azpiadiera-1.4.5
(Con bezala, gisa, moduan...).
Hartzen zaitut gida bezala / Patroiñ bezala maitatzen. 189. Italietako mendiei behera hari zirelarik, erori zitzaioten zalditik gizon gaizo bat, gidari bezala hartua zutena. Jnn SBi 108. Jaunak bere amatako artu bear zuana, ezkondua bear zan izan. Aurrena, gañerakoan juduak neskatx galdua bezala artuko zutelako. Inza Azalp 57. Aita, pekatu egin dut zeruaren aurka ta zure aurrean, eztut geroztik merezi zure seme deitzea, zure morroietako bat bezela ar nazazu. Ir YKBiz 301. Martiñen andra alargunak, alaba bezela artu ninduana. NEtx Antz 32. Nere alaba bezela artzekotan, ondo ziñez, ekartzeko esan nion. JAIraz Bizia 95. Olerki onek obe luke azkeneko emezortzi ahapaldiak kendu baledioz [...]. Luzeegi egiten da Oda bezala artu nai ukan ezkero. Or ( in Gazt MusIx 32 ). Sekulako ilkintza gordiñak epopeyan goitarrak bezala artu izan dira. Gaizkille aundiak heroe biurtu. Vill Jaink 177. Erri ontan zu izan zera su-emantzaille arrunt bat bezela artu ez nazun persona bakarra. Lab SuEm 171. Eta lurbirak uzta eta ekaitzen egille altsu bezala artu nai izango ote zaitu? Ibiñ Virgil 70. Meza-laguntzaile gisa artu ninduen. Alzola Atalak 120. Egundik goiti seme bezala hartzen zaitugu guk, Emil. Xa Odol 289. [Okerrena da] apaingarri gisa hartu dituztela. MIH 195. Beraz, nola esango nizueke, alde horretatik birjina moduan, edo dontzeila moduan har nazakezue; ez dut gehiegizko pekaturik egin. MEIG IX 66.
azpiadiera-1.5
5. (G-azp ap. Gketx Loiola; Lar, Añ). Afectar, atacar (a alguien), apoderarse (de alguien) (una enfermedad, mal, emoción, sensación, sentimiento...). "Diole la tarantela, aldiak eman dio, tarantelak artu du" Lar. "Antojársele a uno, [...] guzitiák, nahikúndeak artú" Ib. "Desvanecerse la cabeza, zorabiatu [...] zorabiak artu" Ib. (tbn. en Añ). "Hacerse, ponerse roñoso: (V) ugertu, ugerrak artu" Añ. "Artu (zerbaitek norbait). Apoderarse uno de una idea, grabarse una idea. Pentsamentu onek asko artzen nau" Gketx Loiola. v. DEABRUAK HARTU, LOAK H., LOZORROAK H., HOTZAK H.. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
Othoi, parti gitezen, / Jendiak diradela hasi bekhaitzen. / Laidok hartu gabe parti gitezen / Jendek irrigarri gerta ezkiten. E 197. Ezen izidura batek har zezan hura eta harekin ziraden guziak. Lc 5, 9 (TB ezen beldurrak hartu zuen hura, Dv lazturak hartu zituen; He izialduraz bethe zituen ). Logale handi batek harturik. Act 20, 9 (He loak garaiturik ). Artu nengianean kolereak. Lazarraga B20, 1193r. Izerdi batek artu ninduan. Ib. B21, 1199r. Deusen periletan garenean, zenbait izialdurak hartzen gaituenean, eta finean Espiritu gaixtoak tentatzen gaituen guztietan. Mat 43. Guardia egin gabez dik gaitzak hartzen erhoa, / Orhoit adi nola ioan zen bortz Birjinen leloa. EZ Man I 137. Baita konsola dezagun, gaitz handiak hartua / Eta pazientki paria etsaien afrontua. Ib. 14. Ezen ez ninduke nihoiz ahalkeak harturen baldin hek behar bezala banitu begiratzen. EZ Eliç 208. Egiteko batek hartzen zaituenean. Ax 438 (V 286). Hemengo eritasunek eta oiñhazek, eztute komunzki, behin ere gorputz guzia osoki hartzen. Batean begietan duzu min [...] bertzean eskuetan. Ib. 589 (V 379). Ez sobera aphal, desperazioniak ezkitzen har. Tt Onsa 167. Ez bide-daki San Agustiñek zer darauzkion, zorabiak artu du bai; baña amorezko zorabiak. Lar SAgust 15. Hersidürek ustegabian hartü nizie, salba nazazü oraidanik. Mst III 29, 1. Zerua galdu ta suleze infernua irabazi dutelako miñak arzen die bihotza. Mb IArg I 278. Bere pekatuak gatik gaitz andi batek artu ta korde gabe ill otza bezala erori zan. Cb Eg II 185. O zer aserre bizi infernukoak artu ta [...]. Ib. 106. Luisen biotza argi bero bizi batek artu zuen. Cb Just 29. Artu zuten bereala sabeleko min edo ala portitz batzuek. Mg CC 248. Guazan berala egarriak harturik nuk. PierKat 48. Alde orotarik inguratua nauka su izigarri hunek, guzia hartua nauka, iretsia nauka. Dh 154. Eta bada? Baldin Jainkoaren ikhuste haren iduri xoil eta itzal batek hanbatetaraino hartu ta xoratu bazuen Apostolu handi haren bihotza [...]. Ib. 175. Artu eban Adan lo gogor batek. JJMg BasEsc 30. Efratara baño lenago aur-miñak artu eta mundura zuen seme bat. Lard 46. Semea gaitzak artu eta iltzeko zorian zegoala. Ib. 193. Mendi batek lehertu nahi du gorphutza, sukharrak hartu du burua. Hb Egia 62. Geiso txar batek baña zinduzan / Iya antxiña zu artu, / Urtiak asko juanagaitik / gatxak aurrera jarraitu. AB AmaE 21. Egarri handi batek hartürik niagozü. ChantP 378. Guziak izu laborriak artu, eta gertakari ura beren gurasoai kontatzera lasterka joan ziran. Arr May 108. Pozaren andiz gorputz guziko ikarak artuta zebilltzan. Arr GB 121. Bi gizon gazte, komenturat ethorri bezain sarri, eritasunak hartu zituen. Laph 233. Besua jaso bezain laster Monaldok Ines jotzeko, oñaze aundi batek artuta gogortu zitzaion. Bv AsL 95. Ezkabeak edo leprak hartua zen bati, garbitu ondoan bere esku okhazta edo nakhaizgarriak. Jnn SBi 81. 1847n, Ikhara batek eta oiñhaze gaitzek hartü zien haren khorpitza. Ip Hil 86. Gaiso txar batek artu eban. Azc PB 56. Emeki-emeki hartu du gaitzak, geroago azkarkiago. HU Aurp 149. Hiltzeaz orroitzearekin, bihotz ilundura batek hartzen zuen. Ib. 134.
( s. XX) Bainan aithor dut notariaren azken solasak aditzearekin ezin egon batek hartu ninduela. JE Bur 98. Itzegile bilhakatzeko tirriak hartua ninduelakotz othe? Ib. 59. Adin azkarrian errematismek hartü zien. Const 42. Egun batzuek aurretik eritasun txiki batek artu ninduelako, ez nuen serbitu. Muj PAm 24. Jaungoikoaganako maittetasun bizi-biziak artu bear luke gure biotza. Inza Azalp 132. Anka reumak artuta daukat / nago iztarreko miñez. Tx B 216. Eta orrattiño gatxak naiko artuta eguala aurkittu eban. Otx 163. Ontan andereak ikarak artu ta aien eskuetako urre-kuskuak erori egin. Or Mi 39. Naigabe barren batek artu giñuzen. Ib. 128. Jaun San Gabriel jarri zitzoen / belaurriko aurrean / izu andiak artu zuen [Ama Birjinak] / gura antxe ikusi zuenean. Balad 185. Amorru beltzak artzen du / ta an doa Mari su ta fu. SMitx Aranz 21. Bet-betan, ezin erranezko harridura batek hartu baitzuen eliza guzia. Lf Murtuts 27. Ta zu, gazte, Andre Mariak orren artua bazaitu, nik ezingo zaitut baztartu. Andre Mariari ta berorri zor izango diot nere zoriona. NEtx Antz 68. Gaitz au erasten zaio biziki insignis, piñu azkarrari [...]. Izai edo abetoari askoz gutxiago edo batere ez, nun-da inguruan gaitzak oso artutako piñudiren bat ez daukan. Munita 93. Gerotxoago aretxari be eldu yakien euren gatxa. [...] Pagaduiek etzituen gatxak artu. Akes Ipiñ 25. Otzikarak artuta gisan, gora ta bera mugiarazten. Txill Let 22. Mayi, bildurrak artuta sukalde bazter batean ixil-ixilik zetzan. Etxde JJ 30. Eta berriro ikarak artuta zer esan etzekila gelditu zen. Ib. 241. Arrantzarako gogoak artuta zegoan. Lanean aritu bear, ordea. Anab Poli 105. Zientzia [...] zeatz oien mozkorrak eta zorabioak artua dauka. Vill Jaink 36. Eñaut halako arrangura batek hartu zuen. JEtchep 54. Esperantza berri batek harturik, sutan bezala zagon. Ib. 64. Ha! Zer hau! Mendiko minak hartu hi ere? Larz Iru 90. Aita erreumak artuta zebillen aldi artan. NEtx LBB 22. Izerdi otzak artzen nau amesetan larri. Ib. 352. Atsegin alai batek artu ditu soroak, oianak. Ibiñ Virgil 46. Beldur batek hartua nago ni ere, orain artean idatzi ditudanak ikusita. Xa Odol 18. Enetzat segurik, negurrian huts egitea, eta gero eta gehiago gertatzen zaut, rimaren bilatzeaz sobera hartua naizelakotz izaiten da nik uste. Ib. 60. Artzaiñ eta laborari / osoki lanek hartürik. ' Puisque bergers eta paysans s'adonnent à leurs travaux' . Casve SGrazi 154. Urte bat eta erdi aldera gaixo txar orrek artu eban. Gerrika 286. Haurrek, ordea, sumatu zuteneko, beldurrak harturik, lasterrari ekin zioten. MEIG IX 104. Noizean behin, bere hondamendia eta etxekoen eramankizunak gogora zetozkionean, haserre kiskalgarriak hartzen zuen bat-batean. Ib. 97.

v. tbn. Ur MarIl 35. Kk Ab II 88. Ibiñ Virgil 35. Larre ArtzainE 311.
azpiadiera-1.5.1
(Lar, Dv). (Part. o part. más -rik, con complemento en instr.). (Estar) afectado (por una emoción, sensación, enfermedad...), poseído (por una idea, pensamiento...). "Estar agitado, ibilleraz, mugieraz artua, betea egotea" Lar. "Zaherido, lotsageriaz artua" Ib. "Egia hortaz ontsa hartuak bagine, si nous étions bien pénétrés de cette vérité" Dv. v. BURUA HARTU.
Ioanaren betheginzarrea. // Batez nago harturik / Hura gogoan sarturik / Ezin hil, ezin biziz / Nago net eiharturik. O Po 33. Zure bihotza haren edertasun falsoaz ia hartua eta xoratua dela. Mih 64. Jesu-Kristok agertzen du bere loriaren arrajo bat Thaborreko mendian; haren soinekoak elhurra bezain xuri, haren arpegia iguzkiaren pare. Jaundone Petri guzia hartua dago horren ikhusteaz; [...] haren nahi ta atsegin guzia liteke bere gainerako egunak mendi hartan iragatea. Dh 175. Gorphutza guzia gaitzez hartua, arima guzia nahasia den denboran. Ib. 123. Bere salbamenduaz hartuak diren arimen lehiarazteko bilkhua saindu huntan sartzera. JesBih 392. O amodio ederraren Ama, egizu [...] zure Esposaren alderako amodioak harrapa ditzan hainbertzetaraino gure bihotzak, non, amodio sakratu hortaz osoki hartuak gure bizian [...]. MarIl XXIII. Gaixoa bazagon beraz hartua melankoliaz. Gy 116. Orkatz hura bezain xoro / garela zait iduri, / Probetxos zaikuna dugu / prezatzen ohi guti: / Kaltekor edo inutillaz, / hartuagoak gaude. Ib. 64. Horko zen Lissarrage, / gizon argitua, / Bainan Kalbinen hitzaz / sobera hartua. Hb Esk 149. Gau batez, bihotz guzia Jainkoaren amodioaz hartua, belhauniko erortzen da Andre-dena Maria baten aitzinerat. Laph 23. Egiaz ere, bi eritarzün gaitzez hartürik zen gizuna. CatS IV. Izan zadiela azienden ondotik edo etxeko lanetan, haren izpiritua bethi Jainkoaz hartua zagon. Jnn SBi 69. Ostatuetan berant egoiteko eritasunaz hartua bazare, bazkal-eta etxean geldi zaite. Arb Igand 145. Eta minez hartürik beitzian khorpitza. Ip Hil 150. Eta hil direnean, herri guzia eta auzo herriak oro hartuak holako gizon on baten galtzeaz. HU Aurp 167. Leherra baitire, azkarki gogoa eskuara huntaz hartua dutenak. Ib. 197. Arrotzak elgarri baitaude: nola ezkiren guhaur huntaz [eskuaraz] hartuago, huni atxikiago eta jarraikiago. Ib. 195. Zer ari zare hor, orai ere, iduri eta saindu? Jainkoaz baizik ez hartua, zu? Barb Sup 52. Ikusi duen argiaz arras hartua, muthikoak erraiten dio orduan amari: behar dutela handik gan. Barb Leg 129. Pertsuak ezartzeko ari zauzkit denak, / euskaldun kirola bat gorets lirotenak; / bihotza gauza batez hartua duenak, / errex eginen ditu haren goresmenak. Xa Odol 281.
azpiadiera-1.5.1.1
Hegaztiñ antsiatua, / Bere eginduraz hartua, / Sartzen da banitatean. Gy 179. Mandoa bere ethorkiaz hartua. / Abade baten mandoa / Bere hidalgiaz hazia kaskoa / Bere Ama behorraz baizen etzen mintzo. Ib. 139.
azpiadiera-1.5.1.2
Zioten ere zenbeitek: bere buruaz hartua zela. Eta gero? izpi bat hala izan balitz ere, ongi gutiago egin ote du? Eta nor da deus itzalik gabe? Bainan ez zen eta ere hala. Bertzeak ba: ahaideak eta adixkideak handizki hartuak ziren hartaz. Gutiagoz dire hartuak zenbeit! HU Aurp 114. Ohore zitzaion ere bertze hiru etxeko alaba, hartaz hartuak izanik eta berek senhartzat galdaturik. Hiruer eza eman zioten. JEtchep 51.
azpiadiera-1.5.2
Maisu Juan, badakit erdiz erdi artuten zaitubala ipuin onen esanguriak. Mg PAb 103 (ref. a una fábula; v. tbn. en contexto similar VMg 79: zeinbat artzen ote ditu Ipui onek? eta zein ederki erakasten digun Txindurriak iges egiten alperreri! y Zav Fab RIEV 1907, 536: zeinbat ipuiñak / artzen ditu / euren gauzetan / itsu itsu: / ta bestênetan / yakin argi / zer egin / bear ta zer itzi ).
azpiadiera-1.6
6. (Empleado con susts. que expresan sensaciones o emociones, como atsegin, pena, poz, bozkario, banitate, erruki, kolera, etc.). v. AMORRUA HARTU, ARRANGURA H., ATSEGIN H., BELDURRA H., DAMU H., DOLU H., GUSTU H., INBIDIA H., KONFIANTZA H., KONTENTU H., LOTSA H., MIN H., PENA H., PIETATE H., PLAZER H., POZ H., SUSMO H.. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
Hel akigu, guzaz konpasione harturik. Mc 9, 22 (He gaitzatzun urrikari ). Utra atsegin andia artu eben. Lazarraga A, 1142r. Ez bildurrik zeuren biotzetan artu. Ib. A, 1153r. Ez atseginik arzaiteko. Ib. A19, 1190r. Eta ene etsaiak ene baithan deusen pretenzionerik ez harzea gatik, o ene Iainkoa! gomendatzen deratzut [...] zure karguan gelditzen naizela. Harb 412. Zeinek ere baitu ogena / Berark dezan bak'isuna / eta har ahalkeizuna. O Po 43s. Desir onak harzera eta perfektasun guziei lotzera molda gaitzatzu. Ib. 57. Aitzitik handik hartuko du konsolamendu eta alegrianza handi bat. SP Imit III 22, 4. Bake onean dagoenak eztu nihortaz ere suspitxarik hartzen. SP Imit II 3, 1 (Mst ustekeria, Ol peko ). Eztuzu ere hainitz tristezia hartu behar, batzutan iartzen bada zure kontra. Ib. 1, 3. Birjinaz opinione gaixtorik hartzeko seinalea handi eta bortitz izanagatik, berak etzuen hura niholatan iujeatu nahi izan. " Pour lui faire concevoir mauvaise opinion de cette vierge" . SP Phil 347 (He 350 opinione gaxtoa hartzeko ). Largatzen bagare konpainiari amor eginez irri egitera, iokatzera, dansatzera munduarekin, eskandalua hartuko du. Ib. 427 (He 431 mundua eskandalizatuko da ). Baldin eri naizenean desira hartzen badut predikatzeko edo meza sainduaren erraiteko, bertze erien bisitatzeko, [...] egiteko halako desirak ez othe dira alfer, halaz eta denbora hartan halakorik ezin daididanaz geroztik. " Si étant malade, je désire prêcher ou dire la sainte messe" . Ib. 387 (He 391 desira hartzen badut predikatzeko ). Ez iakin idurik egitea, ohi da erremedio hagitz sendagarriago, ezen ez sentimendu hartzea. Ib. 223 (He 225 sentikor agertzea ). Eztugu zer dudarik har herioa [...] ohoiña bezala jinen dela. Tt Onsa 62. Harzazu miserikordia eta pietate nitzaz. Tt Arima 26. Iauna, konpasione har ezazu zure kreatura pobrez. Ib. XIV. Eta baldin bazoas Pertuchatik kanporat uest noroesteko arrutan estuzu hartu behar beldurtasunik Ollonako berjesentzat. INav 36. Zenbat igui edo aborrezimentu artu bear zaion pekatuari. OA VIII. Eztut nahi loriarik eta bozkariorik hartu zure baithan baizen. Ch III 40, 5. Artuko du damutasuna bihotzetik. Iraz 51. Xuxpitxa ariñen hartzeko usantzan bazare, galtzeko hirrisku handian zeroni bethi izanen zarela. He Gudu 113. Gaiza bano [...] da gero jinen diren gaizetzaz nahasküra edo alagrantzia hartzia. Mst III 30, 2. Gisa berian eztü boztario handirik hartüren banoki. Ib. 46, 4. Behar düzü, zure büriaren egiazko mesperetxü oso bat hartü. Ib. 13, 1 (SP mesprezio handi bat egin, Ch mezprezatu ). Eztüzü behar segürantzarik hartü. Mst I 25, 1 (SP seguranzarik hartu ). Arrazureki arren gihaur ümiliatzen ahal gira, seküla banitaterik hartü gabe. Ib. 22, 6. Artu, bada, berarekiko debozio andia. Mb IArg II 323. O zer ikara nik artu bear det, orrenbeste gertatuko ote zadan! Cb Eg II 106 (v. tbn. Kk Ab I 70 ikarea artu ). --Zer da kontrizioe? --Arzea damu eta sentimentu andibet Jangoikue ofenditues nordenagati. CatUt 22.
(s. XIX) Pekatu andirik egin ditualako banidadea artzea, pekatu mortal berria da. Gco II 22. Ez diozu eman bear emazteari zeloak artzeko biderik. AA I 589. Ez kezkarik artu guk bear degun janaz eta jantziaz. Ib. 600. Gizonaren bihotzak hartu duken maithagunerik suharrena. Dh 177. Artu zeuben bijotzetan guzurraren gorrotua. fB Ic II 181. Onek artuten dau guztizko atsakabe, edo sentimentu bat, eta ain andija, ze nosbait pekatu mortalian jausi bada, eztau beste ainbeste naibage artu [...], ezta ainbeste tristetu. Astar II 34. Tresna tzar horrendako hartu du gutizia. Prot 67. Jakoben semeak barrunen zerabilten asmoa ain ondo estali zuten, non, Sikemgo aita-semeak etzieten igerri, eta susmorik edo sospetxarik ere artu. Lard 45. Ez da abilezia urgulu artzia / hiltzeko sortua da mundu guzia. Bordel 75. Ta orduan herra saindu bat hartzen zuen bekhatuarentzat. Laph 235. Zer pozaldi eta lasaitasuna artuko zuen. Arr GB 96. Hobe diagü bai egonik / hartü gabe banitate / hi tallür hizan bezala / ni zintzarri egile. ChantP 384. Eta nik ere Errosario santua errezatzean artu det esperantza sendoa gaur emen ikusiko zaitudala. Zab Gabon 50. Pekatariyak artu dezagun / dolori au biotzian. Xe 382. Motrikuko jendiak / kolera artzen du; / gaizki nai duen batek / gezurra esan du. Ib. 287. Erruki piskatxo bat arren arzadazu / Zergati aspaldian ez dedan jokatu. AB AmaE 399. Nork ez artu inbidia / Gillermo ari begira. / Gaztetasun ta bizia / Bazizkigun pintatzen. Ib. 395. Jaunak, egon zaitezte / al bada bakian; / gorrotorik ez artu / alkarren artian. Ib. 395. Jaunak, egon zaitezte / al bada bakian; / gorrotorik ez artu / alkarren artian. Arrantz 38. Len-bai-len juateko leia artu zuan. Bv AsL 133. Zer nahi duzue? egin dut egin-ahala bekhaturik gabeko kolera bat hartu nahiz, nere bihotzari ere lotu natzaio bi eskuz, eta ezin arthiki ahal izatu diot begitartea. Jnn SBi 70. Poztasun andi bat artu dot zu emen ikusi zaitudanean. Ag AL 21. Artu bere errukia. Itz Azald 207.

( s. XX) Debotek ez tüzie ürgüllü hartzeko / Orok üzten zütie lotsaz zientako. Xikito 9. Ene jein ona: ene baitan dago orren karta, konen amaseigarnekoa: boztario artu nionak eznu eiztan konxabatra eskribitu bage. Mdg 139. Tamal andija artu dogula danok Jonen erijotziaz. Echta Jos 68. Erruki gogorra artu eutsen neskatilla orri. Ib. 81. Ainbesterañoko urgullua artu zuen famili orrek. Iraola 26. Eta alako errabiya artu zuen, atera zan sagardorik pagatu gabe. Ib. 60. Nik ikara andija artu neban, igarri neban ba axe zala Baltzolako gixon [...] uletsuba. Kk Ab II 99. Aulestiarrak egin eben / sentimentu artu, / iru puntuarekin / atzetik gelditu. EusJok II 47. Lagun-urkuaren atsekabe ta lorren errukija artuten. Otx 73. Alako zirrara Gorrik artu du bi bider. Or Eus 58. Ta an izua artu zulako. " Del susto que allí recibió" . Ib. 159. Sugeak eldu izan bai'lio ere, etzuan alaingo biozmiñik artuko. TAg Uzt 100. Emazteki gaixoak izigarrizko disgustua artu zuen bere senarraren nardagarrizko ebaskoakin. Izeta DirG 122. Au da lasaitasuna artu dedana, ongi zerala jakin dedanean! NEtx LBB 80. Joaitean artu nuen naigabe samiña / hala nola betiko berexi bagina. Xa Odol 307. Baiña alakoxe ikara artu nuan nere nagusia erorka ikusi-ta. Berron Kijote 174. Bermiorantza ortik genduan / esperantza apur bat artu. FEtxeb 23. A zer deskantsua artu genduan! BBarand 123.
azpiadiera-1.7
7. Tomar, coger, considerar, entender, interpretar (de algunar manera, en determinado sentido: a broma, literalmente, a la ligera, desde un punto de vista u otro...)). "Tomar a pechos algo, alaikiro, gogotik zerbait artu " Lar (tbn. en Añ). v. ESTU HARTU (b), GAITZERA H. , GAIZKI H. , GAIZKIRA(T) H. , IDURITIK HARTZERA, ONERA(T) H. , ONGI H. , TXARRERA H. Tr. Documentado al Norte hasta principios del s. XX, época en la que se hace menos frecuente. La mayoría de lo ejs. meridionales encontrados corresponden al s. XX.
Anaie, deitzen dirade Hebraikoz, ez haurride diradenak solament, baina ahaide guziak-ere: eta jeneralki hartzen denean, erran nahi da hanbat anaie nola arreba, eta ez mundu hunetako, aita-amen respektuz, baina Iainkoaren respektuz. Decl ã 1r. Gertha eztadila rraiten denean, hartzeko da, ez gauzák hala heltzeko perilik balu bezala, baina neholere ezin hel daitelako repostatan. Ib. 3v. Orena, ezta Skripturán orain usatzen dugun manerara hartzen, ezen lehenago eguna luze bazén labur bazén, iguzkiaren ilkhitetik sartzerano partitzen zen hamabi orenetara. Decl ã 4v. Hala plazer baduzu, ene borondate ona oneko partera hartuko duzu. Harb ã 8r. Ordea den bezala eta behar den bezala denboraren hartzera, edirenen dugu, deus guti dela, mehar dela eta labur. 'Pero si tomamos el tiempo como se debe y como es' . Ax 155 (V 102). Orobat diot ohorezko eta errespetuzko hitz batzuez, zeinek, zorrotzki harturik, ezpaitirudite egiazkoak direla. SP Phil 207 (He 209 zeiñek bere baitarik baitirurite ez direla egiazkoak). Ene adeskidia, bekhatoria, etzitiala othoi ofensa, eztezazula othoi, alde gaitzera har, eneganik, eta ene lumaganik ezpalin baduzu errezebitzen balakurik. Tt Onsa 14. Ene konseillia alde onera har ezazu. Tt Arima 115. Nahiz har dezagun hura egina den molduratik, nahiz beha diozogun hura trabaillatzen den moldetik. He (ap. Dv, que interpreta 'soit que nous le considérions au point de vue de sa conformation, soit que nous regardions sa manière de travailler'). Egia da, animak gorputzetik irten, ta bereala Jainkoari kontu ematera joan bear duela. Alere soseguz au artu nai det, eta nere modura begiratu. Cb Eg II 100. Badirudi, fedeko egia andi au sinisten ezdedala: ta amets, edo ipui bat bezala ori guzia artzen dedala. Ib. 26. Gauza fedearen begiekin hartzera. Lg (ap. Dv, que intrepreta 'à considerer la chose avec les yeux de la foi'). Hunelako gauza, hunen arinki hartzea, eternitate guzia mentura baten gainean uztea. Dv LEd 212. Ai Jauna! nola jasanen dut zure begiko argitasuna [juiamenduan] ? Nola hartuko dituzu nere egitateak? Ib. 190. Bizkitartean, gauzak diren bezala hartuz, ez dute hortakotz heriotzea merezi. Prop 1883, 44. Legearen hitzari eztemozula zure gogorako itzulirik, bihurdikarik; har ezazu bere jite zuzen eta lañoan. Arb Igand 122. Ez bazituen ere holako solasak eta egitateak beti barna hartzen, badakigu ez diotela ongi egin. HU Aurp 122. Amerika guzia, burutik buru hartuz, bi zati handitan bezala da. HU Zez 44.
( s. XX) Banazka hartuz, baginuke behar bada erraiteko asko bakotxarentzat. JE Bur 108. Elizak ere Gure Aitaren era berean aditzen ditula dirudi itz oiek. [...] Era ontan bakarrik artu ditezke biñipin Jesus ber-berak beste bein erabilli zituanean. Inza Azalp 152. Tentazio itza lasai artzen bada, euskerazko axekaldia da. Ib. 148. Koko itza, alde askotara artzen da euskeraz. Geienean, mamua, inguma, bidutzia edo mozorroa esan nahi du batzuentzat. Mok 14. Emakumezkoa, euskaltzaletasunean, atzeratuta dago. Ez ditu gauza oriek arduraz ta biotzez artzen. Lab EEguna 69. Yesu-Kristoren etortze ori bi aldetara artu diteke: Batzuek uste dute [...]. Ir YKBiz 199. Erran gabe doa ez direla hitzez hitz hartu behar eman horiek oro. Mde Pr 223. Ta ezta txantxetan eta arinkeriz artzeko lana. NEtx Nola 31. Bitara artu diteke representar ori: iduritara ekartzea, eta iduririk gabe oroimenean gertaraztea. Or QA 160. Ioanesen itzak alde aldera artu bear dituzu, zer dioten ez-baiña zer esan nai duten gogoemanez. Ib. 181. Gure oiturak ordea eztik ain zorrotz artzen senidetan zaharrenari uztekoa. Etxde JJ 42. Batez ere Bibliako itzak literalki artzeak egiten zun ori. Vill Jaink 42. Lege morala, era ortara artuaz, zer litzake beraz? Ib. 78. Superstizioa, zion Benjamin Constant-ek, emen, Frantzian, ez oi da artu bere alderdi bitxi eta irri-egingarritik baizik. Ib. 132. Labur, bizitza, bere mami hitsean artua, zer da? utsune aundi bat. Ib. 143. Pasteuren esperimentuek, izan ere, ertsi-ertsian arturik, auxe probatzen digute. Ib. 63. Gauzok bitara ar baititezke, ta oietariko ezer tinkorik ezin baititeke asma. Zait Plat 47. Gauza serioa da txantxetan artzeko. Lab SuEm 203. Gauza ez da parrez artzekoa. Ib. 185. Liburu santuak dion guztia itzez-itz artzen dute. Anab Aprika 53. Ez delakotz arinki hartu behar dena / ama hil urran duen haurraren auhena. Xa Odol 226. Ez du ezer axalez eta arinki hartzen gogoetalari sakon hunek. Larre ( in Xa Odol 17 ). Gatozen bigarren puntura: egin diat eta gainerakoak bitara har daitezke. Nik ez dut esango horrelako anbiguitateak hizkuntzaren onerako direnik, ezta ere [...]. MIH 388. Polonia Euskal herria baino gehixeago da, batez ere azkeneko hau euskaldunen herri den aldetik hartzen badugu soil-soilik. MEIG VII 186. Gauzak beste mutur batetik hartzen baditugu, berriz, harrimenak har gaitzake. MEIG VI 127.
azpiadiera-1.7.1
Izan ere, argi-berritze baten premia bazegoen linguistikan, inon bazegoen. Har dezagun, esaterako, neutralizazioa delakoa. MIH 197. Har ezazue linguistika, berez politika edo erlijioarekin zer ikusi gutxi duen gai elkorra. Halarik ere, gauza jakina da [...]. Ib. 228.
azpiadiera-1.7.2
Tomar por, entender como.
Dineroa zen moneda mota bat hamalaur ardit Franziakorik balio zituenik; baina batzutan hartzen da dinero tornés batagatik-ere. Decl ã 2v. Spiritua, batzutan erran nahi da gizonaren arima, [...]. Batzutan Iainkoaren Spiritu sandua, [...]. Batzutan hartzen da harenganik prozeditzen diraden graziakgatik, [...] eta manera hunetan, spiritua haragiarekin konparatzen denean, gizonaren parte rejeneratuaz hartu behar da. Batzutan adimenduagatik edo razoinagatik ere bai. Ib. ã 6v. Lejionea, zen jendarmesezko banda bat, ordinarioki hamar mill oinezkoren eta borz ehun zamarizkoren kontukorik: eta batzutan gutiago edo gehiago: batzutan hartzen da, armada erraiten bagendu bezala. Ib. ã 4v. Kopa hartzen da zer-ere formatako nahi den edal unziagatik. Ib. ã 2v. Karitatearen izen haur da Grek, eta erran nahi da onheriztea edo amorioa; eta hartzen da Skripturán, gure buruak baino gehiago Iainkoa onhetsi behar dugun amorioagatik. ABC I 5v.
azpiadiera-1.7.3
(Dv).
Considerar que, pensar que; concluir que, deducir que, juzgar que. " Zure solasetik hartzen dut, je conclus de vos paroles que" Dv.
Anastase Abadiak erraiten dizi bazela haren komentian fraide bat laxoki bizi zena, reglak hanbat untsa segitu gabe; hartakotz hartzen zutela etzela behar bezalako fraide bat. AR 435. (interpretado por A. de Lizarza como "juzgar") Nondik hartuko dut sendaturen naizela? Lg (ap. Dv, que traduce 'à quoi reconnaitre-je que je guérirai?'). Eztute loriarik thiratzen bere merezimendu propiotarik, eztute hartzen deus onik dutela bere ganik. Ch III 58, 8 (SP zeren eztadukate deus onik dutela bere buruz). Badakit ere gehiago, heriotze gehien-gehienak supituak izaten direla, eta gehienak uste baino lehen doazila mundutik. Eritasuna arina dela hartzen ohi da hastetik; ondoan uste etzen bezala indarrak hartzen ditu, eta azken orena ethortzen da, guti higurikitzen zelarik. Dh 122. Mixeria Akhelarren zagoen gizon xahar bizar xuri bat zen. Nungoa othe? Jainkoak daki. Izenetik hartzeko kaskoina zitaken. Zerb Ipuinak 518.
azpiadiera-1.7.4
(BN, R-uzt ap. A ; Dv, H).
Comprender, entender, captar. " Ezin har dezaket nola ditakeen gauza hori, je ne puis comprendre comment cela peut être" Dv. "18. saisir, comprendre, entendre; syn. aditzea. [...]" H. "4.º (BN, R-uzt), comprender" A.
Aiphatu ditugun bi mirakuillutarik Gedeonek hartu zuen azkenean finki Jainkoak hura nahi zuela bere populuaren aitzindaritzat, eta garaituren zituela etsaiak, Jainkoak agindu bezala. Lg I 210 (Dv interpreta 'Il se persuada fermement à la fin que Dieu le voulait'). Zer maneraz beraz hobekienik Jinkoa present dela gu beithan har dirogu? AR 76.
azpiadiera-1.7.5
(Dv).
Conocer, hacerse una idea de. " Hortarik har ditake zein gaixtoa den gizon hura, par la on peut se faire une idée de la méchanceté de cet homme" Dv.
Egintza onak ez dira itxurapenetik hartzen; ondoan dagokate xedea, eta xedetik ezagutzen dira. Dv LEd 212. Azienda xurien adina hartzen da hortzetarik. Dv Lab 270. Aberats bat zen ohartu, / Niri begira gelditu / Eta laguner mintzatu: / Mendi-gaineko Maria zauku / Gu bezalaxe beztitu; [...] Uste bainuen lumaren gatik / Zutela xoria hartzen, / Hortan nintzen enganatzen, / Nehork ez zautan behatzen / Ni idurikoek baizen. Etcham 99.
azpiadiera-1.7.6
" Zer hartzen duzu dela? que croyez-vous que c'est?" Dv.
azpiadiera-1.8
8. (G-nav ap. Ond Bac ).
"Ligar, granarse la flor. Loriak artu du, ha ligado o granado la flor" Ond Bac. Cf. infra (11).
Eta nola hartzen eztuen loreaz, itxatxetkitzen eztenaz, botean edo ninikoan galtzen denaz, ezpaita probetxurik, hala [...] obratu gabe gelditzen denaz ezin dateke probetxurik eta ez fruiturik. Ax 49 (V 32).
azpiadiera-1.9
9. (Dv, H) .
(Con complemento con suf. -rantz o -ra(t) ). Encaminarse, dirigirse (hacia, por). " Norat hartu du gizon harek?de quel côté s'est dirigé cet homme?" Dv. "11. prendre une direction, une route; hiriko alderat hartu du " H. Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur.
Iakiteko duzu baldin bazabilza luietan hagitz dabilzala goaia handiak, eta komunski esterat hartzen dubela nordestetik. INav 135. Ez da emen ezer agiri; guzurrak esan deuskubez onuntz etorri zala. [...] Esan deuskube onutz artu ebela. Mg PAb 191s. Bitartean, Titiro, / gu ementxen goaz, / nora ez dakigula, / gure auntzak joaz. / Batzuek artu degu / egoa-aldera, / eta beste batzuek / berriz ifarrera. It Fab 182. Entzunik Jesu-Kristoren izena ezagutzekoa zela oraino Japoneko erresuman, Japonerat hartu zuen. Laph 215. Mendiaren egitik / artuz bazterrera / Iduri xingola bat / aldapa-behera. / Bidexka, zuzen haiz / yausten zelaiera. Elzb Po 183. Eguerdi gainean, etzakielarik gehiago zein eskualdetarat har, Satanek erakutsi zion bidea. Jnn SBi 115.
( s. XX) Herrestaka heldu ziren azken atxoetarik zonbaitek, ezkila dorreari behatu eta, Hettoko alderdirat hartu zuten ikaretan. Barb Sup 139. Norantz artu dau izpardun orrek? --Andixe bidetik. Kk Ab I 8. Bai, bide zidor onetatik artu dau, baso sarratu erditik gorantz. Ib. 8. Artu eban Arribil-aldera, ta eldu zan [...]. Ib. 44. Egun artan bertan Burdeos aldera artu zun. Or SCruz 31. Beko plazaruntz artu dute. Lab EEguna 107. Mendi-aldera artu dik. Lek EunD 48. Buru-beorrak ara artzen badu. " Si la yegua capitana se dirige hacia allá" . Or Eus 330. Lenengo atera zanean saletxe aldera artu zuan. JAIraz Bizia 126. Ipiñeko eleix-barrutiek auxe inguru au egiten dau: Ubideko eleiz barrutien asi, eta [...] Agarre barruen sartu barik, biderik-bide Urrutxire yarraituten dau; emendi, [...] Ipiñeko larraldeetara artzean dau, oneik barruen arturik, Ibargutxi kanpoan isten dauela. Akes Ipiñ 17. Berantz artu, beste kaletik buelta eman eta [...]. Ugalde Iltz 67. Nora artuko ote zituzten pauso aiek; gora? bera? Ib. 68. Eta emendik kilometro ta erdi bezela eskubi aldera, Astigarragako bentetara artuta, dago Sagasti baserria. Salav 11. Errege-bidetik aldendu gabe arkitu nai zuan ostaturen bat, eta ortarako, bere senak ematen zion al deruntz artu zuan. Berron Kijote 204. Norantz artu ez jakin / jagi eta gero. Ayesta 74.

v. tbn. Xe 357.
azpiadiera-1.9.1
Bethi xuxen, behinere hartu gabe ez eskuin ez esker. Lg I 259. Ezker balinbazoazi, nik hartuko dut eskuin. Dv Gen 13, 9 (Urt eskuñera, Ol eskuitara, Ker eskumatara ). Emeki hartzen daukutelarik otoek ipar-alde. JE Ber 76. Azpeitiako karrika iragan-eta, hartzen dugu ezker. Ib. 73. Axurantak zubi ttipi hura pasatu eta ezker hartu zuen, denen aintzinean ibiliz. JEtchep 85. Bainan axurantak etzakien esker ala eskuin hartu behar zuen bidea. Eskuin hartu zuen. Ib. 96.
azpiadiera-1.10
10. (G-azp, V-arr ap. Gte Erd 288 ; Lar, , Dv).
Coger, abarcar; contener, comprender, incluir. "Abarcar, abarkatu, gauz askó egitea, artzea " Lar. "Caber: (c) kabitu, artu " . " Kurritu dut Uropa guzia, Turkia bera hartzen delarik, j'ai parcouru toute l'Europe en comprenant la Turquie" Dv. " Elizak artu ezinik jendea (G-azp), [...] eleizeak artu ez iteko beste jende dao (V-arr)" Gte Erd 288 (junto a elizan kabitu ezin ala jende zan, zakua kabi ala guztia beteta dago, etc. de otras zonas).
Ebanjelio hitz haur da Grek [...]. Iainkoak Legean eta Profetetan [...] egin ukhan drauzkigun promes guziak, Ebanjelio hitz hunetan konprehendi eta har ahal daitezke. ABC I 5r. Asuero andian erabagiak / ezeban Ester artuten: / danen legean bera bakarrik / Erregiña etzan sartuten. Azc PB 42. [Andre Maria egunean] izerditan da lurrunetan egoten dira elizeak artu aldituan gizaldrak eta geiago, zutiñik, begi ta belarriak esna dituela, mezeari begira. Ag Kr 47. Eguzkialdeko neurri batek gutxi gorabera 40 litro artzen zituen. Beraz oso aundiak ziran kupel aiek. Ir YKBiz 157. [Aritza] luzean bai ogei bat metro gutxienez, eta bere gerria artzeko inguruz sei gizon bear omen ziran. Munita 36. [Aritzaren] inguruan ogei ta amar gizon eserita errez artzen omen ziran. Ib. 36. Onek zenbat? --Ogeitamar franko kilua. --Pixa ezazu. --Kilo erdia, amabost franko--. Gero ikusi laranja ura bezelako bi artzen zituala kilo erdiak. Anab Aprika 22. Filologia, dakigunez, hizkuntzalaritza bere barrutian hartzen baitu, hau baino eremu zabalagoaren jabe gertatzen da. MEIG VIII 120. (cf. infra ejs. de barruan hartu)
azpiadiera-1.10.1
(En la expr. hartu ahalean, hartu ahala ). "No cabe más: (c.) ezin geiagoraño, bete betea, neurri betean, artu alean " . " Zakuak artu ali(a)n betetzen gintun (AN-5vill), [...], zakuak artu ala arto bete oan (V-arr)" Gte Erd 288 (junto a elizan kabitu ezin ala jende zan, zakua kabi ala guztia beteta dago, etc. de otras zonas).
azpiadiera-1.10.2
(En las exprs. ez du azalak hartzen, ezin zituen larruak hartu...). "(V-m), caber, eztau azalak artzen " A Apend. v. PRAKETAN HARTU EZINDA.
Ezin zituan narruak artu ango gizadiak, ezin gorde ebien euren barruko zarradea, eztanda egin bear euen, pozak urteteutsien begietatik. Ag Kr 218.
azpiadiera-1.10.3
(En la expr. barruan hartu ).
Au da Zornotza'n egin daben Ikurriña. / Berak dauko bertako ikurdi ederra, / Idatzirik Jaungua eta Lagi-Zarra; / B, Z, izki onek lorezturik ditu, / Zer esan gura daben errez lei aditu. / Zugatz deunan adarrak, ezkur ta orrijak, / Barruban artzen dabez izki eder bijak. Enb 147. Politikan, ordea, baipen edo afirmazio zeatzak, baipen larriak eskatzen dira. Orregatik barruan politikak artzen du ain yende gutxi. Ldi IL 144. Arri aundiz tajututako ill-obiari esaten zaio tregoarria. Gorputz asko bere barruan artu letzazke. JMB ELG 87. Ipiñeko eleix-barrutiek auxe inguru au egiten dau: Ubideko eleiz barrutien asi, eta Zadorrako urek datozen lekuti Beobide-auzuneraiño yoten dau; Beobide-auzune au barruan artu ta bidez-bide Agarre auzora. Akes Ipiñ 17. Ala Erroma gertatu zen munduko ederrena, zazpi muno esi baten barruan arturik. Ibiñ Virgil 93. Ikusi dugu Garibaik edo dena delako biltzaileak [esaera zaharrak] "la arte poetica"ren barruan hartzen dituela. MEIG VI 188.
azpiadiera-1.10.4
--Mundua utz! eta idea hertsi batzuetan sar! --Hertsiak. Franzizko? Eternitatea hartzen dute idea horiek, hartzen tuzte mende iraganak eta iragaitekoak. Munduaren ideek hedadura gehiago othe dute? Laph 130. Erlisioneak ere azkarki estekaturik gauzkala eskuarari, ageri dena da. Nork eztu ikusten? Mintzai guziek hartzen dute erlisionea; batzuek hobeki; hautarik da gurea. HU Aurp 211.
azpiadiera-1.11
11. (V-gip ap. Elexp Berg ; , H).
Prender, enraizarse. "Prender, hechar raices: (V) artu; (V) itsatsi " . "21. prendre racine, s'enraciner; aza landareak hartu dute " H. "22. prendre, en parlant de greffe; udareak hartzen du irasagarraren gainean " Ib. "Coger tierra una planta, prender, arraigar. Iru pago landara sartu nittuan da batek bakarrik artu dau " Elexp Berg. v. LURRA HARTU.
Zuhaitz landareak landatu berrian [...] urez freskatzen eta hezatzen tugu, lurrean har dezaketen artean; bainan behin hartuz gero, erroak eta zainak hedatu eta egotziz geroztik, eztute gehiago urezko freskadura beharrik. ES 396. Bitxi zaiku haatik nolaz bada ez den mendixketan oihanik: pinoak bederen ez othe lezake har? JE Ber 16.
azpiadiera-1.11.1
Bazter guztietara dago [zorigatxa] zabaldurik, / Aiñ barru sarturik, erruak botarik, / Susterrak arturik. AB AmaE 350.
azpiadiera-1.11.2
(Uso fig.).
Zeren ezpaitu ene hitzak hartzen zuen baithan. HeH Io 8, 37 (He ene hitza ez baida errezibitua; Dv traduce "parce que ma parole ne réussit pas auprès de vous"). Phidias handiak egin zuenean harriz Yupiter, [...] Greziak erran zuen: horra Yainkoa! Bainan izen horrek etzuen hartu. Pilatusek erran zuen Yesusez: horra gizona! Bainan gero munduak erran zuen: horra Yainkoa! Bai, bai, Yesus Yainko da. Hb Egia 96.
azpiadiera-1.12
12. (Dv).
Coger, extenderse por, cubrir, ocupar. " Goroldioak hartzen hari du zure pentzea, la mousse s'empare de votre pré" Dv. " Haren onthasunek hartzen dute herri gehiena, ses biens embrassent la plus grande partie de la commune" Ib. " Lur-arauka, eraintzek sobera eremu hartzen dute, en proportion de l'étendue des terres, les semailles occupent trop d'espace" Ib. " Usain tzar batek hartu zuen etxe guzia, une mauvaise odeur s'empara de toute la maison" Ib. " Sorua larrak artu du " Arrue 11-2-1958 (comunicación personal). Cf. SUAK HARTU. v. TOKIA HARTU. Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII en autores de todas las épocas y dialectos.
Bihotzeko libertatia badükezü, eta ülhünpiak etzütü hartüren. Mst III 37, 3 (SP eta ilhunbeek etzaituste estaliko). Portugesen lenbiziko tiroekin azpitik zulatu ta asi zen ondatzen erregeren ontzia. Oni laguntzera joan ziranak trabatu ziran onekin ta artu zuen ibai guzia ta [...]. Mb IArg II 292. Zauri izigarri batek hartzen zuen Jesusen gorphutz sakratua burutik oinetaraino. Lg II 274. Zure ezpiritiren famak hartürik dena Franzia. Etch 580. Ikusi zuen otso andiak / zeukala ark [artzanorak] lepandea, / artzen ziona lepo guztia, / burni-arantzez betea, / eta ez zala orduan erraz / arekin burrukatzea. It Fab 138. Irugarren egunean goizean-goiz mendia odei illun batek artu zuen, eta asi ziran tximistak irteten. Lard 77. Etxe guzia hartu zuen erre usainak. Laph 236. Itxasuak su, eguzkiya illun, / illargiya odolak artu, / lurrak ikara eta gañera / erriyo danak agortu. Xe 383. Eta jo zueneko, lanho batek hartu ziozkan begiak; itsutua zen osoki. Jnn SBi 70. Argidura eder batek hartu zituen toki hek. Ib. 124. Hemen harrokarik baizik ezten zokho batean, bada, noizik behinka zabaltzen dena, leze ikharagarri bat suzko itsaso batez hartua. Ib. 56. Laiñoak goialdeak artuta gero [...]. Ag AL 108.
( s. XX) Mendi guzia hartua da, bederik parterik handienean, banbu deitzen duten bere gisako kanaberazko sasi batez. Prop 1902, 268. Orrek umeok eztakiez oraindiño itxasoaren gora-berak, eta eurak eztakiela artu deutse urak inguru guztia. Echta Jos 35. Ontan kale guziya artuaz, allegatu da Katu kaieko muturrera. Iraola 61. Ilhunbe beltz batek hartu zuen Ejipto guzia, elgar ez baitziteken ezagut. CatJauf 26. Ermitatxo sasiak eta larrak artu zuten. Urruz Zer 118. Min-bizia zuen, eta arpegi guzia artzen zion. Goñi 71. Zauri bat bakarrik baizik, bañan bat orrek goitik bera dana artzen ziona. Ib. 15. Hau oihan eta larre, gehienik; mahastiek hartzen daizkotelarik bizkitartean 60 hektara, landa alhorrek, 40. JE Bur 198. Beginen lauetan hogoien ingurua. Gizonek buru batetik hartzen zuten mahainaren erdiaz harat, emaztekiek bertz buruaren muturra doidoi zaukatelarik. Ib. 130. Kintzetik kintzera ahulduz doazi gure mutikoak, eremu gutiago du hartzen pilotaren harat-hunatak. Ib. 30. Oni barriz karatuleak ezin yautsok artu arpegijaren erdija be, ain yaukok aldaba andija. Kk Ab I 57. Herriko gizon guziek, Larrondo guardak bezala sinhetsi bazinituzte, elizatik etxerako bide guzia kurutzez hartua zinukete, jaunak, Gaxina bezalako kurutzez hartua. Barb Sup 7. Satorrek landa bat bezala, jauregi horiek hartzen ari daukute Eskualdun aurkintza bat osoa, gero eta barnago aztaparka sartzen ari baitzauzku. Ib. V. Jon Doni Bixintxoren bizarra iduriko sagar-erroi bizar batek hartzen zion begitarte azpi guzia. Ib. 68. Arratsak bere estalki beltzez / artu du lurra. Jaukol Biozk 36. Berria dirudien izar bat agertu / badarion argiak mendia du hartu. Ox 65. Emeki-emeki gau beltzak hartzen ditu bazterrak. Ib. 45. Gure doneztebarra Mexikoratu ta bereala asaldamen bizkorra piztu zuten eskualde artako erritarrek, bazter guziak artu zituztelarik; orañik ere ortan dagozi. FIr 136. Arengan zegoan bizia, / ta bizia zan gizonen argia, / ta argiak illunbetan argitzen du, / ta illunbeak eztute ura artu. Ir YKBiz 49. So batez hartzearekin guzia, karrikak badu zerbait, gogoeta gauzkazkena. JE Ber 78. Aldarea bizkarraz dagon pareta apaindu zuten marbre urdinez, bizkarraren eremua baino zabalago bat duela hunek hartzen. Ib. 63. Bi kafe handi ba haatik zoko batean, zumezko jar-alkiek hartzen daietenak parreko arku-azpi guzia. Ib. 20. Iru, lau, boskarrenez, zelai osoa artzen. "A los tres, cuatro, cinco topetazos, ocupan todo lo largo de la plaza" . Or Eus 30. Hirugarren egunean su handi batzuek mendia hartu bezala zuten. Zerb IxtS 38. Aterpe ontatik kanpora, guzia elurrak artua dago. NEtx Antz 73. Illunak artu du eguna. Ib. 130. Bideak larrak artuak dauzkagu. Ib. 193. Españan XVI'gn. mende osoa ta XVII'go asiera artzen du joera orrek. Gazt MusIx 159. Bortua gauak hartu zuelarik, Eñaut etzen oraino etxean sartua. JEtchep 56. Aljeriar geienek, buruan zapi zuri borobillak zeuzkaten eta gorputz guztia artu-añako txilaba luzeak, zuriak geienak. Anab Aprika 29. Erritxu bateko alkateak, indar urri dauka. Aldunak, ostera, ionguragi aundiagoa, barruti zabalagoa, eremu edatuagoa artzen dau. Erkiag BatB 84. Trintxera ori luzea zan, mendi guztia bueltan artzen zuana. Salav 95. Bere etxe-ondorea eralgi zun onek, eta illobiak artzen zizkion iru ukaiak ezik, etzun beste lur-unerik. Ibiñ Virgil 41. Galiziko ibaiak, itxaso zabalean sartu-aurrez, lenbizi alako saioak egiten dituzte zabalean nola bizi ikasteko. Onela ibaiaren azkenetan, egundoko saillak artzen dituzte. NEtx LBB 31. Etxearen be-alde erdia, artegiak artzen zuan. Ib. 94. Be-laiñoak artu dauz mendiak bazkal ostean. Alzola Atalak 89. Gaur auzi baten iluntasunak hartu du mundu zabala, / gure gogoak lanbrostaturik berekin derabiltzala. Xa Odol 220.
azpiadiera-1.12.1
Biriak artuak ditu; biak ganera. Alborengoa dauka. Erkiag BatB 98. Bularrak hartuak zituen, eta sukarra beti goiti ari. " Ses poumons étaient pris" . Ardoy SFran 263.
azpiadiera-1.12.2
Ocupar, coger (un lugar para hacer algo), acomodarse (en un lugar). v. TOKIA HARTU.
Baiña ifernuko eritasunean, hango penetan, halako moldez daude esperantzaren atheak hertsiak, eta portuak hartuak, non hala dauden dolorezkoek eta han daudenek, ezpaitute nehondikan ere konsolamenduren sartzeko [por hartzeko?] argirik ikhusten. 'Los puertos tomados' . Ax 597 (V 384). [Ithurriak] hunaindiko buruan badauzka lerroan bortz latsa-harri gaitzak. Bortzak hartuak baitire ardura, goizetik. Emazteak urerat ixuriak dira, ithurria itsuski laket dute. JE Bur 35. Apairuaren ondotik, hoztuak baiginintuen ordukotz zangoak, supazterraren inguruan jartzera ginoazin. Aitak hartzen zuen xokoa, alkian. Ib. 77.
azpiadiera-1.13
13. Ocupar (las horas, el tiempo...).
Liburu sainduen irakurtzeak hartzen zuten haren denbora guzia. MarIl 117. Bere egitekoek hartzen etzioten denbora guzia Tenploan zaraman, bere Jainko maitearekin solhasik samurrenetan. Jnn SBi 36. Seminarioko denborak ere igaraiten dira. Lüze kausitzen dütie apez gei haboruek. Zerentako ote? Ez lüke üdüri debeiatzeko arterik han badela. Orenak oro hartürik dira. Ez da oren herrestakorik. Const 22. Arrastian bizikleta-tokian, orduan artzen, koipeztauten, frenuai oiñetako barriak-eta jarten jardun ostean [...]. Erkiag BatB 66.
azpiadiera-1.14
14. ( ( A )).
"Acetar, aceptar, artú, nai izán. [...] Acétolo desde luego, bertatik nai det, artzen det " Lar (tbn. en Añ). "Acotar una cosa, aceptarla por el precio en que está, balio duen artan nai izatea, artzea " Ib. "Acomodarse al tiempo [...] eguraldia datorren bezala artu " Ib. "Admitir: (c) artu, etartu " (A). v. onartu.
Seigarren propositua. Paseoa, jokoa, dibersiñoa, &c. eztodaz artuko, ezpada onak dirianean, ta bere neurrian, gatza legez, ez ekandu-oituraz, ta ofiziotzat. LoraS 153. Esaterako. Arzen dau argin, arotz, edo maesu batek etxe bat egitia onenbestian, eta ainbat lasterren akabadu edo amaituterren egiten dau arrastaka eta txarto. Astar II 162. Artuko zenduke zuk onela illunbetan egotea? Echve OngiB 29 (ap. Dv, que intrepreta 'et vous, accepteriez-vous de vivre ainsi dans les ténèbres?').
azpiadiera-1.14.1
Aceptar, admitir (en una orden, congregación, asociación...). "6.º (V-m), probar [¿por aprobar ?], komentuak enenduan artzen " A Apend. Tr. Se encuentra con complemento alativo en ejs. de Aguirre de Asteasu y Lardizabal.
Noiz eta jaun direktorrak konsentitü edo laidatü beitüke persona zonbaiten hartzia, prioriak phauseraziren eta ezkiriba-eraziren dütü katalogo edo regjistrian, izenez eta izen garaikoz. Mercy 20. Zoiñek ere markatüren beitüte desir edo sü handi bat Andere Dona Mariaren Skapülarioko Konfrarian hartü izateko. Mercy 19s. Konfrai eta konfraiser, oraidanik rezebitier edo hartier eta rezebituko direner. Ib. 6. Ezta erlijioko ordenetan iñor ere artzen, agintzen ezpadu, autu duan ordenako egin bideai kontuz erantzutea. Eta era berean eztu Jaunak, edo Jaunaren Elizak bere fede, ta Lege Santara iñor-ere artzen, agintzen ezpadu Lege onek eskatzen duan eran bizitzea. AA III 264. Kongregazioan ar zezala erregutu zion. Arr May 66. San Pedrok erabaki zuen, Jentillak ere kristautzara artu zitezkeala. Lard 500. Komenthuan sarthu nahi zuten guziak hartzen zituen Iñaziok, nondik et nola haziko zituen batere buruari eman gabe. Laph 243. Handik zonbait urtheren buruan, aphez bat jin zitzaion Iñaziori, burua eta begiak aphal, othoi, othoi, bere komenturat har dezan. Ib. 137. San Franziskok etzuan bere Ordenan iñor artutzen, munduko gauzentzat zerbait amorio zuanik. Bv AsL 209. [Lugin edo labradoreak] alkarrekin batzandu bear leukie, euretarikoa eztanik baltzu orretan artu barik. Eguzk GizAuz 127.
azpiadiera-1.15
15. Acostumbrar(se). "Hartua du egun oroz mezara goatea, il est habitué à aller chaque jour à la messe" Dv. "Niholaz ere ezin har dezake ofizio berri hori, il ne peut se faire en aucune façon à ce nouveau métier" Ib. v. infra HARTUXE.
Eta hilen mezak? Ehorztegunetan bil arau izkribuz emanak frantsesez, elizan irakurtzeko eskuaraz, frantsesetik! Irakurtzale eta aditzale, ororentzat pastikagarri, bederen hartu arte, oro hartzen diren bezala. HU Aurp 203.
azpiadiera-1.16
16. "20. prendre, s'épaissir, se cailler; esneak hartu du; syn. gatzatzea " H. " Esnea gatzagiarekin ontzea, har dezantzat: mettre (bonifier) la présure au lait, pour qu'il se caille (qu'il prenne)" Ib. s.v. ontzea.
Emazu burra puxka bat plat baten zolan, edo ez baduzu, esne xorta bat sukretua; hauts zautzu zure arroltziak, burra urthu denian edo esnia bero. Xuringoa hartua denian athera zazu sutik. ECocin 26.
azpiadiera-1.17
17. "Apreciar (msLond)" A.
azpiadiera-1.18
18. "Prendre, s'allumer. S uak, labeak hartu dute " H.
azpiadiera-1.19
19. "Concevoir, en parlant des animaux que l'on fait saillir. B ehorrak, behiak hartu du , la jument, la vache a conçu" H. " Artua gelditu da, ha quedado embarazada (hembra)" DRA. Cf. infra HARTU BERRI. v. UMEA(K) HARTU.
azpiadiera-1.20
20. Celebrar (una reunión).
Aurre-aurrean, iru alboko plaza txiki bat. Inguruan, kartoi-itxurazko etxe alkarren antzeko garbiak. Zaarrak batzarra artzekoak ziran. Ara iritxi arteraño ez nuan ainbeste bizar zuri ikusi batean. Anab Aprika 54.
azpiadiera-1.21
21. "Encoger. Algodoizko prakak asko artzen dabe " Elexp Berg. v. URAK HARTU.
sense-2
II . (Part. en función de adj.).
azpiadiera-2.1
1. "Acogido, artúa " Lar.
azpiadiera-2.2
2. Habitual, acostumbrado; estimado. Cf. BERE BURUAZ HARTU. v. SANTU HARTU.
Zerren obeto, beste guztiak bardin diriala, osatuko dau gaisua mediku artu ta ezagun batek eztazaubanak baño. CrIc 245. Konfesore artubagaz. msOñ 231r. Idukatzu arthoski zure debozionezko eginkunde ta usantza hartuak. Dh 559. Konfesore artubak, sarri konzienziako bazterren barri izan dabeenak, laster, ta erraz igarten dau dan edo ez pekatu, konfesetan daguanak euki daben tentazinua. Mg CO 21. Aspaldi da noaski, gizon edanean, ta jokoan jai egunak igarotzen dituzuna, iges egiten dezula zure konfesore artuagandik. AA III 595. Bizi nazala banaz zerbaitako; / ilten banozue ez ezetako. / Neure soñua da txito artua / ta iratzartzeko loak artua. Zav Fab, RIEV 1907, 532 (dicho por un gallo viejo). Beren toki jakiñ artuak dauzkatelako, negutarrak bazkatzeko eta udakoak umeak ateratzeko. Izt C 196. Bere bizian bi debozio guziz artuak izan zituen, bata Jesukristo gure Jaunaren pasioari. Arr May 158. Gibel-andik txakurra guziz artua edo gogokoa zuen, baño katua eziñ begiz ikusi zuen. Urruz Urz 25. Irugarren aldian bada, orain amabi lagun arturik, beti asmo batekin, joko ditu eguzki aldeko bazterrak. Lagun artuen tartian kontatzen dira: Cataneoko Pedro; Asisko Leonardo; Sabatino, eta Rietiko Iluminato. Bv AsL 209. Hunat etorri zenean, egia den bezala erran dezadan, ez zuen berehala hartu hemengo ara; bainan azkenean jarria zen osoki gurekilakoaren ahalik hobekiena egiteari. Guk ere hura hartua ginuen, elgarren xede onak ikusiz beti elgar hartzen den bezala. HU Aurp 69 (cf. infra ELKAR HARTU (b)). [Joxe] Manueltxorekin ikastetxean ibilli zan, oso bere lagun artua. Ag G 59. Nork esan bear zidanan orduan neri, nere lagun artuena, iñoiz andratxo gazte eginda ikusi bear nuanik? NEtx Nola 19. Agur, lagun. Nere lagun ori. Biotzeko lagun. Nere adiskide artua. Aspaldiko. Lagun zar. Adiskide min ori. Nere lagun begikoa. Ib. 10. Ama Birjiñak bere seme artua zaituala agertu duan ezkero. Ib. 63. Azkar asko konturatu zan bera etxekoentzat etzala artaldeko arkumerik artuena. Al zutela, beti izkutura bialtzen zuten lagunen bat edo etxera etortzen zanean. NEtx LBB 36. Emakume batzarretan ere ba-zituan Mari Joxepak lagun artuak. Aietako bat, zera... Patxiñeko Maiñixi. Ib. 176. Eta gure gazteok, gizarte-gaia oso artua dute beren olerkietan. Ib. 212.
azpiadiera-2.3
3. (Hora, día...)convenido, escogido.
Egun guziez, populuarentzat hobekiena dohan oren hartuan, eginen da exerzizio izpiritual bat aldare xume haren oinetan. MarIl 14.
azpiadiera-2.4
4. (Sitio, lugar) ocupado.
Neke aundi gabe itsasuak bere gañian eraman zituan Domietara, Ejitoko erririk indartsuenaren ingurura. Al zuten lasterrena gogortu ziran beren leku artuetan, eta asi ziran gudariak gudan. Bv AsL 213.
sense-3
III. (Sust.).
azpiadiera-3.1
1. Ocupación, sitio.
Jerusalenen artu-ondoreak. Ezin esan diteke gerra galgarri onetan zenbat Judu il ziran. [...] Jerusalengo setioak iraun zuen bitartean, milloi bat eta eun milla illak izan zirala. Lard 547.
azpiadiera-3.2
2. " Artua, dobladillo, pliegue. Soñekoari artuak egin. Gona artuduna, falda plisada" Gketx Loiola. Cf. 2 harturen.
azpisarrera-1
HAR ETA EMANEZKO. De recibir y dar.
Eta zuek ere badakizue, Philipianoák, ezen [...] Mazedoniarik partitu ninzenean, ezeinere Elizak etzarautala deus komunikatu har eta emanezko beharkian, zuek zeurok baizen. "En matière de bailler & recevoir" . Phil 4, 15 (BiblE Eliz elkarte bat ere ez zela nire gastuen kargu egin ).
azpisarrera-2
HARTUA EGON, HARTUA BIZI (Estar, vivir...) ocupado. Gaur oso artua nago (G). "Muy ocupado". v. hartutxo.
Eztauko, ez, orain yana / ezta aza baten orria. / Orregaitik astotxua / ebilen beti ta beti / nos onen agindupeti / aterakoan burua / ta ez bizi ain artua. Zav Fab, RIEV 1907, 530s.
azpisarrera-3
HARTU-AGERKAI.
"Recibo" Ort Voc 149.
Atara bei kolkotik artu-agerkai batzuek eta izkika irakurri beiz. Ort Oroig 117.
azpisarrera-4
HARTU-AGIRI. "Pagaré, artuagiri (Donostia, 1879)" JFlor.
Ordaindu zaionaren artu-agiria batzuetan, berak errientzako egin duanaren edo erriari saldu dionaren agiria bestetan. "Recibo, factura o justificante" . (1919) ForuAG 279. Bertatik bertara adierazo zidan, atxitua nintzala nere zazpi mutillekin, [...]. Nedukan kartera kendu zidan, amar amabi milla errealekin artu-agiririk eman gabe. Or SCruz 93.
azpisarrera-5
HARTUAK HARTU.
Artzaintsak laguneri / diruak partituz, / Adixkideak zaizkon / heldu emendatuz, / Bainan, hartuak hartu, / gainera galdatuz / Nola biltzen zituen / ala... arrobatuz! Etcham 143. So egizak. Hirugarren aldia diat hunat heldu nizala. Medikuak eta infirmierak ezagutzen ditiat. Ondarreko aldian ilabete bat osoa pasatu nian, aintzinekoan hamabost egun. Eta orai beste hilabete bat egoiten baniz hemen, gero hamar bat egun etxean! Polliki nikek. Hartuak hartu to! JEtchep 99.
azpisarrera-6
HARTU BERRI. "Artu-barri. Se dice de la mujer que comienza un embarazo. Baldakizu auzoko andra gaztia artu barri daguana?" Etxba Eib.
azpisarrera-7
HARTU EGIK BEDORI. "Artik bedori! Frase con que se replica cuando se pretende que lo accesorio valga más que la cosa. Argaraten pipiana: Artik bedori! Lo de la pipa de Argarate: quédate con ella" Etxba Eib.
azpisarrera-8
HARTU-EMAN. v. hartu-eman.
azpisarrera-9
HARTU ERAGIN, HARRERAGIN (Urt). Hacer tomar, hacer coger. "Assuefacere, kostumarazitzea [...] hareragitea, [...] harrarazitea" Urt III 485. v. harrarazi. Tr. Documentado al Sur desde principios del s. XVIII.
Semeari edo alabari bere borondatearen kontra artu eragin ote dion estaduren bat. OA 155. Botikako asko artu eragin. Mg PAb 45. Sutegiti atera barrija dan burdinia samur ta biguna dago; mallukiagaz edozein itxura artu eragiten jako. Mg CO 105. Zek artu eragiten deutsa ainbeste neke ta arazu? Ib. 33. Orrek bizimodu on bat egiteko neurriak artu eragingo dizue. Gco II 80. [Prudenzia] da birtute bat [...] ezagutu eta artu eragiten diguna Jaungoikoagana garamatzan bidea. Ib. 83. Oraiñdik astunagua da artu eragitia nai ez dabeen estaduba edo atara obligau gura izatia. JJMg BasEsc 212. Nai ez eukian emaztia artu eragin eutseena? fB Ic III 361. Iru urteraño ez jako umerik artu eragin biar beijari. Ur Dial 95 (It arrerazo). Artu eragiten jako aberiari genzianaren sustraijaren otxaba bat auts eginik. Ib. 56. Artu eragiten deutsee Merzedeko izen samurra. Ur MarIl 22. Berak uste ez zuala, asi zan Patxi maitatzen, azturik artu eragin zion gorrotua. Apaol 105. Denpora oneetan ain bearrekoa dan Sakramentu andi au artuteko eta geure mendean dagozanai artu eragiteko aleginak egitea. Itz Azald 132. Juana Marik alegin andiakaz artu eragin eutsan eroapena. Echta Jos 64. Okerkeriak egiteko bilddurra artu-eragin. Ib. 31. Arlo oni biar daun indar gustija artu eragiteko. ForuAB 103. Emaztia betiko artzeko ames egin eta bete-beteko mustadea artu eragin! Otx 87. Labatiba bat artu eragin. Bilbao IpuiB 163. Eskopeteri sua artu eraitzeko biar izaten dabien muelle-realak. SM Zirik 69. Emaztiak pentsatzera arte berenua artu eraiñ zetsala jateko artan. Etxba Ibilt 473.
v. tbn. Izt C 219.
azpisarrerakoSense-9.1
Belaunbiko jarri yakon mandoa ta ezin izan eutsoen eragin ezer artu. Belaus Andoni 14s.
azpisarrera-10
HARTU ERALDE. "Cargo en las cuentas" Lar.
azpisarrera-11
HARTU-ERRAZ. Fácil de coger, de obtener.
Aukeran eta eskuar eukanean, ez eutsan bapere ardurarik izan Nikanor-eri, Bero-gaitik. Orduan a bera, beste edozein emakume artuerreza bai litzan esten eban, ta eskurakoi dan edozer gauzaren antzera, gora eskasa emon. Erkiag BatB 182.
azpisarrera-12
HARTU ETA HARTU. Cogiendo continuamente, venga a coger, venga a recibir; venga a tomar.
Barriz bapere konturik ez daukeenak, ezpada emon ta emon, artu ta artu, daukeez kontu loi ta garbituten gatxak; orregaitiño ondatuten dira etxe asko. Mg CO 35. Gauza biltzale gaitza egin zen: har eta har, erhiak aztapar bilhakatu zitzaizkon, diotenaz. Lf Murtuts 3s. Berrogei bat egun pasa nituan botiken mende, pastillak eta zikinkeria artu ta artu. Albeniz 217.
azpisarrera-13
HAR ETA UTZ. Tomar y dejar. v. HARTU-UTZI.
Behinere zure buruba gezurtatu gabe bethi ibilli izan ziñen Jinkoak irakatsi zarozkitzun bidetan; [...] Zure etsenpluak kondemnatzen nau Jinkoa har eta utz nabillanean. Mih 15.
azpisarrera-14
HARTU-GURA. Deseo de coger, de pillar.
Otso au biurtu da bildots izatera? Ez, dino san Agustinek; bere gogo ta ardi artuguria lengua da. Mg CO 50.
azpisarrera-15
HARTUTA BEZALA.
" Hartuta bezela. Zerbait eskainitakoan, eskainitakoa hartu gabe utzi arren, eskertzeko erabiltzen den esamoldea. 'Borondatea estimatzen dut eta hartuta bezala gelditzen naiz, eskerrik asko' bezala parafraseatuko genuke" ZestErret .
azpisarrera-16
HARTU-UTZI.
azpisarrerakoSense-16.1
a) (Adv.). Tomando y dejando. v. har-utzika.
Egiten dituzun gauza onetan ere artu utzi ba zabilza. Mb JBDev 138.
azpisarrerakoSense-16.2
b) (Vb.). Tomar y dejar. v. HAR ETA UTZ.
Eskutan atzera artu, artu-utz milla bidar. " La toma y deja mil veces" . Or Eus 114.
azpisarrerakoSense-16.3
b) (Sust.). "Artu-itxi asko egiten deutsagu bearrari, trabajamos con muchas interrupciones, a ratos sueltos" DRA.
azpisarrera-17
HARTU-UTZIAN. "Artu-itxian (V-ger-arr), artutzean (G-to), hacer algo a ratos sueltos" A. v. har-utzika.
azpisarrera-18
HARTU-UTZIKO. "Artu-otzikoak, documento de Vera del s. XVIII trascrito por Julio Caro. Supongo que el segundo vocablo sería utzikoak o sea en conjunto tomados y dejados, o sea como toma y cada, dares y tomares" Garate Cont BAP 1957, 46.
azpisarrera-19
HARTU-UTZIZ. A ratos libres, por intervalos, con interrupciones. v. HARTU-UTZIAN.
Lio-lan latza, lanik maitêna, / urte guziko arloa; / egunezko lan denen artean / artu-utziz jarraitzekoa. "Trabajo que hay que seguir todo el día en los intervalos libres" . Or Eus 413.
azpisarrera-20
HARTU-UTZIZKO. De coger y dejar.
Nahi bezain argiro adierazten du -a hori noraino zen hartu-utzizkoa. MEIG VII 122.
azpisarrera-21
HARTUXE (Con suf. aprox.). Acostumbrarse algo.
Haste hartarik ezin jasanezko zitzautan Hartzarenaren egitea. Orai hartuxea dut. Prop 1910, 60 (ap. DRA ).
azpisarrera-22
HARTU-ZALE. "Tomajón, el que toma con facilidad, y descaro, arkorra, arkoia, artuzalea" Lar. v. hartzaile.
azpisarrerakoSense-22.1
Bere burua estu ta gogor artuzale baitzan eta sekula etzion atsegintasunik opa. Insausti 339.
azpisarrera-23
HARTZEKE. Sin tomar, sin coger.
Yagon, beraz, nere aginduak; zuen aurreko aien ekandu zantarrik artzeke. Ol Lev 18, 30. Untziak ezetariko arraiñik artzeke, kaiera utsik biurtzean. Erkiag Arran 167. Emen ezpatarik artzeke. Zait Sof 84. Erabakirik artzeke. Etxde AlosT 28. Aintzakotzat artzeke. Berron Kijote 94. Zaldun-armak artzeke. Ib. 48.
azpisarrera-24
HARTZEKO APARATU. "Artzeko aparatua. Magnetófono, grabadora. Onek e, artzeko aparatu ta guzti dare etorritta; pentsaizu" Elexp Berg.
azpisarrera-25
HARTZENTXE (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Zutik zaudezenek mintzairak hartzentxe zituzten. Prop 1911, 174. (ap. DRA)
azpisarrera-26
ELKAR HARTU v. elkar.
azpisarrera-27
EZIN HARTUZKO (Lo) que no se puede tomar, coger. "Imprenable, insaisissable à la main, à l'esprit. Iduri zuen ezin-hartuzkoa zela hiri hura (Lg), [...]" Dv.
Egin zituzten murru eta antapara den borhitzenak. Iduri zuen hiri hura ezin hartuzkoa zela. Lg I 189. Ez, arima hark bere prestugune guziekin, bere seindutasun ezin gogoan hartuzko harekin, ezluke oraino merezi zeruko zoriona. Dh 173. Eta, o Jainkoa, o nere arima, eternitatea luze, gogoan ezin hartuzko hura. Ib. 167. Nork bihur pilota erreferak urrunegi edo ezin hartuzko tokirat igortzen duena? Zby RIEV 1908, 86. Beraz zenbat eskertsuago estekoa zan Bitorinen biotza, ezin-artuzko gudal-etxe bat bezala iduki baitzun. Or Aitork 191. Susmoak baiño ikusi ta ezagutu al ezin ditualako, / itzak-ezin-artuzkoak diralako. Gand Elorri 224.
hartu
<< gaitasun 0 / 0 hodei >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper