Harremana

    OEH - Bilaketa

    218 emaitza hutsik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (21)


    Sarrera osoan (197)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    nekatu.
    tradizioa
    Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos desde Leiçarraga. La forma general es nek(h)atu. Emplean la forma neketu, Mendiburu, Añibarro, D. Agirre (Serm 356), Echeita y Lauaxeta (todos ellos junto a nekatu ). Hay un ej. de part. neka en Orixe (Eus 358).
    etimologikoa
    Etim. Podría ser un préstamo directo (lat. necare ) o bien un derivado vasco de neke.
    sense-1
    1. (V, G, AN-sept-egüés-arce-erro-olza, L-côte-sar, B, BN; Volt 90, SP, VP 64r, Lar, Añ, Mg Nom 65, VocBN , Gèze, H, VocB , Zam Voc; -kh- Urt I 510, Ht VocGr, Lecl, Dv, H); neketu (Añ); negatu (V-arr) Ref.: Bon-Ond 158; A; Echaide Nav 288s; Iz ArOñ; Iz Ulz; Iz Als (len, zetakozu); Etxba Eib; EAEL 276; Elexp Berg; Gte Erd 143, 211, 230, 273.
     Cansar(se), fatigar(se), agotar(se); cansar(se), aburrir(se). "Afanar", "aperrearse" Lar, Añ. "(Estoy) molido, [...] nekatua [...] nago" Lar. "Ez du nekhatzeko lanik, il n'a pas de travail fatigant. Etzaitut nekhatzekotan igorri, je ne vous ai pas envoyé pour vous fatiguer" Dv. "Laster nekhatu zaitu lanak, le travail vous a promptement lasseé. Laster nekhatzen da gogaitzezko lanean, on se lasse vite [...]" H. "Baserriko lanak, bai benetan nekatzia!" Etxba Eib. "Gustoko lanian ezta nekatzen" Elexp Berg. Cf. Azkue: "Algunos, aunque impropiamente, le dan el sentido de 'aburrir, aburrirse'". En AxN se explica higatu (319) por nekatu y unhatzen (519) por nekatzen.
    Gure biziagatik trabaillatu eta nekatu behar bagara-ere. Lç Ins E 6r. Nik igorri zaituztet nekatu etzaretenaren biltzera. "Ce en qui vous n'avez point travaille". Lç Io 4, 38 (He, LE, Or, Ker, BiblE landu, TB lankatu, Dv, Leon lant(h)u). Gizon nekatua, gogo uts. RG A, 10. Garrastu adi ikasterren ta neka adi euterren. "Trabaja por tener". RS 553. Nekatua naiz, zaren zu ene pausagunea. Mat 282s. Alferrik nekatu baño obe da geldirik egon. RIs 4. Orain etzazula nekha hanbat buru feblea. EZ Man I 50. Unha ahal diteke eta nekha, baiña ez ase. Ax 385 (V 252). Goizik etzin, berant iaiki / eta neka bizia: / hauk guziok alfer dira, / ezpadigu grazia. (Interpr?). Hm 155. Zure espiritua eztadin hagitz nekha deusik asmatzean. SP Phil 102s. Borthitz asko dire debotak nekhatu gabe obra beren egiteko. Gç 29. Nahi dute ikhan jakintsunen herronkara, ordea nekhatu gabe. ES 180. Nekhatua bazare beroaz edo hotzaz [...] berehala bistan har zazu probidenzia dibinoaren ordena. He Gudu 140s. Merkatari nagiak ez nekatu naiez galdu oi ditu irabaz-aldi geienak. Mb IArg I 80 (I 241 neketu). Penitenzia egin badezu ere, ez nekatu, ez aspertu, ez utzi, zeren barkatua zauden ezdakizun. Cb Eg II 66. --Zeñzuk dira egin bear eztirean bearrak? --Gorputza nekatuta egiten direanak. Oe 102s. Langille hek etziren guziak orobat nekhatu. Lg II 196. Zertako nekhatzen, zertako trabailatzen, zertako mintzatzen othe naiz? Brtc 133. Hil karreon nekaturik besoak. Iraultza 18. Gura dau jan, baña ez erein, ez soluan nekatu, ez laarrak kendu. Mg CO 93. Nekatu bage eztago iñorenzat saririk. Gco II 73. Nai izate utsarekin egin litzake zure egille andiak beste gauza berriak ta berriak beñere nekatu ta bere eskua ta indarra gutxitu gabe. AA III 310. Gox guztian oñez bide luzea ibilli zan ta ebanjelioak diño neketu zala. Añ NekeA 237. Beste ofizijo edo lan batzuk dagoz, zeinzuk egiteko eztan ainbeste nekatuten. Astar II 241. Atsegin andi batekin jarraituko diot, nekatzen ez zaitudala ikusten dedan ezkeroz. It Dial 48 (Ur aspertuten, Dv unhatzen, Ip eñhetzen). Ikasiko dituzu alde alde batera eta nekatu bagarik munduko jakiturija mueta guztijak. Ur MarIl 61. Kargako abreak iduri, / nekhatzen gare net, darigula izerdi. Gy 193. Zaharrak gehiago nekhatzen badire, / izerdi ithurriak bilhatzeko dire. Hb Esk 164. Bere eta besteren salbazioa irabazten nekatu bear dala. Lard 434. Aurthen hemen naiz eta behar-bada heldu den urthean ez! Zertako nekha? Dv Lab 83. Gu aise gabiltza oinez, zu nekhatua zare, nekez dabilazu eskuineko zango hori. Laph 35s. Nekatu gera eta / baguaz emendik. Sor Gabon 23. Lurra zan dollortu, zer jana ukatu, / alperrik nekatu, / asko ereinagaitik, puzkat nekez artu. AB AmaE 352 (419 nekau). Gezurrak esan eta / egiyak ukatu, / saltsa eziñ bukatu, / izketan nekatu. AzpPr 27.
    ( s. XX) Uste eban neskatilla onegaz da bere irabasbideaz, asko neketu barik biziko zala ondo. Echta Jos 287. Bigarren astean zauri asko osatu jakazan da neketu barik egitten eban berba. Ib. 344 (79 nekatu). Ibillera motelagoa darama gure gazte baldarrak, nekatu dalako. Ag G 306. Ondo nekatu arren biar gogorrian, / ondasun gitxi artu solo biarrian. Enb 164 (120 nekauko). Neketu ez nadin, eztagit negarrik. "Por no cansarme". Laux BBa 4 (2 nekatu). Luzaro zutunik egon ezkero nekatu egingo naz. Otx 81. Gizon artean nekatzen danak / izena nekazaria . "El que se cansa". Or Eus 206. Lanak ez nekatu, baizik poztu ta alaitu egiten dik. ABar Goi 45. Zertako gogoetatuz alper neka garuna? Or Poem 539. Nekatu naiz lanetan, min dut ene buruan. Mde Pr 128. Arabakia jartzen ari da betaurrekoen laguntzaz bixta neka ez dakion. Etxde JJ 92. Iru-lau pausu barru, nekatuta be baegozan-da, gerizpe baten jarri zirean. Bilbao IpuiB 113. Banaiz nekatua / ta doloratua! / Mendia haltua, / gizona flakoa... Arti MaldanB 231. Zetarako, ganera, gorputza nekatu, jateko lain ozta irabazteko? Erkiag BatB 154. Egia esan, billakuntzak egiten ere etzuten burua asko nekatu. Vill Jaink 17. Nekatu gabe lurra lantzen ari danak eta alorrak beti ere bere mendean daduzkanak. Ibiñ Virgil 71. Legu bat bidean nekatu gabe eramango iñuket bizkarrean. NEtx Antz 144. Nik gauza hauxe pentsatutzen dut / nekatu gabe burua. Mattin 121. Illundu orduko asiko ziran / paketiak bizkarrian, / gorputza oso nekatu arren / ezin utzi baztarrian. Uzt Sas 178. Nagia, beti nekatua. (AN-5vill). Inza NaEsZarr 1780. Bere erria maitatzen ere au ez degu izan otza, / bera maitatzen ari dalarik nekatu zaio biotza. Lazkano (in Xa Odol 335). Nere burua nekaturik, buruzbide au atera nuan. Alkain 145. Burua nekatu balebe erriko agintariak, ba-eban orrek be bere konponketa. Etxabu Kontu 216. Hanbat nekatu, ezin segituz, bidean ditazke bara. Larre ArtzainE 338. Etxepareren liburuan, honelakoak aurki daitezke, sobera nekatu gabe, lehen plametan. MIH 388.
    v. tbn. CatLav A 6r (V 7; -kh-). LE Prog 102. Ub 3. VMg 90. Dh 258 (-kh-). Zav Fab RIEV 1909, 37. Echag 29. Aran SIgn 204. Xe 252. Ud 122. Zab Gabon 45. Elzb Po 214 (193 -kh-). Bv AsL 56. Arr May 73. Urruz Urz 36. Zby RIEV 1909, 108 (-kh-). Alz STFer 137. Apaol 43. Dih GirLeg 118 (-kh-). JanEd I 75. Moc Damu 15. Itz Azald 62. Iraola 63. JE Bur 35. Kk Ab I 98 (II 117 nekau). A Ardi 3. JanEd II 118. EusJok 146. ArgiDL 90. Inza Azalp 52. Altuna 62. Tx B I 28. Zub 21. FIr 150. Etcham 190. Lab EEguna 105. Lek EunD 25 (28 nekauko). Ir YKBiz 280. Eguzk GizAuz 119. Zait Sof 135. SMitx Aranz 125. JAIraz Bizia 100. Txill Let 122. SM Zirik 87. Basarri 163. Anab Aprika 39. Ugalde Iltz 26. And AUzta 130. Gand Elorri 218. Osk Kurl 66. Izeta DirG 49. BEnb NereA 263. MAtx Gazt 83. Salav 102. Azurm HitzB 48. Lf in Casve SGrazi 15. Berron Kijote 65. Ataño TxanKan 12. Onaind STeresa 85. FEtxeb 83.
    azpiadiera-1.1
    Egia da gure indarrak nekatu egiten direla jardunarekin, baiña ez da nekatze au gure etsipenaren azken erroa. Vill Jaink 152s.
    azpiadiera-1.2
    (Part. en función de adj.). "Nekhatua, travaillé" Ht VocGr. "Afanado, nekatua" Lar. "Aperreado" Ib. "Cansado, kansatua, nekatua" Ib. "Fatigado" Ib.
    Gizon nekatua, gogo uts. "El hombre trabajado, lleno pensamientos". RG A, 10. Bidiazti nekatuak arnasa artu ta jarraitzen dion bezela artu zuan bideari. Mg CC 172. Zaar nekatuei ondo begiratu, / bear egiñak ondo saristatu. VMg 30. Zeren arbolak lan nekhatu guti duten. Dv Lab 16. Bakotxak bere etxera arrantzale nekatuok eruan naian. Ag Kr 30. Lan onetan, gorputz neketuakaz, galbide errimeak igaroten, jarraittu eben olatuak ibittuarte. Echta Jos 203. Kemen nekatuaren xuxpergarritzat. Ldi IL 87. Ageri zuen oro nekhatuak ginela. Zerb Gerlan 84. Makurtu zure soin nekatua. Zait Sof 105. Jagi eta azur nekatuak zerbait atseden egin dauala adierazoten deutse. Erkiag BatB 118. Pago zaar nekatu aren paretik atzerantza begitu eban. Azurm (in Gand Elorri 189). Bekoki nekatua / arindu nai leuskion / ama baten antzean. Gand Elorri 107. Erle nekatuak xuxpertu ditezen iaki ezaguna ianaz. Ibiñ Virgil 113. Agoan lekuan agola, agur, Patxi, lagun zar nekatua. NEtx LBB 103. Gizon nekatuak, mokadu goxoak jaten baditu, gero lo ongi egiten du. Alkain 114. Gorputz xar, itxu, nekatu au. Ataño TxanKan 271.
    v. tbn. TAg Uzt 9. Mde HaurB 100. MAtx Gazt 14. Azurm HitzB 62.
    azpiadiera-1.3
    (Part. en función de sust.).
    Zu zara [...] hotzen berotasuna, nekatuen pausatasuna, flakoen borthiztasuna. Mat 282. Hemen bada hartzen dugu nekhatuek pausua. EZ Man II 138. Huna non eriak edireiten duen osasuna, [...] nekhatuak pausua, penitentak barkhamendua. Harb 218. Eztaude nekatubak / lan txikiña artu. Ulib (in FrantzesB II 37). Izen santu au da nekatuben atsegina, tristien poza, gexuen osasuna. Astar II 273. Nere belarrien betiko xixtua ezin dut sumatu, / [...] biotzean pilpira larritsu, / izarren ixillak, nekatuen loak, entzuten uzten du. "Los fatigados". Or Poem 526.
    azpiadiera-1.4
    Molestar(se).
    Iauna, ez adila nekha, ezen ez nauk digne ene atharbe pean sar adin. Lç Lc 7, 6 (He, Leon nekha; Brunet, Or nekatu, TB akhit). Zure alaba hill da, zergatik nekhatzen duzu gehiago nausia? He Mc 5, 35 (Lç fatigatu, TB, Ol nek(h)arazi, Dv akhiarazi, Leon akitarazi, BiblE eman neke). [Gobernamenduak] ara makurrak hautatu baititu ordean, zoritxarrez, Frantziako gizaldea hanitz nekatu dutenak. JE Bur 46. --Soroan da, baiñan deituko diogu. --Etzaitez neka eta etzazu nekarazi. [....] ementxen egongo naiz etorri artean. Etxde JJ 187.
    azpiadiera-1.5
    (SP, Lar, Izt 75v, H (+-kh-)); neketu.
    Atormentar(se), mortificar(se); afligir(se), abrumar(se), apenar(se); padecer, sufrir. "Brumar, geiegi nekatu" Lar. "Geien nekatuten naben grima" Izt 75v. En AxN se explica kontrastatuak (480) por nekatuak y zathitzen (297) por nekatzen.
    Nekhaturik eta kargaturik daudezinak. Mat 230. Milla martirioz ditu nekhaturen prestuak, / non guztiak ibilliren baitire izituak. EZ Man I 67. Erregal' ad' hi eure doiareki et'utzak nekatzera zoroa bere thusto nahiareki. 'Se peiner'. O Pr 584. Hartaz osoki erdi zaitezin baino lehen ezin zaudezke nekhatu gabe. SP Phil 195. Beldurrez nekha detzatzun gogotik enzuten ez zaituzten presunak. He Gudu 147. Geren gorputzak nekatuz irabazi behar dugula zeruko ondasuna. Mb IArg I 227. Perfekzionearen bidean dabilzanak [...] mahain saindurat hurbilzen direnean frogatuak eta nekhatuak dire barraiadurez eta idortasunez. Mih 47. Atsakabaz neketurik. Zuzaeta 48. Nekhatua zarenean, orhoit zaite Jesus zuretzat nekhatu dela. Brtc 191s. Nekatu zuan bere gorputza berrogei egunez ta gauez bokadu bat artu gabe. Ub 76. Zen ere Souza gogomen dolügarriz nekatürik. Egiat 159. Gure Jangoiko errukitsubak ainbeste nekatuten edo penetan baditu bere adiskide ta serbitzariak. CrIc 40. Asmatu zelan gaur ezi, goitu ta neketuko dozun zeure gorputz gaistoa. Añ EL1 59 (EL2 68 nekatu). Zu salbatzeagatik gizon egin, nekatu eta gurutze batean il zala. Gco I 386. Zerura nai badegu, era batera edo bestera gorputza nekatu ta mendean iduki bear degu. AA III 616. Jaungoikuak emoten deutzazan ondasun, osasun eta zorionak gaitik nekatu eta tristetuten danak. Astar II 24. Ume-zurtza estututeko ta nekatuteko lege gaistuak. fB Ic II 166. [Aragia] ezi bear da gorputzari gurariak ukatuaz ta nekatuaz disziplina ta baraubakaz. CatBus 35. Gorputza nekatutia. Ur MarIl 105. Sauloren gogoa asetzen etzan [...] beste kristauak egin-al guzian nekatu eta penatzearekin. Lard 494. Barau gogor batekiñ aragia nekatzen edo mortifikatzen erakusten dit. Arr May 121. Otzitu dagian nire mina, bada naz nekatua eta atormentaua gar oneetan. Itz Azald 40. Bizi ondo, baña gibeleko gexoak neketuten nau sarritxo. Echta Jos 312. Mundu triste au salbatzegatik / ez da gutxi nekatua. Tx B I 94. Etortzen baitzitzaion Usoa bere jardunaldi zuzpergarriaz bere anima nekatua pozkidatzera. Etxde AlosT 83. Nago penaturik, ezta arimarik nekatuagorik agertzen inundik. Arti MaldanB 221.
    v. tbn. Harb 241. Ch III 56, 3. Dh 151. JJMg BasEsc 217.
    azpiadiera-1.5.1
    (Part. en función de adj.). "Brumado, nekatua" Lar. "Penoso, [...] neketua" Añ.
    Arima nekhatua. EZ Man II 95. Konsolatzen zinituen / presuna nekhatuak. EZ Noel 151. Baru nekatu hau bukatu ta arkitu zen gosez agitz flakatua. Mb IArg I 227. Bizitze triste eta nekhatu bat eraman duela. Lg II 189. Dabid zan Kristo nekatuaren ta nek-eramalle onaren idurintza ta imajina. Ub 42. Gara bekatariak, arako ura sartzen jaken barkutxo zar neketuak legez. Añ LoraS 36. Zerura daraman bizimodu nekatua eta sufritua egin bear degun. Gco II 28. Buru nekatuba arinduteko. fB Olg 7. Begira bada, [...] bizitza nekatu ta eriotza itzal gogorrari. Añ EL2 121. Bizi nekhatu bat zaraman, bizi bat penitenta, mortifikatua. MarIl 86. Bihotz nekhatu eta nahigabeztatu guzien iheslekua. Dv LEd 277. Bakealdi bat emotearren bere biotz nekatuari. Echta Jos 176.
    v. tbn. Azc PB 336.
    azpiadiera-1.5.2
    (Part. en función de sust.).
    Nekhatuak eta kargatuak Kristek beregana deitzen. Lç Mt 11, tí. Arren, bada, nekhatuak gidatzatzu portura, / ematurik haize eta itsasoen jaidura. EZ Man II 150. Eskritura Santako nekatu ta tentatu guzien artean agitz nekatua da Job santua. Mb IArg I 195. Eleisa nekatubena [ref. a la Iglesia purgante] . CrIc 46. Poztuten dituz nekatubak edo tristiak. Astar II 108.
    v. tbn. Añ EL2 214s. Zav Fab RIEV 1909, 34. Azc PB 275.
    azpiadiera-1.6
    neketu.
    Castigar, sancionar, imponer una pena.
    Diru-nekea ordaindua izango ez balitz neketua izan danari indarrez kendu dezaiola adieraziko zaio Epaille Argibidelariari. EAEg 6-11-1936, 229.
    azpiadiera-1.6.1
    (Part. en función de sust.).
    [Ez bitza aztu] neketuaren aurreko notin zer-nolak, eta gertakizunen argilari izan ditezken xeetasunak. "Del condenado". EAEg 22-11-1936, 359.
    sense-2
    2. (Uso. sust.). "Egundoko nekatua artu giñuan satsak etaratzen" Elexp Berg.
    Segak ematen zizkidan nekaturik aundienak. Insausti 81.
    azpisarrera-1
    ASE ETA NEKA.
    ((Estar, etc.) saciado, aburrido, cansado).
    Ase ta neka zegon bakartasunezko ta mixerizko bizi ura egiten. Etxde JJ 247.
    azpisarrera-2
    EZIN NEKATUZKO.
    "Ezin nekhatuzko, infatigable" Dv.
    azpisarrera-3
    NEKA ETA LEHER EGIN.
    Fatigarse mucho, extenuarse.
    Gogoeta illunak berrituz bere burua neka ta ler egin arte nerbio artegatsuen azpi-lanez. Etxde JJ 73. Danak neka ta ler egiñak ba'ziran, Xalbat [...] barrengo oñazeaz ziaro apurtuta zegon. Ib. 260.
    azpisarrera-4
    NEKA-NEKA.
    (Estar, etc.) muy cansado, extenuado.
    Mando gizajoa neka-neka zetorren euliak etsai. Anab Poli 109. Neka-neka leertzen zanean, lau erraldoi, lau torre aiñakoak, il zituala esaten zuan. "Muy cansado". Berron Kijote 72.
    azpisarrera-5
    NEKA-NEKA EGIN.
    "Nekaneke ine nao (AN-araq)" Echaide Nav 289. "Negauta nago (V-arr), neka neka eginda dago (G-azp)" Gte Erd 211.
    Neka neka eginda, lotara orduko [...]. Ag G 250. Buruba neke-neke egindda baratzera urten eban axia artubaz buruba pizka bat arinddu ekijon. Otx 148. Lan askokin neka-neka egiñik gaude ta lana ezin bukatu. ZArg 1954, 6. Bera ta bere zalditxarra neka-neka egiñik eta goseak pasaturik zeuden. Berron Kijote 45. Luzaroan ibili naiz porai eta neka neka eginda senditzen nuen neure burua. PPer Harrip 67. Gu, neke-neke egiñak eta burua makur-makur degula. Alkain 155s.
    azpisarrera-6
    NEKA-NEKATU.
    (Estar, etc.) muy cansado.
    Berez argala izanik Santua eta gañera bideko ibilliak neka-nekatu egonik, galdu zuan jateko gogo guzia. Bv AsL 133s.
    azpisarrera-7
    NEKATUAREN NEKATUZ; NEKATUAREN NEKATUAZ.
    De tanto cansancio, de tanta fatiga.
    Idi nekatubaren nekatuz azurra ta azala baño eztaukeenak. Mg PAb 112. Nekhatuaren nekhatuaz bidean lokhartu zen murru zahar bati kontra. Zerb IxtS 60.
    v. tbn. VMg 45.
    azpisarrera-8
    NEKATU-BEHAR.
    Sufrimiento, padecimiento.
    Badakizu berpizkundea baño leen gurutza dagola, zerua baño leen, nekatubearra. EgutAr 7-2-1959 (ap. DRA ).
    azpisarrera-9
    NEKATU-EZIN v. nekaezin.
    azpisarrera-10
    NEKATUXE (AN-gip-5vill ap. Gte Erd 143 ; A Morf 349).
    (Forma con suf. -xe, de valor aprox.). "Fatigadito" A Morf 349.
    Iguzkia sartzeko menean zen, egoitzako athea jotzen ginduelarik, nekhatuxeak, bainan bihotzak arin gintuen. Prop 1908, 75. Aurpegiak nekatuxe itxura zuen... Mde Pr 145. Nere burua ere nekatuxea zegok. Ataño TxanKan 19. Azkenera, nekatuxe bederen, heldu gara eta ez esku hutsik. MEIG VII 60.

    nekatu

    nekatu
    << negar 0 / 0 nondik >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper