Harremana

    OEH - Bilaketa

    218 emaitza hutsik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (21)


    Sarrera osoan (197)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    negar.
    tradizioa
    Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. La forma general al Sur es negar y al Norte nigar ; hay a veces ambas formas en un mismo autor (Etcheberri de Ziburu, Maister, Goyhetche, Mirande, Xalbador, Orixe, Lizardi, S. Mitxelena...). En textos alto-navarros se encuentran tanto negar como nigar, y en los dialectos pirenaicos hay nexar en los textos roncaleses y near en los salacencos. Niharra que aparece en Etcheberri de Ziburu (Eliç 273) se trata seguramente de una errata (cf. nigar ib. 200, 243, 245 et passim ). En DFrec hay 93 ejs. de negar, meridionales, y 19 de nigar, 5 de ellos septentrionales.
    sense-1
    1. (V, G, AN, L, Sal; Lcc, VP, Lar, Dv (V, G), H (V, G), Zam Voc ); nigar (AN-5vill, L, B, BN-baig, Ae, S; SP, Urt I 55, Deen I 407, Lar, Añ (AN), Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H, VocB ); niger (B); near (V-gip, G-azp, Sal); nexar (R; Dv (R)) Ref.: Bon-Ond 139 y 152; A (negar, near, nexar, nigar); Lrq (nigar); Iz Ulz (negarrin), ArOñ; Etxba Eib; Holmer ApuntV; EAEL 46; Izeta BHizt (niger); Elexp Berg; Gte Erd 17, 230; ZestErret (near).
     Llanto, lloro; lágrima. "Lágrima", "llanto" VP 64r, Lar. "Arrasarse los ojos de agua, negarrak asi, jario" Lar. "Gizon hori nigar handiak utzirik ilkhi da mundutik, [...] en laissant bien des larmes après lui" Dv. "Nigar irakia, herakia (S), larme brûlante, bouillante. [...] Au fig. Odolezko nigarrak, negarrak ixurtzea, verser des larmes de sang, éprouver un très violent chagrin. [...] Atsekabe hortan laster xukhatuko ditu bere nigarrak, [...] il essuyera promptement ses larmes. [...] Atsekabetuen nigarrak ixukhatzea, sécher les larmes des affligés" H. "Negarrez bildu ta parrez jan (G-goi), recoger llorando y comer riendo (se dice del pan del mendigo)" A. "Nexar, llanto. Quejido lastimero del perro" Ib. "Negarra dariola, derramando lágrimas" Iz Ulz. "Mundu onetan negarra ez dogu urriñ onenian be" Etxba Eib. "Beti nigerra begietan" Izeta BHizt. "Nigarra arrakan zagon (AN-5vill)" Gte Erd 230. "Hitz hunkigarri horiek biga-bost nigar jauz-erazi die begietan (S)" Ib. 17.
    Ene barko negarretan / zaldiak igeri. AzkPo II. Han izanen da nigar eta hortz garraskots. Lç Mt 8, 12 (He, TB, EvL, Ip, Echn, SalabBN nigar, Ur, Ol, Or, Ker, BiblE negar, Hual nexar; Samper llanto, Dv, Leon marraska). Iainkoak bere haurrén nigarra ixukatzen. Lç Apoc 7 (tít.). Ene negarrau enzun egizu. Lazarraga 1184r. Negarrez beterik bere begiak eukala. Ib. 1151r. Utra negar asko bere begietati ezarten ebela. Ib. 1152v. Zuri emaiten dizugu gure negarra, lagrimazko balle onetan. OracAr 121. Demanak bizian bera besteri doke negarra beti. "Quien diere en vida lo suyo, a otro tendrá lloro siempre". RS 325. Eskribuen borratzeko nigar bat duk askia. EZ Man I 56. Iongoiko handiak bada aditurik nigarra, / sokorri bidalduren du damuturik beharra. Ib. 70. Eztira ez nigar guztiak doloretik heldu, badira alegriantzatik heldu direnak ere. Ax 501 (V 323). Batzutan tristetzen da ene arima nigarretaraino. SP Imit III 50, 1 (Ch, Ip, Leon nigarretara(i)no; Pi negar egiteraño). Idiari nigarra darionian. Mong 592. Len guzia zan pena, / negar, naibageak / ta orain atsegin, gusto / algara, farreak. GavS 32. Ai ta gaitz onen gañean odolezko negarrak emateko, iturri bi, nere begiak nork egin litzakean! Cb Eg II 16 (cf. infra NEGAR(RA) EMAN). Biotzeko damu, deboziozko negar ta animako konsuelo andiaz ill zan. Cb Just 48. Nola pozaren pozak negar gozoak aterako dizkitzun! Mg CC 180. Urtuten eban Madaleneak bere biotza, negar andiak emoten zituala bere bekatuakaiti. Añ LoraS 70. Ez dala zentzatzen ez etxea ondatzearekin, ez emaztearen ta umeen negar eta larrugorritasunarekin. AA III 605. Lutubak esan gura dau negarra. JJMg BasEsc 269. Guztiok daukeen legez etxian ogija sarri inoren negarragaz. fB Ic II 269. Iragoko ditu urte luzietako gau eta egunak negar, zotin eta zispuru artian. Astar II 163. Deadar zoliagaz eta negar andiakaz, bere arimea emoten deutso. Añ EL2 222. Ai zer txarra dan damu-negarra. Echag 168. Hil-herrialat nigar gaberik senhar bat eztaite joan. Arch Fab 193. Dirukoi giza hilltzean, ez daite negar gabe / bere tresora berekiñ, hark ez baidaramake. "Pleurs". Gy 119 (33 nigarra). Negar-artean. Lard 59. Ikustekoak dire gizonen hesturak, nigar dariote sortzean. Hb Egia 61. Beti negarra dariyotela / zu zerarela meriyo. Bil 107. Konsola itzatzu beren negar andian. Arr GB 31. Ene begitik nigar bat da yausten. Elzb Po 184. Entzun dut nigarra: / Eskaldunaren, adarren dorphea, / zek nau ekhararazi ni heien azpira? Ib. 201. Sekula ez dozulako negarrik bota. AB AmaE 440. Badoha handik laster, / nigar dariola, / Piarres gehiago / ez daite kontsola. Zby RIEV 1908, 212. Ene amaren nigarrak / orai ez daude xukaturik. Ib. 1909,109. Mariñel zaharraren begietarik bi nigar handi jautsi ziren. Arb Igand 156. Biotzeko suagaz / negarra begian. Azc PB 137. Iruten hari nuzu khilua gerrian, ardura dudalarik nigarra begian. (Canc. pop.). H. Zotiñ, zizpuru, illuntasun da negar andiak eroan zituan erbestera Adalbaldoren eriotzako albisteak. Ag AL 165. Suaren keak / bere begiak / negarrez bete zituen. Balad 236. (173 nigarra)
    ( s. XX) Amaika negar erion dabe, / Eladi zure begiak! Echta Jos 353. Nigar batzu aditu ginintuen. JE Bur 136. Negar bagako atsakabia. Kk Ab I 49. Niri bezala nere laguneri nigarra jauztu zitzaioten begietara. StPierre 22. Badut uste nigar bat ere eskapatu zaion. Barb Sup 54. Artzai-nagusiari negar-neriola / eskatu nion antxe neretzat txabola. Jaukol Biozk 97. Eztul batzuak aditu ditut / nearrarekiñ nastuak. Tx B I 93. Zetako ainbeste negar? Enb 51. Aren begijak gorri baitagoz / negar latza darijoe. Laux BBa 78. Jauregijan barre dana baserrijan negar lette. Otx 31. Saspi arratsez ardijak / ekin eutsen negarrari. Laux AB 84. Sartu bagerik gelditu danak / ez dalako, ba du negar. "Está llorando". Or Eus 340. Aren begiak itxi dira ta / nereak malkoz estali, / negar darie lerzori. EA OlBe 86. Ene mintzoa negar-ernari ageri baitzan. "Fletu gravidus". Or Aitork 207. Etxean negar aundia dezula jakin berri naiz. NEtx Nola 18. Haren negarra ez zen atertu, baina zorioneko malkoak isurtzen zituen. Mde HaurB 44. Negar gaziak ixurtzen zenituen enegatik. Mde Pr 143. Ume tentel zarrok [...] etxean negar dariela. Bilbao IpuiB 212. Negar eta ahuen andi izan zan Sokrate il zanean. Zait Plat 109. Andre karraxiak eta tranbearen frenu negarrak geroxiago etorri ziran. Ugalde Iltz 53. Berritz agertuz, mahaina altxatzen du, nigar bat xukatzen. Larz Iru 14. Atsaldearen negarra! NEtx LBB 209. Ixuri nituan negar beroak, / amodioak toki txarrean egin zizkidan erroak! Xa Odol 269 (167 nigar bero). Orai ezin geldi tut / zoramenduzko nigarrak. Mattin 56. Amatto maitia, / nigar horiek txüka izatzü. Casve SGrazi 42. Joakiñek negarra erreza zuan. JAzpiroz 28. Toki ontara etorri eta / ez da faltako negarra. Ayesta 135. Farre-algara eta negarra elkarrekin nahasiak ibili dira. MIH 318. Nik behintzat deus gutxi ikusi dut zineman Zampano buru eta bihotz-gogorraren itsas ertzeko negarra bezain erdiragarririk. MEIG I 173.
    v. tbn. negar (sólo para autores septentrionales y alto-navarros): Mb IArg I 173. Mst I 21, 6. LE Urt ms. 50r (Prog 110 nigar). Nigar (únicamente para autores occidentales y alto-navarros): FIr 132. Ldi UO 20. SMitx Aranz 128. Near: Samper Mt 2, 18. Garral EEs 1921, 108.
    azpiadiera-1.1
    (Como primer miembro de comp.).
    Ixukaturen dik Iainkoak nigar ur guzia horién begietarik. Lç Apoc 7, 17 (He, TB, Dv, Ip nigar; Ur (V y G), Ol, Ker, BiblE malko). Non da halako debozionerik? Non da nigar urite saindu hura? SP Imit IV 11, 1 (Mst, Ip, Leon nigar; Ol malko-angela, Pi negar-malko). Nigar erreka gainean doelarik gaixoa dago ahatzerik. Arch Fab 193 (v. infra NEGAR-IBAI). Zuri nigarrak eragin eta odola jauzarazi eta niri nigar-mulko bat ere ez heldu! Dv LEd 107s. Ez dago [...] / baserririk / nun iñoiz entzun ez dan negar kurriskarik. AB AmaE 350. Zer ikusten dugu? Hanbat pena, nahigabe, nigar ixurtze. Lap 44 (V 24). Ill-errira kandeltxo ta negar-zapiakin zoazena. Iñarra Ezale 1897, 346a. Zuri aiezka, antsiz ta negarrez negar-erri onetan. ArgiDL 73. (v. tbn. el mismo ej. en KIkV 51 y KIkG 34) Joan zan Garbitokira an zeuden guztiak askatzera, [...] negar toki artatik betiko zoriontokira aldatzera. Inza Azalp 73. Txori amak [...] ari zun nigar-txintari erne negokion. Or Mi 112. Ildegira negar-agurra egitera joan da. Anab Usauri 92. Ene! Amen begien / negar-obiak / ondoa yo-eziñak. "Pozos del llanto". Ldi BB 48. Ez uste, ordea, [...] negar-bertsoak diranik. Aitzol (in Ldi UO 6 (v. negar-olerki en Alzola Atalak 126)). Ez al-dabil bestela, [...] beti negar kurrinka dariola? TAg Uzt 265. [Aurpegia] negar-kutsuz lausotuta agertu zan. Ib. 271. Itxu daude-ta sarri litezke / amildu negar-lezera. EA OlBe 23. Nigar-ihintzez bustia. Iratz 167 (154 nigar-kantuz). Illeta-negar-eresia. Zait Sof 153. Zugaitzak koloreakin batera artu duten negar-itxura nabarmentzeko. Txill Let 27. Negar-antzeko batzuk be egin ebazan. Bilbao IpuiB 85. Negar-erri onetan / eztakienak nekeen berri, / on-berririk eztaki. Gazt MusIx 163 (v. negarerri en Erkiag Arran 179). Baiña pozaren partez / negar-erasoa. Insausti 126. Bada euskal literaturan aspaldidanik negar-hari bat gero eta ugariago dariona. MIH 23. Negar-usaiera jendea erruz dator. MEIG I 131. Negar eresiak eta deitoreak. (In MEIG VI 36).
    azpiadiera-1.2
    "Une larme, une petite quantité. Emadazu nigar bat, donnez-m'en une larme" H.
    azpiadiera-1.3
    (Fig.). "Ondo koipeztu bako makiñiak, takian-potian negarra (además de lloro, sirve de forma castiza para expresar lamento)" SM EiTec1 (s.v. koipeztu). "Gurdiyan nearra, gurdiaren gurpilek eta adatzak, ondo koipeztatu gabe zeudenean, ateratzen zuten zarata" ZestErret .
    Ez al duzu txirrika koipatu-bagearen negarra entzuten? Or Mi 75. Gurdiak negar besterik ez du. Or BM 52. Errota arriaren negarra aidean zear doa. NEtx LBB 318.
    azpiadiera-1.3.1
    Gaur ez da arkume-janik, an daude / gelan burruntziak baztar, / ez da su-garrik, ez, oi bezala, / tantaz jausten koipe-negar.Or Eus 262.
    azpiadiera-1.3.2
    Ez Lanzurdea, baizikan Pepa-negar jarri bear zizuten izena. Apaol 118.
    sense-2
    2. (AN-egüés-olza ap. Bon-Ond 147), nigar (H). Resina; savia. "Mahatsaren nigarra, sève, larmes, pleurs de la vigne" H.
    Zugaitz-azalari darion negarrarekin orrazearen oiñarriak egiten ditute. "Gluten". Ibiñ Virgil 110.
    sense-3
    3. "(Vc), lágrimas de las velas" A. v. KANDELA-NEGAR.
    sense-4
    4. (Tema nudo, uso adv.). Llorando. Cf. NEGAR ETA NEGAR.
    Egon oi dela aur gaisoa negar ta karraisi. Mb IArg I 107. An gelditu zan otoitz eta negar. Or Aitork 114. Ni, begiak zugana negar, / kresal sumiñez zear banoa igari. Gazt MusIx 135.
    azpiadiera-4.1
    Bestiak negar-mosu, "pelegriño, pelegriño, billete galdu" beti esateban.Kk Ab II 82.
    azpisarrera-1
    ARBOLA-NEGAR. Resina.
    Ez dute gaiñera bestetarako bildu oi arbola-negarra, uia bera ta Ida'ko pikea baiño likitsuagoa. "Gluten". Ibiñ Virgil 108.
    azpisarrera-2
    ERDI-NEGARREAN. Medio llorando, casi llorando.
    Goizian tabernara / joanda alperrian, / begiyak zintzilikan / erdi negarrian. Xe 251. Santurik balin bada zeru-baztarrean, / dei egiten diote erdi-negarrean. "Medio llorando". Or Eus 103. Emengo lengo pelotariak / daude erdi negarrian. Uzt Sas 326.
    azpisarrera-3
    NEGAR-AGINEAN. A punto de llorar.
    Ene jaun altsubok --esan eutsen orduban Markolbek negar-agiñian-- eztaukat berbarik. Otx 182 (v. tbn. 19).
    azpisarrera-4
    NEGAR-AIARIAN (nigar-aiarian L-côte ap. A). "Llorando a lágrima viva" A. En DRA se dice que según Landerretche no es más que una errata de nigarr-jarian.
    azpisarrera-5
    NEGAR-ANPULO (V-oroz ap. A; -anpulu V-ger-arr-m ap. A; Lar, Izt 67r; -llu Añ (V)); NIGAR-ANPULU (H). Lágrima. "Nigar-anpuluz [...] begiak betheak, les yeux pleins de grosses gouttes de larmes" H. Cf. Mic: "Lágrimas, <negaren pulluac>" (tal vez por negar anpulluak, aunque cf. negar-pullu).v. NEGAR-BURBUILA, N.-PINDAR, N.-TANTA, N.-TXORTA.
    Negar malko edo anpullubak. Mg CO 97. Bustiko zenduezan begietako negar-anpulluakaz bere oñak. Añ LoraS 93. Illarrak lakoxe negarranpuluak begijetatik jausten yakozala. Kk Ab I 101. Itz gordin samurrok esatean, negar-anpulu galantak eriozan begi bietatik. Erkiag Arran 107. Ez diñotsut nik erruki ta maitezko negar-anpulo batzuk urtengo ez deutsuzanik. Bilbao IpuiB 9.
    v. tbn. Azc PB 57. Echta Jos 202. Altuna 13. Arti Ipuin 29.
    azpisarrerakoSense-5.1
    Zer balio dau negar anpullutxo bi ezartea ta arik laster lengo zitelkerietara biurtzea? Añ LoraS 52s.
    azpisarrera-6
    NEGAR-ANPULOTAN. Llorando a lágrima viva.
    Belauniko jarrita, negar-anpulotan, ia berbarik be egin eziñik. Bilbao IpuiB 130.
    azpisarrera-7
    NEGAR-ANTSIKA. Llorando con suspiros.
    Zu bezela negar-antsika daudenagatik gure Jesus ona gurutzean il zan. Alz Ram 131.
    azpisarrera-8
    NEGAR-ANTSIZ. Llorando con suspiros.
    (Negar-antziz). --Atzo aitak esan zidan ta bigar erri guziak jakingo du. Lab EEguna 113.
    azpisarrera-9
    NEGAR-ANTZEAN. Simulando llorar; casi llorando.
    Eroan nagik lagun, iñotsan negar antzean azeriak. Bilbao IpuiB 203.
    v. tbn. Erkiag BatB 144.
    azpisarrera-10
    NEGAR-HARAN. Valle de lágrimas. v. NEGAR-IBAR.
    Arren, aiskide urruna, / otoi, mendi maitea, / negar-aran beltz oni / kendu nazakiok! Ldi BB 18.
    azpisarrera-11
    NEGARRA ARI IZAN; NEGAR ARI IZAN. Llorar.
    Ama gaixoak par-nigar ari zun. Or Mi 142. Ondar ximelenik / gabe zen otarra... / yaso dut geldirik... / ari dut negarra. "Manaban lágrimas". Ldi BB 78.
    azpisarrerakoSense-11.1
    Ikharatzen dira, nigar eta zinzuri hari dira.Tt Onsa 31.
    azpisarrera-12
    NEGAR-ARRANTZAKA. Sollozando.
    I an engoan urrumeka ta negar-arrantzaka axe-errotako txirrinkeak bira egiten dauen baño sarriago. Larrak EG 1959, 187.
    azpisarrera-13
    NEGAR-ASPERTU. Llanto, lloro.
    Negar-aspertu bat nai ta malkorik ezin lêrtu. Or Poem 543. Negar-aspertua baiñon obe genun kantua. Ib. 551.
    azpisarrera-14
    NEGAR-ASTE (Lar, Añ, H (G), A; nigar-aste H). "Semana Santa, [...] negarrastea" Lar y Añ. "Semaine Sainte, des lamentations" H.
    azpisarrera-15
    NEGAR-AUHEN. Llanto, lamento.
    Iainkoak beraz entzun zituen hekien nigar-auhenak. Urt Ex 2, 24 (BiblE negar-zotin). Sakramenduak hartu zituen Iñaziok ahaide adixkiden nigar auhenen erdian. Laph 15.
    azpisarrera-16
    NEGAR-AUHENETAN. Llorando, lamentándose.
    Bere hutsak nigar auhenetan deithoratzen zituela. Laph 32 (v. tbn. 151).
    azpisarrera-17
    NEGAR BATEAN. Llorando a lágrima viva, a todo llorar. "Negar baten etorri yaku" Zam Man 58. "Near batian [...], negar handiak eginez [...]. Erreguka, pena emanez" ZestErret.
    Asi zan negar baten / eskatuten Iaunai. Azc PB 295. Batak agur ta bestiak adios / Juanixe negar batian. Balad 59. [Umetxoa] etorren negar baten, ama, ama ta ama deadarrez. Echta Jos 16. Agurea negar baten eguan. Kk Ab I 118. [Umea] guturirantz zuzendu zan, negar baten. Altuna 105s. Urak joian negar baten, / lorak ziran zimeldurik. Laux AB 84. Azkenean nigar batean oihu egiten du emazteak. Ardoy SFran 175. Nork eraman du Katalin, / bere begi ederrakin? / Azkenbordara lagundio / auzoak negar batean. NEtx LBB 270. Faraonen etxekoak be entzuten ebela, Jose negar baten asi zan. Ker Gen 45, 2 (Urt nigarrez, Ur negarrarekin, Ol negarrez).
    azpisarrera-18
    NEGAR BEROZ. "Nigar beroz, à chaudes larmes" SP.
    azpisarrera-19
    NEGAR BIZIAN. A lágrima viva, a todo llorar.
    Alaba ala ikusirik ama ere negar bizin asi zan. JAIraz Bizia 110.
    azpisarrera-20
    NEGAR-BURBUILA ( -ula Sal ap. A); NIGAR-PURPUIL (SP, Lar Sup, H (L, BN)); NIGAR-PUNPUILA (L-côte ap. A; Dv; -ula BN-baig ap. A); NEGAR-PURPUILA; NEGAR-PURPILA. Lágrima. "Nigar purpuilla" SP. "Lágrima, nigar purpuilla" Lar Sup. "Nigar [...] purpuilaz begiak betheak, les yeux pleins de grosses gouttes de larmes" H. v. NEGAR-ANPULO.
    Anhitz nigar purpuilla isuri zuen. Ax 439 (V 286). [Artzainaren] besotan erori nindukan, nigar punpulak begietan. Zub 50. Negar-purpilla dixurt / au gogoratzean. Artano Olerti 1961, 190.
    azpisarrera-21
    NEGAR-DOHAIN (Lar; nigar-dohain Hb). "(Don de) lágrimas, negardoaiña" Lar.
    azpisarrera-22
    NEGAR-EGILE. v. negargile.
    azpisarrera-23
    NEGAR EGIN (V-gip; Lcc, Mic 7v, VP 65v, Lar, Añ, H, A Morf 738, Zam Voc; nigar egin S; Volt 106, SP, Ht VocGr 404, Lar, Lecl, Gèze, Dv, H, A Morf 738; nigargite (sust. vbal.) Ht VocGr, H; negarrin AN-ulz-egüés-ilzarb-olza; negargin Bera). Ref.: Bon-Ond 159; Lrq (nigar); Iz Ulz (negarrin); Etxba Eib y Elexp Berg (negar eiñ). Llorar; (con obj.) lamentar, deplorar. "Guayar, llorar" Lar. "Llorar, negarregin, nigarregin" Ib. "Bihotzak nigar egiten dio holakorik ikhusteaz, son cœur pleure" Dv. "Nigar egiteak atsekabea nolazbait ere gozatzen du, verser des larmes, pleurer [...]. Egizu gogoan duzuna, bainan egun batez minki nigar eginen duzu, [...] mais un jour vous en pleurerez amèrement" H. "Negar eittia ez da itxura gizonian, baña ez eittia zergaittik badago, itxura gitxiagokua" Etxba Eib. "Gero alperrik izango da negar eittia" Elexp Berg. Tr. General en todas las épocas y dialectos.
    Nigar begi bapederak bere aldias oroiturik. Amendux 10. Kanporat ilkhirik Pierrisek nigar egin zezan mingi. Lç Lc 22, 62 (TB, Leon nigar egin, Brunet, Ol negar egin; Ker negarrez asi, BiblE negarrari eman). Negar egiten prometidu dau / bizi dan arte guztian. Lazarraga 1145v. Nik negar dagidanean. Ib. 1186v. Bienabenturatuak dirade nigar egiten dutenak. Ber Doc 93v. Presuna iustuak ere berthutezko obretan egiten du nigar eta egiten du irri. Ax 501 (V 323). Ezakusan begik nigar eztegik. O Pr 153 (Saug 57 eztakusan begik, ez nigarrik). Nigar egin zian bi begietan behera. Tt Onsa 109. Dagien negar gizonak / Filiperen heriotzean. Aleson 5s. Ezin nagoke negar egin gabe. ES 149. Zugatik gizon egin ta negar egin nuen. Cb Eg II 107. Baldin ezpadet negar egiten / arrizkoa det biotza. Bast 1. Erakusten deusku [...] negar egiten geure pekatubakaiti. Zuzaeta 89. Eukikot biotzik negar egiteko neure bekatu ikaragarriak? Añ EL1 24 (CatAN 65 nigar e.). Gura neuke euki damu andi bat ta negar egin Magdalena batek legez. Mg CO 64. Erremedioa da, negar biotzetik egiten dala, bakoitzak aitortzea bere bekatuak. AA III 564. Odol malkoz negar egitekua da guraso askoren euren umiai doktrinia irakasteko daukeen arduraeza. Astar II 93. Yesus alaz ikusita, / negar daigun guztiak / bekatu egin izana. Añ EL2 200. Nik ditut kulpak, ez egin negar, / orlakorik ez nizun esan bear. Bil 80. Bienabenturatu tzu near egiten dienak, zerengatik urak izanen baitra konsolatrik. CatSal 69. (Cb CatV 62, CatLlo 85, CatBus 38, KIkV 105, KIkG 79 negar egin, CatR 69 nexar egin, LE Urt ms. 99v nigar iteunténak) Urrikaldurik egin zuan negar. Bv AsL 154. Erri konek nexar egiten du gutaz guartan denian. (R). Orreaga 107. (AN-larr-gulina, Sal near, V, G-nav, AN-5vill-araq-ulz, BN-baig negar, AN-5vill-arce-erro, L-sar, B, Ae, S nigar)
    ( s. XX) Orain guztiak negar dabe egin / ezaguturik okerra. AB AmaE 11. Joan behar izan baitziren eliza batean otoitz eta nigar egiterat. HU Aurp 174. Negar ere egin nuen, nere burutasun hura egiazkotuko ote zan erabez. A Ardi 124. Karloman bera nigar eginez / Frantzian barna da sartu. Ox 161. Ez egin negar / iltzen naizen egunean. Jaukol Biozk 88. Arriak negar egin lezake / orren planta ikusita. Tx B I 41. Aurretik negar egin arren, atzetik barre egitten dautsubena. Otx 21. Zuengatik ta zuen umengatik egizue negar. Ir YKBiz 498. Esaizkiezu auek negar-ibar ontan, negar egin dezaten. Or Aitork 91 (Mi 36 nigar e.). Ai, ez naiz ordongo, / negar dagit asko, / gorphutz, bihotz-minez, / gauzetako minez. Mde Po 45. Zergaitik negar egin? / Zeruan izarra dago / itsaso aldetik. (Canc. pop. in Erkiag Arran 20). Erantzunik egunari, egiten degu negar. Arti MaldanB 194. Alperrik ere egiten zuan negar. Osk Kurl 64. Likeu otzeko mendaitzak ere negar zegiten. Ibiñ Virgil 62. Etzazu negar egin, ezkutuan, maite. NEtx LBB 363. Hek batere minik gabe egin zuten nigar eta nik segur minarekin! Etchebarne 24. Lotara edo negar egitera, bere burua lasatzeko. BBarand 172. Ikusi eziñaren eta abarren penaz, negar egiten eban gizarajuak. Gerrika 285. Negar egin beharrean parrez hasten zaigu. MEIG II 57.
    v. tbn. negar e. (sólo para autores septentrionales y navarros): Aleson 5. FLV 1988, 148 (Ibero, s. XIX). TP Kattalin 178. Yanzi 224. Nigar e. (sólo para autores occidentales y navarros): CatB 82. CatAe 68. Legaz 52.
    azpisarrerakoSense-23.1
    (Negar junto a otro nombre que va tbn. con egin).
    Afliji zaitezte eta egizue lamentazione eta nigar. Lç Iac 4, 9. Premia eta beharra dut zure gana hatsbeherapen, nigar, oiu eta othoitz egiteko. SP Imit III 59, 1. Santua aldarean ikusi ta negar da deadar egiten zion. Cb Just 128. Orain negar da zizpuru egin. Zuzaeta 51. Etzuen egiten hirri edo nigar sobraniaturik, bertze haurrek bezala. Hb Egia 61. Amek naski nigar eta heiagora gehiago egin dezaten. Elsb Fram 160. Ostiko batez zuen athea hetsi han / otsoak nigar eta barur egin zezan. Ox 119. Senar-berriaren adiskideak negar ta baru egin ote dezakete, senar berria aiekin dagon bitartean? Ir YKBiz 93s. Hola zen beti heien lagun, heien anai, ala nigar ala irri egiteko tenoretan. Ardoy SFran 156.
    azpisarrerakoSense-23.2
    (Con determinantes). "Negar andiak egin" VP 65v.
    Eraman zezaten Esteben ohorztera [...] eta nigar handi egin zezaten haren gainean. Lç Act 8, 2. Egin gura dot negar bat. Lazarraga 1143v. Oi ta dabela / egiten asko negarrik. Ib. 1202r. O gerlariak, dioste, eztuzue indarrik / ni hilltzeko gehiago eztagidan nigarrik? EZ Man I 112. Alegera da eta alegeraz nigar hek egiteintu. Ax 501 (V 323). Beraz, asko negar egiñ duk. Gç 170. Zeri hari zarete nigar horien egiten? He Act 21, 13. Egin zituen negar guziak zirala egin zuen eriotzaren damuz ez, baizik bere orzetako miñak eragiñak. Mb IArg I 278. Isuri zuen odola ta egin zituen negar preziosoak. Cb Eg III 306. Kontuban jausi zirianeti aurrera, negar mingotx asko egin ebeen. fB Olg 190. Auhenak uz-kitzu / negar aski egiñ duzu. Gy 265. Abrahamek negar andiak egin eta gero. Lard 26 (tbn. negar andiak egin en Ag AL 126, n. aundixak e. en Etxba Ibilt 478). Erran ere badezaket aberatsaren jauregian nigar gehiago egiten dela beharraren etxolan baino. Dv Lab 3. Zuk ere zere Jenobebaz negar erruz egingo dezu. Arr GB 76. Ezkondu nai ta beti bakarrik / amaika negar egin du. Urruz Urz 45. Ni hiltzen nizenian, ez egin nigarrikan, ez ekhar dolurikan. (Canc. pop.). H. Negar errimeak egitten ebezan euren aittamak eta aideak. Echta Jos 255. Au jatian negar pizka bat egitera txoku ortara joango naiz. Iraola 36. [Ziziriko Ospetsuba] ezo (bustitta) eguan, negar asko egin ebalako. Altuna 78 (tbn. negar asko egin en Alzola Atalak 49 y NEtx LBB 5). Emakume ta jendia pranko / negar egiñak badira. Tx B 176 (v. tbn. II 116). Neketu ez nadin eztagit negarrik. Laux BBa 4. Nigar ederrik egin zuten Israelitek... Zerb IxtS 42. Negar izugarriak egin zitun. Or Aitork 113. Maxterra arekin baitzegon gaizki erran zakon ta artxamutil gaxoa nearrak egin ztuen. ZMoso 53. Batzuetan negar pixka bat egiteak on egiten dik. Ugalde Iltz 48. Amak bere besoetan laztanki artu, maiteki estutu, musu eman, par-negar biak batera egin. MAtx Gazt 19. Ekaitz txar batek ondatu leikez / urte guztiko bearrak, / au zuzentzeko iñor ez dago, / alperrik egin negarrak. BEnb NereA 243. Emakume biotzbera aiek negar samin galanki egiñez. Salav 79. Zer negar egin ote zituzten / mutil oien pameliak! Uzt Sas 124. Upela bete negar egin zuten. Auspoa 113, 49.
    v. tbn. Añ EL1 206. Mg CO 61s. AA III 544. Echag 216. It Fab 114. Izt C 245. Ur MarIl 64. AB AmaE 314. Sor Bar 64. JanEd I 140 (132 nigar). Moc Damu 19. Balad 92 (81 nigar). A Ardi 97. GMant Goi 54. Jaukol Biozk 78. Enb 102. TAg Uzt 161. JAIraz Bizia 99. Mde HaurB 43. Txill Let 113. Erkiag Arran 9. Bilbao IpuiB 157. SM Zirik 17. Gand Elorri 110. Nigar: SP Imit III 31, 4. Tt Onsa 166. Gç 113. Ch III 31, 4. Mst III 31, 4. Lg II 205. Mih 99. Xarlem 678. Etch 676. Jaur 379. UskLiB 57. Gy 213. Hb Esk 211. Laph 224. ChantP 24. Jnn SBi 131. HU Zez 168. Barb Sup 6. Etcham 107. Iratz 14. Lf Murtuts 6. JEtchep 20. Xa Odol 273.
    azpiadiera-2.1
    Aitak eta amak nigar franko ta marraka eginik ehortzerazi zian.Egiat 172. Alferretan, nigar saminenak eta penitentzia garratzenak eginen ditu. Lap 152 (V 68). Ill-aurrean negar eta erostak egitea onuragarri balitza, iñork ez lukela amaituko ez ote dakizute? Zait Sof 186.
    azpisarrerakoSense-23.3
    (Con complemento en dat.).
    Iauna orhiturik hil behar dudala [...] gau oroz egiñen dizut nigar. Tt Onsa 44. Egijozu difuntubari negar, irabazi edo merezi eban aiñaan. JJMg BasEsc 268. Irakatsi eutsen Yaunak Yerusalengo alabai, zeri negar egin bear eutsen. Añ EL2 200. Beste senideak ere laztandu zituen eta guziai negar egin zien. Lard 59. Ainbeste bat denboran hilltzat negar egiñ dizugu o alaba biotzekoa. Arr GB 133. Baña zeri negar egiten diozu, emakumea? Zab Gabon 32. Bazuen zeri negar egin bai, gaixuak. Ill Testim 5. Orok negar-egin eutsen, / orok, neska batek ezik. Laux AB 84. Ene bekatuengatik egin bezaizu negar zuri, Kristogan anai geran guzion Aitari. Or Aitork 238. Zeri dagitzazu negar? Itaundu eutsen errukituta. Bilbao IpuiB 40.
    azpiadiera-3.1
    Euskal itxaserri guztiak eukien zeri negar egiñ andia, baña batez be Bermeotarrak.Ag Kr 199s.
    azpisarrerakoSense-23.4
    (Con reduplicación intensiva).
    Negar ta negar len egiñaz ta lengo bere bekatuarekin Jangoiko guztiz on maitagarria aserretuz. Mb IArg I 246. Aurra orduan belaunikatu zan bere eskutxoak gurutzaturik eta negar ta negar egiten zuan. Zab Gabon 81. Eman zen berriz ere bere bekhatuen deithoratzen eta hetaz nigar eta nigar egiten. Jnn SBi 76.
    v. tbn. Arr GB 106. Apaol 94. Urruz Zer 21. Altuna 101.
    azpisarrerakoSense-23.5
    (Sin egin explícito).
    Ez niri negar, / eztet nik bear / bekatuari negarrak. Bast 55. Negar bada humiltasun ta esperanza andi bategaz. Añ LoraS 70. Nigar Jesusen Konpainiak, aita galdu zuela, nigar Heskual-herriak, bere lilirik maitena eta ederrena galdu zuela. Laph 251. Negar egieben gurasoak, negar aideak, negar adiskideak, negar ezagunak. Ag Kr 207 (v. tbn. AL 11). Batzuk parra eingo dute, / beste batzuk negar. JanEd II 118. Zergatik negar, gau gaitza jun-da / euzkia piztu danean? Jaukol Biozk 88. Neure alaba, ez negarrik / ondo saldu zaugu dirutan. "No llores". Laux AB 87. Utzi, artu, negar, poztu. Gaur: Ator! Biar: Agur! NEtx LBB 240.
    v. tbn. Zav Fab RIEV 1909, 32. AB AmaE 7. Or SCruz 103. Enb 148. SMitx Aranz 239.
    azpisarrerakoSense-23.6
    (Fig.). Chirriar.
    Pagozko gurdi-ardatzek egin dezala negar lor aztunpean. Ibiñ Virgil 97.
    azpisarrerakoSense-23.7
    Haur nigar egin nahiak, aitari bizarra thira.O Pr 221 (tbn. en Saug 50).
    azpisarrerakoSense-23.8
    Neskak damuaz / ez eban, ez, asko bear, / antxe egiteko txorienagaz / taska taska negar negar / begi bereak / urez beteak / damuz biotza samur lar. Zav Fab RIEV 1907, 94.
    azpiadiera-8.1
    Hik zer hobe aski duk / ni xangrinaturik / ez eta gehiago / nigar eginaturik.Balad 217.
    azpiadiera-8.2
    Oztopo bat gertatu zait eta luzaro bage nigar egin bearra naiz. Or Mi 91.
    azpiadiera-8.3
    Bizi ontako enparauak, negar egiñago ta eginbear ezago ta ez egiñago ta negarbearrago.Or Aitork 243. Negar egitenago nuan eresi aiek entzutean. Ib. 225.
    azpisarrera-24
    NEGAR EGINARAZI. Hacer llorar. v. NEGAR ERAGIN, negarrarazi.
    Jesusen pasio santuak negar eginarazten dit eta zer nai dezu? Bv AsL 58. Nigar egin-arazi dautzut anhitz aldiz, / nigarrak niri zauzkit jauzten orai borthitz! Ox 145.
    v. tbn. Alzola Atalak 123.
    azpisarrerakoSense-24.1
    (Con determinantes). "Aski nigar guhaurri egin arazi daukuk (BN-lab)" Gte Erd 18.
    Nigarra gogotik eginarazten diote gaixoei. Dv Dial 23 (It negar gogotik eragin, Ur negar eragin, Ip nigar gogotik eragin). Eskual-etxeetan hameka nigar eginarazi duen urthea. Zerb Gerlan 17. Aski nigar guhaurri egin-arazi daukuk. Larz Senper 132. Beste bat ere [bihotzmina] jasan berria zuen, nigar onik eginarazia ziona. Ardoy SFran 197.
    azpisarrera-25
    NEGAR-EGINGARRI (H; nigar-egingarri Dv, H), NIGARRINGARRI. Lamentable, deplorable; (lo) que provoca el llanto, (lo) que hace llorar. v. negargarri. Tr. Propio de la tradición septentrional.
    Ordutik hiri handi guziz aiphatu haren tokiaren ikhustea zen nigaregingarri. Etcheberry 155. Zoin den nigar-egingarri hoin ederki fedeaz mintzo den gizon batek, fedea galdua izaitea! Lap 24 (V 14). Izanen dire sinestegabeak edo lazoak [...]. Bainan horrelakoak alde guziz nigaregingarri dire. Arb Igand 107. Nigarregingarri da indies herri baten ikhustea izurrite denboran! Prop 1899, 68. Aipatzea bera da nigar egingarri. Etcham 135. Ikusgarria biziki luzea da, eta zonbait aldiz sobera minberaia eta nigaregingarria. Herr 31-5-1962, 4. Etzezaken ahantz Xaberri, izanikan ere hau orai nigar egingarri! "Déplorable". Ardoy SFran 106. Egiazko Jainkoa ezagutzen ez dutenak zoin diren deabruaren esklabo higuingarri bezain nigar-egingarri. "Pitoyables". Ib. 212.
    v. tbn. HU Aurp 203. Darhayet Manuel 370 (ap. DRA). Barb Sup V. JE Med 148. Lrq Larraja RIEV 1931, 235.
    azpisarrerakoSense-25.1
    Lur batetarik salto / ia bertzera kurri / hemen gabiltza suelto / nigar egingarri.Balad 233.
    azpisarrerakoSense-25.2
    (Con -zko, adnom.). "Nigar egingarrizko kalteak, dommages, pertes capables d'arracher les larmes (de faire pleurer)" H.
    Horra nun duzuen, gogo eta molde gure koblaria dena [Oxalde]. Nigar egingarrizko plantan eta berdin jostagura, berdin jostagarri. Ox 202.
    azpisarrera-26
    NEGAR-EGITE. Llanto.
    Au da, Kristinaubak, tristeza eta negar egite birtuoso eta santuba. Zuzaeta 162. Kan izaneunzu amargurarekin nearregitea eta ortzen marraskara. Samper Mt 13, 50.
    azpisarrera-27
    NEGAR-EGITEKO. "Nigar-egiteko, qui est fait pour pleurer, déplorable" Dv (s.v. nigar-egingarri).
    azpisarrera-28
    NEGAR-EGUN ( (V-ger-gip ap. A)). "Día de lágrimas, día de ánimas" A.
    Budda izan zen bekhatore, eta penitentziaren ondotik, ikusi zituen nigar egunetan piztu zituen gorphutzak. Hb Egia 63. Iruñak ez nai, ez Naparroak / negar-egunik igaro. "Día de duelo". Or Eus 254. Ala balitz [...] / alai zitezkean bai nere negar-egunak. Berron Kijote 27.
    azpisarrera-29
    NEGAR EMAN; NEGARRA EMAN. Hacer llorar.
    Ama, emagüzü nigar guri zure Semiaren krüzifikazale bekhatorer. Ip Hil 258.
    v. tbn. Arr GB 126.
    azpisarrerakoSense-29.1
    Llorar (a alguien).
    Abraham ethorri zen haren deithoratzera eta hari nigar ematera. Dv Gen 23, 2 (Urt nigar egitera, Ur negarrez).
    azpisarrera-30
    NEGAR ERAGIN (V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg; Lar in Aq 1353, A Morf 738). Hacer llorar, provocar el llanto. "Azotáronme de calidad que me hicieron llorar, ala zeatu ninduen, nola negar eragin zideen" Lar in Aq 1353. "[...] negar eraittian dago astuntasun asko aundixagua negar eittian baño" Etxba Eib. "Abadiak negar erain zotsen ezkonbarrixei" Elexp Berg. v. NEGAR EGINARAZI, negarrarazi. Tr. Documentado al Sur desde mediados del s. XVIII. Al Norte se encuentra en Gasteluçar, Eguiateguy (173 nigar e. ), UskLiB, Etchahun (174 nigar e. ), Duvoisin e Inchauspe.
    Begietarik sasoiñ hotzak / nigar ziok eragiten. Gç 81. Zuri negar eragin ta odola emanerazo ta niri negar malko bat ere ez? Cb Eg II 56. Pozak negar eragiten eustan. Mg CO 236. Okasinoe ta ibillera deunga negar eragin biar leuskijuenak. JJMg BasEsc 13. [Astoak] bizkarrean / eukan alan bearrez zuloa / ta zan negar eragitekoa / beleak an eragoionean / alper ostikadak. Zav Fab, RIEV 1907, 540. Pethiriri bere flakeziazko bekhatiaz nigar eragin zereiola. UskLiB 55. Baditu ortzak edo ortzen ordekoak, aurrai negar eragiten dien ezkero. It Dial 24 (Ur negar eragin, Dv, Ip nigar eragin). Oroitze onek aita naigabez bete eta alabari negar eragiten zion. Lard 136. Orduko kontua, / barre legetxe negar eragitekua. AB AmaE 244. Ikusirikan bere arreba arriari negar eragiteko estaduan. Apaol 95. Aitzari ere mara mara negar eragitekoak. Ag G 158. Negar eragiten eustan igaroriko bizitzak. Or Tormes 67. "Nork negar-eragiñ, ark maite". "Te hace llorar". Berron Kijote 227. Maite aunak, negar eragingo dauska. (V-ger). EZBB II 55. Ez naiz, al dala, negar eragiteko bertsoak jarri-zalea. Insausti 115.
    v. tbn. VMg 57. fB Ic III 363. Ur MarIl 112. Arr GB 106. Bv AsL 37. Kk Ab I 49. Etxeg Itzald II 89. Enb 166. Anab Usauri 4. Otx 72. Zait Sof 144. Bilbao IpuiB 148. SM Zirik 16.
    azpisarrerakoSense-30.1
    (Con determinantes).
    Anitz negar eragin zien Herodes gogorrak. Mb IArg 140. [Oroipen onek] eragiten dio ugari negar eta suspirio. AA III 302. Gertaera ikaragarri onek negar andiak eragin zituen. Lard 92. Zuri nigarrak-eragin eta odola jauzarazi. Dv LEd 107. Gurutze baten ikuste utsak eragiten zion negar ugari. Bv AsL 43. Zuk eragin deustsazu negar samiña Riktrudisi. Ag AL 95. Desgrazia bat pasatu dana [...] / negarra franko eragin dute / familiaren artian. Arrantz 142.
    azpiadiera-1.1
    Inpernuan bertan baño negar eta alarao geiago eragitten dautsezube.Otx 27.
    azpisarrerakoSense-30.2
    (Sin eragin explícito).
    Edozein ergelkeri edo astakeri egiñez, barre eragin legixube onek gustijoi, baña negar be bardin-bardin. Otx 123. Parre eragin dit asieran eta negar gero. Txill Let 99.
    azpisarrerakoSense-30.3
    (Fig.).
    Gurdiari koketan emanez olio, / negar alaigarria eragiten dio. "Un chirriar alegre". Or Eus 365.
    azpisarrera-31
    NEGAR-ERAGINGARRI. Que hace llorar.
    Sermoia ezpaitzan iñolaz ere negar eragingarri. Etxde JJ 22.
    azpisarrera-32
    NEGAR-ERIOAN. Llorando. v. NEGAR-JARIO.
    Neure pekatuen pisuaren azpijan, negar erijuan, etzuten naz zure oñetan. Ur MarIl 1.
    azpisarrera-33
    NEGAR-ESKE. "Imploración, negarreskea" Lar.
    azpisarrera-34
    NEGAR ETA NEGAR. Venga a llorar, llorando a lágrima viva.
    Hau esan ta asi zen eria negar ta negar. Mb IArg I 280. Egoten zen inbidia sandubatéki negár ta negár kóruan. LE (in BOEanm 519). An egoan beti etxe sokoan bere arima-barruko miña gogoramenagaz ikutu ta ikutu [...], beti negar da negar. Ag Kr 76. Hamar urteko nexka bat nigar eta nigar gelatik sukaldera heldu zaio amari. Zerb Artho 674. Etxekandere xaharra ari zela nigar eta nigar. Const 28. Bide osoan negar ta negar antxe datorren / atso agurgarri ura. Jaukol Biozk 69. An dago Mirei etzin da nigar ta nigar, bi eskuak bekokian. Or Mi 97 (v. tbn. Eus 76). Orain negar ta negar / ase nai luke kolkoak. EA OlBe 7. Biotz ergela negar / ta negar, setati / eguzkiz betetako / belardian murri. Gand Elorri 162. Negar ta negar dago malkotan urtua. NEtx LBB 218. Gure Maritxu negar da negar zegoan gure kuartoan. JAzpiroz 203. Nigar:. Jnn SBi 166.
    azpisarrera-35
    NEGAR-EURI (nigar-uri H y A (que citan a Lç)). Llanto, torrente de lágrimas.
    Gibeletik haren oinetara zegoela, has zedin nigarrez zegoela haren oinén nigar uriz arregatzen. Lç Lc 7, 38 (Brunet, Ker negar-malko, TB, Leon nigar, Ol, BiblE malko). Suplikazioneak oihu handirekin eta nigar urirekin ofrendatu zerautzanean. Lç He 5, 7. Ene zarpilkeri guzia barnenetik begien aintzinean eman zidalarik, ekaitz izugarria sortu zitzaidan negar-euriarekin. Or Aitork 207.
    azpisarrerakoSense-35.1
    Iparraldean negar-euriak eta farre-eguzkiak oratu duten umore lainotsuaren bila.MIH 273.
    azpisarrera-36
    NEGAR-EZTI. "(Vc), goma, producto resinoso de los árboles" A.
    azpisarrera-37
    NEGAR-GARRASI. Llanto, lamento.
    Purgatorioa bere su, eztanda, ler-bear ta negarkarrasiekin. Iñarra Ezale 1897, 346.
    azpisarrera-38
    NEGAR-GARRASIKA. Llorando a gritos.
    Gizonak areago ez zekien etsipenez negar-garraisiaka hasi ala zorionaren onaz belaunikatu. Mde HaurB 98.
    azpisarrera-39
    NEGAR-GISAN. Como llorando.
    Ez eben inos kantau / tokietan legez / ezpada negar-gisan / ta askotan... ezer ez. Azc PB 50.
    azpisarrera-40
    NEGAR-GURIN.
    Lagrimal.
    Surra biribilla, ta eskumako negar-guriñak gorantz begira. Onaind STeresa 12.
    azpisarrera-41
    NEGAR-IBAI (nigar-ibai H (L)). Torrente de lágrimas. "Fleuve de larmes" H.
    Aita-ama zahar gaizoek oi zer nigar ibaiak ez dituzte ixuri! Arb Igand 156. Nigar-ibaia darite ta ugiñen marmari illunekin batean zinkuriñek gaiñez egiten dute. Or Mi 150.
    v. tbn. Ol Imit I 20, 6.
    azpisarrera-42
    NEGAR-IBAR. Valle de lágrimas. v. NEGAR-HARAN.
    Zugana suspiratzen dugu laiduz eta negarrez, negar ibarr onetan. Is Salve 164. Negar-ibar aunetan gaitzik asko gertatzen diralako. Ol Imit III 21, 3 (Pi zoritxar-ibar). Ez izan ba, erbesteko negar-ibarrean gure amesak, osoketarik ez betegunerik. Erkiag Arran 150.
    v. tbn. Or Aitork 91.
    azpisarrera-43
    NEGAR-INTZIRI. Llanto, lloriqueo; suspiro. "Sollozar, negar inziria egin" Lar (in Aq 1432).
    Sentitzen det onetan / negar-intziria. It Fab 114. Negar-intziri urrikariz. Or Aitork 209. Atsekabezko / negar-intzirak aidean. Gand Elorri 99.
    v. tbn. Larrak EG 1959, 187.
    azpisarrerakoSense-43.1
    (Con egin). "Sollozar, [...] negar inziria egin" Aq 1432.
    azpisarrera-44
    NEGAR-INTZIRIZ. Llorando, sollozando. "Sollozar, negar inziriaz egon" Lar in Aq 1432.
    Etzitzaigun egoki illeta ua negar-intziriz ospatzea. Or Aitork 235.
    azpisarrera-45
    NEGAR-HIPA; NEGAR-ZIPA. "Nigar hipa, sanglot" Dv.
    Nigar zipa hurak oro jauz-erazten zeitzon. Const 28. Gaur, lo gale, banituen nigar hipak bihotzean. Iratz Argiz 40 (ap. DRA).
    azpisarrera-46
    NEGAR-HIPAKA. Sollozando, llorando.
    Ez utz Amaren begiak / haurraren odol beroan nigar hipaka urtzera. Iratz 101. Itsasuarrak nigar-hipaka ari ziren, bulharra joz, denek betan oihu eginez. Lf Murtuts 8.
    azpisarrera-47
    NEGAR-IRUDIAN. Casi llorando, a punto de llorar.
    Eseritzen da sillan pañuelua begiyetara eramanaz, negar iduriyan. Moc Damu 34 (v. tbn. 19).
    azpisarrera-48
    NEGAR-ISTIL (H (+ ix-)). "Nigar-ixtila, -istilla, larmes versées et mouillant, inondant le sol" H.
    Arren bada ikhusazu ene nigar istilla, / eta ez nazazula surat egotz nola sukhilla. EZ Man II 36. Iainko Iaunak ikhusirik ene nigar-istilla. Harb (ed. 1690) ap. H.
    azpisarrera-49
    NEGAR-ISURI (nigar ixuri H (L)). Llanto, lloro. "Larme versée, larme" H (s.v. nigar).
    Bethazalak gorriak / eta nigar isuriez betheak bi begiak. EZ Man I 98. Gaitzari denean eziñ itzuria, / alfer dela luze negar ixuria. Gy 11.
    azpisarrera-50
    NEGAR-ITSASO. Mar de lágrimas.
    Bazabiltza herriz herri / jende uhainen artean, / lohi, nigar-itsasoan. Iratz 190.
    azpisarrera-51
    NEGAR-ITURRI. (nigariturri VocB).
    a) Fuente de lágrimas. "Lloro a moco tendido o derramando lágrimas por los dos ojos" VocB.
    Bekatariak / gora begiak / negar iturri eginik. Bast 59. Ikustean zenbat nigar ithurri sorrarazi duten Elizan [...] ez da galdetzeko eian aldareak izan dituzten, bainan eian ez diren urkhaderan hil. Hb Egia 77. Ene begiok negar-iturri, / au gogoratu orduan! Enb 183. Poz eta negar-iturria, uste ez badugu ere bihotz barrenean dago. MIH 326.
    v. tbn. Or Aitork 208. Erkiag Arran 175.
    "Nigar-iturri (B, BN-baig, Sal, R), llorón; litm., fuente de lágrimas" A.
    Hi nigar ithurri... / apezari zer diok zor? Ox 40.
    b) "Larme, nigarriturri (Ae)" VocPir 217.
    azpisarrera-52
    NEGAR-ITURRIETAN. Llorando a lágrima viva.
    Nigar iturrietan / iru madamita, / guri ordenatziaz / ainbertze tormenta. Bordel 45.
    azpisarrera-53
    NEGAR-JARIO (Lar; iario H; nigar-iario H). "Llorón, lloroso" Lar. "Pleurard" H.
    azpisarrerakoSense-53.1
    (Con -zko, adnom.).
    Azken aapaldi au [...] neurriduna da, negar-jariozko dardara gordea igerri zaiolarik. Gazt MusIx 70.
    azpisarrera-54
    NEGAR-KORRONTA (H (V)). Llanto. "Pluie de larmes" H (s.v. nigar).
    Indazuz negar-korrontak urtuteko neure bekatu andiak. Añ EL1 195 (EL2 103 negar-korronta).
    azpisarrera-55
    NEGAR-MALKO (V, G, AN; Añ (G, AN), Izt 67r, H (V, G); negar-marko V-gip; near-marku V-gip; nigar-malko L). Ref.: A; Lh (nigar-malko); Iz UrrAnz (malko), ArOñ (ne(g)árrak); Etxba Eib; Elexp Berg (negar-marko). Lágrima. "Entzun ari bere tristurak eta negar-malkuak etortzen jatazen begixetara" Etxba Eib. "Ale, sikatuizu negar-markuak paiñoluakin" Elexp Berg. Tr. Documentado en textos meridionales desde el s. XVIII. La forma general es negar-malko; hay negar-malku en Iturzaeta.
    Begietatik negar malkoak ijurtean. OA 142. Damuaren damuz itzak baño negar malkoak geiago ziran. Cb Eg II 200. Zenbat negar malko gori bota bearko dituzu. Mg CC 180. Dakarguz Fernandogaz / ugari ondasunak, / gure negar malkuak / begitik kentzeko. FrantzesB II 29. Asi zan negar malko samurrak botaten, egin eban penitenzija. Ur MarIl 89. Aaronen il-berria artu zutenean, negar-malko miñak isuri zituzten. Lard 99. Ainbesteko atsegintasun zeruzkoak eta negar-malko-iturri gozoak. Aran SIgn 46. Erori zitzaizkon begietatikan paparrera ur aleak baño negar malko aundiago bi. Apaol 54. Negar malko lodia erion Kitolisi. Ag Kr 92. Bere begi biyetatik negar-malku ugariyak eriozala. Itz Azald 106. Alkarri begiratuta negar malkoak jausten jakezan senar-emazteari. Echta Jos 23. Begietatik bera negar malkoak zara-zara yarioan. Zait Sof 141. Gure ugazabari negar-malkoak ateratzen zitzaizkion begietatik. Arti Ipuin 28. Negar-malkuak ixurtzen zaizkit / zurekin gogoratzian. Uzt Sas 44. Negarrez asi zan eta oiñak bere negar-malkoakaz bustiten eutsazan. Ker Lc 7, 38 (Oteiza, Brunet, negar-malko; Lç nigar uri, TB, Leon nigar, Ol, BiblE malko). Bi alako mutil jator [...] iltzen ikusita, arritzekoa litzake negar-malkoa ez ixurtzea. Alkain 103. Geure Amaren irudi baten aurrean auzpeztu nintzan, negar-malkoz beterik. Onaind STeresa 28. Negar-malko mardul nabarrak. MEIG II 93.
    v. tbn. Zuzaeta 159. CatElg 206v. Echag 217. Arr GB 19. Zab Gabon 82. Bv AsL 35. AB AmaE 113. Goñi 39. Urruz Zer 118. A Ardi 117. GMant Goi 69. ArgiDL 32. Pi Imit IV 11, 1. Jaukol Biozk 51. Or Mi 36. Tx B II 51. Ir YKBiz 157. Mde Pr 173. Erkiag BatB 178. Gand Elorri 14. Osk Kurl 76. MAtx Gazt 106. Etxba Ibilt 485. Salav 77. NEtx LBB 330. Ataño TxanKan 171. Ayesta 110.
    azpisarrerakoSense-55.1
    (Con -zko, adnom.).
    Negar-malkozko iturriz. BEnb NereA 92.
    azpisarrera-56
    NEGAR-MALKOKA. Llorando a lágrima viva.
    Lurrera yausi zen Mirei. Amak, nigar malkoka, yoan ta besoetan artzen du. Or Mi 142.
    azpisarrera-57
    NEGAR-MALKOTAN. Llorando a lágrima viva.
    Negar malkotan agur emanik / maitearen belarrira. Auspoa 39, 97. Neskatx ederrak utzi ditugu negar-malkotan gure zai. NEtx LBB 369. Guk umetxoak bialtze'itugu / zugana ikasitzera, / jakinduriaz arlote eta / negar-malkotan etxera. Agirre (in Uzt Noiz 110).
    azpisarrera-58
    NEGAR-MARRAKA (Sal, R ap. A; nigar-marraka L, BN, S ap. Lh). Lamento.
    Ta orra nondik sortu ziran nigar marrakak... Lh Yol 7.
    azpisarrera-59
    NEGAR-MARRAKAZ (nigar-parraakz Dv, H). "Nigar parrakaz egoitea, être à pleurs aux hauts cris" H (s.v. parraka).
    azpisarrera-60
    NEGAR-MARRASKA (Lc, BN-ciz-baig, Sc ap. A; nigar-m. Dv, H, Foix ap. Lh). Llanto, lamento.
    Leze beltz batetarat, zeinetan ez baida entzuten nigar-marraskarik eta hortz kharraxkarik baizen. Lg II 237. Ama, etzaitia orrela atsekabetu, zure negar-marraskak barrena zauritzen didate ta. Alz Ram 23. Kanpoko illunbetara egotziko dituzte, an izango da negar-marraska ta ortz-karraska. Ir YKBiz 147.
    v. tbn. EvAN Mt 13, 50. Zait Sof 57. Nigar-m.: Dh 162. Dv Gen 45, 2.
    azpisarrerakoSense-60.1
    (Negar-marraska egin).
    Bihotzez egizue, o, nigar marraska. Iraultza 81.
    azpisarrerakoSense-60.2
    Lagun beltzen illetan diote negarrez, / negar-marraska-antzean, ez ote-gezurrez? Or Eus 287.
    azpisarrera-61
    NEGAR-MARRASKAN. Llorando.
    Zaldi hura zerabilan haurra beldurditua oihuz hasten da eta nigar marraskan. Prop 1880b, 20.
    azpisarrera-62
    NEGAR-MARRASKAZ (nigar- Dv, H). Llorando, lamentándose. "Nigar marraskaz haritzea, pleurer avec de hauts cris" Dv (s.v. marraska). "Nigar-marraskaz [...] egotea, pleurer avec de hauts cris déchirants, avec des mugissements" H.
    Beragana barruruntz yoan eta negar-marraskaz ots dagio: Zorigaiztodun orrek, zer egin duk? Zait Sof 195.
    azpisarrera-63
    NEGAR-MARRASKETAN. Llorando, lamentándose.
    Athera zen nigar marrasketan lekhu hartarik. Lg II 264. Zuek, gure adiskide maiteak, / diote maiz nigar-marrasketan, / otoitz, barur eta karitateak / egitzue gure fagoretan. 'Tout en larmes'. Monho 128. Mariñelek nigar marrasketan adio diote untziari, adio biziari. Laph 223. Printzipe ttipia [...] eman zen bihotza erdirarazten zuten heia gora eta nigar-marrasketan. Elsb Fram 109.
    v. tbn. Dh 167 (nigar-m.).
    azpisarrera-64
    NEGAR-MARRUMA (nigar-m. Dv, H). "Pleurs aux hauts cris" Dv. v. NEGAR-MARRASKA.
    azpisarrera-65
    NEGAR-MARRUMAZ (nigar-m. H). Llorando, lamentándose. "Nigar-[...] marrumaz egotea, pleurer avec de hauts cris déchirants, avec des mugissements" H.
    Eskoletan haur ttipiak nigar marrumaz zaudek. JE Bur 121.
    azpisarrera-66
    NEGAR MIN (nexar min R ap. A). Sollozo, llanto.
    Hautsaren guztua diot aurkhitzen ogiari / eta nigar miñarena / neure edariari. EZ Eliç 334. Hura zori hobeagoz egin baitzuen bere nigar minen ume. SP Phil 403 (He 407 nigarretako ume; SP Imit IV 14, 1). Urrikal zakizkote horren nigar minei. Brtc 263s. Negar min eta progu andiarekin lurpetu zutenak. Lard 490. Kanporat goanik nigar minak ixuri zituen Piarresek. Dv Lc 22, 62 (Lç, TB, Leon nigar egin, BiblE negarrari eman). Errealismo latz batek ekartzen dion nigar mina. Larre in Xa Odol 15.
    azpisarrera-67
    NEGAR MINETAN. Sollozando, llorando.
    Kanporat ilkhirik jarri zen nigar miñetan. He Lc 22, 62 (Dv nigar minak ixuri).
    azpisarrera-68
    NEGAR MINEZ. Llorando, sollozando.
    Bikendik besarkatu zun bere adiskidea ta ingurukoek nigar miñez ua ikuski, biotza pil-pil ari zuten. Or Mi 145.
    azpisarrera-69
    NEGAR-MURRIN (G-ol [?] ap. A (s.v. murrin); nigar-murrin L, BN, S ap. Lh). "Lloriqueo" A. "Pleurnichement" Lh.
    azpisarrera-70
    NEGAR-MUSKURIOAN; NEGAR-MUSKURIOETAN. "Negar-muzkurixuetan dago egun guztian, ume koittau ori" Etxba Eib. "Negar muskullutan dago (G-azp), mara mara malkoa zeriola (G-azp)" Gte Erd 230. "Near muskiliyuan ibilli, erdi negarrez ibili. Norberak nahi duen zerbait lortzen ez denean, erdi negar, erdi kexu, erdi armonian ibili" ZestErret.
    azpisarrera-71
    NEGAR-MUZINKA; NEGAR-MUXINGA. a) (Sust.). Llanto, sollozo. "Lágrimas de poco fuste, negar-muxingea" Izt 67r (54r negar-muxengea).
    Alperrik egieutsazan negar musiñgak eta guzurrezko sotiñak. Ag Kr 182.
    b) (Adv.). Llorando, sollozando.
    Negar muxinga, inkesaka ta zotiñez, aita bai aita asi jatan deiezka. Ag Kr 91. Manueltxok berak esaten zion negar muxinga: --Erosi beit, amona. Ag G 30.
    azpisarrera-72
    NEGAR-MUZKURIO. "Negar-muzkurixua, lloriqueo. Negar-muzkurixuetan dago egun guztian, ume koittau ori, [...] está lloriqueando" Etxba Eib.
    azpisarrera-73
    NEGAR-ONTZI (V-gip, G-nav, Sal; nexar- R; nigar-ontzi BN, S; nigar-untzi B, S; Foix ap. Lh; niger-untzi B). Ref.: A (negar-ontzi, nexar-ontzi, nigar-ontzi, nigar-untzi); Lrq (nigar); Ond Bac y Elexp Berg (negarrontzi); Izeta BHizt2 (niger untzi). Llorón. "Ixo ume, ezta izan biar ain negarrontzixa" Elexp Berg. "Gure aurre zein niger untzie den" Izeta BHizt2. v. NEGAR-SAMUR.
    Nexarontzi kari ixilaraztako. Mdg 132s. Negarrontzi bat naunela diote, ta ez dun arritzekoa. TP Kattalin 185 (179 negarontzi). "Negar-ontzi" zeritzaioten [Erakleitori] . Zait Plat 29.
    azpisarrera-74
    NEGAR-HOTS. Llanto, sollozo, lamento.
    Ofregi Jainkoari gure nigar hotsak. FrantzesB II 9. Ijiptoak Joseren lantu eta negar-otsa aditu zutenean bereala igerri zioten zergatik izango zan. Lard 59. Gure negar otsakaz danak bildurtuak. AB AmaE 208. Ezkillak berenez iraultzen, nigar-otsa dariela. Or Mi 77. Entzuten duenian / aurren negar-otsa, / orduan samurtzen da / amaren biotza. Uzt Sas 32.
    v. tbn. Zait Sof 191. Xa Odol 166.
    azpisarrera-75
    NEGAR-PATSETAN. Llorando a lágrima viva.
    Laztantxu negar-patsetan, ilda bezela gelditu zan. Alt LB 47.
    azpisarrera-76
    NEGAR-PINDAR. Lágrima. v. NEGAR-ANPULO.
    Altxa zerurat begiak / nigar pindarrez bustiak. Iratz 167.
    azpisarrera-77
    NEGAR-PLANTA. "Llanto simulado. Zelako negar-plantak eitten dittuan gure maiñosiak" Elexp Berg.
    azpisarrera-78
    NEGAR-PULLU (-pullo V-oroz ap. A), N.-PULU. Lágrima. v. NEGAR-ANPULO.
    Ezeguan aren bijotzian samurtasunik, ezeguan aren begijetan negarpulurik. Kk Ab I 49.
    azpisarrera-79
    NEGARRA JO. Llorar. "Beti negarrez ari da (G-azp, AN-gip), beti negarra jotzen ari da (G-azp)" Gte Erd 194.
    azpisarrera-80
    NEGARRAK EMAN. Asaltar el llanto.
    Aren buru argiaz eta biotz samurraz gogoratzen zelarik, berala nigarrak ematen zion. FIr 133.
    azpisarrera-81
    NEGARRAK IRTEN (urten V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg). Saltar(se) las lágrimas. "Zeñi negarrak ez urten ikusirik a ondamendixa?" Etxba Eib. "Amai negarrak urtetzen sotsan semiana jakin zebanian" Elexp Berg.
    Palazios / olan ikusirik / negarrak urteten deust / bijotz bijotzetik. DurPl 106. Pasaten naizenian / zure atetatik / negarrak urteten daust / begi bietatik. (Canc. pop. in Erkiag Arran 20). Estutu nauenean negarrak irten dio. NEtx Antz 96.
    azpisarrera-82
    NEGARRAK NEGARTEGI. A pesar de las lágrimas.
    Nigarrak nigartei, ez zen alfer egon nahi: bere astekariaren bidez soldadoak eta heien ahaideak sustatzen zituen. Lf ELit 223.
    azpisarrera-83
    NEGARRAREN NEGARRAGAZ; NEGARREN NEGARRAZ. De tanto llorar, a fuerza de llorar.
    Ak bere negarraren negarragaz galdu eban begijetako bistia. fB Ic II 163. Ume batek negarren negarraz lortu edo eskuratu eban beren Aiñagandik ron deritxon edari-tindi bat. Ezale 1897, 182.
    azpisarrera-84
    NEGARRARI EMAN (G, L, BN, R; n. emon V; Izt 69v, Zam Man 58; nigarrari eman G-azp-goi-nav, AN-5vill-gip, B; SP). Ref.: A y Elexp Berg (negar); Gte Erd 90. (Aux. trans. tripersonal). Echarse a llorar, ponerse a llorar. "Emozu nigarrari, pleurer" SP. "Entzutiaz bat negarrai emon zotsan" Elexp Berg. Tr. Documentado al Sur desde mediados del s. XVIII. Al Norte lo emplean Etcheberri de Ziburu, MarIl, Duvoisin y Laphitz. La construcción más empleada es con aux. transitivo tripersonal. Se encuentra con aux. intransitivo unipersonal en los septentrionales MarIl, Duvoisin y Laphitz (81), y con aux. intransitivo bipersonal en Lardizabal, Arrue (en ambos tbn. trans. tripersonal) y Txillardegi.
    Jesus salbatzailleak eman / zioen negarrari. EZ Noel 88. Sentenzia onen golpeaz txitez antsiatu zan [...] ta negarrari bereala eman zion. Cb Eg III 226. Artzái onak fixtubát egitearéki biotzéra, baratzendá, ezauntzendú bere perdizioa, ematendió negárrai. LE Doc 221. Eman zion ollarrak negarrari, / biotza biguñtzeko lapurrari. Mg (in VMg 95 (v. tbn. el mismo ej. en Zav Fab RIEV 1907, 532)). Samurturik guztija emon eutsan negarrari. Ur MarIl 109. Au aditzian eman zion galaiak negarrari ta gogotik. Bv AsL 110. [Neskatilleak] ezer erantzun barik, negarrari emoeutsan barriro. Ag Kr 158. Sartu nintzen xoko batean ta negarrari eman nion. TP Kattalin 178. Askoren begiak negarrari emon eutsen, aek lako adiskide kutun bi alkarrengandik banandu eziñik ikustean. Erkiag Arran 168. Nexkak negarrari eman zion, arratsaldeari bere poza ondatuaz. NEtx LBB 14. Negarrari emon eutsan, Aren oiñetan auspez. Onaind STeresa 55. Ori esanarekin batera, negarrari eman zion amak. TxGarm BordaB 139.
    v. tbn. Mg CO 54. Lard 49. Apaol 54. Itz Azald 140. Altuna 97. Ir YKBiz 358. JAIraz Bizia 100. Etxde JJ 153. SM Zirik 27. Zait Plat 107. Osk Kurl 67. Ataño TxanKan 72. BiblE Gen 45, 2.
    azpisarrerakoSense-84.1
    (Aux. intrans. unipersonal).
    Bihotza hunkitu zaundan eta nigarrari eman nintzen. MarIl 72. (v. tbn. 76) Errana da errege handi bat nigarrari eman zela orhoiturik bere armada ederra. Dv LEd 250s.
    azpisarrerakoSense-84.2
    (Aux. intrans. bipersonal).
    Mandatariak erantzun zionean, Absalon il zala, gela batean sartu eta negarrari eman zitzaion. Lard 201. Negarrari eman zaio gajoa eta orduan konturatu naiz nere zakarreri latzaz. Txill Let 67.
    v. tbn. Arr May 58.
    azpiadiera-2.1
    Jaungoikozko suan neskatxa irazeki zuen, nun bereala negar miñari eman zitzaion.Arr May 179 (v. tbn. 127).
    azpisarrera-85
    NEGARRARI EUTSI. Contener las lágrimas.
    Negarrari eutsin ezinda malko bete-betiak ixuri zittuzan. Otx 100. Negarrari ezin eutsi nion. JAzpiroz 63. Pozteko da au, baiña ez nion / negarrari errez eutsi. Insausti 278.
    azpisarrera-86
    NEGARRAZ. Llorando. v. NEGARREZ.
    Orhit zite Jerusalemeko emazte nigarraz jarraikiten zeitzon haier erran zeiela elezen egin nigarrik. UskLiB 57. Sartu zan barrura negarraz eta atzera begiratuaz. Apaol 85.
    azpisarrera-87
    NEGARRETAN. Llorando; en lágrimas. "Nigarretan urtzea, fondre en larmes" SP (s.v. urtu). Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur desde Lazarraga.
    Bere begiak negarretan eukala. Lazarraga 1151v. Ha zillhegi bailitzaiku mundura itzultzea / eta egin tugun faltez nigarretan urtzea. EZ Man I 114. Giristiño on batek bethi kausitzen du arrozoinik asko nigarretan eta doloretan egoteko. Ch I 21, 4 (SP, Mst, Ip nigar egin). Ene begiak bustirik / zugatik negarretan. Gamiz 205. O nork biotzeko deadarrik andienak igaroko bizitzaren negarretan eman litzakean! Cb Eg II 96. Eman zen hazgorapenetan eta nigarretan, erraten zuela: nik egin dut bekhatu. Lg I 322. Karlos jaunaren alde artu nuben arma, negarretan utzirik aita eta ama. Echag 166. Jarri nintzen hari beha, begiak nigarretan urthuak. MarIl 72. Leheneko eginetzaz nigarretan sarthü. Etch 652. Espos desolatu bat, bere lagun maitea galdurik, nigarretan eta pobrezian bere bizi guzikotz gelditzen dena. Lap 45 (V 24). Aita eta ama frango nigarretan dagozi beren umeak horrela galdurik. Arb Igand 159. Ez nintzan berehala atrebitü emaztiari galtegitera zerk hala nigarretan ezari zian. Const 28. Hiri so baitzagozin irri-nigarretan! Ox 154. Yuduak ere negarretan ari zirala ikustean, dardaratu zan. Ir YKBiz 358. Zu jaio ziñaneko pozak, bereala negarretan galdu ziran. NEtx Antz 10. Joanen zen beraz Frantses bere lagunekin, horgo giristinoak utziz (nigarretan!). "En pleurs". Ardoy SFran 222s. Ait'amak hemen utzirik hurturik nigarretan. Xa Odol 183. Bazter guziak ezarri sutan eta nigarretan. Etchebarne 18.
    v. tbn. Arr GB 24. Ur MarIl 68. Or Tormes 59. Alz Ram 93. Etxde AlosT 37. Zait Plat 83. NEtx LBB 371. Nigarretan: Harb 191. Arg DevB 212. Gç 163. Brtc 123. Monho 88. Dh 179. Jaur 379. Gy 152. Hb Esk 106. Dv LEd 254. Laph 120. ChantP 392. Elzb Po 181. Zby RIEV 1908, 411. Jnn SBi 56. Ip Hil 7. HU Aurp 50. Zub 86. Barb Leg 24. SMitx Aranz 126. JEtchep 59.
    azpisarrerakoSense-87.1
    Zeren hobeago baita noizbait ezen sekulan, / zuregana itzul dadin nigar eta dolutan.EZ Man II 101. Gizon guziak yarriren dire nigar eta marrasketan. Lg II 185s. Zertako yasan, zertako bizi nigar edo nekhetan? Hb Egia 121.
    azpisarrerakoSense-87.2
    Milla arima samurtuak gozozko negarretan dagoz. Ag Ioan 220.
    azpisarrera-88
    NEGARREZ (V-gip, G-azp-nav, AN-gip, Sal; VP 65r, Lar, Añ, Izt 58v, Zam Man 58; nigarrez AN-5vill, B (+ -ger-), BN-arb, S; SP, Lecl; nexarrez R). Ref.: A (gogoa, nexarrez, urtu); Iz Als (neegarrez), R 293; Izeta BHizt (niger); Elexp Berg; Gte Erd 90, 194 y 230. Llorando. "Nigarrez dago, il pleure" SP. "Llorar, [...] negarrez ari, egon" Lar. "Actualmente está llorando, orantxe negarrez dago" Ib. "Implorar, negarrez eskatu" Lar y Añ. "Negarrez ase ase egiten dot nere burua" Izt 58v. "Alarguntsa kura nexarrez zagolarik, niri ere gogoa azkatu zitan (R-uzt)" A (s.v. gogoa azkatu). "Negarrez urtu [...] (Sal), derretirse en lágrimas" Ib. (s.v. urtu). "Néxarrez egon nézu egun gúzia, he estado llorando [...]" Iz R 293. "Nigarrez tantaka dago (AN-5vill), negar zotinka ari da (G-azp)" Gte Erd 230. Tr. General en todas las épocas y dialectos.
    Hermandadea arean doa negarrez. Sandailia 11. Jende honak bihotza daut bethi ere nigarrez, / neure amore xotiltua galdu dudan beldurrez. E 165. Zergatik tormentatzen zarete eta nigarrez zaudete? neskatxá ezta hil. Lç Mc 5, 39 (He, TB nigar egin; Leon nigar, Ol, Ker, BiblE negar). Zeñari negarrez egoala despedidu ekion. Lazarraga 1146r. Ene begiak, / asi zatez negarrez. Ib. (B)1203v. Donsuaen etsean duztiok barrez, deungeaenean negarrez. "Llorando". RS 96. Ongi jauturik nigarres / biotzean damu duzula. Ezcurra 47s. Zugana suspiratzen dugu laiduz eta negarrez, negar ibarr onetan. Is Salve 164. Ordean faltetan bahaiz esker gabez erori, / absolbitzera hoako nigarrez aphezari. EZ Man I 19. Il zelegiezan Hespañakoak / negarrez egozan, nola eskekoak. EgiaK 88. Ikhusiko duzu saindutto bat zokho batean nigarrez. Ax 500 (V 323). Zugatik ene begiak / daude negarrez. Gamiz 204. Suspirioz, plañuz ta negarrez. CatBurg 6. Hau aditu ta negarrez asi zen Susana. Mb IArg I 383. Zuri deiez gagoz Evaren ume deserrituak, negarrez. Cb CatV 7. Garbituko ditut nigarrez ene faltak eta biziko naiz zuretzat. Brtc 94. Nigarrez ari zirade düzülakoz adiskidia galdü? Egiat 238. Gizon gaisoak ito bear zuen negarrez bere bekatuen damuz. Mg CC 125. Arkitu zuen aur bat negarrez, etxerako bidea galdurik. AA II 37. Zenbat ez dira bizi / gaisoak negarrez! It Fab 174. Gaizoa eman zen nigarrez, / auhen eta deiadarrez. Gy 88. Dakuski gizon eta emakume asko negarrez. Lard 459. Itz orrek utziko nau / betiko negarrez. Bil 48. Negarrez urtu laitake artaz / akordatuko bagiña. Xe 370. Jarri zan oraziuan Jaungoikuari eskatzen negarrez. Bv AsL 169. Judu guziak berehala nigarrez eman dira. HU Zez 23. Konfesau zan negarrez. Azc PB 282.
    ( s. XX) Asi zren nexarrez eta llantoka. Mdg 169. Asi zren zeñuka degukoak nearrez. Garral EEs 1921, 108. Iturri leuna ostera / negarrez axiak daro. Laux BBa 40. Seaska-aldean ama gaxoak / otoi-zegian, negarrez, / semea igoa baitzun, zeruko / goikia ikusi-bearrez. Ldi BB 22. Axuri bana esku banetan, / entzunez marraka-alaia, / amek atzetik erdi-negarrez / arturik aien usaia. "Quejumbrosas". Or Eus 225 (Mi 12 nigarrez). Paseianten ajolarik gabe negarrez ari zela. Mde HaurB 109. Umia arrantza batian negarrez euan. SM Zirik 89. Pozetan negarrez, doloretan kantari, gizona zen emazte urrikaria nauk. Arti MaldanB 191. Margo, ihardetsi gabe nigarrez lotzen da. Larz Senper 42 (Iru 106 negarrez). Biotza det samiñez, begi biak negarrez. NEtx LBB 358. Negarrez yaio, ta negarrez il. (AN-5vill). Inza NaEsZarr 1748. Negarrez bildu ta parrez jan egiten ditu. (AN-larr). Ib. 252. Ez burlarikan egiñ / eztakizutenak, / negarrez zañak ere / baditut etenak. Auspoa 128, 127. Ez dut uste haatik nehor ba zen nigarrez ari zenik. Etchebarne 122. Nire atsekabiek ez eukan amairik eta, erdi negarrez, trenera. Gerrika 18. Negarrez gaude beti euskal irakurgai gutxi ditugula eta. MEIG II 71.
    v. tbn. Negarrez (para autores septentrionales y alto-navarros): Aleson 10. Legaz 6. CatUlz 4. Yanzi 76. TP Kattalin 179. Auspoa 97, 121. Xa Odol 345. Nigarrez (para autores occidentales y alto-navarros): Añ CatAN 5. CatB 12. CatLuz 4. Izeta DirG 120. Nearrez: ZMoso 51.
    azpisarrerakoSense-88.1
    Zuregana itzultzen naiz nigar eta suspirez.EZ Man II 114. Amaren sabeletik ozta da agertzen, / negar eta garrasiz bertati da asten. AB AmaE 348.
    azpisarrerakoSense-88.2
    Chirriando.
    Landa ta bideskaetan gurdi-gariak negarrez ta kulunkan. 'Geint'. Or Mi 29.
    azpisarrera-89
    NEGARREZKO (H; nigarrezko Dv, H). (Adnom.). "Nigarrezko ithurri, fontaine de larmes" Dv. "Nigar-, negarrezko ogia, pain de larmes. Nigar-, negarrezko haran, ibar huntan (L), onetan (V, G), en cette vallée de larmes, en ce monde" H.
    Erri negarrezko onetan. Bet 7. Negarrezko zelhaietik / gure auhen tristeak, / heltzen darozkitzu Eba / flakoaren umeak. EZ Eliç 294 (Man II 29 nigarrezko). Hainitz lazeria eta ondiko gertatzen dira nigarrezko haran hunetan. SP Imit III 21, 3 (Ch, Mst, Ip miseriazko, Pi zoritxar ibar). Iauna, janaraz diezadazu nigarrezko ogia. Ch I 21, 6. Isuri egizu neure begietara zeure itsaso orretatik negarrezko erreten bat. Lar SermAzc 52. Desterratuak zaudetenak balle triste negarreskuan. (Munarriz, 1753). FLV 1989, 115. Erdi negarrezko hitzekin. Mb IArg II 278. Negarrezko iturri bi nere begiak izan bite. Cb Eg II 59. Indazuz negarrezko begi-korrontak, urtuteko neure erru atsituak. Añ EL1 93s (CatAN 5 nigarrezko). Konfesinoe eder ta negarrezko bategaz. Mg CO 256. Negarrezko begiakin begiratuaz [...] samurtasun guziaz esan zion [...]. Arr GB 98. Zure gana gaudezu suspiratan, aienez beterik, nexarrezko balle kontan. CatR 7 (Cb CatV 7, Oe 9, CatLlo 6, CatBus 5, Legaz 6, CatUlz 4 negarrezko; CatSal 7 nearrezko). Egizü orhit gitian gizonarentako lür hau nigarrezko ibarra dela. Ip Hil 98. Negarrezko deadar da garrasiak izaten ziran. Ag AL 141. Begiratu eutsan alabeari irribarre negarrezkoagaz. Ib. 85. Mundua bezin zaarra den negarrezko ulua. Vill Jaink 99. Negarrezko herri honetan. MEIG I 259.
    v. tbn. Cap 7. Arz 22. El 7 (-es-). Urq 30. Iraz 5. LE Urt ms. 49v (-es-). Gco I 469. AA III 303. JJMg BasEsc 87. Ur MarIl 18. Lard 460. ChantP 6 (-es-). Zab Gabon 40. Ud 148. Itz Azald 27. Lek EunD 36. ABar Goi 73. Ataño TxanKan 95. Nigarrezko: Mat 6. Harb 7. Hm 181 (-es-). Arg DevB 18. Gç 155. Bp I 150. Brtc 18. Monho 88. Dh 87. CatB 12. CatLuz 4. MarIl 104. Gy 91. Dv LEd 113. Arb Igand 192. Lf Murtuts 12.
    azpisarrerakoSense-89.1
    Egiten da beeko elizan puntzio negarrezkoa (fúnebre).Zab Gabon 97.
    azpisarrera-90
    NEGARREZ NEGAR. Llorando.
    Nigarrez nigar doatzi. Iratz 72.
    azpisarrera-91
    NEGAR-SAMUR. "(Vc, Gc), llorón, tierno o fácil en llorar" A. v. NEGAR-ONTZI.
    azpisarrera-92
    NEGAR-SINESKA. Sollozando (?).
    Estu baño larrigo ta negar siñeska, agertu zait beltzez jantzitako emakume bat. EEs 1915, 29.
    azpisarrera-93
    NEGAR-SINUKA (-ziñuka V, G ap. A). Lloriqueando, gimoteando.
    Ori negar-siñuka sarri ikusiko dozu. Zam Man 58. Negar-ziñuka urten eban auzora bere zori-gatxaren barri emotera. Bilbao IpuiB 121.
    azpisarrera-94
    NEGAR-SOINU (-iñu V-arr-oroz-m ap. A). "Lamento" A. v. NEGAR-HOTS.
    Txilibituari berari negar-soiñua dario. Mok 17.
    azpisarrera-95
    NEGAR-TANTA (Vc, B ap. A; Añ; -tanto BeraLzM; nigar-tanta AN-5vill ap. Gte Erd 230; -tanto H). Lágrima. "Nigar tantak eroritzen zazkon (AN-5vill)" Gte Erd 230. v. NEGAR-ANPULO.
    Negar tanta bat da asko / oraingañiko kulpa egiñak gustiak desegintzeko. Acto 391s. O mokadera, lienzo txuri, alako negar tantaz bete ta uanditu ziñatenak! Lar SermAzc 46. Burua makurturik eta noizik beñean negar tantoa zeriola. Apaol 113. Negar-tanta lodi bat agertu yakon begi-ertzean irrist-egin nairik. Erkiag Arran 82.
    v. tbn. Inza Azalp 64. Arti MaldanB 205.
    azpisarrera-96
    NEGAR-TINTIN. "Negartintinak, las lágrimas" Iz Als. v. NEGAR-TANTA, N.-ANPULO.
    azpisarrera-97
    NEGAR-TTINTTAKA. Llorando a lágrima viva.
    Nigar-ttinttaka ari den etxe-txoria bezala. Leon Imit IV 12, 1.
    azpisarrera-98
    NEGAR-TURRUSTA (BN-ciz-baig, Sc ap. A; -turruska Bera); NEGAR-ZURRUSTA (Sal, R ap. A); NEGAR-ZURRUTA (L-côte ap. A); NIGAR-ZURRUTA (Dv, H (L, BN)); NIGAR-ZORROTA; NIGAR-ZURRUPITA (H (L, BN)). Torrente de lágrimas.
    Has detzagun has auhenak / suiet huntaz Debotak, / bihotzetik Dolamenak / gero nigar zorrotak. Arg DevB 53. Nigar turrusta batez busti zuen lehenik sainduaren begitartea. Jnn SBi 119. Nigar turrustak baitohazko bi begietarik. Ip Hil 50. Gure amaren negar-zurrustak txukatu ziran. Or Aitork 113. Bihotzetik ezpainetarat jautzi zitzaion otoitz bat... otoitz kartsu bat eta begietarik nigar turrusta. GH 1971, 254.
    v. tbn. nigar t.: Egiat 173. GAlm 1963, 51.
    azpisarrera-99
    NEGAR-TURRUSTAZ. Llorando a lágrima viva.
    Bata dago harritürik, emaztia nigar thurrustaz, haurrak marrakaz ta askazi güziak dolian. Egiat 225. Nigar turrustaz ari izan zen. Arch Gram 90. [Ama] nigar turrustaz hasi zen eta erran zeion. Ip Hil 55.
    azpisarrera-100
    NEGAR-TURTULLA. "Nigar-turtullak, grandes gotas de lágrimas" A (que cita Chaho, s.v. turtulla).
    azpisarrera-101
    NEGAR-TXORTOLA; NIGAR-XORTILA. "Nigar-txortola (S), lágrima" A. v. NEGAR-XORTA.
    Guziak so egonen, nigar xortila bat begi bazterrean. SoEg Herr 28-7-1965 (ap. DRA ).
    azpisarrera-102
    NEGAR-TZAPASTAZ. "Nigar tzapastaz, fondant en larmes" H (s.v. tzapasta).
    azpisarrera-103
    NEGAR-UHAR. "Nigar uharra, torrent de larmes" Dv (s.v. uhar).
    azpisarrera-104
    NEGAR-UHARRETAN. Llorando a lágrima viva.
    Nigar uharretan garbi dezadala nere arima. Dv LEd 6.
    azpisarrera-105
    NEGAR-ULU. Llanto, sollozo, lamento.
    Negar-uluok itxi, / lanari oratu. Enb 206.
    azpisarrera-106
    NEGAR-ULUKA. Llorando, sollozando, lamentándose.
    Iturri-urak itxasorantza / or duaz negar-uluka. Enb 51. Orruka ta ojuka goizean, negar-uluka gabean. (V-m). EZBB II 83.
    azpisarrera-107
    NEGAR-UHOLDE. N.-UGALDE. Torrente de lágrimas. v. NEGAR-EURI, NEGAR-TURRUSTA.
    Ago bethi beheraspenez, / isur nigar uholdeak. Gç 158. Biozparrendik irten zitzaion negar-ugaldeari eutsi eziñik. TAg Uzt 123 (275 negar-ujol).
    azpisarrera-108
    NEGAR-HUTS.
    (Estar, etc.) en lágrimas, llorando a lágrima viva.
    Beretarrai oraturik negar-uts dago Teresa. Onaind STeresa 27.
    azpisarrera-109
    NEGAR-HUPETAN. Sollozando.
    Nigar-hupetan erran dauku. Herr 28-5-1964, 2.
    azpisarrera-110
    NEGAR-XIRRIPA. Torrente de lágrimas. v. NEGAR-TURRUSTA.
    Han aurkitzentu nigar xirripak bere buruaren gau guziez xukatzeko eta garbitzeko. SP Imit I 20, 6 (Ch nigarrezko xirripa, Mst nigarren turrusta, Ip nigarren üthürri).
    azpisarrerakoSense-110.1
    Berinazko ttutta mehe batek bertzaren azpian dagon untzi batetarat deramana, nigar xirripaño bat iduri.JE Bur 87.
    azpisarrera-111
    NEGAR-XOPIN (nigar-xopin SP, Dv, H (L), A (que cita a Ax)). Sollozo, llanto.
    Hango kantuak, leloak eta bozkarioak, izanen dira, aiak, hatsbeherapenak, inzirinak, nigar-xopinak eta arrenkurak. Ax 588 (V 378).
    azpisarrera-112
    NEGAR-XORTA (-txorta Sal; Añ (AN); near-txorta Sal; nigar-x. L, BN; H (L); SP; -tzorta S). Ref.: VocPir 217; A (negar-txorta, nigar-xorta); Gte Erd 230. Lágrima. "Nigar xorta, larme" SP (s.v. xorta). "Nigar xorta bat ixuri gabe, sans verser une goutte de larme" H. "Nigar xortak ixurtzen zituen (BN-arb), nigar tantak eroritzen zazkon (AN-5vill)" Gte Erd 230. v. NEGAR-ANPULO.
    Ixukaturen du Iainkoak nigar xorta guzia haién begietarik. Lç Apoc 21, 4 (He, TB, Dv, Ip nigar, Ur (V, G), Ol, BiblE malko). Nigar xortez eztukete batere probetxurik. EZ Man I 63. Sekulan eztik dohatsuak / nigar xorta bat isurtzen. Gç 169. Aita arriturik bekála negár txortarik gábe dágo, mútu, géldi, beira beira leku batéra. LE Urt (ms.) 50r. Damnatu batek ezpeza isur nigar xorta bat baizen mila menderik barnean. Dh 167. Bi nigar xorta egin zituzten, berri txar hori entzutearekin. HU Zez 46. Bi nigar xorta handi matheletan. Zerb Gerlan 57.
    v. tbn. Nigar: Lg II 273. JEtchep 77.
    azpisarrera-113
    NEGAR-XURRUPITA. "Uri, izerdi, nigar xurrupita, averse de pluie, sueur, larmes qui ruissellent" H (s.v. xurrupita).
    azpisarrera-114
    NEGAR-ZAMAR. Llorón.
    Ostatariak seme bakarra eukan, ume umea bera ta negar-zamarra. Ezale 1897, 128.
    azpisarrera-115
    NEGAR-ZELAI. Valle de lágrimas. v. NEGAR-HARAN, NEGAR-IBAR.
    Zu ganik badu argia nasai, laguntza usu, / nigar-zelaian dabilalarik. Iratz 104.
    azpisarrera-116
    NEGAR-ZINKURIN. Lloriqueo. v. NEGAR-ZUZMUR.
    Negar-zinkurinak, [...] ez zaizkio urrundik entzungo. MEIG V 114.
    azpisarrera-117
    NEGAR-ZIPA. v. NEGAR-HIPA.
    azpisarrera-118
    NEGAR-ZOTIN (BeraLzM; nigar-xotin L, BN, S ap. Lh). Llanto, sollozo, gemido.
    Biotz-miñak eta negar-zotiñak eragotzirik, [...] lurretik altxa ta an dijoa. Mok 22. Ura otsa, ango iskanbilla, gure negar-zotiñak, oroen bularra lertu bearra! Ldi IL 104. Negar zotiñak itto zun ordea bere abotsa. Etxde JJ 133. Aurtxo txiki au besoan artuz / amatxon negar zotiñak! Auspoa 39, 98. Aranalde apeza gai-emaile fina, / hark dautzu jauz arazi nigar-zotina. Xa Odol 167. Aditu zuen Jainkoak haien negar-zotina. BiblE Ex 2, 24 (Urt nigar-auhen; Dv kuinta, Ur negar, Ol ots, Ker antzi, Bibl heiagora).
    v. tbn. GMant Goi 13. TAg Uzt 274. Zait Sof 152. Bilbao IpuiB 219. Or in Gazt MusIx 41s. Ataño TxanKan 174.
    azpisarrerakoSense-118.1
    Negar-zotiñik iñortxok eztu egin, neronek baizik.Zait Sof 15.
    azpisarrera-119
    NEGAR-ZOTINKA (V-gip, G-azp; -zotinga Lar in Aq 1432). Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 230. Sollozando, llorando. "Sollozar, [...] negar zotinga egon" Lar in Aq 1432. "Negar-zotinka dago goiz guztia nobixuak laga dotsala ta" Elexp Berg.
    Negar-zotinka gagoz geu ta zure ama. Enb 58. Dardarka bere leio idigijan / negar zotinka iraungo bai-yok neure goguak. "Llorando". Laux BBa 38. Negar-zotinka hasi zen neskame zaharra. Mde HaurB 85. Kattina nigar zotinka ari da. Mde Pr 67. Gurutze haiek, alarguna negar-zotinka zeragoion lekuari abaño-abaño jarri zituzten. EG 1956 (1-2), 27. Beronike negar-zotinka datorkio. Erkiag BatB 178. Negar zotinka esan zion Franziseri segidoan etortzeko. Izeta DirG 120. Inguruan geunden guziak negar-zotinka ari giñun. Ataño TxanKan 176.
    v. tbn. Etxde JJ 20. Zait Plat 108. Negar-sotinga: Jaukol Biozk 64.
    azpisarrera-120
    NEGAR-ZURRUSTA. "Negar-zurrusta (Sal, R), torrente de lágrimas" A (s.v. zurrusta).
    azpisarrera-121
    NEGAR-ZUZMUR. "(G-to), lloriqueo, queja o lamento sin motivo y casi fingido" A. v. NEGAR-ZINKURIN.
    azpisarrera-122
    TXORI-NEGAR (V-arr-oroz-och-m, G-goi, AN-egüés-olza, BN-ciz; txori-nigar L; Foix ap. Lh; xori-nigar L, B, AN, BN; Dv). Ref.: Bon-Ond 147; A (txori-negar, xori-nigar); Izeta BHizt2 (xoriniger). "Gomme de cerisier, prumier, pêcher" Dv. "Goma, producto resinoso de los árboles" A.
    Haren sinhesteko paganoen ohikuntza ardurenekoa zen, lurrezko elze edo duphin baten guzien erdian hutsik ezartzea, bere gisako hitz batzu eltzeari 'xori nigarrarekin' eratxikirik. Prop 1902, 55.
    azpisarrera-123
    UR-NEGAR (V, G, AN-5vill, L-ain; ur-nigar B, BN, S; Dv, H; hur-nigar Foix ap. Lh). Ref.: A (urnegar, urnigar); Iz ArOñ; Elexp Berg. a) "Suintement d'eau, provenant d'une cause quelconque" Dv. "Petite quantité d'eau qui sourd à la surface de la terre, et qui indique une source inférieure" H (s.v. nigar). "Hilo de agua que brota de las peñas, manantial escaso y poco perceptible" A. "Agua que mana en el monte, prados, etc." Iz ArOñ.
    Ekin zaiozka gogoz [landare] bera ifinteari istingadi eta urnegar leku guztietan. Izt C 152. Mendi-egaletako ur-negarra gauza gitxi dala esan diteke. Ezale 1897, 101a. Or gaindi zoan ur xirripa bat, hamar bat ur-nigarrek azkartzen zutena. Gatxitegi Othoizlari 1964, 564. Gotas de agua que rezuma un leño al quemarse.
    Noizean bein tiro batzuk boteaz [subillak], ur-negarra dariola. Or in Gazt MusIx 40.
    b) Hilo, rastro de agua, líquido.
    Badaki bare-kurkuilloari darion ur-nigar arrapotsuaren bulharretako baliatzen. Prop 1906, 231.

    negar

    negar
    << nahieragile 0 / 0 nekatu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper