Harremana

    OEH - Bilaketa

    218 emaitza hutsik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (21)


    Sarrera osoan (197)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    zorroztu.
    tradizioa
    Tr. Documentado desde el s. XVI. La forma zorrostu se encuentra en Duvoisin (junto a zorroztu ), y zorroizten en Eguiateguy. Hay zorrotzi en unos versos de finales del s. XVIII (cf. además la forma palatalizada xorrotxi en Zalduby y HerVal ); hallamos zorrotz como part. en Orixe. En DFrec hay 13 ejs. de zorroztu.
    sense-1
    1. (gral.; Lcc, Volt 47, Mic 5r, SP (-tzt-), Urt II 424, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr , Dv, H, Zam Voc ), zorrotzi (BN, S; VocBN ), zorrotz (rad., Gèze), zorrostu, zorroxtu (BN-lab), zorraztu (Lcc). Ref.: A (zorroztu, zorrotzi); EI 148; SM EiTec2 ; Iz ArOñ (sorróstu), Als 49; Etxba Eib ; Holmer ApuntV ; Elexp Berg.
    Afilar; aguzar. "Aguzar punta, zorraztu puntea" Lcc. "Amolar hierro, burnia zorroztu" Ib. "Muela para amolar, zorrozketako arria" Ib. "Asperare sagittas ossibus, hezurrez, hezurrekiñ fletxak zorroztea" Urt II 424. "Afilar" , "aguzar", "amolar", "adelgazar" Lar y Añ. "Apuntar, afilar las puntas" Lar.
    Itze zorroztua. EZ Man I 83. Atzapar zorroztuak. Ib. 94. Hiri hura zela [...] gaztetasunaren zorrotz-harria, zeren gaztek han bere indarra eta antzea frogatzen, zorrotzten, eta herdoiltzetik begiratzen baitzuten. Ax 29 (V 17; tbn., con alguna variación, en ES 186). Haiotza zorrotztua eta prestatua dagoela. Ib. 572 (V 367). Nola basurdeek hortzak hortzez agurtzen baitituzte eta garbitzen, hekin zorrotzteko. SP Phil 180 (He 182 y Echve Dev 213 zorrozten). Bere mihiak zoroztu ituzte, dio, sugeak bezala. Ib. 352. Animen zelo ori baldin kamuztu, ta oztu bada, ejenplo oiekin [...] berotu, ta zorroztu bedi. Cb Eg III 287. Sabreak zorrotzirik. Iraultza 128. Zubek zorroztu ta prestau dituzuben gañibetak. Mg PAb 207. Agertu zitzaizkon bizkar ezurrak, zorroztu anka len gizena. VMg 47. Aserraturik, ta ezpata zorroztuaz bere eskuan dakusku Jangoikoa. Añ MisE 36. Ez daki, kastidadeko botuen ta donzellatasunaren kontra pluma asko zorroztuta jagi diriana? fB Ic II 291. Eta etxeko jaunak bere dardak zorrozten tu. (Cantar de Altabizkar). Michel LPB 237. Zorroztu ezpatak. Hb Esk 31. Zorrosturik sartzen dira lurrean [xotxak] . Dv Lab 325. Lanzeta zorroztubak. Xe 200. Adarrok zorroztuta. AB AmaE 410. Biztzen nozu bai, lira motel au / zolituteko, / sututen nozu zorroztutteko / luma motza. Ib. 132. Mokua zorroztu dala / Pello Errotari. AzpPr 74.
    ( s. XX.) Atxurrak eta laiak zorroztzeko. Ag G 127. Txertatzerakoan beko aldea zorroztu bear zaiete lau bat zentimetroan. EEs 1917, 52. Dalako txarri oso / enda onekua, / bizkar zorroztua. Enb 108. Arturik zorroztuta / bere artazijak. Ib. 100. Adar biyak zorroztua / guardiyan Barrabas, / ta ez kamutxaguakiñ / Pilatos eta Kaifas. Yanzi 104. Eta ganera, [belarrijak astuari] zorroztu, ertzetu, leundu, gane-barrubak uldu. Otx 121. Idazkortza zorroztu ta ekin lanean. Ldi IL 101. Neskaz ornitu-âla, [dantzara] dei ez ditutenak / zorrozten ari dira ortzak eta mîak. Or Eus 18. Aizto zorrozten. Ib. 135. Artzuloetan agiñak zorrozten diardue basakatuak. TAg Uzt 239. Nere ezpataren sorbatza Nik zorroztu. Ol Deut 32, 41 (Dv, Ker, BiblE zorroztu). Kare-arrizko mendiak / gorri, aizto ta mutur, iparrak / melar zorroztu sarriak. 'Tenazmente afilados'. Gand Elorri 38. Laphitzari punta zorrozten ibili. Osk Kurl 103. Are-arri batean aiztotxua zorroztuten. Erkiag BatB 57. Basurdea bera ere, uzarka ari da, ortzak zorrozten ditu. Ibiñ Virgil 99. Emen erpiak zorrozten ibili zan Alemania. Gerrika 110. Sega pikatzen eta sega zorrozten. Albeniz 154. Gehi dezagun ez dela berez hizkuntza amutsik, horrelako hutsik ageri baldin badu, zorrotz zezaketen adina zorroztu ez dutenena dela soil-soilik errua. MIH 213.
    v. tbn. EusJok 122. EusJok II 65. Tx B I 218. Zait Sof 48. Bilbao IpuiB 258.
    azpiadiera-1.1
    Aguztuaren erditik aurrera eguna moztu, eta elbiak zorroztu. (G-goi). EZBB I 26.
    azpiadiera-1.2
    Landare-besarkada dirudien honengandik, barreialdi zorroztu honetatik. "Dispersión aguzada". MEIG IX 120 (en colab. con NEtx).
    sense-2
    2. (H). (Fig.). Fijar (los ojos); dirigir (la vista).
    Baina harenganat begiak zorrozturik Pierrisek Ioanesekin erran zezan: Behezak gureganat. Lç Act 3, 4 (He begiak gelditu, TB begiak baratu, Dv begiak gainera eman, Ker begiak jarri, IBe begira gelditu). Begiak ondo zorroztu ta igortzi arren, ezin ditu ezagutu [lekuak]. Mok 13. Bekaitzak zorrozten ditin begiak aiengana. Or Mi 31. Biak [begiak] zorrotz ditio Xastianek ari [zopari]. Or Eus 368. Biraldi bakoitzean, ermo zorrozten zituen danak begiak. TAg Uzt 179. Ikusmiñez begiak zorrozten zituen. Ib. 133. Laguna zer aldetan daukazu begiak zorroztu dezazkiodan? Or QA 67. Bitxiari begiak zorroztu zizkiola ikusirik. NEtx Antz 142. Aixa asko igarri zezakean aitak zorroztu zion begiratua ikusi ezkero. ZArg 1958, 170 (ap. DRA). Ama harritu zen begiak zoin zorrotz nituen. Bixtan da akituak ziren; zorroztuak argi heieri beha. JEtchep 38. Gaiztoei buruz eztitu bere begiak zorrozten Protagorak. Zait Plat 121. An dabiltz gazteak, nexka ta mutil, elkarri begiak zorrozten. NEtx LBB 133. Donosti buruz-bera ote-jarri? / Zorroztu dezadan begi. Ib. 229. Ez ditugu begiak duten gizonengana zorroztu behar, baizik eta gizon horiek duten-era. MEIG VII 109s.
    azpiadiera-2.1
    (Fig.). Poner, dirigir (las orejas, la nariz, etc.).
    Sudur-zuloak zorrozten ditu utsarte dagon lekura. Or Eus 329. Zure aginduetara naukazu, erantzun zion eskaleak belarriak zorrozturik. TAg Uzt 206. Oi ez bezela belarriak zorrozturik, erdiko balkoean gelditu zan kantariak zionari adi-adi. Ib. 244.
    azpiadiera-2.2
    Ene adimena garbiturik, utsegin gabe beti dirauken Zure egiren batera adimena zorroztuz. "Acies mentis meae dirigeretur aliquo modo in veritatem tuam" Or Aitork 131s.
    azpiadiera-2.3
    Dirigir (palabras, preguntas, etc.).
    Escudero maisua aurrean daukagu zorroztu dizkiogun galderei erantzuteko prest. MIH 153. Lardizabalek sugeari zorrozten dion "lurra jango den" hura. MEIG VI 181. Nobela aldera zorroztu behar luke orain arreta Etxaidek. MEIG II 57.
    azpiadiera-2.4
    [Artistaren] egoerak, honen imintzioak, honen ahalegin zorroztuak. "Energía concentrada" MEIG IX 133 (en colab. con NEtx).
    sense-3
    3. Agudizar(se), hacer(se) más intenso, violento.
    Ianago, nahiago, zure arima apetitua zorrozturik geldituko da. Tt Onsa 36. Bere begi beltz ttipietako dirdira iduri luke zorroztua diotela urtheek. JE Ber 30. Ibiltaldi onek gosea zorroztuko iaustak polito geroko betekadarako. Bilbao IpuiB 48. Ta erreteko gogoa bere, zorrozturik. Nun aurkituko tabaku-orririk? Erkiag BatB 16. Berak lenengoz lurrak arteziz irauli zituen giza-biotzetan kezka zorroztuz. Ibiñ Virgil 46. [Erlojoaren] dan-daneko bakoitzak, mutillari arpegia argitu ta neskatxari naigabea zorrozten dio. NEtx LBB 194.
    azpiadiera-3.1
    (AN ap. Asp ANaf; Dv).
    "Devenir âpre, en parlant du vent ou du temps" Dv. "Zorroztu, turmoia zorroztu, intensificarse, agudizarse la tormenta. Turmoia zorrozten ari du" Asp ANaf. .
    sense-4
    4. Acedar(se), poner(se) acedo o agrío. "Hoc vinum acuit, arno hau aspretu da, [...] garraztu da, zorroztu da" Urt I 93.
    sense-5
    5. Hacer(se) agudo (un sonido). "Atiplar" , "atiplado, [...] zorroztua" Lar.
    sense-6
    6. + zorroizte-. (Fig.). Afilar(se) la lengua, hacer(se) mordaz.
    Zuen mihiak sugearen estenaren pare zorroztuak dire. Mih 65. Estüdioak dü gerlako laztarzüna eztitzen, ezkonde zühürrak emaiten, gerthaldi honik erakhusten, mihia zorroizten. Egiat 256. Euren kontra miin gestuak zorroztuten dirian. Astar II 196.
    sense-7
    7. (V, G, AN, R ap. A ; Añ).
    Aguzar(se), hacer(se) más fino (un sentido, la mente, etc.). "Sutilizar" Añ. "Aguzarse el oído u otros sentidos" A. "Biotzeko bearriak [...] zorroztu beharra dik (R) [...], espabílate" Ib. (s.v. biotz).
    Gizon bat oso aberastiari emana, diru-pillak begia zorrozten ziona. Bv AsL 45. Laguntzaleak ez du adimena zorroztu beharrik. FIr 189. Adimena nik zertan zorroztu? / Fedea lagun, bizi ikusten dut. Or BM 34. Beren ixkilluak apuntatzen zorroztutako ezten-begiratu aiekin beti zerbait zulatzeko zai. Ugalde Iltz 46. Jainkoak, denok dakigunez, dohai bereziz argitzen eta zorrozten ditu artista garaien gogoak. MIH 362. Eta besteren begiz baliatzeak gure bista gehitzea eta zorroztea dakar beti. MEIG VIII 111.
    sense-8
    8. (L, BN ap. A ).
    "Hacerse severo, exigente" A.
    azpiadiera-8.1
    "Behatu zion begiak zorrozturik, il le regarda avec des yeux menaçants" H (tal vez 'fijando, clavando los ojos').
    sense-9
    9. Hacer difícil, penoso (?).
    Zuk ori diñozu, baiña diruak, beti egin oi ditu, gero, bide luzeak laburtu; eta motzak zorroztu. Erkiag BatB 67.
    azpisarrera-1
    TZORROZTU (Forma de aum.).
    Tzorrostu tuste beren miak serpientearen estena bekala (160). LE-Ir.
    azpisarrera-2
    XORROTX-XORROTX EGIN. Afilar(se).
    Ortik edo emendik iarriko zizun beti eztena txorrotx-txorrotx eginda. Zait Plat 90.
    azpisarrera-3
    XORROXTU (AN, L, BN, R, S; Urt I 122, Ht VocGr 326, Hb, Dv, H; xorroxttu L-sar; xorroztu BN-ciz; xorrostu Hb), txorroxtu (AN-ulz-erro, Ae, R-uzt; Lar <-ois->, Hb y H <chorrois->; txorroztu AN). Ref.: A (xorroxtu); EI 148; Lh y Lrq (xorroxtu); Iz Ulz (txorroxtu); Gketx Loiola (egia). (Formas con palat. expr.).
    a) Afilar; aguzar. "Aiguiser" Ht VocGr. "Afilar", "amolar" Lar. "Acicalar, limpiar y aguzar los filos de la espada o de otra arma, ezpataren aoa txorroxtu, leundu, labaindu, garbitu" Ib. "Aiguiser, rendre tranchant, rendre pointu" Dv. "Egiak txorroztu arri orri, saca o perfila las aristas a esa piedra" Gketx Loiola.
    Guraize ta labanak / txorrotxtutzekoak. Echag 120. Xorroztuz halzairua. Hb Esk 59. Eskuan daukadan ezkero luma nolapait txorroztua, ez det lajatu nai beste berri bat eman gabe zure paperaren irakurleai. Otag EE 1884b, 526. Are bat xorrosturik. HerVal 137. Bi palangeta xorrotxirik. Ib. 199. [Ungidean] mailu ukaldika mehatzeko, biribiltzeko, xorroxteko. JE Bur 59. Behar tien tresnak oro xorroxtüren teitze, nabela, haixtür [...]. J.B. Mazéris GH 1933, 302. Nekatzailea ari da segaren xorroxten. Iratz 58. Lehenik apailatzen zuen xehexki [zigarroa], gero eskuetan biribilkatzen, sufremitx bat xorroxten eta harekin hertxatzen. (Interpr?). Herr 23-10-1958, 1. Mugaz bi aldetarik sei baziren jinak / Haundizki xorroxturik hortz eta aginak. Herr 27-10-1960, 2. Auzoak hortzak xorroxturik kanpotik beha. Ardoy SFran 46. Bizar-nabalaren xorroxten ari da zirri-zarra Mikolas. Zerb GH 1971, 225 (ap. DRA, s.v. zirri-zarra). Hor ari delarik, hau negur, hori xorrotx eta torra, hura pika. Larre ArtzainE 100. Sega biharko xorroxtu edo mehatu. Ib. 50.
    b) Poner(se) mordaz.
    [Hitzuntziak] beren hutsak utzirik, / khexu bertzenez, / mihiak xorrotxirik / daude auhenez, / heien hobenez. Zby RIEV 1909, 106. Zurri ortako itzak arronkik txorrostuenetako baten ao-muturrak zirala. Iñarra Ezale 1897, 386b.
    c) Agudizar(se), hacer(se) más intenso.
    Azkenean, apetituaren xorrotxteko, denek egin dute ostatuetan itzulia. Herr 24-11-1966, 2.

    zorroztu

    zorroztu
    << zoko 0 / 0 zuhaur >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper