(V, G; Lcc, SP, Mic 6r, Lar, Añ, H (V, G)), alkandore, alkondara (V, G-azp; Añ (V), VocZeg 286), arkondara (V; H (V)), alkandor, alkondare, arkalora (V). Ref.: A (alkandora, arkondara, arkalora); A Apend ; Iz To , ArOñ (alkóndara), UrrAnz (alkondaría); Gand Eus 1956, 208; Etxba Eib (alkondaria); Elexp Berg (alkondara); Gte Erd 199.
Camisa (de hombre). (Todos los testimonios de los lexicógrafos, salvo VocZeg, Iz To y Elexp Berg, especifican que se trataba de camisa de hombre). "Cabezón de camisa, alkandoran kabezoia" Lcc. "(O), chemise d'homme" SP ( O Not 46). "Alcandora, vestidura blanca a modo de camisa, es voz Bascongada, y llamamos así a la camisa de hombre" Lar. "Alkondaria es camisa de hombre con mangas y cuello, [...]. Así en toda Vizcaya" (19-5-1857). Ur Carta a Bon BAP 1954, 244. "Chemise d'homme" H. "--Alkondaria dario dozu fraken apurtu batetik. --Daukanari dario--. Eta zan zapi zuri zati bat an ipiñitta, erantzun ori emoteko, alkondararik ez eukanetik" Etxba Eib. . "Camisa" Elexp Berg. . Cf. ReinEusk2 89 (Vera, 1552): "Fuele mandado [a un soldado que dijo haber aprendido el vasco en Fuenterrabía] que diga cómo se llama la camisa, dijo se llama alcandorea"; cf. tbn. SMuj EEs 1921, 9: "Un inventario de Oyarzun de 1692, dice: 'Tres libras de hilo de la tierra que llaman alkandora'". v. kamisa, atorra. Tr. Documentado en autores guipuzcoanos y vizcaínos (tbn. alkandor-orde en Mendiburu; cf. además los testimonios citados arriba de alto-navarro de Guipúzcoa). La forma alkondara aparece sobre todo en textos vizcaínos desde comienzos del s. XIX (tbn. en T. Agirre (Uzt 228)). Hay arkondara en fray Bartolomé (Ic I 82), Echeita, Kirikiño, Bilbao, Anduaga, Aresti y Faustino Etxebarria, alkondare no ambiguo en un ej. de D. Agirre, y alkandor en otro de Euskal Esnalea (1919, 129). Salvo errata hay un ej. de akandora en Moguel (PAb 142). En DFrec hay 8 ejs. de alkandora y 2 de alkondara.
Betoz alkandorak ene kofrerean! EgiaK 89. Lenago dakarzu jupoea, alkandorea baño. Mic 12r (v. tbn. otro ej. en la misma pág.). Alkandora edo erropa zuri lisibara askotan dijoana. Cb Eg III 231. Sarri aldatzen dan alkandorea ez da ain loi zetakatua egongo, nola egun edo ill askoan aldatu ez dana. Mg CC 191. Olagizon baten obrera edo alkandora zantarra. Mg CO 19. Zu alkandora eder, samur edo bigun zalia zara. Mg PAb 137. Miesazko alkondareagaz. Añ LoraS 46. Alkondara barririk / ez yatzu ikusten / gorurik zeure etxean / ez dabe egiten. Zav Fab, RIEV 1909, 37 (salvo errata, v. tbn. en la misma pág. alkandara). Izan oi dituzte alkandora zurien gañetik gerriko gorriak. Izt C 254. Galtza pana moratuak, / alkandora baratuak. Xe 214. Antonek agertu biar du jantziya galtza zuriarekin, abarkak, mantarrak, alkandora lepuan azkatuba. Sor AKaik 110. Batistaren alkandorak, zakartxuak izango beorrentzat? Sor Bar 34. Sarturik bai amaika kanako alkondaran, / Al balebe jarriko litzakez altaran. AB AmaE 240 (229 alkandora). Juane alkandoran esku muturraz begiak igortziaz atera zan leiora. Apaol 54. Emakumiak beren kamisa edo txaramela mauka loi utsian..., Gizakumiak... beren arkondara mauka loi utsian. msOñ 194v.
( s. XX.) Leio zulo danetan atorrak eta gonak, alkondarak eta prakak. Ag Kr 18. [Bere aurrean igaro ziran] baserritarrak eta uritarrak, eutsiak eta banatzalleak, [...] alkondare zuridunak eta atorra gabekoak. Ag G 325. Josetxok ez eban atara soñean eukan arkondarea baño. Echta Jos 343. Arkondarea praken ganetik imiñi. Kk Ab I 56. Zuri egiten dizute / iseka ta farra, / ekarri dezulako / alkandora txarra. Muj PAm 56. Santa Cruz-tarrak, aldatzeko alkandoraz zaku eginda, bazijoazen trenaren bila. Or SCruz 52. Dudarik gabe egiña dio / andregaiari bixita, / oso dotore etorri zaigu / bi alkandora jantzita. PE (in Tx B 103). Jantzi eutsan soñian [Bertoldini] alkondara legor bat. Otx 160. Bizkaiko uri askotan, begizkodun umea sendatzeko, bere aitak soinean eukan alkandoran batu oi eban. A EY I 446. Ai, Peru, Peru! Beti zu alperra; etxatzu faltako alkondara zarra. (V-m). A EY III 38. Bizkaian ta Gipuzkoan andrearena da atorra, gizonarena alkondara (arabeak ekarririko itza da au). Ib. 446. Bere eskubiko oiean prantses bat, Martiniquera alkandorak saltzera zijoana. JAIraz Bizia 20. Gizonezkuen jantziak lenao praka zurixak ziran eta alkondaria be zurixa . (V-gip). Gand Eusk 1956, 208. Praka ta alkondara zar-zarrakaz beti. Bilbao IpuiB 273 (117 arkondara). Praka ta alkondara garbiak. Erkiag Arran 40 (BatB 152 alkondara). Semearen alkondara-artetik erloju-katearen muturra agiri zan. NEtx Antz 148. Arkondara zurietako almidoia. Ib. 58 (78 alkondara). Nire juboia ta alkandora, / galtza luzeak ta fraka, / Mirenen gona zetazkoa eta atorra polita. Arti MaldanB 211. Alkandora barratu bat, galtza urdiñak, bota beltzak. Salav 28. Maria bakarrik gelditu da etxean [...] Alejandroren alkandora konpontzen. MAtx Gazt 46. Orduko jazkerak egiten ziran liñuakin etxean: alkandorak eta kamisak eta oeko izarak eta danak. And AUzta 46 (133 arkondara). Dirua ta alkandora garbiak ekartzeko. Berron Kijote 50. Arkondarea plantxatua. FEtxeb 200.
v. tbn. Echag 61. EE 1885b, 234. Urruz Urz 42. Iraola 112 (v. tbn. salvo errata 49 alkondora). Tx B 104. MendaroTx 27. Alz Ram 84. Etxde JJ 204. Anab Aprika 68. TxGarm BordaB 113. JAzpiroz 130. Alkondara: DurPl 84. Azc PB 341. A BGuzur 137. Laux AB 92. Alkondarea (det.): JMB LEItz 96. Alkondara: Gerrika 28.