OEH - Bilaketa

218 emaitza hutsik bilaketarentzat

Sarrera buruan (21)


Sarrera osoan (197)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 olde.
tradizioa
Tr. Documentado en textos septentrionales desde el s. XVII; en el XX tbn. lo emplean algunos autores meridionales. En DFrec hay 3 ejs.
sense-1
1. (AN, L, BN ap. A; O-SP 231, SP, Ht VocGr , Lar, Lecl, Sb-Urq, Dv, H), ole (Sc ap. A; Dv (S), H) Voluntad, deseo; gusto, capricho. "Dessein" Ht VocGr 286. "Eginen dut ene oldearen arabera, je ferai suivant ma fantaisie" Ib. 359. "Fantasía", "voluntad" Lar. "Projet en l'air" Sb-Urq. "1.º voluntad, gusto, designio, fantasía. Bakotxak du bere oldea, cada uno tiene su gusto; 2.º espontaneidad (Dv Num)" A.
Presenteko kofesioan deusik ahanztera gerthatu bazait, ez naiz orhoit, ezta ene oldea. Harb 195. Zure olde hutsa zerbaitetan bilhatzen baduzu. SP Imit III 9, 1 (Ch zure burua, Mst zure büria, Leon zuhauren ona). Behereko parteak atsegin duela tentazionean gainekoaren konsentimendua gabe, aitzitik haren oldearen kontra. SP Phil 436 (He 441 olde; Echve 488 borondate). Ene falta denaz geroztik / haukien bien oldea, / amudioa ethor bedi / eta ethor dolorea. 141. Ardura ezta zure oldea / lotan denean yendea / zu yaikirik ibiltzea. Gy 297. Bakotxak du bere oldea. Ib. 34. Hura nausi Franzia ungitu behar da, / arras haren oldea nahasten ez bada. Hb Esk 160. Olde gaixtoetan oraidino nahi bezala ohitua. Dv LEd 86 (Cb Eg II 42 gurari). Zeren nik nere burua agindu eta olde osoz eman darotzudan. Ib. 98. Gure baitharikako olde hoitaz. JE Bur 174. Zeru ta lurrean Zure oldea egin bedi. Ag G 340. Ez, nere aburuz, [idazleen] balio-mallak: agian soilki, olde ta ausardi-koskak. Ldi IL 113. Astuaren oldea egittiarren. "Per compiacerlo" . Otx 121. Nere oldea orixe da. Zait Sof 166. Erantzun zun aren oldeari erantzuki (borondateari erantzunaz). Etxde AlosT 30. Nahi badu asmo edo olde bakunago bat kanporatu. Mde Pr 335. Oldeak ematen dion bezala darabil idazle bakoitzak [grafia] . Ib. 255. Andrane Mari, orduko zure / olde ederraren ederra! Gand Elorri 55. Gogoak eta oldeak hala ematen didalako. MIH 192. Zentzua eta esan-nahia geure oldearen eta gogoaren arabera mugatuaz. Ib. 106.
sense-2
2. Inclinación natural; instinto. "Instinto" Bera. " Aberen oldea, l'instinct des animaux" Lh.
Ezta gizonaren oldea gurutzearen iasaitea. SP Imit II 12, 9 (Ch pendura; Leon ez doazko gizonaren jiteari ). Bertzeak olde amurus batek eta banaloriak ere darabiltza. SP Phil 288 (He 288 inklinazione ). Trebanzia perillosak gatik ez erran naturalezaren oldeak direla. Ib. 357. Erestitzarako zuen olde (instinto) ta gozamena. Garit Usand 29. Abere orreik euren izakera bereziz, euren olde, usma, seta ta gañerako azturaz ager beitez. Eguzk LEItz 26. Adimengabeak, onakoak itsuki, arakoak olde-utsez, guziak Egillearen arauari lotuta, erti-lana dagie. Ldi IL 125.
sense-3
3. (Ort Voc 151).
Humor, temple. Deducido tal vez de olde onean (v. infra).
Gogo olde sendo ta adoretsuduna. "Un alma de temple fuerte y brioso" . Zink Crit 45. Bakaldun-jauregijak, eder ixatekotan, gogai ta olde gustittariko lagunak biar dittuz euki. "Di tutti gli umore" . Otx 127. Beraz, Donostiak ez zion iñori baitu bearrik olde ona ta jostagura. Anab Don 53. Arpegiz, sudurkako, begi-bizi, okotz-zorrotza; oldez, urduria ta alaia. Ldi IL 40. Nausiaren erritak ez zioten ezertan txartu Poliri bere olde ona. Anab Poli 100.
sense-4
4. Ímpetu. v. oldar.
Olderik naiko dauko bijotzak ostera. "Impetu fogoso" . Laux BBa 46. Azkatasun oldiak. Ib. 136. Oldia eta indarra! "Impetu y vigor" . Ib. 138. Olerkariak [...] lilura-olde zoramenezkoak eta biotzaren irakin-borboilladak [...] eskeiñi oi dauskuez. Erkiag Arran 101. Ordainez herriak haziko ditu [soldadoak], jauntziko, artatuko hil-artean, haren oldea eta indarra direnaz geroz. Lf ( in Zait Plat XVII ). Barneko olde biziak laguntzen du zentzua. Ib. XVI.
azpisarrera-1
JAKINAREN OLDEZ. Sabiéndolo.
Bidea ez dugu beharrik galtzen, hanitzek egiten ohi duten bezala Heletako alderat xuxen aitzinatuz [...]: jakinaren oldez eskuin gira motz-zeiharkatu, Doniane-Garazirat buruz. JE Ber 8.
azpisarrera-2
OLDEAN (Precedido de gen.). En mi (su) opinión.
Izantza horiek alfer daudenean / deus eztire nere oldean. "Je tiens" . Gy 215. Errege puxantek bethi, / derrakioten zer nahi, / guziak beren oldean / dauzkate lerro berean. Ib. 223.
azpisarrera-3
OLDE GABE. Involuntariamente.
Olde gabe il baitzaitut. Zait Sof 198. Berarekin olde gabe ezkonduz. Ib. 134.
azpisarrerakoSense-3.1
(Precedido de gen.). Contra su (mi, etc.) voluntad. " Haren olde gabe egin da, esto se ha hecho a pesar de él" A (que copia erróneamente de olde gabez de O-SP).
Zeuk, ba, nire olde bage erason didazu. Zait Sof 67. Oriek, ordea, nere olde gabe, alabearrez yasan bear izan nizkian. Ib. 134. Baña, erriaren olde gabe, ezin diñat ezer egin. Ib. 163.
azpisarrera-4
OLDE GABEKO. Involuntario.
Zer uts alere, zuzenbidez arki dezakek olde-gabeko egitean? Zait Sof 134.
azpisarrerakoSense-4.1
Emen nuzu, ba, olde gabe, beste oldegabeko batzuen aurrean. Zait Sof 168.
azpisarrera-5
OLDE GABEZ (O-SP 231 SP). (Precedido de gen.). "Haren olde-gabez egin da, cela a été fait contre son gré" O-SP 231 (Azkue copia erróneamente olde gabe).
azpisarrera-6
OLDE GAITZEAN. "Olde gaitzean heldu zen, il arrivait à fond de train" Lh.
azpisarrera-7
OLDE GAIZTOKO. Malhumorado.
Juantxori ez zion ajolik Antonioren esanakatik eta Antonio berari ere ez, naiz olde gaiztoko aritu. Anab Usauri 117.
azpisarrera-8
OLDEKO. "Qui est du goût, suivant le sentiment de quelqu'un. Nor da guzien oldeko?" Dv.
azpisarrera-9
OLDE-MOLDE. Capricho, volubilidad.
Parrasio zeritzon peintadoreak Athenako jendea [...] errepresentatzen zuela hainitz olde moldeko, koleratsu, iniustu, fermugabeko, kortez. SP Phil 268 (He 271 mudakor eta alditsu, Echve 309 aldakor).
azpisarrera-10
OLDE ONEAN (Dv A, Lh). "Olde onean atzeman badezazu, si vous le trouvez de bonne humeur" Dv. "Olde onean zitugu, nous vous trouvons de bonne humeur, vous êtes en forme" Lh.
Pixkatxo bat itzegin zuan itzaldiaren ondorengoari beltzura kentzeagatik eta ala olde onean jaiki ziran maietik. Anab Poli 130.
azpisarrera-11
OLDE ONEKO. De buen humor.
Olde oneko (umore oneko) gizoneri ere askotan gain-gañeko gauzetaz mintzatzea oso gogokoa izaten zaie. Anab Usauri 10.
azpisarrera-12
OLDERA (Precedido de gen.). A (mi, su, etc.) gusto, voluntad.
Egia latza! eta halere soseguz hartzen dut, eta nere oldera nahi diot begiratu. Dv LEd 183. Yostetan bezala, bere olderat ibilarazten ditu mihi, beso, zango, buru, begi eta gorphutz guzia. Hb Egia VII. Gaia, bada, aukera beza nork bere gogara eta oldera. MEIG III 76.
azpisarrera-13
OLDERAKO. "Qui va au goût de quelqu'un. Ene olderako etzuen bere etxea saldu behar, à mon sens il ne devait pas vendre sa maison" Dv.
azpisarrera-14
OLDETARA (Precedido de gen.). A (mi, su, etc.) gusto, voluntad. "Bere oldez ou bere oldetara ethorri da, il est venu de son gré" Dv. "Ez da bere aitaren oldetara ezkondu, il ne s'est pas marié au goût de son père" Ib.
Ai!, eta zer liteke nitaz [...] baldin othoitza ner-oldetara uzten banu, edo nagiki giten banu? Birjin 447. Ezen hura bere oldetara ibiliko da, eta harekin batean haren zorokeriaz galduko zare. Dv Eccli 8, 18 (Ol bere naitara, Ker bereari jarraitu, BiblE gogoak ematen dion aldera).
azpisarrera-15
OLDETIKAKO. "Provenant de la volonté, du choix, du goût de quelqu'un" Dv.
azpisarrera-16
OLDEZ.
azpisarrerakoSense-16.1
a) (O-SP 231, SP, Urt II 239, Ht VocGr, Dv, H, A; olez S ap. A; Foix ap. Lh). (Precedido de gen.). Según la voluntad de. "Ene oldez, de mon vouloir" O-SP 231. "Ene oldez egiñen duzu gauza, à mon avis vous ferez la chose" Ht VocGr 359. "Ene oldez, por mi voluntad [...]. Bere oldez ethorri da" A. Harriet añade asko oldez hobea de Etcheberri (Man I 113), seguramente errata por asko aldez (cf. ib. 83 y 40).
Noiz, non, eta zenbat aldiz, ala berzeren oldez. EZ Man II 72. Baldin behinzat bere oldez egin gabe utzi ezpaitu. Harb 159. Trabuak gatik baizen bere oldez ez hutsik egitea. Ib. 181. Beheiti, goiti, / zenbat ere bainabila, / zur' oldez, ehun / bat enaint' ehun / urtez behin zurekila. O Po 13. Hainitzetan badirudi karitatez hari garela, eta aitzitik sensuen oldez hari gare. SP Imit I 15, 2 (Mst aragiaren inspirarzüna ). Absinthiozko urik iakiara eta bere oldez edan balu. SP Phil 320 (He 321 y Echve Dev 364 berariaz ). Boronthatiak onhetsirik bere olez hartzen baitü eta bere nahiz laketzen aipatü edo ekentü zaion gaiza gaistoan. Bp I 105. Ez aberatsei lausenga eta ez zure oldez ager handien aitziñean. Ch I 8, 1 (SP gogotik, Mst plazereki ). Ez dugula gure oldez bekhatu benial batetan ere egoteko borondaterik konserbatu behar. He Phil 82 (SP 80 borondatezki ). Natüra ezta nahi [...] bere olez besten pian plegatü ez jarri. Mst III 54, 2. Hobeki errateko, bazaramatzaten, / ezen hek bere oldez naski ziren goanen. Gy 11. Bere oldez etzuen egin nahi gudu; / gaitzagoen beldurrak hortarat yoan du. Hb Esk 160. Yarri zen buruzagi Yainkoaren oldez. Hb Egia 6. Edo zuen oldez emaitzak eskaintzean, edo zuen besta-buruetan gozotasuneko urrina Jaunari erretzean. Dv Num 15, 3 (Bibl nork bere borondatez ). Sukaldean, bere oldez, laneko geldituak baitziren. JE Bur 130. Azkenengo erabakia bakoitzak bere oldez artzen uzten du. JBDei 1919, 259. Dantzariak, beren oldez nai ezpa-dute beintzat, beren dantzakin iñortxoren etxera joan bearrik eztute. Euzk RIEV 1927, 424. Ta zuzenbide ikasia egiñean iardun nai, bere oldez baiño gurasoenez areago. Or Aitork 142. Inork eztuela bere oldez agintari izan nai. Zait Plat 139. Eta bere oinez eta oldez abiatzen da heriotzara. MEIG I 196.
azpiadiera-1.1
(Sin gen.). Voluntariamente, con gusto.
Aundikiengana oldez ez sartu. Ol Imit I 8, 1 (Ch zure oldez ). Bear dan begiramena oldez damaiot. Goen Y 1934, 184. Erorrek oldez esaten dituk oiek, nere ta aren lepotik iñakaz, ao-beltz orrek! Zait Sof 134. Ene agoak oldez diagona onetsazu. " Voluntaria" . (Ps 118, 108) Or Aitork 239 (Dv bere nahitara ). Ura, oldez ta ain gizalegez, atal-buruko ikaskizun baten bidez begiraletzat eskeñi zitzaidan. Gazt MusIx 8. Auntzek ere, oldez, errapeak esnez anpaturik etxera eramango dizkitzute. " Ipsae" . Ibiñ Virgil 43.
azpisarrerakoSense-16.2
b) (Sb-Urq, H). (Precedido de gen.). Según su (mi, etc.) opinión. "Postpos, juxta, según, suivant, selon" Sb-Urq.
Bi defaut hautarik, zoin da gaitztoena? / Ene oldez segurik, da zaharrarena. Gy 99. Guk dugun miñtzoa baieta hirria, / haren oldez dire orho izigarria. Ib. 294. Yenden oldez laburzko izana bizia. Hb Esk 117.
azpisarrerakoSense-16.3
c) (Tras bere, etc.). Por su lado, por su cuenta.
Hoita hamabortz herrik Laphurdi egiten, / bakhotxak bere oldez argi erakusten. Hb Egia 33.
azpisarrerakoSense-16.4
d) (Precedido de sintagma con suf. -t(z)eko ). Con la intención de.
Utzi zituen [...] begien itsutzerat, etsaien herrirat etxatzeko oldez. Hb Egia 33.
azpisarrerakoSense-16.5
e) (Precedido de gen.). "Instintiva y espontáneamente" Bera (que traduce así el ej. de Gy 11; v. supra (a)).
Mendi-mendian Usandizagaren goiargiz ta etorrialdiz, iturriyari ura jarion bezela, bere-oldez, berezkoz sortua da. Garit Usand 30.
azpiadiera-5.1
(Sin gen.).
Erri-kopla onenak beziñ oldez ta indar berberaz ditxekie belarriei [Barne-eresi-ren koplak] . Gazt MusIx 167.
azpisarrera-17
OLDEZ ETA MOLDEZ, MOLDEZ ETA OLDEZ.
azpisarrerakoSense-17.1
a) "Oldez eta moldez, de façon ou d'autre" SP. Sólo se encuentra tras hainitz.
Hainitz moldez eta oldez egin baitut bekhatu. SP Imit III 52, 1 (Ch hanbat maneraz, Leon mila gisetarat ). Bertzela haritzera eta bizitzera hainitz oldez eta moldez gonbidatu nahi ginituzken munduari. SP Phil 543.
azpisarrerakoSense-17.2
b) Por todos los medios.
Hala-hala gure mirikuak bertze jakite guzietarat nahiko zuen eskuara hel-arazi. Hortara bermatu da oldez eta moldez. Lf ELit 277.
azpisarrera-18
OLDEZKO.
azpisarrerakoSense-18.1
a) (SP (sin trad.), Dv). (Precedido de bere, etc.). "Volontaire, qui est du goût de. Ez du bere oldezko ezkontza egin, il n'a pas fait un mariage de son choix, de son goût" Dv.
Zeren ezpaitu konturik egiten bere oldezko debozioneaz eta konsolazioneaz. SP Imit IV 15, 4 (Mst bere debozione eta konsolio propiari ).
azpiadiera-1.1
(No precedido de bere, etc.).
Hamlet-en erabaki zintzo ta oldezko ori. " Gentle and unforced" . Amez Hamlet 26. Bearrezko edo oldezko diru-emaitzok. Zait Plat 21. Orratik ere itzuri dio oldezko barnegiro aizun eta erosoen jalkiteari. Gazt MusIx 59.
azpisarrerakoSense-18.2
b) Instintivo; espontáneo.
Erriak, oldezko ta ez-landuzko edermiñak eraginda, apaintze-ikutu batez edertu baititu. Ldi IL 126. Are gizakiaren aria ere, yaretasun-utsezkoa ezik, erdi-oldezko danik badasakegu. Ib. 125. Eta ez ain oldezko ta laiño diralako bakarrik, baita berez kantetarako olerti-zantzua dutelako ere [koplak] . Gazt MusIx 167.
olde
<< oinuts 0 / 0 ordenazale >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper