Harremana

    OEH - Bilaketa

    218 emaitza hutsik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (21)


    Sarrera osoan (197)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 nahi.
    sense-1
    (gral.; SP, Urt I 12, VP 64r, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Dv, H, Zam Voc ) Ref.: A; Elexp Berg.
     Deseo, voluntad (acto de querer). "Apetencia" , "volición" Lar. "Voluntad, el acto de querer" Lar, Añ. "Apetito desordenado, (c.) nai, (V) gurari oker erabagea" Añ. "Propósito firme, (c.) [...] nai sendo bat" Ib. "(Última) voluntad, (c.) azken naia" Ib. "Ene nahitik, suivant ma volonté" Dv. "Fraille juatia bada bere naixa, joan dailla" Elexp Berg. v. borondate, desio, gurari. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
    Penak oro jiten dira Ieinkoaren nahitik. E 239. Betiko naiaz. Cantabr 15. Daukagunean naia gurari baga oi gara. "Cuando tenemos lo que queremos". RS 248. Iradu noa naira. "A lo que deseo". Ib. 83. Galdu ze egik aldia, ta idoro daik naia. "El deseo". Ib. 336. Eta bethi konpli bedi zure saindu nahia. EZ Man I 36 (v. tbn. con konplitu en Hm 49, Gç 191, Acto 506, Ch III 11, 1, He Gudu 142, Lg II 122 y Mih 109). Zeren hartzen dugun gogo eta borondate hura ezpaita [...] zinezkoa; [...] nahikundea baita eta ez nahia. 'Es una veleidad y no un querer'. Ax 47 (V 30; v. tbn. 71 (V 47)). --Jinkoaren maniak eztireia hausten egitez eta erraitez baizik? --Hausten ere dira gogoaz eta nahiaz. Bp I 104. Bihotzeko bakea ez da edireten gure nahi desordenatuak konpliturik. Ch I 6, 2. Uste duzu bethi nahiaren arabera izanen tutzula konsolazione spiritualak? Ch III 35, 3. Sofri itzazü bihoztoiki, zure nahiaren kuntre jiten diren gaizak. Mst III 47, 2. Oraingo nere nai-gogoak dizula zuri, komunione berak adina atsegin ta gloria. Mb OtGai III 394. Bere burua, gogo ta naiak espirituko indarraz beti ukatzen zituen. Cb Just 32. Dugulaik biotz bat, nai bat ta guzia bat Jangoikoareki. (381) 'Un querer'. LE-Ir. Ukhan nahi zina horrelako izateko. Dh 56 (v. tbn. 266 y 76). Nahi xoil batez ezdeusetik athera dituena. Ib. 183. Leku Santuak ekusteko nai andi bat. AA III 402 (v. tbn. 609). Nai gaistuai ta gurari deungai lekurik emoten ez deutseenak. fB Ic II 242. Harat goateko nahia aitzinetik sentitzen dut. EgunO (in Arb Igand 179 (v. tbn. 105 y 181)). Kofesio ona izanen da bere nahirik gabe ahazten bazako deklaratzea bekatu mortal bat? CatLuz 33. (cf. infra NAHIZ) Gure nahi eta gutiziek gaituzte bizi huntan dohakabe bilhakatzen. Jaur 117. Konformatu goiko nahiari. Gy 12. Deus ez da egiten [...] [Yainkoaren] nahia gabe. Hb Egia 2 (v. tbn. 26). Nere azkeneko nai edo borondatea agertu dizut. Arr GB 32. Jaungoikuaren naia betetzeko. Bv AsL 42 (v. tbn. nahia bete en Lard 460, AB AmaE III, Inza Azalp 139, Enb 180, Bilbao IpuiB 80 y Xa Odol 79, nahiak bete en ArgiDL 81). Jesusen nahia da ethor zaitezen zeruko loriaz gozatzera! Jnn SBi 152 (v. tbn. 43). Emagun majoritatearen nahia dela lege. HU Aurp 83.
    ( s. XX) Zure barrengo poz-naigabeak, / burrukak, naiak. Jaukol Biozk 2. Arazoak [...] gizartearen begi-aurrean erabilliak izan ditezela: auxe da erri guzien gaurko naia. EAEg 2-3-1937, 1185. Nai estu batek ozkatzen dio [...] biozpea. SMitx Aranz 29. Bere ikasgorako nai sutsuaz arriturik onela esan zion [...]. Etxde JJ 17 (v. tbn. 35). Eriotz ori bere naiaren aurka egin zula. Ib. 169. Bihotz-ezpainetan sukar bat senditzen dinat. Hire beharra, hire nahia, hire amodioa. JEtchep 64. Nik lurralde guztietarako gogoa izan det beti [...]. Itsastarrenganako naia ere bai. Anab Aprika 7 (v. tbn. 84). Aurrerapenaren nai edo leia ori da [...] munduan agintzen duena. Vill Jaink 54. Nere naia, beroriei serbitzea besterik ez bait-da. Berron Kijote 46 (v. tbn. 150). Gure Mariari bere naia agertu nai omen dio. JAzpiroz 162. Azkenez euren naia / lortu egin dabe. Ayesta 42. Nahi hutsa, ondore gabeko nahia, eragin-indarrik gabekoa. MIH 33. Gure gogoetak eta nahiak aldakorrak izaten dira. Ib. 313. Bere nahiak betetzeko. MEIG VIII 70.
    v. tbn. O Po 18. SP Phil 433. Arg DevB 190. OA 22. Ub 102. Egiat 217. Monho 56. Añ CatAN 40. Dv LEd 9. Bil 89. CatS 75. Legaz 37. Zby RIEV 1909, 108. Elzb Po 214. Elsb Fram 60. Xikito 2. Ill Pill 30. EusJok II 52. Muj PAm 71. Ox 34. Kk Ab I 34. ForuAB 157. ForuAG 257. GMant Goi 55. Otx 100. Laux BBa 128. Alz Txib 86. ABar Goi 51. Etcham 180. Zub 123. Ldi IL 24. EA OlBe 40. Iratz 57. Lf Murtuts 9. Akes Ipiñ 9. Gand Elorri 186. Izeta DirG 91. Erkiag BatB 172. MAtx Gazt 40. Zait Plat 72. BEnb NereA 257. Larz Iru 114. Ardoy SFran 307. Etxabu Kontu 64. Ataño TxanKan 185. Onaind STeresa 36.
    azpiadiera-1.1
    Orduko aren nai-muiña etzenun bete. Or Aitork 114. Alabearraren aizea [...] gure alde asten bada, gure nai-ontziaren belak beteaz. Berron Kijote 166.
    azpiadiera-1.2
    "Plaisir, atsegiña, gostua, nahia" Ht VocGr 403.
    azpiadiera-1.3
    Consentimiento. "Agrado, consentimiento, naia" Lar. v. nahibai.
    Jaun Erretoraren nahiareki. Bp I 109. Seme alabak ez dabee ezkontzako berbia emon biar gurasuen naija bagarik. fB Ic III 354. Ona emen Rebeka; / gure naiarekin / bijoa ezkontzera / Isak onarekin. It Fab 237. [Buddistetan, emazteek senharraren] nahia behar dute deusen hasteko ere. Hb Egia 64. Noz izango da bada pekatu? Bakarrik borondateak bere naiya edo baiya emoten dabenean. Itz Azald 185 (v. tbn. 188).
    azpiadiera-1.3.1
    [La Capitana Españakoak] beste tiro bat disparatu zion etsaiari atakatzen zebala peleara [...]. Holandesak naitzat arturik, erantzun zion beste sutunpada batekin. Izt C 437.
    azpiadiera-1.4
    (Buena, mala) voluntad, disposición de ánimo.
    Egin bear zenituke [lanak] poz eta nai andiarekin. Mb IArg I 319. Begi leunez ta nai onarekin. Ib. 310. Ark emen nai onez arzen dituen neke-lanak. Ib. 154. Geroko bere gauzak egiteko asmo ta nai osoan. Ib. 94. Ta nai oso batekin eman zituan bere odola ta bizia. Ub 130. Gere borondate edo nai gaiztoa ukatzeko. Gco I 419. Jainkoak [...] kontu idukiko dauku gure xede ta nahi onaz. Dh 98. Bijotzeti ta nai onagaz egitia. fB Ic II 244 (v. tbn. nahi ona en Mde Pr 105). Nai txarragaz edo gauza txarrerako egin dabela. Ib. 219.
    azpiadiera-1.5
    Voluntad (facultad del alma). "Adimenduak baino gure nahiak maizago garabiltza, [...] notre volonté" H.
    Nik eman darozkitzut orhoitza, gogoa, nahia, adimendua eta bertze dohain asko. Dv LEd 194. Bainan badu gehiago arima bat, adimenduaz, nahiaz, amodioaz dohatua. Lap 71 (V 36). Usteak eusten; naiak âl eman. "La voluntad". Or Eus 399. Nahiak egiten gaitu on ala gaixto. Lf (in Zait Plat XXII).
    azpiadiera-1.6
    (Precedido de part.). v. EGIN-NAHI, bizinahi, gozanahi, ikasnahi, ikusnahi, hil-nahi, ITO-NAHI, jakin-nahi... Cf. las construcciones del tipo -tu nahia 'deseoso de (...)' s.v. nahi izan (2).
    Batre minik [...] [karzelan] eztuk, lekot ialgi nahia. E 243. Emozu neurri zure ian-edan nahiari. SP Imit I 19, 4. Elizatia aski haier gaizkirik ez egin nahia? Bp I 95. Handikeriak, sobera agertü nahiak, plazerak. Bp II 57. Bena holako gaizen jakin eta ikhertü nahiak, eztü abantallarik batere erakharten. Mst III 58, 2. Bekaturako bideak utzi naia. Mb IArg I 239. Etzin baño len otoitzak ez esan naia edo gaizki esatea. Ib. 253. An Jainkoa beti ikusi naia, ta iñoiz ere ez ikusi bear gogorra. Cb Eg II 206. Nolako deadar, garrasi ta libratu naiak? Mg CC 111. Arduragabe gastatzea, apaindu naia ta jolas ta atsegiñ txarren gura. AA III 625. Senti du beleak kantatu nahia. Gy 2. Faraonen Israeltarrak galdu-naia biziena zan egunetan. Lard 64. Gurasoai agertu zien neskatx arekin ezkondu-naia. Ib. 140. Mezutzen dio, Espainiarat itzuli nahia. Laph 106. Mundu au utzi-naia [...] sartu zitzaion goguan. Bv AsL 91. Hura da Jinkoaren boronthatiaren egin nahia, hari menpetürik osoki egoitia. Ip Hil 184. Ona izan naia, gauza aundien egarria. Etxeg (in Ag AL 7). Andiagoa euren emon naia, sakonagoa euren barruko poza. Ag Kr 49. Luzitu naia ezta milagro / dagoalarik aiñ gazte. Urruz Zer 76. Bidegabezko aberastu-naia debekatzen digu amargarren aginduak. KIkG 59. Diputazioak berak Serranorekin itzegin-naia agertu zun Durangon. Or SCruz 33. Emen dagona ez da besterik / bengatu naia elkarri. Tx B I 112. Ta oroitzen al zera aren konbidatu naia? Txokolate, limonada [...]. Lab EEguna 74. On egin-naia. Munita 32. Bakarka itz egin naia agertu zion. Etxde JJ 201. Ageriko diran egiñak goretsi naia dute, txit arrixkutsua. Or Aitork 296. Maitetasuna, parkatu-naia. Erkiag BatB 199. Irugarren griña, aurrak izan naia. MAtx Gazt 27. Goiti egin nahia emaiten daitak gizon horren ikusteak berak. Larz Iru 64. Aspaldian banuen / bisitatu-naia. Uzt Noiz 38. Baneukan aspaldi ontan / sabeletik ase-naia. Ib. 79. Kiñuka zerbait esan naia bazuan. NEtx LBB 55. Bañan nik ere zerbait egin naia neukan. Alkain 95. Nire ardurie, erritarren berri jakin naia zan. Gerrika 104. Gorabeharra eta lurrera nahiaren arteko teinkak. MIH 263. Bake-itxurak gorde nahia bakerik ez zen lekuan. MEIG VII 163.
    v. tbn. Egiat 177. Dh 159. fB Ic III 365. Izt C 457. Hb Egia 44. Bil 85. A Ardi 14. AzpPr 81. Ud 98. ArgiDL 123. Enb 71. Ldi IL 61. EA OlBe 17. JAIraz Bizia 17. Mde Pr 229. Anab Poli 126. Basarri 171. Gazt MusIx 156. Zait Plat 33. Xa Odol 294. Berron Kijote 47.
    azpiadiera-1.6.1
    (Precedido de rad.).
    Bethierekoak, higuintza emaiten du, alda nahia ekhartzen du. Ax 359 (V 238). Eta aulkeri onek asaldatzen naunean nere burua zuri-naia datorkit. "Subintrat mihi excusatio". Or Aitork 294. Sal nahiaren izaria beiratuz, gehiago sal lezake. Larz Iru 60. Goza-naiak oñaze-itxasoan sartzen du gizona. NEtx Antz 108.
    azpiadiera-1.7
    (Precedido de sust.). v. DIRU-NAHI, ITXURA-NAHI.
    Ian-edanetik, gulatik [...] sortzen da haragiaren plazer nahia eta bekhatua. Ax 410s (V 267). Alakoa izan zan deabruaz eman zion bekatu naia, ezen egin zuen [...] tokamentu itsusi bat. Mg CC 133. Askatasun-naia. Ldi IL 167. Bere neke-naiak, bere neke-gogoak, au da, erderaz espíritu de sacrificio esaten danak. Ib. 155. Gorroto-naiak itzaliz. Or Eus 209. Izigarriko xokolet-nahia phiztu omen zion zintzurrean barna. Lf Murtuts 10. Mendeku edo bengantza-naia. Or Aitork 291. Onen gogoan, ostera, alako atzera-biurtze naia erne zan. Erkiag Arran 172. Damu izan ebazan bere arrokeri ta txalo-naiak. Bilbao IpuiB 41. Dana aundikeria edo aundikeri naia ei zan. SM Zirik 105. Arrokeria ta itxura-naiak alde batera iaurtita. Zait Plat 99. [Gure] ondasun-naia, amodio-naia. Vill Jaink 151. Mattin, zuretzat eztu atzenik, / guk daukagun biotz-naiak, / mugaz arunzko ta ununzkuak / nola baigeran anaiak. Uzt (in Mattin 24). Beren galbidea, beren artarako kutizi naiean sortu oi zan. Berron Kijote 125. Ez dio maitasunak ernatu zion zorion-nahiari ukorik egingo. MIH 299.
    v. tbn. Egiat 249. Jaukol Biozk 106. Laux BBa 38.
    azpiadiera-1.7.1
    Utzak nekatzera zoroa bere thusto nahiareki. "Avec la convoitise qu'il a d'amasser beaucoup de bien". O Pr 584.
    azpiadiera-1.7.2
    Ostoak, aize-naiak eragin-ta, ixilkako soiñu beldurgarria zarioten. "Movidas del blando viento". Berron Kijote 215.
    azpiadiera-1.8
    (Precedido de subordinada).
    Zeren plazera iragan den bezain fite, han da [...] urrikia, atsekabea eta egin ezpalu nahia. Ax 387s (V 254).
    azpiadiera-1.9
    (Con -(z)ko adnom., precedido de participio o, menos frec., de radical). v. IKUSNAHIEKO, JAKIN-NAHI(Z)KO, JOLAS-NAHIKO. Tr. Emplean el suf. -zko los autores septentrionales y -ko los meridionales.
    Gozatu nahizko desira handi batekin. Ax 53 (V 34). [Haserre] borondate gaixtozkoa, mendekuzkoa, ez bekhatuaren erremediatzeko baiña bekhatoreari berari gaitz eman nahizkoa. Ib. 278s (V 186). Eta hala zahartzeko amurusia da gaixtoena. [...] Zeren hura baita, gogoarena, naturaleza bortxatu nahizkoarena. Ib. 376 (V 248). Iainkoaganik izan zuenean bizitze debotera ardietsi nahizko grazia. SP Phil XXI. Ongi ikhasi nahizko desirkundea. ES 197. Eta gizonen gogara egiñ nahizko gutizia banoak zure baithan badirauela. Ch III 46, 2. Gure pasionea kontentatu nahizko lehia itsuak. He Gudu 111. Munduaz estimatua izan nahizko desira mugarrigabe batetik. Ib. 86. Hartaz yabetu nahizko hirritsan bizi ziren. Lg I 230. Etzaiteztela eman muga hura yakin nahizko grinan. Lg II 186. Eta gauza berriak eta ez-oituak aditu naieko asko zituen. Lard 514. Asisen, asko jantzi santua jantzi naikok itxoroten zion San Franziskoren etorrerari. Bv AsL 140. Inguruetako etxe-santu guzietara juaten ziran gazte mundua utzi-naikuak. Ib. 108s. Agindu naikoen guda zitalak. Ag G 259. Manestarren ager-naieko biziera latza maite artu zun. Or Aitork 138.
    v. tbn. Izt C 213. HU Zez 211. JE Bur 66.
    azpiadiera-1.9.1
    Ordainaren esperanzak eta beretzat nahizko desirak. SP Imit I 15, 2. Ene maithea, on nahizko, / badiat higanik yadan froga franko. "Les marques de ta bienveillance". Gy 245. Yainko onari dakiola ordurako beste gazte-sail bat agertu-izatea [...] gu baño aurrerago-naiekoa. Ldi IL 58.
    azpiadiera-1.9.2
    (Tras sust. o adj.).
    Gazte naikoak ziran / izan arren zarrak [ezkon-nairik zeuden emakumiak] . Urruz Zer 42.
    azpisarrera-1
    ELKARREN NAHIAREKIN. De mutuo acuerdo.
    Abiaduratik beretik, jarri ziren guziak, elgarren nahiarekin, Birjina Sainduaren arartekotasunaren azpian. MarIl 112.
    azpisarrera-2
    NAHIA (det.). A discreción, a placer; tanto (...) como se desee. v. NAHI ADINA.
    [Aita] datorrenean erosikoguz, / etxe au ta orko mendia. / [...] baita kokoak naia izateko, / kokokotxuak erosi. Zam EEs 1917, 196. Eztenek eta Kirik naia barreak egiten zituen, besteen estutasunak ikusita. Erkiag Arran 55 (v. tbn. 120). Alakoren baten naia edanaz asetu eta ito daitezan. Ib. 49.
    azpisarrera-3
    NAHIA HARTU. "Resolverse a hacer algo, (c.) gogoa, naia artu, asmua artu" Añ.
    azpisarrera-4
    NAHIA EGIN; NAHIAK EGIN.
    azpisarrerakoSense-4.1
    a) Hacer la voluntad, cumplir la voluntad. "Nausiaren nahiak egitea, exécuter les volontés, les prescriptions du maître" H.
    Egin behar duzu ene nahia. E 207. Eriden dut David Iesseren semea, neure gogarako gizona, zeinek eginen baititu ene nahi guziak. Lç Act 13, 22 (He, Dv nahi guziak egin; TB borondate guzia egin, Ol gogo guziak bete, Ker asmo guztiak bete; IBe nik nahi guztia egin). Egiguzu zeruaren / ardiatsteko grazia, / eta bethi konpli bedi / zure saindu nahia. EZ Eliç 109. Ez ditut ezagutuko ene zerbitzaritzat ene aitaren nahia eginen dutenak baizik. Lg II 149. Diru apur batzuei estimazio geiago ematen diezula Jesusen naia egiteari baño. Mg CC 233. Zertarako egin ote zituan Jaunak mundua, ta munduko gauza guztiak? Egin zituan Jaun beraren naia egiteko, bakoitzak bere eran. AA III 338. Bialdu nauenaren naia egitea. Lard 377. Beti prest Jaunaren naia egiteko, ezagutu bezain aguro deitu zituan beregana sei seme banan banakuak. Bv AsL 207. Erregearen nahia egin othe duzu? Arb Igand 105. Ama, zure nahiak oro egin zitit oraidrano. Ip Hil 147. Emen Jaunaren mendean bizi gera, Beraren naia egin nai gendukeala. A Ardi 82. Miren eta Sabinen naia egitiarren / Asi nintzan abeska onelan, pozarren. Enb 34. Iñork Yainkoaren naia egin nai badu. Ir YKBiz 313. Ori baiño ezpada [...], pozik egingo dot zure naia. Bilbao IpuiB 197.
    v. tbn. Dh 266. It Fab 196. Hb Egia 26. Dv LEd 86. Jnn SBi 43.
    azpiadiera-1.1
    (Impers.).
    Guziarekin egin bedi zure nahia. Lg II 257. Siniste andikoa zera: zure naia egin bedi. Lard 404. Horrela aitamen nahia egin zitaken osoki, heien sakelaz orobat urrikalduz. JE Bur 46. Goian ta beian / Bere naia egin bedi. Enb 95. Egin bedi zure naia, / zeruan bezela lurrean ere. Ir YKBiz 129. Bainan egin bedi zure nahia eta ez Nerea. Zerb IxtS 88. Besteen nahia egin bedi, zeruan bezala lurrean ere. Mde HaurB 17.
    v. tbn. Dh 258. HU Aurp 123.
    azpiadiera-1.2
    (Con aux. tripers.).
    Aberats bati [...] guztiak naija egiten deutsee. fB Ic I 48. Ardura nausija da, Jesus maitiari naija egitia. fB Ic III 325.
    azpiadiera-1.3
    Hacer, cumplir la propia voluntad. "Eztut bethi ene nahia egiten ahal, je ne puis pas toujours faire ma volonté" H. "Gaizki helduko zautzu uzten balin baduzu zure haurra bere nahi guzien egitera" Ib.
    Zure naiak egin dituzu orañdaño; bada orañ nai, ta nai ezdezula nik estutu, ta arraian sartuko zaitut. Cb Eg II 41. Hobeki gure nahia egiten dugu bertzena baño. Mih 74. Bere naia egiteko, bere setarekin irteteko, ta guztian agintari, ta buru izateko griña agintari duanak. AA III 609. Ezin egingo degu / berdin gure naia. It Fab 118. Munduko izaite guziez Jainkoak nahi duena egiten du [...]; batzuez nola bertzeez, oroz, guri gordeak dauzkan xedeen arabera, bere nahia egiten du. JesBih 450. Eta nik, Jauna, ukatu zaitut eginez nere nahia. Iratz 57.
    azpisarrerakoSense-4.2
    b) "Naiak egin, satisfecho; litm., hacer las querencias (Vc)" A EY III 335. "Naiak-egin, satisfacerse (Vc)" A Apend.
    Aserratuta egoan / bere buruagaz, / ezebalako naia / egin diruagaz. Azc PB 147. Bi jaki ugariz naia egin dezaten. A Ardi 46. Nork bere baitarik iakin nairik berariz diardute ta naiak egin (asean eta betean, ots, asebete) arte ez dute askatu nai. Zait EG 1957 (7-8), 20.
    azpiadiera-2.1
    "Ogizko nahia egin, satisfacerse al hartarse de pan (Vc)" A EY III 335.
    azpisarrera-5
    NAHIA EMAN; NAHIAK EMAN. Complacer.
    Ta bein naija emoten bajako gurari txarrari, zeinbat geijago, ainbat naijago. fB Ic II 257. Ta au egiten da, gorputzari naijak emon ezagaz. Ib. 276 (v. tbn. III 275 y II 288).
    azpisarrera-6
    NAHIAK ERAGIN. "Naiak eragin, dejar satisfecho a alguien (Vc)" A EY III 335. "Naiak-eragin, satisfacer (V)" A Apend.
    azpisarrera-7
    NAHIAN.
    azpisarrerakoSense-7.1
    a) (G-azp ap. Gte Erd 228). (Precedido de part.). Queriendo. v. NAHIEAN. Tr. Al Norte se encuentra en autores suletinos (incluidos Oihenart y Tartas), así como en Duhalde, Zalduby, J. Etchepare, Oxobi y Xalbador (EzinB 90). Al Sur se documenta desde la segunda mitad del s. XIX, con mayor frecuencia entre los guipuzcoanos. Hallamos la forma neian en una ocasión en Arrese Beitia (AmaE 10), sin duda errata.
    Lehia handirekila, / haren bila [...] iarri ziren [...] hari gurtu-nahian. O Po 60. Gizon zaharrari gaude begikhaldiz, haren adiniala heltü nahian. Egiat 190. [Bainan bertze asko mortifikazione egin ditezke] hala-nola, ikhusi nahian ez behatzea, aditu nahian beharria ez paratzea [...]. Dh 70. Zamaria orkatzaz mendekatu nahian. Arch Fab 151 (tít.). Bai-ezean edo ez sinistu naian egon gabe. Zab Gabon 91. Ura billatu naian dabill. Alz STFer 131 (v. tbn. Txib 107). Egiaren jakin nahian bizi ziren. Ip Hil 104. Erriko gauzak zuzendu naian alzabilzate? Ag G 168. Oñatin ezpadago / iñor artu naian, / saldu zazu Araban / bestela Bizkaian. Noe 70 (64 nayian). Ega egiñ nuan bere oñetara, muñ egiñ naian. Urruz Zer 16. Orri irabazi naian egin / dute makiña bat saio. EusJok 52 (141 nayian). Lurrari aberastasuna atera naian dabillen baserritarrak. Etxeg ( in Muj Pam 29). Ezin ezagutu dugu, ontsa jakin-nahian ginelarik. JE Ber 40. Zergatik ari dituk ba beti aztuarazi naian? ABar Goi 70. Arima bat irabazi nahian saiatzen dira. Mde Pr 270. Nere lepotik parre egin naian al abil? Etxde JJ 12. Asko pillatu ziran berari zorionak emon naian. SM Zirik 109. Orotan gütük gaizen / jauzazi nahian. Casve SGrazi 106. Geiago baziran beste munduko berri ikasi naian. BBarand 165. Mutillen bat edo beste il batzuetarako topau naian. Gerrika 25. Gaizki esanak zuzentzen edo zuzendu nahian nabilelako aspaldidanik. MEIG VI 137.
    v. tbn. Bp I 60. Echag 221. AB AmaE 371. Apaol 111. Bv AsL 69. Iraola 67. Arrantz 104. Lh Yol 42. Enb 107. Basarri 28. Gand Elorri 178. Erkiag BatB 204. NEtx LBB 73. Uzt Noiz 20. Etxabu Kontu 82. Nayian: Bil 32. Xe 283. Ud 37. PE 83. AzpPr 38. JanEd I 108. Tx B 88.
    azpiadiera-1.1
    Bere etsaiareki nahin baken egin. ' Voulant faire'. Etch 638.
    azpiadiera-1.2
    (Con subjuntivo).
    Ala zuk onsa markatu / zeluratko bidia, / nahin zure karitatez [...] batbedera [...] harat dadin abia. (In Tt Onsa 183). Hogeita sei denian banin bost etxeko / ni gal nendin nahian, ene beretxeko. Etch 180.
    azpiadiera-1.3
    (Con el vb. elidido).
    Gaia oro igaran zin ertzik eskin, / lehen igarailetarik sekurs nahin. ' Désirant le secours'. Etch 640. Aulduta jarri gera / alimentu naian. Ub 102. Onera etorri naiz / andregai bat naian. Ib. 39. Zazpiak bat nahian / bagaude aspaldi handian. Zby RIEV 1909, 399. Jesus amodioz bihotza gaindian, / zein miragarri zen azken afarian! / Guretzat zelarik hiltzerat abian, / gerokotz ere zen gurekin nahian. Zby RIEV 1908, 209. Malentxo naian Jose nabarben ibilli bada, ez jakiñean ibilli da. Ag G 330. Eskualdunak Eskualdun nahian bethikotz / bazauzkaten gogoa ta begiak zorrotz! Ox 175. Bizi-moduan igualdadia / naian alperrik gabiltza. MendaroTx 121. Zure zorion naixan batu detsut eriotzia! Etxba Ibilt 489. Sumatuz euskaldunak, ospetsu nahian, / guretik deus ez duen hizkuntza mihian, / sofritzen egoiten naiz [...]. Xa Odol 224.
    azpiadiera-1.4
    Nexkato bat bainuen etxean, / galdu dut hiri beltzean! [...] / Han dabila Jaunak ez nahian / bihotza dauka lohian. Ox 171.
    azpisarrerakoSense-7.2
    b) A punto de.
    Ikusirik sagasti bikañak sagarren kargakin izarditan, ler egin naian [...]. Iraola 58.
    azpisarrera-8
    NAHIAREKIN (Precedido de posesivo). Voluntariamente. v. infra NAHIZ.
    Nola iristen da batek bere naiarekin egiten dituan bekatuen barkamena? Ub 154.
    azpisarrera-9
    NAHIAZ. v. nahi izan.
    azpisarrera-10
    NAHIEAN.
    azpisarrerakoSense-10.1
    a) (Precedido de part.). Queriendo. v. NAHIAN. Tr. Documentado desde mediados del s. XIX en autores meridionales, principalmente guipuzcoanos.
    [Tomo bat] eguzkiarekin munduak artu daben auzia erabaki naiean izkribatua. Izt C 469. Eta semea ezkondu naiean [...] emazte-gai billan bialdu zuela. Lard 28. Altxatzen da eskapa egin naiean. Ill Testim 21. Santa Kruzekin adiskidetu-naiean onela esan nion. Or SCruz 129. Erri guzia, Ramuntxo ikusi naiean egongo da, e? Alz Ram 83. Neska zar bi zebiltzan / juan dan jaiean / beren kokotak apaindu eta / gaztetu naiean. MendaroTx 236. Laisterka datorkien eriotza atzeratu naiean. TAg Uzt 147. A, babua! Ta zure bizia galdu naiean zabiltz? NEtx Antz 114. Ari zala kantari, triste zeudenak alaitu naiean. Salav 47. Umetxoak, barriz, zarata uts a zer zan jakin naiean. Onaind STeresa 92. Azkenean, berekiko tratua aurrera eraman naiean, osasuna galdu zuan. BAyerbe 159.
    v. tbn. Aran SIgn 113. Moc Damu 35. Goñi 58. A Ardi 89. EusJok 117. GMant Goi 19. Muj PAm 71. Jaukol Biozk 68. Ldi IL 49. ABar Goi 59. SMitx Aranz 167. JAIraz Bizia 36. Etxde JJ 89. Txill Let 105. Bilbao IpuiB 257. Gand Elorri 84. Ugalde Iltz 52. Izeta DirG 111. Onaind in Gazt MusIx 155. Vill Jaink 178. Berron Kijote 173. Ataño TxanKan 176.
    azpiadiera-1.1
    (Precedido de rad.).
    Idazti xumea egitekoz, oro ezin argitaratuz, asi nintzaizun aukera-naiean. Markiegi ( in Ldi IL 12). Eskuak bezain zangoak arin / ditula ager-naiean da. Or Eus 167.
    azpiadiera-1.2
    (Con el vb. elidido).
    Erdilaririk bada Zortziko-naiean / baten urrena beste dituzu lanean. Or Eus 25. Oro erara daude doatsu naiean. "Beatos esse velle consonant". Or Aitork 271.
    azpiadiera-1.3
    (Precedido de gen.).
    Zein baño zein danak alkarren leiean, / penitentzi-kera berrien naiean. SMitx Aranz 146.
    azpisarrerakoSense-10.2
    b) A punto de.
    Aldats oek amiltzeko zorian daudela zinzilika erori naiean. ' En trance de precipitarse y caer'. Izt C 25.
    azpisarrera-11
    NAHIEKO. v. NAHIKO.
    azpisarrera-12
    NAHIERA. v. NAHIRA.
    azpisarrera-13
    NAHI-ERDI. "Veleidades, deseos imperfectos, [...] nai-erdiak, nai-usainak" Izt 120v.
    azpisarrera-14
    NAHI ETA EZ. v. nahitaez.
    azpisarrera-15
    NAHI ETA NAHI EZ. v. nahitanahiez.
    azpisarrera-16
    NAHIEZ (Precedido de gen.). Voluntariamente; según la voluntad de, el deseo de; por la voluntad de. v. NAHIZ; cf. NAHIEZ (con valor vbal.) s.v. nahi izan.
    Ah, zori tristeko jendea, jende zere naiez bekatupe gaiztoan zautzana. Mb IArg I 117. Baña Jainkoak eman ziozkan fabore ta erregalo geiegiaz gaizki bere naiez usatu, ta bea jo zuen. Cb Eg II 6. Ni alabaña ez naiz nere naiez sekulan orditu. AA III 370. Geren naiez sartzen bagera bekaturako bideetan. Ib. 489. Nere naiez, gaur bertan, emendixe irten bear luke mamiturik [...] dalako orrek. Ldi IL 146. Baztanen bizitua eta bere naiez Lekarotza ehorztera ekarria. Izeta DirG 12. Rozinanteren anketara erori zan alabearraren naiez. Berron Kijote 164.
    v. tbn. LE Bail1 226 (bere naies). Laux AB 54.
    azpisarrera-17
    NAHI-EZ. v. nahiez.
    azpisarrera-18
    NAHIEZKO. v. NAHIZKO.
    azpisarrera-19
    NAHI IZAN. v. nahi izan.
    azpisarrera-20
    NAHIKO (Dv); NAHIEKO.
    azpisarrerakoSense-20.1
    a) (Precedido de gen.). Del agrado de, del gusto de. "Ez da ene nahiko etxe hunen saltzea, il n'est pas de ma volonté [...]. Gauza horiek ez dire zure nahiko, ces choses ne sont pas de votre goût. Hori ez da ene nahiko, cela ne dépend pas de ma volonté" Dv.
    Eztitut deusetan ere bilhatuko neure nahikoak, eta bethi bertzei lehenkuntza emanen deraiet nere gainean. "Je ne chercherai jamais mes commodités". Birjin 184. Baña sartuko gera / berriro pozian, / gure naieko egun / oiek etortzian. Bil 30. Galdetu zion Ordena nola zijuan. Galde oni eman zion oso eranzuera beraren naikua. Bv AsL 175. Edade onetan besteak izaten dituzten txorakeririk gabe, guzien naiekoa zen [Bernardatxo] . Goñi 75.
    azpiadiera-1.1
    (Con adj.).
    Bere nai osoko, gogo osoko ta ezaubera errazuazko lagunagaz. fB Ic III 356. Eta nola bai Jainkoaren nai-ederrekoa dan lurrean bere ordeak egiten dituztenai guk zintzo obeditzea [...]. ' Y como es tanto lo que a Dios agrada'. Aran SIgn 27.
    azpisarrerakoSense-20.2
    b) "Naikoa egiteko, como nai dodana" msOch 44. En AxN se explica frankia (Ax 359 (V 238): Nola gizon ezkonduak bethi ere baitu bere emaztea bere eskuko, bereaz frankia eta bertzerenaz eskasia [...]) por naiekoa.
    azpisarrera-21
    NAHI-MOLDE.
    Mundu huntan badugu zoinek gure nahi moldea, uz nazazue gazte naizeno nereari jarraikitzera. "Goût". Birjin 429.
    azpisarrera-22
    NAHI OSOAREKIN; NAHI OSOZ. Voluntariamente; con toda la voluntad.
    Guzia bere borondate ta nai osorekin. Mg CC 249. Legeari desobeditzea gauza handian eta nahi osoarekin. CatJauf 40. Bere nai osoarekin amiltzen da on orren ondoren, indar guziarekin eltzen dio. Vill Jaink 113.
    azpisarrera-23
    NAHI PUNTATIK BIZI.
    Ez luke aski indar [...] bere jaidura guziak betikotz zapaturik [...] behar balu, beti, beti hatsik hartu gabe, bere nahi puntatik bizi, gau eta egun! "Vivre à la point de sa volonté". Ardoy SFran 26.
    azpisarrera-24
    NAHIRA; NAHIERA.
    azpisarrerakoSense-24.1
    a) (Precedido de gen.). (Plegar(se), traer, dejar, estar supeditado... ) a la voluntad de; (estar, actuar...) según la voluntad de, el deseo de, al gusto de, al agrado de. "Bere nahira baizen, sinon selon sa vol[onté]" SP. v. nahitara, nahiara. Tr. Documentado en autores septentrionales desde la primera mitad del s. XVII hasta principios del s. XX, en todos ellos bajo la forma nahira(t). Al Sur se encuentra en Inza, Iraizoz, Etxaide y Villasante, que emplean la forma naiera.
    [Arimari] gorputzarekin oraiño iuntatzeko desira / geldi zaio, harik ekhar dadin bere nahira. EZ Man I 45. Ezkontzeko heldu bazaik bihotzera desira, / konpli ezak Elizama sainduaren nahira. Ib. 19. Izatu gutizia lohirik edo pensamendu desonestik zeure nahira; ian sobera edo gastatu friandizan. Hm 196. Jainkoaren nahira erremetitzea. Gç 84. Nahi dut ikhas dezazun gauza guziak ene nahirat uzten [...] errankizunik batere gabe. Ch III 56, 1. Beldurrez zure nahira gauzak izateak eroraraz zaitzan orguilleriarat. Ib. 30,4. Haboro konbeni zaizü [...] phenez borogatiak izan ziteien, eziez oro zien nahiala bazüntie. Mst III 30, 4. Hitzunzikeriei beharriya bere nahirat paratzen dioena, hetan partalier egiten da. Mih 65 (v. tbn. 47). Jainkoaren nahirat eztagon eta Jainkoak nahi duena on hartzen eztuena [...]. Dh 234. Semea, erresinazione oso batekin Aitaren nahira zagola. Jaur 361s. [Zeren] gizon prestua eroria baitago bethi Jainkoaren nahira. Dv Lab 4 (v. tbn. -(r)en nahirat erori en Lg II 209 y Laph 17). [Khorpitzak ardüra] arima bere nahiala plegatzen dü. Ip Hil 53. Eta jaun ta erregetzat artu ezkeroz [...] ez gera beartuak egongo aren borondate edo naiera egoteko? Inza Azalp 139. Lübürüsko huntan [...] ekarten dügün aipaldiak behar zükian agertü gure nahiala, diala urte parrasta bat. Const 13. Yesus bereala yartzen da Yainkoaren naiera. Ir YKBiz 425n. [Beltranek] ikaragarrizko etorria zun eta bere naiera ari ezkero etzan konturatzen denbora aurrera zijoanik. Etxde AlosT 16. Itxaropen oro galdurik sekula bere nahira erakarri ahal izanen zuela orain. Mde HaurB 39. Auzi au gure naiera zuritu dezagunean, Lapurdi aldera [...] joango gaituk. Etxde JJ 118. Leun-leun, borondatez aldatu azten zun eta azkenerako bere naiera ekarri. Ib. 69. Zerbait ikasia den gizonak badaki ezkontza eztela iñoiz eta iñun ezkontideen naiera egon. Vill Jaink 158. Zeruko Jaunak bere dei gozoz / otsegin zizutenean, / Aren naiera jarri ziñaten / apaltasun otxanean. Olea 251. Guk borondate onik ez dugu ordea, / gurekoikeriaz bai bihotza betea, / gure nahirat hesten diogu atea. Xa Odol 251. Euren maizterrak nagusiaren naira autarkia emotera beartu naiizaten zituen etxe Jaubeak izaten ziran. Etxabu Kontu 63.
    azpiadiera-1.1
    (nahietarat).
    Amak, Erramunen gogoa aiseago bere nahietarat moldatu zuen. JEtchep 60.
    azpiadiera-1.2
    (nahi guzietarat).
    Erortzen naiz ene nausi dibinoaren nahi guzietarat. Mih 48 (v. tbn. 98).
    azpisarrerakoSense-24.2
    b) A placer. "Nahira (BNc), a gusto" A.
    Kotxian juanera / eta etorrera, / berdiñ bazkaltzera, / guzia naiera. Olea 77. Jan ere naiera, / mudatu jazkera, / semeei karrera, / lanik ez zartzera. Ib. 218.
    azpisarrera-25
    NAHIRIK (con valor vbal.). v. nahi izan.
    azpisarrera-26
    NAHITA. v. NAHI ETA; (con valor vbal.) v. nahi izan; v. tbn. nahita.
    azpisarrera-27
    NAHITAN (Precedido de posesivo). Siguiendo su voluntad.
    Bere nahitan dea zaharturik ezkontzen dena? [...] Ez othe du oilar zaharrak egiten, saldarik hoberena? In. Ox 204.
    azpisarrera-28
    NAHITIKAKO (Precedido de posesivo). "Qui vient de la volonté. Zure gaitza ez da ene nahitikakoa, votre mal ne vient pas de ma volonté" Dv.
    azpisarrera-29
    NAHI-USAIN. "Veleidades, deseos imperfectos, [...] nai-erdiak, nai-usainak" Izt 120v.
    azpisarrera-30
    NAHI HUTSEZ. "Arbitrariamente, nai utsez" Añ.
    azpisarrera-31
    NAHIZ (Precedido de gen.). Voluntariamente; según la voluntad de, el deseo de. "(G, AN), voluntariamente, deliberadamente" A. v. NAHIEZ; Cf. NAHIZ (con valor vbal.) s.v. nahi izan). Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga. Al Sur lo emplean Zuzaeta, Moguel y fray Bartolomé.
    Ezen haur bere nahiz ignoratzen duté. "Volontairement". Lç 2 Petr 3, 5 (He berariaz, TB nahi dutelarik). [Iauna], zure nahiz ere ehotzen du urezko errotak. EZ Man II 147. Zeren libreki, bere nahiz eta borondatez hiltzen. Ax 273 (V 182; v. tbn. 114 (V 76) libreki eta bere nahiz). Bere nahiz eri denari, nork bilha dezakeio osagarri? O Pr 94 (v. tbn. en contexto similar Arb Igand 150). Artu zituen pena guziak bere naiz, bere borondatez. Mg CC 244. Bere naiz, premina bagarik okasinoe jakinera juatia. fB Olg 181 (v. tbn. Ic II 201). Jesus laztu zen bere nahiz, ezik haren sendimenduak nahizkoak dire. DvHtoy 468n. Ausarta tzarra!... Nere nahiz, kanperoak treina huts egin duela! Larz Iru 76 (Lek nik naita). [Gizonak] ez baitira, egiazki, Jainkoaren nahiz beren buruen jabe? Ardoy SFran 304. Aita Sainduaren nahiz Indietako eremu guzia [...] bere gain zuela. Ib. 205.
    v. tbn. Harb 161. Bp I 104. Mih 81. CatLan 100. Zuzaeta 85. Hb Egia 101. CatS 87. Elsb Fram 121. HU Aurp 113. CatJauf 17. Etcham 97. Iratz 185.
    azpisarrerakoSense-31.1
    (Nahiaz).
    Bai, neure naiaz, gurariz [...] jausi nas. Añ EL1 57.
    azpisarrerakoSense-31.2
    (Con adj.).
    Gure nahi propiz, iakiara eta dakusagularik, egiazko argitik aldaraturik. Lç Dedic ** 8v. Nere nahi hutsez, nere atseginak hartzeagatik [...] bidatu naizela. Dh 188.
    azpisarrera-32
    NAHIZKO; NAHIEZKO.
    azpisarrerakoSense-32.1
    a) (Urt Gram 54, Dv, H), NAHIEZKO (Lar, H). Voluntario. "De volontiers, nahizkoa" Urt Gram 54. "Facultativo, libre" Lar. "Qui appartient à la volonté" Dv.
    Etzuten kausitzen arth-eskasezko et-oharkabeko hutsik baizen, bakhan osoki nahizkorik deith zitekeienik. Birjin 356. Naizko pekatuba. fB Ic II 240. Geure ustiak ta geure gurarijak, bai asarrezkuak ta bai naizkuak. Ib. 261. Jainkoak egiten ditu hainitz gauza borondate osoki nahizko batez, nahi ditu bertze asko gure libertatetik dohazinak. Jaur 188. Jesus laztu zen bere nahiz, ezik haren sendimenduak nahizkoak dire. DvHtoy 468n. Erdi-nahizko hiltze horren orhoitzapena. Lf ( in Zait Plat XIV (ref. a la muerte de Sócrates)). Bi maitaleen arteko gurari, uisi ta naiezko bategite zoragarria. Onaind ( in Gazt MusIx 150). Badira hautu batzu ere, gero, obratzean, gostatzen baitira eta bizkitartean nahizkoak direnak. Larre ArtzainE 110.
    azpiadiera-1.1
    (Con reduplicación).
    Atsegin iragankorren bilha ibiltzearen ondoan, pairamenen hautu nahi-nahizkoa. Birjin 101.
    azpiadiera-1.2
    (SP, Dv (que citan a O), Gèze). (Tras bere, etc.). "Volontaire, berenahizko" Gèze.
    Bere nahizko gaitzik eztu nehork. "De mal volontaire". O Pr 93. Satan beldur da [...] heen beren nahisko praubeziaren. AR 391. Zenbat barraiadura [othoitz giten zinaudenean], baita gehienean zure nahizkoak. Birjin 262. Norberaren naizko ta borondatezko eskuka, mosuka, oratute. fB Olg 122. Denak ziren menditar bere nahizkoak. Hb Esk 161. Zer enthelegatzen düzü Praubezia bere nahizkoaz? CatS 60. Bere nahizko Pobrezia, garbitasun perfeta, eta obedientzia osoa. CatJauf 94. Denak eskuz-esku beren nahizko erregelamendu baten pean jarririk. Larre ArtzainE 265.
    azpisarrerakoSense-32.2
    b) Deseable. "Désirable, qui est conforme à ce que l'on désire. Nahizko egunak ditugu, nous avons des temps (des jours) à souhait" H.
    Gogoetak iñori ixuritzea naiezkoa zaio gizonari, iñoren usteak jakieta atsegin. Anab Usauri 9.

    nahi

    nahi
    << musu 0 / 0 nahieragile >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper