OEH - Bilaketa

21 emaitza oda bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
ukan.
tradizioa
Tr. Documentado ya desde Dechepare en textos alto-navarros, bajo-navarros, roncaleses y suletinos; a partir del s. XIX tbn. se encuentra en algunos escritores labortanos --antes sólo en Haramburu en la forma ukhetu--, y desde la segunda mitad del XX en algunos meridionales como Orixe, Zaitegi (Plat 100), Aresti (Tobera 281) o Ibiñagabeitia.
Hay ukandu intrans. en el credo alto-navarro de 1614. Emplean la forma uk(h)en Dechepare, Echaux y los autores mixanos y suletinos; en estos últimos, además de en aquellos que propiamente no escriben en este dialecto --Tartas, Oihenart, Archu (Fab 211)--, hay algún ej. de uk(h)an: Eguiateguy (199) y Constantin (21). También usa uken Ros, y hay <uquinun>, posiblemente por ukenen, en un texto de Pamplona de 1594 (ReinEusk 93). Hallamos uketu intrans. en CartEsp. En textos roncaleses hay ekun y --sólo en compuestos verbales-- ekuntu. Las formas iken, ikendu (futuros ikein, ikenen) se documentan en textos alto-navarros de mediados del s. XVIII (MurSerm y OrorbSerm). En DFrec hay 250 ejs. de ukan, 66 de ellos septentrionales. Hay tbn. 38 ejs. de ukanen (25 sept.), 1, meridional, de ukango, 18 de ukaiten (8 sept.) y 6, meridionales, de ukaten.
sense-1
I . (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (BN; -kh- SP, Ht VocGr 331, VocBN , Dv (BN), H), uken (BN-ciz-mix, S; -kh- Gèze 320, Dv (S), H, hükhen S), uketu (AN-arce), ekun (R), iken, ikendu Ref.: Ref.: A ( ukan, ukhen, andigo ); EI 59; Lrq ( ükhen ); ContR 531; EAEL 51; Gte Erd 27, 221 .
.
Tener. v. izan (II). (Se incluyen sólo ejs. de formas no personales o perifrásticas).
Amore bat ukhen dizit miragarri jentilik. E 159. Resurrekzionean bada hetarik zeinen emazte izanen da? ezen zazpiék ukhan dié hura emazte. Lc 20, 33. [Erriak] orai uken baitu bilgu eta junta. MRos 12a.1r (19.1r uketeko ). Guti ukhen eta anhitz gastatzeak. O Pr 241 ( Po 49 ukhan ). Etsaiak ukhen eta lo egiten duk. Tt Onsa 81 (146 ukhan ). Amorekatik Paradüsian Jinkoa gana artekari eta patron [saintü] hura ükhen dezan. Bp I 62s. Ükhen ezazü arren zure profeitiarentako sü handi bat. Mst I 25, 1. Gütik dirade bizitza izigarri lüze ükhen dütienak [sic] . Egiat 189. Franzesen atakatziaz / ezin ükhen düdarik bathere. Xarlem 245. Ukhan behar dugu beraz debozione berezi bat. Dh 55. Ehülia hari galtho, / ükhenik ere han franko. Etch 304. Hobe dela ukhaitea / sos bakhar bat eskuetan. Gy 83. Biar du ekun bere bekatiuez dolore egiazko bat. CatR 57. Ukhan balu bederen gizon sendo baten itxura. Laph 58. Definizione batek, ona izaiteko, berekin ukhan behar ditu lau edo bortz kalitate. Elsb Fram 172. Ahalkegarri zela Jüdioen artian emaztentako, haurrik ez ükheitia. Ip Hil 46.
( s. XX) Bederen ardura ukanen zuten bitarte norbeiten beharra. HU Aurp 104. Tenpra berian ekun dud egarri andia. Mdg 122. Erranez ez duela zakur hura bezain maiterik ukan bihirik. JE Bur 19. Aphez karsuaren zapata ostikoka ondotik ukhan balu bezala. Barb Sup 143. Hik ez ukhan, nik banian ophor esne / beroa. Ox 112. Zer-nahi izen latin eta greka ukanagatik, sendagailu gehien-gehienak ez ote dire landaretarik heldu? Zerb Azk 88. Ez baitzun esaten [...] egun bateko errixtarik ere ukan zutenik. Or Aitork 229. Hamar bat urte ukan behar nituen denbora heetan. JEtchep 36. Etzaiteztela urrutiegi ioan, ardiak: ez urertzean ongi-usterik ukan. Ibiñ Virgil 40. Ukan izan bazinu / amodio fina. Mattin 84. Bethi-danik ükhen diagü / gük edantegia heben. Casve SGrazi 32. Erronkariko jendekin hain luzaz Santagraztarrek ukan dituzten har-emanak. Lf ( in Casve SGrazi 16 ). Fier nintzan halako karguaren ukaiteaz. Etchebarne 26. Bestela esan, gizonak dira izandunak edo ukandunak, bihotz zuzena bestek, gizonek hain zuzen, izana edo ukana da. MEIG VII 110.

v. tbn. Etchart 3.2r. Etcham 31. Zub 31. Uk(h)en: Etchart 4.1v. Mercy 32. CatLan 37. UskLiB 74. CatS 19. Iken: MurSerm 90.
azpiadiera-1.1.1
(Precedido de part.).
Zein Ebanjelioaren egiazko hitzaz lehen enzun ukhan baituzue. Col 1, 5. Bild' uken duten bezala / biek iasan ezin-ahala. O Po (ed. Michel) 239 (245 ukan ). Biktoria handi bat etsaien kontre irabazi ukhen balu. Tt Onsa 175. Hetarik profeitü idoki ükhen die. Mst I 13, 2. Ni amak sorthü ükhen. Etch 140. Jinkoak hastetik argitü ükhen dü. Ip Hil 28. Holaxet izkiriatu ukan ditu. JE Bur 160. Hatsarrian, zonbait pitzaldi builtaz erran üken zeron Dominikari. Const 17. Aditu ukan dut, olako edo alako gogorakizun etzirela asmatuko puntuagatik izan ez baliza. Or ( in Gazt MusIx 16 ).
v. tbn. Uken: Mercy 3. CatLan 73. AstLas 12. Xarlem 1173. UskLiB 88. ChantP 334.
azpiadiera-1.1.2
(-kh- H), uken (-kh- VocS , H), uketu, ekuntu (R ap. A ) .
(En compuestos verbales). "Tousser, eztülükhen " VocS . " Nai ekuntu zizun il (R; Bon)" A.
Eta dolu ukhen baduk bertan oro barkhatu. E 33. Baina hark etzuen egin nahi ukhan. Mt 18, 30. Zeinek bere Seme propria ezpaitu guphida ukhan. Rom 8, 31. Iainkoak bere bizia eman behar ukhetu duenaz geroz. Harb 135bis. Arstoa emoiik arbuia zezanak, gero erosi behar uken zuen. O Pr 40. Alkhar hastio ükheitiaz. Bp I 95. Nik hura maite ükhenen düt. Mst III 56, 4. Behar ükhena gati kuntrolatü papera. Etch 274. Bere eskuz xertatu nahi ukhan zuen. Gy 152. Behar dütü ükhen saihets ezürrak zabal. Ip Dial 92. Zeren gatik il nai ekuntu zion krutxian? CatR 29. Iñazioren nahirat erori behar ukhan zuten. Laph 17. Haren hügü ükheitia. CatS 48. Aizkora ukaldika hautsi nahiago ukan dituzte. HU Zez 171. Biar ekuntu baizein ezkapatu. Mdg 164. Orobat balio ekun dei Antoniaren amar arraultzek. Ib. 152. Bildu ahal ukan badute zerbeit. JE Bur 105. Ez neron berehala aitor-erazi ahal üken egia. Const 28. Kurutze bat nahi ukan zuen egin. Barb Leg 67. Etzuten holako manurik onhartu nahi ukhan. Zerb IxtS 76. Uste ukan zuen Luisek gezur bat errana ziola. JEtchep 54. Etzuten gure erregurik entzun nahi ukan. Arti Tobera 279. Salinasi opa ukan zion Oda artan. Or ( in Gazt MusIx 40 ). Nork daki ez ote zuen [...] joka zanpaka arizan behar ukan? Ardoy SFran 180. Etzaiziela uste ükhen. Casve SGrazi 126. Pastoralak ez du Santa-Grazi herriaren ixtorioa bururen buru erakutsi nahi ukan. Lf ( in Casve SGrazi 16 ).
v. tbn. Tt Onsa 136 (124 ukhen). Elsb Fram 77. Arb Igand 17. CatJauf 21. Etcham 164. Mde Pr 103. Uk(h)en: FPrS 6. Mercy 13. Egiat 206. CatLan 113. UskLiB 108. Arch Fab 13. ChantP 134. UNLilia 13. Iken: MurSerm 90 (ikete-). OrorbSerm 108. Ikendu: OrorbSerm 108.
azpiadiera-1.2
2. (B, BN-ciz-arb-lab), uken (-kh- S), ekun (R) Ref.: A ( ukanez, ekun ); Gte Erd 29 .
Recibir; obtener. " Dirua ukanez aberastu da (B)" A. " Ekunik dur (R-uzt), lo tengo como regalo, me lo han dado" Ib. " Pena ukaiten dut (BN-ciz-arb) [...] ukan dugu zure letra [...], ukhen dütü nahigabe eta bihotz-minak (S)" Gte Erd 29.
Esker hon bat ukhen eztut zuieganik bizian. E 65. Salbamenduaren ukhaitekotzát Iesus Krist gure Iaunaz. "Pour acquisition de salut" . 1 Thess 5, 9. Arreposturik eztizit ukhen. Echaux 155. Adausia eta ausikia behinkoaz uken tut. O Pr 1. Galda ezazie, eta ukanen duzie. "Accipietis" . Tt Arima 5. Eskümükatiak parkamentiaren ükheiteko zer egin behar dü? Bp I 116. Beste hanitxek [...] triballü handiez geroz ükhen ziena. Mst III 35, 3. Hire bizia ükhen artio / ezkütük nahi arrastatü. Xarlem 867. Jesu Kristoren heriotze seinduari diotzogu zor ukhaten <akh-> ditugun salbamenduzko laguntza guziak. Dh 242. Sekursik ezin ükhen. Etch 184. Hemen pagoa ukhaiteaz hagitz ez dauka antsia. Gy 72. Mezu hori ukhan bezain sarri. Laph 109. Gauza segura da odolarekin ukhaiten dutela gaizkirako jaidura handi bat. Prop 1880b, 321s. Orduan dute kalitzen edo hiltzen Afrikako salbaiek, haren larruaren ukhaiteko. Elsb Fram 178. Biek ber mezia ükhen beitzien. Ip Hil 101. Ez du bihotz-min ttipia behar, berri hori ukaitearekin. HU Zez 16. Nola ezbaitud ekun orren kartarik. Mdg 128. Handik laster gerla ukan zuten Juduek. CatJauf 30. Ukan nuen, soldadoek emanik, garagar salda xorta bat. StPierre 18. Amak etzakiela ohe bat nun eska, / berak ukhan baitzuen abereen aska. Ox 68. Erakaspen eder bat / ukanik baitaude! Etcham 181. Bizi ontako gurikeriak [...] naita billatutako nekez ukaiten ditu gizonak. "Adquirunt" . Or Aitork 189. Galon tzar baten ukaiteko zer etzuen egin behar ukan. JEtchep 89. Gurasoen irriparrerik ukan ez duena. Ibiñ Virgil 43. Ongi etorri ona ukan du etxean eta auzoan. Ardoy SFran 214. Gazte maiteak goza ditela / ukan duten atseginaz. Mattin 64. Hexur saindu hori, Zakozatik ukana, galdu zen. Lf ( in Casve SGrazi 16 ). Ukaiten zuen sos bat egunean. Etchebarne 42.
v. tbn. Arb Igand 10. JE Bur 136. Zub 33. Iratz 54. Zerb Azk 17. Mde Pr 76. Larz Iru 130. Xa Odol 16. Larre ArtzainE 172. Uken: Etchart 3.1v. Mercy 10. CatLan 157. CatS 66. UNLilia 21. Xikito 4.
azpiadiera-1.2.1
(-kh- VocBN , H, A) .
(Part. en función de adj.). "Ce qui est reçu, obtenu, notamment gratis. Ez dezazula hortzetan ikher zaldi ukhana " VocBN . " Ematen dautzut urrurik, berdin neronek ere ukhana dut " H. " Ukhana dut (AN) [sic], lo he tenido como regalo" A.
azpiadiera-1.3
3. (Lar; -kh- BN-baig ap. A ; H).
Ser; estar. "Ser" Lar. " Lehen ere Baionan ukhana niz " H. " Ukhan niz, he estado" A.
Bazioiten ni uketu naizen parte otan Franzian trublazio andiak azitzen zirela. CartEsp 452. Zein ukandu baitzen konzebiturik Spiritu Santu jaunaren obras [...], kruzifikatu ukandu zen, il eta orzi ukandu zen. CredoZan 3. Ura piper eske joan da bere etxetikan, egin duen bezala itzaia ukan den bezala. "Como lo ha hecho antes de ahora en otros lugares que ha sido boyerizo" . (Lónguida, 1659) ReinEusk2 169. Ezkondua izana gatik 25 urthez kastitatean bizi ukhetu zena. Harb 462s. Ordenanzen azpian bizi ukheturik. Ib. 420. Ikenik anitz deituek, ikein direla guti eskojituek. MurSerm 88. Ez da beraz harritu behar Azkainen ere ukan bada Jean Baigorri bat. Zerb Azk 107.
sense-2
II . (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. (BN ap. A ).
Posesión, bien, riqueza. "Haberes, hacienda, riqueza" A. v. ukaitza.
Halako biz akabatzea ere ukhanaren arauez. "Vôtre avoir" . 2 Cor 8, 11 (He zuen ahalen arauera ). Haren othoitzeko gure ükhenak benedika eta emenda ditzagün. Bp I 120. Balin bada norbait hain herstuki denik ukhanaren aldetik, edo lanez hain ithorik, non denborarik batere ezin har baitezake meditazionean egoteko. Dh 51. Gabia pairagarri; ukhana hondagarri. (BN-or). Lander Eusk 1925 (IV) 38.
azpiadiera-2.2
2. Dádiva; don.
Karrikaz karrika ibili zen, xakutto bat bizkarrean, ukhanak hartuz, hemen ogi puxka bat, han ardit bat. Laph 55. Iñaziok, bere oren guzien eskolari emaitea gatik, ukhanak hartu zituen. Ib. 101. Zure ukanak aitortzen ditut, ene Iaun eta Iainko. "Munera tua" . Or Aitork 222. Den hau igortzen dauzuegu borondate onez [...]. Oraiko denboretan jakin behar da ukanarekin pasatzen. (In Xa Odol 90 ).
azpiadiera-2.2.1
Obtención, consecución de una dádiva.
Geiago mintzo baikera billaketan, arkituan baiño, ta eskea luzeago da ukana baiño. "Impetratio" . Or Aitork 339.
azpisarrera-1
EZ-UKANA (det. -kh- Dv (que cita Prop ), A).
arencia, necesidad, pobreza.
Deusik ez dutelakotz, auzokoek bakean uzten dituzte: ez ukhanak ere badu bere alderdi ona. Prop 1881, 81. Bearrak eta ez-ukanak zirikaturik. Or Aitork 43.
azpisarrera-2
UKAN-NAHI.
Deseo de tener.
Gauzaño orien ukan-naia edo galdu-bildurra agertu dalako. Or Aitork 45.
ukan
<< tankera 0 / 0

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper