Harremana

    OEH - Bilaketa

    218 emaitza hutsik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (21)


    Sarrera osoan (197)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 uzkur.
    tradizioa
    Tr. Documentado al Norte desde principios desde Axular (en el compuesto sabel-uzkur ). Al Sur se encuentra en Mendiburu, Lizarraga, Lardizabal, Arrue y en autores del s. XX. Emplean la forma con h- inicial Goyhetche e Hiribarren. En DFrec hay 5 ejs.
    etimologikoa
    Etim. Su primer elemento podría quizá ser uzki 'trasero'.
    sense-1
    I. (Tema nudo; usos adv. y predicativo).
    azpiadiera-1.1
    1. (V-gip, G-to-goi, B ap. A; VocBN, Dv, H (+ h-)) (Estar...) falto de ganas, de ánimo, de brío, de entusiasmo, de determinación (para), (ser...) reticente, reacio (a). "Peu disposé à se soumettre à ce qu'on désire" VocBN. "Lent à l'action, timide à entreprendre, qui manque de décision" Dv. "Remolón, retraído para trabajar. El akio, beti orrela uzkur egon bage (G-to), llégate a él, sin estar así siempre remolón. Beti uzkur ungira ta beti leiatsu gaizkira, siempre remolón para lo bueno y presuroso para lo malo. Uzkur niz lan horren egiteko (L-ain, BN-baig), estoy sin ganas para hacer ese trabajo" A. "Liburuetarat uzkur, ayant peu de goût pour les livres" Lf Gram 300. (En los numerosos casos en los que la expr. uzkur izan, egon... lleva como complemento una oración, el vb. es por lo gral. un sust. vbal. con suf. -t(z)eko y, menos frec., con suf. -ra(t)).
    Uzkur gare den nekherik xumeenaren hartzerat. Ch III 3, 4 (SP nagitzen dira eta herabe dute guti bat trabaillatzera). Birtutearen mendi gañera igoko denak [...] ez du uzkur geratu bear Jainkoari dagozkan gauzetan. Mb JBDev 317. Gure eginbideak konplitzeko uzkur, gogo urri eta berantiar. He Gudu 155. Ungira bethi uzkur eta gaizkira bethi lehiatsu [izan] . Ib. 31. Zuetarik bat bedera izan bedi erne aditzerat, uzkur ordean mintzatzerat eta uzkur koleran ematerat. He Iac 1, 19. Haren zerbitzariak uzkur ziren gauza hartan obeditzerat. Lg I 321. Zer laiteke nitaz, oraino uzkur banindago, oraino gibela banindago? Brtc 249. Uzkur zegoan, aien esanera jartzeko. Lard 115. Baña oiek guziak ikusi arren, uzkur zeuden sinisteko. Ib. 473. Zuek eta bertze sentsuak, hilak bezala jar zaizte; ahalkean eta gogo-hurriduran uzkur zaitezte. Dv LEd 86. Gose da liburuen, ez huzkur laneko. Hb Esk 144. Luzeki deputatu, orai konseilari / [...] Nihor laguntzen huzkur izatu ez dena. Ib. 157. Ibiltzeko oin hutsik, ez batere huzkur. Ib. 185. Etzare uzkur izanen beharrari bere zuzenbidea ematera. "Non declinabis in iudicium pauperis". Dv Ex 23, 6. Luzaroan kristalezko edontzi bati begira, baña edontziari ikutzeko uzkur egonta, noizbait eskuetan artu zuenean, esan zuen: [...]. Arr GB 115. [Indianoak] kofesiorat bereziki anhitz ekharriak dira. [...] Nere gogoan nabilan jende xurien artean asko badirela kofesioari buruz uzkurrago direnak. Prop 1880b, 219. Zor guziaren alderako serbitzu añ laburra eskatzen du. Uzkur egongo zera zor ori añ erraz pagatzeko? Arr May 65. Obra horri lotzeko guziak uzkur izan zarete. Laph 240. Gu uzkur bezain hek erne eta lehiatuak dire. Arb Igand 35. Anitzek bazakiten ordukotzat ohointza horien berri; bainan oro geldirik eta ixilik zauden. Oro uzkur, oro lotsa, oro juduen beldur. HU Aurp 60. Iduri zaut oraiko apezak hotzago [...] uzkurrago direla [...] eginbide handiez mintzatzeko, kar gehiago zutela daukat lehengoek. Ib. 178. Ez izan uzkur, ez herabe. Jazar etsaiari. HU Zez 80. Eskuara hoin uzkur balin bada eta kilika, apezek dute hortaratua. JE Bur 100. Ixilka sarthuak dira, uzkur hainbertze begien aitzinean agertzeko. Ib. 26. Herrixketako laboraria bere etxeñoan ahal duen bezala bizi, bere idurikoetarik berex eta urrun, ororekin adarka, enthoil, uzkur, zurtz. Ib. 201. Uzkur direnen sustatzeko. Barb Sup 56. Uzkur, irakurlearen aitzinean agertzeko, lan kaxkar eta exkaxa dalako. Ibiñ EG 1951 (7-8), 6. Ferreres ez zen ez logale, ez uzkur: erne-ernea bazabilan pilota norat eta hura harat. Herr 29-10-1959, 3. [Edurrak] loia eban bildur, / [...] egunari be igesi / asi jakon uzkur. Gand Elorri 188. [Idiskoa] uzkur ta urduri etorren, antza. Kasta gogorrekoa zirudian. Erkiag BatB 50. Eta zuk, gure lagun berria, zer hartuko duzu? --Kafe bat --ihardetsi zuen berehala mutiko gazteak, itsurat, ez nahiz dudan egon; uzkur bezala. JEtchep 85s. Ikusten badute arras umil eta uzkur hagola, ez dakikala deusen errefusatzen [...]. Ib. 100. Iñori laguntzeko / gabiltza txit uzkur. Olea 221. Hasi nintzan artoski / lantzen bereala, / bainan gelditu banintz / uzkur ta gibela, / segur naiz pindar hura / ilaunduko zela. Xa EzinB 22. Batzu beroturik herrietan, eta besteak uzkurrago [...], hartu zuten erabakia [...] Etxartearen erosteko. Larre ArtzainE 321. Badakit, nabari da eta, gero eta uzkurrago agertu zaigula don Jose Migel teoria kontuan, gero eta lotuago dato-bilketari. MEIG VIII 64.
    v. tbn. Gy 4 (h-). Ox 104. Etxde JJ 57. Zait Plat 103.
    azpiadiera-1.1.1
    "Eskua etzuen uzkur, ou etzaukan uzkurrik, il n'y allait pas de main morte" Dv.
    Ez naiz hizdun eder: eta [...] geroztik trabatuago eta uzkurrago dut mihia. "Impeditioris et tardioris linguae sum". Dv Ex 4, 10.
    azpiadiera-1.1.2
    "Sabel uzkur, ventre creux (littér., ventre sans courage)" H (que lo toma sin duda de He). Cf. infra SABEL-UZKUR.
    Kretarrak bethi gezurtiak, bestia gaixtoak eta sabel uzkurrak. "Ventres pigri". He Tit 1, 12 (Lç sabel nagi).
    azpiadiera-1.1.3
    Eta urhaspide horri jarraikitzea [...] egin dezakegu, beldurtu gabe Euskararen alderat ixuriegi izan gaitezkela, eta gure haurrek egungo egunean baitezpadako dituzten erdarak Euskararengatik, uzkurregi lituzketela. Lander RIEV 1908, 621.
    azpiadiera-1.1.4
    (Estar, etc.) acoquinado, intimidado.
    Ai ene, ta zer beldúrra! Zer senténzia! Zein ixil, erreberénte, uzkúr egoingáren! LE (in BOEanm 959). Zein humil, uzkúr, lotsarriturik egonen naizen! Ib. 961.
    azpiadiera-1.1.5
    (Estar, etc.) humilde, con humildad.
    Jaun aundi batekin itzegittera dijoana uzkur joaten da. Inza Azalp 127. Jaungoikoagana biotza jasotzea ta uzkur ta uste onaz Ari laguntza eskatzea, da otoitz egittea. Ib. 119.
    azpiadiera-1.2
    2. (B ap. A ).
    (Estar, etc.) encogido, acurrucado. "Encogido. Elurra denean, artzaiñak uzkur, cuando nieva los pastores están encogidos" A.
    Baiura! Zonbat aldiz Otxaldek igan ditu zure maldak, / gogoa bethi zabal, erne, xut [...]! Gorderik uzkur zauden Bidarrain nexka mutiko xoraldak / eta gu gaitu berotzen orain Otxalde zenaren kaldak! Ox 31. Artean Bikendi, atalaurrean uzkur [...] saskia eotzen asi. 'Accroupi sur la porte'. Or Mi 83. Orduan uzkur nengoen zulora begira. "Acurrucado". Or Eus 47.
    azpiadiera-1.2.1
    [Larre-beorrak] belarriak uzkur ta begiratu umilla. "Las orejas gachas". Or Eus 130. Or Eus 130.
    azpiadiera-1.3
    3. "Silencioso; melancólico. Gure mutikoa beti uzkur" Izeta BHizt2. .
    Uzkur ta ilun zegoen. 'Il semblait tout mélancolique'. Or Mi 118. Mattin Etxahuniatik aienatu zen biotz-gogoak egualdia bezin uzkur ta goibel. Etxde JJ 180. Uzkur (melancólico) eta kopetillun zetorren Piarres. Ib. 55. Igerri zion, nonbait, tokialdatze hori ez zela itxaropidearen hasiera, azkena baizik. Mutu eta uzkur, arretaz bildu zituen bere puskak, eta ez zion inori laguntzen utzi. MEIG IX 99 (I 108 tbn. mutu eta uzkur).
    sense-2
    II. (Adj. pleno).
    azpiadiera-2.1
    1. Pusilánime; renuente, remiso. "(B, L?, BN?), cobarde, meticuloso" A (que cita el ej. de Dv).
    Arima uzkur eta nagi batek. Mih 47. Abner ezta hil gizon uzkurrak hiltzen ohi diren bezala. "Ignavi". Dv 2 Sam 3, 33. Erregeren egitateak uzkurrenak lehiatu zituen fedearen besarkatzerat. Laph 205. Klodobek othoitz hori egin dueneko, / soldadu uzkurrenak sutan jartzen zaizko. Zby RIEV 1908, 605. Kuku Eskualdun uzkurrak; eskualduntasunaz ahalgeturik, beren herriari eta mintzaiari gibelez edo sahetsez itzuliak. HU Aurp 214. Ausartarentzat oilokia, uzkurrarentzat zakurkia. Egunaria 24-7-1959 (ap. DRA ). [Idisko ori] beti da izan uzkurra ta iñoiz erabatera izuturik jarten dana. Erkiag BatB 53. Holako phesta buru [Eguberria] horietan den uzkurrenak harrotzen dira. Herr 28-12-1961, 2. Orduan zen gazte apala, uzkurra, herabea. Larre ArtzainE 217.
    azpiadiera-2.1.1
    (No aplicado a personas o animales).
    Orduan, Piarresek apalki begiratu zion andregai zunari ta mintzaira uzkurrez onela asi zitzaion. Etxde JJ 74. Muthiko gazteak irri uzkur bat atera zuen. JEtchep 93. Nola konpreni hastapeneko herabe uzkur hori, gure lanari bero-beroa lotzeko kenkan? Larre ArtzainE 216. Zenbait kritikok, berriz, harrera uzkurra egin diote. MIH 317.
    azpiadiera-2.2
    2. "Uzkurra, persona que es encogida de hombros (AN)" Aq 877.
    azpiadiera-2.3
    3. Silencioso, introvertido. "(AN-5vill-araq), silencioso, melancólico" A. "Jende uzkurra da (BN-arb)" Gte Erd 154 (junto a itz justuko jendea, jende murritza, etc., de otras zonas).
    Hogoita amar urte harat yina eta sekulan haren berriak yakin gabe. Hola zunan Battitt; gizon bildua eta uzkurra. Zub 62.
    azpiadiera-2.4
    4. Etxe-bildur iges jun bedi gizona, obenez uzkurra. "Acoquinado por los pecados". Or Poem 527.
    sense-3
    III. (Sust.).
    azpiadiera-3.1
    Falta de ánimo, de entusiasmo, de determinación. v. uzkurtasun.
    Erran behar dut halako uzkur eta herabe zerbait senditu nuela ene baitan Irisarrin sartzean. Larre ArtzainE 296. [Jendea] uzkur beraz kotsaduraren beldurrez, bainan ez bakarrik horren gatik. Ezen uzkur horrek ez ditu bakarrik hunkitzen itsasbazterreko herriak. Bada denetan uzkur pisu bat barnagotik heldu ditakeena. Herr 13-3-2003, 1.
    azpisarrera-1
    BIZKAR-UZKUR.
    Aundia da leitzarra, baiña bizkar-uzkur. "Pero trabaja inclinado de hombros". Or Eus 149.
    azpisarrera-2
    SABEL-UZKUR (SP, A). a) "Sabel uzkur dabilla pobrea, le pauvre marche le ventre rétréci" SP. "Flaco de vientre" A. La fuente de ambos lexicógrafos es Axular.
    Ea nor den herrian probe, beharrik, gosez denik, sabel-uzkur dabillanik. Ax 231 (V 154).
    b) "Poltron" Dv y Larz GH 1973, 72.
    azpisarrera-3
    UXKUR (Forma con palat. expr.). "Répugnant, hésitant, résistant à" H (s.v. uzkurra).
    Subaster sakon bero aldean / uxkur dago Olen keatz artean. Zait ZArg 1932, 203. Nai aña jolas / egin den nerekin. [...] Gaur: Ator! / Biar: Agur! / Orain samur; / gero uxkur. NEtx LBB 240. Euskalerrian badira ainbat / neskatx eder eta gazte; / eztira uxkur izango, leial / ta biotzez bazoazte. Olea 119.
    azpisarrera-4
    UXKUR-UXKURRA (Estar, etc.) acoquinado.
    (Betuliakoak) inguraturik zeude, ala nola koneju edo erbikume batzuk uxkur uxkurra (zakurrek) baleuzkite erdian arrapaturik (175). LE-Ir.
    azpisarrera-5
    UZKUR EGIN. Mostrarse reticente, reacio.
    (Uzkur egiñaz ta buruko illea azkuretuaz). [...] --Ez bait zait ezer bururatzen. Lab EEguna 100. Badakizute: bi sari edo cuota usaindu-ezkero askoek uzkur egiten dute, ta ez bat ez beste. Ldi IL 153. Bi sail egin ditezke. Bata: [...] arpidedungoa pozik erabat ontzat emango dituztenena. [...] Bigarren salla: gauza biak erabat aitatu-ezkero uzkur-egingo dutenen salla. Ib. 153.
    azpisarrerakoSense-5.1
    (Con dativo).
    Iñork laztandu nai-ta, / ez akiok egin uzkur. Ldi UO 43. Hegoaldeko maite haizetxo bat ere etorri zitzaigun behin Provenzatik. Baina euskal prosak uzkur egin dio gehienetan gai horri. MIH 298s.
    azpisarrera-6
    UZKUR ERAGIN. "Circunflectere, inguru inguru plegatzea, [...] uzkureragitea" Urt V 72.
    azpisarrera-7
    UZKUR-MUZKUR.
    [Ataunen] senarra, basagizona bada, amoñatzen dago udaberrie etortzeko. [...] Badabil uzkur-muzkur lantegia nun izango ote dan galdezka . (G-goi). EEs 1913, 343. Beste batzuk ere, uzkur-muzkur, ixilka antzean, pulamentu aundirik gabe. ZArg 1956, 173. (ap. DRA)
    azpisarrera-8
    UZKURREZ. "Uzkurrez egon da ethorri gabe, il est resté sans venir n'osant se lancer" Dv.
    azpisarrera-9
    UZKURRIK (Dv).
    a) "Eskua etzuen uzkur, ou etzaukan uzkurrik, il n'y allait pas de main morte" Dv.
    Pizti ankerrak oiñetan dituzu uzkurrik, ikara. 'Encogidos y amilanados'. Or Poem 519.
    azpisarrera-10
    UZKUR-UZKUR (Estar, etc.) acoquinado.
    Umil, bildurti, eskaera egitteko uzkur-uzkur [dagoana] . Inza Azalp 126.
    azpisarrera-11
    UZKUR-UZKURRA. a) (Estar, etc.) acoquinado.
    (Azken juizioan egoin da) arima uzkur uzkurra (juezaren alzinean) (300). LE-Ir. b) (Estar, etc.) encogido.
    Bein karrikan joáten zoéie pensátzen noa mereji zuen infernurá kondenátzea, ta zoéie uzkúr uzkúrra. LE JMSB 522 (cf. ib. 269 (en otra vers.): Zoéie bein karríka bárna uzkurturík soñak, álkes eta beldúrres).

    uzkur

    uzkur
    << ustekeria 0 / 0 xahutu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper