Harremana

    OEH - Bilaketa

    218 emaitza hutsik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (21)


    Sarrera osoan (197)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 sabai.
    tradizioa
    Tr. Documentado al Sur desde mediados del s. XVIII. Al Norte se encuentra M. Elissamburu, J. Etchepare y J.B. Etchepare, y en los suletinos Etchahun, Larrasquet, Constantin y Casenave. En los textos meridionales se documentan tanto sabai (algo más frecuente) como sapai , mientras que en los septentrionales sólo se encuentra sabai. Hay además zapai en un ej. de EE , Ayerbe y Etxaburu. En DFrec hay 2 ejs. de sabai y 7 de sapai.
    etimologikoa
    Etim. Para su posible relación con gall. fayado (con sub- como inicial, lo que daría algo como *sobai ), v. BAP 1955, 290s.
    sense-1
    1. (V, AN; Zam Voc, Ort Voc 151); sapai (G-azp; Lar); zapai Ref.: A; ZestErret (sapai).
     Techo. "Cielo raso de yeso, kisu sapaia" Lar.
    Erri oietan ondo ezagunak latiñez atera zituen berso eder debotoak eta marabilla oiek guztiak esaten zituztenak oi zeuden: eta kapillako sapaiean gure egunetaraño egon ziran. Cb SIgn 7. Nire kortako techo... zelan esan? Sabaia. A BeinB 56. Zapelaitz ta arrano igarrak sapaian bera zintzilik. Ag EEs 1917, 170. [Yauregiak] sapai zabal bat gaiñean, solairu agiri luze bat inguruan [bazauzkan] . "Plano tecto". Lh Yol 7. Neugaz errotara etorriko biarko dozulako, oetik jagi ta beriala, aletegiko sabaia atonduten. Altuna 63. Sabaiko zulua atondu dozunezkero. Ib. 64 (cf. SABAI-ZULO). Mai-gañetik argi-ontzi potxolo ederra sabaiatik beera. Anab Usauri 95 (ib. 12 sapaiatik). Iru zaldun ari ziran alkarrizketan, sapaiko argiontziak zabaltzen zuen argipean. TAg Uzt 178. --Ez al gera españarren azpian bizi? --Bai ta i bezin azpian iñor ez! --esan zion Anjelek parrez, sapaira begira. Ugalde Iltz 60. Muñekoa beruntz bota ezkero, sabairaino igonen zan, ta egun guztian gora ta bera, lurretik sabaira ta sabaitik lurrera punpaka. Osk Kurl 41 (126 sapai). Atadiaren inguruan, eta onen erdian, goiko sapaiak tranpa-zuloa dauka. Erkiag BatB 133. Aundien bizikera / arroak ez baitu kezkarazten, / mairu argiak urrez, / arri-nabarrez eraiki / sapaia, ark ez aintzat artzen. "Techo". Gazt MusIx 75. Ietxi itzatzu sapai kedartsuetatik zumezko otarreak. "Tectis". Ibiñ Virgil 87. Izarrak bai zituan bere sapai, gau ozkarbietan. NEtx LBB 93. Mai gañera igo naiz obeto entzutearren, belarria sapaiera pega-pega egin da. Lab SuEm 191. Ta oraingo zapai ta teillatuak 1860garrenean egin ziran. Etxabu Kontu 72. Etxeko apal bat [...], bebarru ixil kutsuzkoz eta zuraje baltzezko sapai estuakaz. Onaind STeresa 69. Tren zaarra]k[ jendez sapairaiño beteta zetorren. AZink 108.
    sense-2
    2. (Lar H; A, que cita a Ur); sapai (Lar).
    Azotea, terrado. "Azotea" Lar. "Terrado, sabaia, sapai lurrezkoa" Ib. "Terrado" A. Cf. VocNav: "Sabai, azotea (Adoáin, Urraúl Alto)".
    Sabaien gañean zeruko gudartariak adoratzen dituztenak . (Soph 1, 5). Ur (in BOEg 1550 (Ol, Ker, BiblE etxegain)). Zintzilikatu zaituzute torrearen zapaiko kapiriyuetatik kanpo aldera. EE 1883b, 227. "Goazen lotara" eta bitartean ate batzuk dauden sabaira ateratzen da. "Terrado". Zink Crit 38.
    sense-3
    3. (V, G-nav, AN-ulz-erro, B, BN, Sal, S, R; Añ, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv (BN, S), H (V, G, BN, S)), sabaia (Dv), sapai (V-gip, G-azp-goi-to-nav, AN, R-uzt; H), safai (G-nav), sepai, zabai (L; H), zapai (G-azp), saprai (G-goi), sobai (L). Ref.: Bon-Ond 145; A (sabai, sapai); AEF 1926, 15, 59 y 65; AEF 1928, 25; J. Etxeberria EEs 1931, 40; Lh (sobai, zabai); Lrq [oxítona]; AEF 1955, 78; Iz ArOñ (saprai), Ulz, Als (safaiya), UrrAnz (sapaixa), R 299; Echaide Nav 280; CEEN 1969, 210 y 384; Holmer ApuntV; Izeta BHizt2; Elexp Berg (sapai); Gte Erd 161; ZestErret (sapai, zapai).
    Granero, pajar; desván. "Fenil, grenier à foin" VocBN. "Fenil, grange" Dv. "1. grenier à foin, grange. [...] 2. grenier à blé. [...] 3. par ext., grenier, l'étage le plus haut d'un bâtiment, celui qui est immédiatement sous le toit. [...]. 5. il l'entend encore de étage et de plancher" H. "Pajar formando piso alto sobre vigas en la cuadra" A. "Desván" Ib. "Sobai (L), grenier à foin" Lh. "Fenil" Lrq. "Una especie de piso final, todo de vigas sin tablado, llamado sapaie, en el cual se guarda la paja del trigo y del maíz" AEF 1955, 78. "Safaiya, el local más alto de la casa" Iz Als. "Sabaie belarrez betea daukegu" Izeta BHizt2. "Julian sapaixan da bedarrondua botatzen" Elexp Berg. "Lastoa sabaira jaso dot (V-gip)" Gte Erd 161 (junto a selauri, ganbara, kanbara, etc., de otras zonas). Cf. VocNav s.v. sabaya y sabayao.
    Sabaiko lasto ganian etzunda egongo da oraindiño. Mg PAb 70. Su arzen dau etxiak, sabaijak, basuak edo ikastogijak. Astar II 71. Au dok emoten yeustan / eguneko ogia / alan artu yaiadan / sabaira-bidea. Zav Fab RIEV 1907, 537. Bi hilabete igaran tiat sabaietan hotzez ikhara. ' Granges'. Etch 242. Nagusigabe ikusi zuenean, erretxin piztua sapaiaren ondoan utzi eta etxetik iges egiñ eta etxea sutu zan. Arr EE 1882a, 100. Txomiñek sartu ditu ardo-zagi batzuek kontrabanduan bere sapaira. Urruz Urz 57. Urruneko etxeak, sabai edo belhartegiak eta ardi bordak. Elsb Fram 71 (cf. infra JE Ber 60).
    (s. XX) Etxe onek eukazan ezkaratz edo sukalde ona, iru lo-gela nasaiak, berbaleku txikitxo bat, sabai ta goianengo zabalak eta korta eder bi. Echta Jos 9. Baita lo ederra eragiñ ere aldemeneko guk ezagutzen degun sapai artan! Ag G 30. Orain ez dago denborik urrutira joateko eta gorde zaitez borda barrengo sapayian. Ill Pill 15s. Sapaiako lasto edo belar mondoietan bear bezelako atze edo oeak aurkitzen zituzten. Lh Yol 10. Bost kafe haxiain Drundako sabaian ziren eta Drunda erreüs zen beitzakian herriko karabineruak oro Athoron zabiltzala etxez etxe bordaz borda. Const 30. Bete nai dabez sabai ta korta, / zelaian metak eiñ be bai. Enb 174. Bai, asi, asi negarrez, berriz ere. Nai dun sapaiko gela illunean sartzea? TP Kattalin 184. Sagua itota odolkiya artu, / goiko sapaira igesi. Tx B II 94. Barne hau, jauregiko belhartegia edo sabaia zen. JE Ber 60. Lo húnik ére eztít sabái zumáitetan báizi hánbat egíten. Lrq Larraja RIEV 1931, 234. Sapaietik ain usu ez dira atarira / alea sumaturik eskutikan irra. "Desván". Or Eus 59. Lenbizi bil zazue llolloa ta espalka lotu erretzeko; garia berriz nere sabaira bil zazue. Ir YKBiz 177. Bein sapaiko lasto igarrean sua garretan piztu ezkero, zenbat eta sapaia ezkutuago, ainbat eta okerrago. TAg Uzt 8. Sapai, borda edo zugaizpe batean lo egiñaz. Etxde JJ 161. Ukullu-gañean geienean, ganbara edo sepaia egoten da. Oñatibia Baserria 21. Sapai baztarrian neretzako ta nere txakur onentzako lain leku ba ete dozun preuntau nai netsuke. SM Zirik 118. Laborariek, holaxet, badute beren ganer, sabai eta sotoen ontsa betetzeko esperantxa goxo eta altxagarria. JEtchep 46. Orrelakoak bear dira? Gurean, kamarako sapaixan dago lapiko zaar bat bete olakoak. And AUzta 81. Baserri-jentea, geienez baketsua, sarritan goganbeartsu ta errezeluz betea, sabaiko galtzu bedartzea eskeintzeko gertu agertu yaka. Erkiag BatB 113. Batzuk batere etzan gabe ta / sapaian lotan bestiak. Uzt Sas 107. Sabaian tink tinka ützi / dizügü untsa gorderik. ' Fenil'. Casve SGrazi 114. Sabaietan ebasten die / bildürik diren muzkinak. ' Granges'. Ib. 132. Sabai baztarreko komune. Gerrika 23 (173 sapai). Etxeko sabaia hutsik eta garbiturik ezarri ginuen. Larre ArtzainE 213. Teillatu eta aren azpiko sapai dotore bikaiñari eusteko. Insausti 39.
    azpiadiera-3.1
    (Fig.).
    Buru ez baño sapaio zar au / arestian sormindua, / orain ez dago beintzat illunde [...], ipurtargi ta pinpilinpauxez / bete da nere burua. EA Txindor 115 (ref. a los efectos del vino).
    sense-4
    4. (AN-egües, L-ain; Aq 1064 (AN) A; Dv) Ref.: A; Bon-Ond 145.
     "Corral con su choza para el ganado" Aq 1064. "Étable" Dv. "Sabaiatikako usaina hunaraino heltzen da, l'odeur de l'étable arrive jusqu'ici" Ib. "Poulailler" Bon-Ond 145.
    sense-5
    5. + sapai, sapaio (AN ap. A). Paladar. v. ahosabai.
    Ao barruban: oijak, sabaija, miña. Mg PAb 86. Begi, belarri, sudur ta sapai / asetzen dira baltsa. "Paladar". Or Poem 552.
    azpiadiera-5.1
    "Áuko sabaia, el paladar (R-is)" Iz R 302.
    Aboko zapai asetua luzaro iraun zezaion. Anab Usauri 61.
    sense-6
    6. zabai. "Tablado" Lar.
    sense-7
    7. "(B), terreno de forraje. Etxe ortan ongi biltzen da laborea, baino sabai txarra du, en esa casa se recoge mucho grano, pero tiene poco terreno para forraje" A.
    sense-8
    8. + sapai, zapai. Cielo. v. ZERU-SABAI.
    Begira ortz urdiña eguzki guarrak (rayos) goi zapaiak oritu baño lenagotikan. Ayerb EEs 1912, 179. Mirei, ostilika (Erromako zubia) zabaldu zela sapaiean. Or Mi 13. Kristok noizpait, azken epai-egunean, berexiko ditu onak ta gaiztoak; batzuek sabairako (zerurako), besteak sutarako (su-lezerako). Ir YKBiz 42n. Zeruaren zola, ortzearen sabai edatsua, izarren zelai gaiña, urdiñez gantzutua agiri zan. Erkiag Arran 182. Yainkoak sapaia egin ta sapaibeko urak sapaigañeko uretatik bereizi zitun. Ol Gen 1, 17 (BiblE sabai; Urt hedadura, Dv, Ker, Bibl ortzi, Ur firmamento).
    sense-9
    9. Diafragma. "Frantsesez 'le diaphragme'; euskaraz, sabel-sabaia. Laburzki mintzatzeko, hanitzek deitzen dute sabaia" JE Med 64.
    sense-10
    10. "Sapai, ventanas y huecos de las paredes de las casas de labranza de debajo del tejado, para la ventilación del granero" Asp Leiz. .
    azpisarrera-1
    GELA-SABAI. Techo.
    Etxenak margotutako gela-zapai edo tetxo batzuk. Ayerb EEs 1915, 295. Gela-zapaia ta ormak zuri. Anab Aprika 48.
    azpisarrera-2
    SABAI-AHO (BN, S). Ref.: Lh; Lrq (sabai). "(S-saug), trou du grenier par où on jette le foin aux animaux" Lh. v. infra SABAI-ZULO.
    azpisarrera-3
    SABAI-GAIN.
    azpisarrerakoSense-3.1
    a) (-gan V-m ap, A). "Desván" A.
    Iru gixon, saku antzeko gauza batzukaz jantzita, ibili ta ibili batera ta bestera, nik eztakit zer egiten; beste bat ostera sabai-ganian iru milla txilibitu joten. Kk Ab I 12. Jaune, erantzun eutsan arrebeak sapai-ganetik: Etxak ba sugarri guztia amaitu? Bilbao IpuiB 219.
    azpisarrerakoSense-3.2
    b) Cielo, firmamento.
    Yainkoak sapaia egin ta sapaibeko urak sapaigañeko uretatik bereizi zitun. Ol Gen 1, 7 (BiblE sabai; Urt hedadura, Dv, Ker, Bibl ortzi, Ur firmamento).
    azpisarrera-4
    SABAI-SARI.
    Sabai-sari aundia du. (B) "Tiene que pagar mucha renta por el alquiler de hierbas. (Se dice en el Baztán de quien lleva a parte los campos labrados, a medias con su dueño; mas las hierbas las tiene en aquiler)". Inza Eusk 1927, 147.
    azpisarrera-5
    SABAI-ZUBI. Bóveda.
    Eguntzean barratzen den artaldea bezala elizatxoaren zutabeak eta sapai-zubia leku eginka asi ziren aien aurrean. 'Voûte'. Or Mi 123.
    azpisarrera-6
    SABAI-ZULO (sapai- G-azp); SABAI-ZILO (G-nav, AN-5vill, BN-baig; Foix ap. Lh). Ref.: A; Lh; ZestErret (sapai-zulo). "Trampa por donde se arroja de un piso al pesebre de la cuadra la comida del ganado" A. "Trappe du fenil" Lh.
    azpisarrera-7
    ZERU-SABAI (-sapai G-to ap. A Apend). Bóveda celeste, firmamento, cielo. "Bóveda del cielo" A Apend.
    Erriberako zeru-sapai gardena. Mok 21. Gauaro ederra egoan, zeru-sabaia izarratu. Erkiag Arran 21. Zeru-sapai goiena ostotsez dardaratzen dunak. Or Aitork 31. Zeru-sapaia Eskitu ta Ripheako gailur garaietara ieikitzen den neurrian. Ibiñ Virgil 74. Zeru sapaian milla txulo sortu dira. NEtx LBB 281. Zerua, auts-kolore, ego-aldetik; argia zikin zetorren, zeru-sapaitik. Ib. 206.

    sabai

    sabai
    << poltsa 0 / 0 sakela >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper