Harremana

    OEH - Bilaketa

    218 emaitza hutsik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (21)


    Sarrera osoan (197)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 ugari.
    tradizioa
    Tr. Propio de la tradición meridional; al Norte sólo lo emplean J. Etchepare y Mirande (cf. ügaridantza en Eguiateguy, ugariki en HeH e Inchauspe y ugaldu en Xalbador). En DFrec hay 228 ejs. de ugari, todos meridionales.
    etimologikoa
    Etim. Relacionado con heuregi/-agi y jori.
    sense-1
    I. (Adj.).
    azpiadiera-1.1
    1. (V, G, AN; Lar, Añ, VocCB , HeH Voc, H, Foix, Zam Voc); ugeri Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg.
     Abundante, copioso, rico; fecundo. "Abundante", "copioso", "fecundo" Lar, Añ. "Sobreabundante, ugariegia" Lar. "Pol-pol, Elosu-mendixetan, itturri ugarixa" Etxba Eib. "Kasta ugarixa da ijituena" Elexp Berg. "Ondo ugarixak die etxe aurreko madarixak" Ib.
    Andrea, ugaria eta gorularia. "Abundosa". (='fecunda') RG A, 54. Jaun hark betetzen baditu bere bildurrez, bere amodioz, bere grazia egillez ta ugariz. Lar Carta a Mb 281. Lenbiziko zazpi urte ugari onetan bildu zuen beste zazpi bageko utsetan [...] bear izanen zuten garidia. Mb IArg I 393. Orra nere pekatuen pagu osoa, ugaria, ta ezin geiago alakoa. Cb Eg III 308. Sartuko zituala Kanaango lur ta bazter ugarietan. Ub 30. Bizitza luzea ta ugariagoa. Mg CC 240. Gai au añ ugaria da, non bera utsik asko izan litekean urte guziko itzaldietarako. AA II 62. Neu izanik ur bitzi guztien iturri ugarija. fB Ic I 65. Bere odol tanta bakotxa zala azi ugari bat legez, pilloka geituten zitubana Jesusen diszipulu barrijak. JJMg BasEsc 39s. Berastegiko erriak badu burni-meatze ugaria txit. Izt C 67. Esetsi eutsan euri zaparrada guztiz ugari bati. Ur MarIl 25. Lurra aberatsa eta ugaria ote zan. Lard 90. A. Bartolik gure Santuaren italianozko [bizitza] luze ta ugariyan dionez. Aran SIgn 11. Diru-zorrua ikusi nai neuke zeiñ arpegi ederdun berbaldunek dauken ugariyagua. A BGuzur 119. Txomiñek eta emazteak ezeben ezagutu urte ugariagorik. Echta Jos 25. Arren esakera ugaria, arren besoai eragitea. Ag G 343. Ezkonduten dan urtea, ta txarria ilten dan astea, ugerijak. EEs 1915, 127. Mai ugarija ta oe garbija emoten baeutsien. Kk Ab I 73. Zure memoriya / ezta ugariya. Imaz Auspoa 24, 143. Maasti ugaritik batzuk igali guzia artzen. Or Mi 85. Maitasuna, Aberrija ta Uskurtza ixan dira gairik ugarijenak olerkarijentzat. "Amplios". Laux BBa 142. Tellatutik ke adats ugaria zeriola. TAg Uzt 86. Bakanka dauden zuaitzak ez dira naiko abereak babesteko; zerbait itxiagoa ta ugarigoa bear du. Munita 128. Familia izango ebela ugaria? Bilbao IpuiB 145. Gaur eguneko pentsalarien artean ba-da mordoska bat, eskola ugaria, esango nuke. Vill Jaink 148. Idazle ugaria, erderaz eta euskeraz. Alzola Atalak 111. Zenbait lekutan bezela etzan / alain uzta ugaria. Uzt Sas 74. Kristau-talde ugari bat. Berron Kijote 209. Buruko min gitxiagoz sari ugariagoak. Gerrika 128. Ugari bezain zorrotz zen hizketan. MIH 47.
    v. tbn. Zuzaeta 158. Gco I 401. Añ EL2 215. Astar II 214. It Dial 97. Itz Azald 151. ArgiDL 160. Inza Azalp 98. Altuna 11. Lab EEguna 115. Ir YKBiz 101. Eguzk GizAuz 57. EA OlBe 63. SMitx Aranz 181. Erkiag Arran 115. Txill Let 55. Anab Aprika 14. Zait Plat 136. Or in Gazt MusIx 42. Ibiñ Virgil 73. Lasa Poem 79. Onaind STeresa 124.
    azpiadiera-1.1.1
    (H).
    (Con compl. en instr.). "Iturri onez ugari dago erria, le village abonde en bonnes fontaines. Biar diran gauza guztiez ugari dan etxea, [...]" H.
    Baldin banengo poderatua, / interesez ugaria, / errian bertan egingo nieke / oiei konbentu berria. PE 29. Egun baterako tajutu dituzten sukalde apalak, eltze [....], egazti, arrautza ta gizon jatunez ugariegi bezela. Ag G 179. Unibersidade bi, emonpidez, erionez, zabalgarriz ugari ta akitu eziñak. Erkiag Arran 134. Arlote barritsu, / ain kantuz ugari. Gand Elorri 76. Oi kolko zoragarri, / zelaidi gorde, on oroz ugari! Gazt MusIx 109. Sammiumgo mendia, oliondoz ugaria. Ibiñ Virgil 93. Borondatez ugaria. Insausti 222. Azkueren bizitza, urtez eta lanez ugaria. MEIG VIII 93.
    azpiadiera-1.1.2
    Abundante, que abunda, frecuente. "Bedar txarra ugarixa izaten da" Elexp Berg.
    Lino mueta bi dagoz, batari deritxo agorra, ta bestiari lina beria; a ugarijagua, au obiagua ta lasterragua. Mg PAb 138. Zeubek dakizu [...] ze ugarija dan inor gaiti gaiski esatia. fB Ic II 191s. Eta batez ere kobrea guztiz ugari. Izt C 67. Ain ugariya eta geiyenetakoa izaten dan murmuretea. Itz Azald 112. Biriketako gaitzak, zeñak izan oi diran ugarienak gure parajeetan azaldutzen diran gaxoen artean. Aran-Bago ManMed 218. Ibai onetan arraina bada Jesus ta bat ala ere! [...]. Catfish du izena ugarienak. A Ardi 3. Izan be, biak [galleguak eta piñuak] gauza ugariak. SM Zirik 23. Belar aundia edo ugaria egoteko. Insausti 40.
    azpiadiera-1.1.3
    (Pl.). Numerosos.
    Gure fediak daukaz / arma ugarijak / ezi ta bezeetako / pasiño guztijak. Iraultza 169. Niretzat irabazi zituan ondasun ugariakaz batean. Añ EL1 166. Zeruko argi eta grazi ugariak iritsiko ditu. Gco I 383. Ez dituala ematen lengo eran frutu ugariak. AA III 435. Ta ain dira ugarijak berba modu orrek? JJMg BasEsc 104. Ostoak andiak / zeukazkien aienak, / eta ugariak. It Fab 152. Alkarregaz euki ditugu geure artu emon ugarijak. Ur MarIl 113. Itsasoko areak baño ugariagoak izango zirala. Lard 16. Bere begietatik malko ugariak zerizkiola. Arr GB 131. Aberastasun andi eta ugariyak. Itz Azald 108. Irakurgaitxu oneitan aurkituko dozuzan erderatiko itz ugarijak ikusita. Kk Ab I 4. Goiko zoruna yaritxiteko / eragozpen ugariak. GMant Goi 112. Eskultura ugari batzuek musikatzen diote aitzinalde guzia. JE Ber 64. Aztarna ugari eta benetakoak. JMB ELG 100. Langilleak ugazaba ta aberatsak baño ugariagoak diralako. Eguzk GizAuz 165. Ale txikiak ziran, baña ugariak eta osasuntsuak. TAg Uzt 303. Zañak lodi, sakon eta ugariak ditu. Munita 44. Lizunkeri ugarien artean. Or Aitork 151. Larru zurian odol-orban ugariak azaldu. Anab Poli 16. Erlijio-izpirik gabe bizi direnak ez ote dira gero ta ugariagoak? Vill Jaink 26. Ango kale ugari ta luzeak. Erkiag BatB 122. Gal-orratz ugariegiak ildo gaiñean agertu orduko. Ibiñ Virgil 72. Azaldu nintzanean, txalo ugariak nituan. Alkain 27. Txurrut ugariak. Gerrika 64. Beren etsai ugari eta setosoek ziotenez. MIH 194.
    v. tbn. VMg 89. fB Ic II 181. Astar II 211. Echag 115. Izt C 136. Aran SIgn 46. Bv AsL 184. Ag G 10. ArgiDL 86. Inza Azalp 7. Enb 133. Aitzol in Laux BBa X. Ldi UO 22. Ir YKBiz 279. SMitx Aranz 92. Etxde JJ 73. Basarri 113. Zait Plat 6. And AUzta 122. Osk Kurl 126. NEtx LBB 88. Uzt Sas 279. Berron Kijote 56.
    azpiadiera-1.1.4
    (Tras gen.). Cf. infra (IV).
    Nik esan nuen nere ugariyan, ez naiz geiago mugituko. Echve Imit II 9, 5 (SP neure frankian, Ch neure abundanzian, Pi neure ugaritasunean).
    azpiadiera-1.2
    2. Generoso.
    Zuretzat Jangoikoa beti da frankoa, ugaria, prestua, esku zabalekoa. Añ GGero 135. Gaiski esaliak [...] zekenduten ditu ugarijak, zitalduten ditu baketsubak. fB Ic II 191. Bai, o Jaungoikoa! Zu mesedeak egiten ugariegia zera! Arr GB 107.
    azpiadiera-1.3
    3. "Langille ugaria (G-to), trabajador que trabaja mucho" A (s.v. langile).
    Erlearen ekintzak / ditu mirariak, / langille txintxo dira / eta ugariak. Ostolaiz 139. Arantzibia olerkari azkar eta langile ugariak argitara berria duen liburuaren izaera. MEIG III 47.
    sense-2
    II. (Adv.).
    azpiadiera-2.1
    (V, G, AN; VP 93r, Lar, Añ, H); ugeri (V-gip); ubari; ubiri (V-arr) Ref.: A; Iz ArOñ; Iz UrrAnz (illetía); Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 89.
     En abundancia; en gran número. "Espléndidamente", "ricamente", "atutiplén" Lar, Añ. "Gauza guziak ugari dituzu" Lar (s.v. abundancia). "Largamente" Añ. "Ugari bota, echarlo abundante" Iz ArOñ. "Illetía jote jok ugári" Iz UrrAnz. "Ugari dago aurten perretxikua" Elexp Berg. "Edurre ubiri dao (V-arr), [...] ugari ari du (AN-gip)" Gte Erd 89.
    Orrelako orazinoak zure aoan ugari. Acto 141. Odola salterazo dagion ugari. Lar SermAzc 52. Garia ugari bota. Cb Eg III 337. Asko Jainkoak eman badizu, ugari emazu. Ib. 344. Etxeko lan geiak [...] ainbat ugarien eta onduen egitera. msOñ 68r. Ta diruba ezpadozu ugari. Mg PAb 73. Erremedioak ugari emanik dauzkagu. Gco I 447. Dakarguz Fernandogaz / ugari ondasunak. FrantzesB II 29. Euki legi etxian biar dabena ugari. fB Ic III 318. Ain ugari emon eban [odola] . Añ EL2 165. Karea ugari dan tokietan. It Dial 50 (Ur karia ugari daguan; Dv gisua nasai den, Ip latsün hanitx den). Lurrik gozatsuen ta oberena bertan ugari arkitzen dalako. Izt C 72. Bere eskuz jana ematen zien txit ugari. Lard 57. Urte batzubetan sagarra ona ta ugari izanik. Sor Bar 80. Estutasuna, ikarea ta larri aldia, / bazan ugari protestantien biotzean. AB AmaE 186. Ugari biltzen zuan biar zan guzitik. Bv AsL 56. Ematen dazkiot grazi asko, ubari Jesukristo gure Jauneri. (Inza, s. XIX). BOEans 574. Ukabilkada asko ta berba iraingarriak ugari artu ebazan aizeak. A BGuzur 149. Guztiz zabal eta ugari dabilz irakatsi txarrak. Itz Azald 6.
    ( s. XX) Eztabie añ ugari gauzea etxera eruaten. Ag Kr 45. Bide orretatik [...] atzera ta aurrera, guztiz ugari ibilten ziran notiñak. Kk Ab I 114 (II 153 ugeri). Zergatik dauka guzietaz ugari? Inza Azalp 143. Bizarra dauka ugari. Tx B I 61. Athe zabal gaitzak dituzte hanitzek, leihoak ugari. JE Ber 90. Afari ederrean jan ta edan ubari, gero lo. Apalategi 64. Eztegu oraindik ugari ta egunero irakurtzeko gertu. Ldi IL 71. Gauzea ugari ala urri dagoan be aintzat artzekoa da. Eguzk GizAuz 54. Ori ez bezalako neskak ugari arkituko dizkiagu. ABar Goi 56. Ugari xamar baldin badatoz [doaiak] . Or QA 146. Ezpainetan ugari ematen zizkion musuetatik kanpo. Mde HaurB 64. Jan eztakit eingo eben, baña edan bai ugari. SM Zirik 42. Alperrikako gastuak eta ibillerak ugari. Basarri 123. Batu dira, ugari batu ere, jabe-geiak. Erkiag BatB 184. Mendi aldeetatik ugari ikusten dira su-txondorrak. Alzola Atalak 81. Belarra izaten da / ona ta ugari. Uzt Sas 84. Hutsik eta tatxarik badu ugari. MIH 212. Negar-hari bat gero eta ugariago dariona. Ib. 23. Arratiarrak Urkiolara / etorri gara ugari. FEtxeb 76. Zugaitz aundia ez da egiten. Baiñan bai ugari azaltzen dela mendi-gaiñetan. Ostolaiz 61. Erdaraz ugari bezain euskaraz urri mintzatu zen [Larramendi] . MEIG V 95.
    v. tbn. VMg 62. AA I 452. JJMg BasEsc 209. Astar II 20. Zav Fab RIEV 1907, 538. Echag 183. Ur Dial 50. Bil 56. Arr GB 71. Aran SIgn 68. PE 124. Urruz Urz 38. Arrantz 15. JanEd II 65. AzpPr 46. Azc PB 315. Moc Damu 6. Echta Jos 93. EEs 1916, 144. EusJok 62. GMant Goi 85. KIkG 25. Altuna 56. Jaukol Biozk 11. FIr 136. Enb 196. Alz Burr 41. Otx 63. Lek EunD 20. JMB ELG 75. Ir YKBiz 300. TAg Uzt 82. EA OlBe 102. Munita 128. JAIraz Bizia 35. Anab Poli 13. Bilbao IpuiB 176. BEnb NereA 114. Arti MaldanB 192. And AUzta 124. Vill Jaink 7. Gazt MusIx 163. Ibiñ Virgil 91. Etxba Ibilt 466. NEtx LBB 352. Berron Kijote 26. Etxabu Kontu 191. Ataño TxanKan 26. Onaind STeresa 85.
    sense-3
    III. (Como cuantificador indefinido).
    azpiadiera-3.1
    (Precedido de tema nominal nudo). Mucho(s). "Orain sagar ugari bada (G-azp)" Gte Erd 293. "Jente ugari dabill kalian" Elexp Berg. Tr. Se usa habitualmente con aux. sing. (no sólo con los sustantivos incontables). Hallamos con todo algunos pocos ejs. con aux. pl. (Ibiñ Virgil 42, NEtx Antz 135, Gerrika 238, MIH 238); cf. además Lar, carta a Gandara 162: Molda itzatzu orrelako [kanta] asko ta ugari.
    Zer nai gauzatik lore ta belar / ugari dauka jardiñak. Echag 60. Ikuste utsak eragiten zion negar ugari. Bv AsL 43. Orain Zeruan dauka gloria ugari. AB AmaE 402. Danian ardo ugari, / egiten asko mirari. Urruz Urz 27. Buruko illea baño yende ugariago zegonan yaialdia ikustearren. Or Mi 13. Euzkeldun andi-naiko ugarik / bauke zugan zer ikasi. Enb 205. Bere denboran saldu izandu du / erari goxo ugari. Tx B II 211. Ezin urtuzko txingor ugari, / azpi gizenean duk nabari. Ldi BB 112. Azterren-tokietan jan-ondakin ugari arkitu izan da. JMB ELG 40. Eskeintzen digu belar, garo ta / sagar elduen usai ugari. EA OlBe 28. Apurka baño era ugaritara. SMitx Aranz 131n. Eltxo ugari badago. Mde Pr 72. An lapa ugari izaten zan. Anab Poli 14. Eman zidatelako ondiko ugari. Arti MaldanB 219. Okerreri ugari gorderik edo erdi-isilik iraun-erazoak izan arren. Erkiag BatB 65. Agin ugariko eskualdea zan-eta. Ibiñ Virgil 61. Tabernako neskak, berriz, kontu asko ta kalabaza ugari. BBarand 83. Parrillan erretako aragi-jan ugari egin genduzan. Gerrika 238. Baditu burutapen ugari. MIH 238. Izango duela liburu honek irakurle ugari. MEIG II 123.
    v. tbn. AzpPr 112. GMant Goi 21. Muj PAm 10. Alkain 34. Etxabu Kontu 224. Ataño TxanKan 9.
    azpiadiera-3.1.1
    (Precedido de partitivo).
    Bizitza guztijan euki eban gogorazinoe edo pensamenturik ugari. JJMg Mayatz 49. Ba duke lanik ugari. Or Eus 297. Nahiz minik ugari jasan. Mde Pr 136. Bazuen alako kako-makorik ugari. Zait Plat 103. Ez ote zaie onik ugari etorriko gurasoen tinkotasun onetatik? Vill Jaink 161. Gauzarik ugari eskuetan erabilli ondoren. Erkiag BatB 21. Olakorik ugari bait-dute liburuok. Berron Kijote 75. Bada bertan kitarra, dunbal, arratz, triska otsik ugari. Onaind STeresa 91s. Baneukan zer barrizturik eta zer egiñik ugari. Gerrika 124.
    sense-4
    IV. (Sust.).
    azpiadiera-4.1
    (Lar, Añ, Dv (V, G)).
    "Abundancia", "afluencia" Lar, Añ. "(Tenéis) abundancia de todas las cosas, gauza guzien ugaria dezu" Lar.
    Illearen ugaria! Ag G 336. Tranbiek, otomobilen ugariak, oinkarien usuak [...] erne baino erneago ezartzen gituzte. JE Ber 85. Hutsuneen ugariak ez gintuzke egonean egotera behartu behar. MEIG III 52.
    azpiadiera-4.1.1
    Lizunkeriak asearen eta ugariaren antza du. "Satietatem atque abundantiam". Or Aitork 47.
    azpisarrera-1
    UGARIDUN.
    (Precedido de sust.). Abundante en.
    Bekaitz ugaridun bizitza. Zait Sof 68. Peloperen zaldi-ariñeketa lor-ugariduna. Ib. 24. Odol-aldatze ontarako, aizeak oxijenu ugariduna izan bear du. Oñatibia Baserria 18. Tartesiako bazka-ugaridun zelaiak. Berron Kijote 199.
    azpisarrera-2
    UGARIXEAGO.
    azpisarrerakoSense-2.1
    a) (Adv.). Algo más ampliamente, con algo mayor extensión.

    Gauz oek berak ugarixeago azaltzea izango da gaurko erakusaldia. AA I 478. Ukitu diran bost gauz oek ugarixeago adieraztea. Ib. 503.
    azpisarrerakoSense-2.2
    En algo mayor número.
    Jainkoak zekik gure txolarteetan zenbat xoxo ta birigarrok utzi duten bizia, gaur baño ugarixeago al uan-ta. Ataño TxanKan 72.
    azpisarrerakoSense-2.3
    b) (Adj.). Algo más rico, abundante.
    kusi ere dugu gure literatura zaharra, urria izanik, uste baino ugarixeagoa zela. MEIG VII 61.

    ugari

    ugari
    << 1 txori 0 / 0 urtekal >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper