(gral.; SP, Urt I 12, VP 64r, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Dv, H, Zam Voc)
Ref.:
A;
ElexpBerg. Deseo, voluntad (acto de querer)."Apetencia", "volición" Lar."Voluntad, el acto de querer"Lar, Añ.
"Apetito desordenado, (c.) nai, (V) gurari oker erabagea"Añ.
"Propósito firme, (c.) [...] nai sendo bat"Ib."(Última) voluntad, (c.) azken naia"Ib."Ene nahitik, suivant ma volonté"Dv.
"Fraille juatia bada bere naixa, joan dailla"ElexpBerg.
v. borondate, desio, gurari. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
Penak oro jiten dira Ieinkoaren nahitik. E 239.
Betiko naiaz. Cantabr 15.
Daukagunean naia gurari baga oi gara. "Cuando tenemos lo que queremos".RS 248.
Iradu noa naira. "A lo que deseo".Ib. 83.
Galdu ze egik aldia, ta idoro daik naia. "El deseo".Ib. 336.
Eta bethi konpli bedi zure saindu nahia. EZMan I 36 (v. tbn. con konplitu en Hm 49, Gç 191, Acto 506, Ch III 11, 1, He Gudu 142, Lg II 122 y Mih 109).
Zeren hartzen dugun gogo eta borondate hura ezpaita [...] zinezkoa; [...] nahikundea baita eta ez nahia. 'Es una veleidad y no un querer'.Ax 47 (V 30; v. tbn. 71 (V 47)).
--Jinkoaren maniak eztireia hausten egitez eta erraitez baizik? --Hausten ere dira gogoaz eta nahiaz. Bp I 104.
Bihotzeko bakea ez da edireten gure nahi desordenatuak konpliturik. Ch I 6, 2.
Uste duzu bethi nahiaren arabera izanen tutzula konsolazione spiritualak?Ch III 35, 3.
Sofri itzazü bihoztoiki, zure nahiaren kuntre jiten diren gaizak. Mst III 47, 2.
Oraingo nere nai-gogoak dizula zuri, komunione berak adina atsegin ta gloria. MbOtGai III 394.
Bere burua, gogo ta naiak espirituko indarraz beti ukatzen zituen. CbJust 32.
Dugulaik biotz bat, nai bat ta guzia bat Jangoikoareki. (381)'Un querer'.LE-Ir.
Ukhan nahi zina horrelako izateko. Dh 56 (v. tbn. 266 y 76).
Nahi xoil batez ezdeusetik athera dituena. Ib. 183.
Leku Santuak ekusteko nai andi bat. AA III 402 (v. tbn. 609).
Nai gaistuai ta gurari deungai lekurik emoten ez deutseenak. fBIc II 242.
Harat goateko nahia aitzinetik sentitzen dut. EgunO(inArbIgand 179 (v. tbn. 105 y 181)).
Kofesio ona izanen da bere nahirik gabe ahazten bazako deklaratzea bekatu mortal bat?CatLuz 33.
(cf. infra NAHIZ)Gure nahi eta gutiziek gaituzte bizi huntan dohakabe bilhakatzen. Jaur 117.
Konformatu goiko nahiari. Gy 12.
Deus ez da egiten [...] [Yainkoaren] nahia gabe. HbEgia 2 (v. tbn. 26).
Nere azkeneko nai edo borondatea agertu dizut. ArrGB 32.
Jaungoikuaren naia betetzeko. BvAsL 42 (v. tbn. nahia bete en Lard 460, AB AmaE III, Inza Azalp 139, Enb 180, Bilbao IpuiB 80 y Xa Odol 79, nahiak bete en ArgiDL 81).
Jesusen nahia da ethor zaitezen zeruko loriaz gozatzera!JnnSBi 152 (v. tbn. 43).
Emagun majoritatearen nahia dela lege. HUAurp 83.
( s. XX)Zure barrengo poz-naigabeak, / burrukak, naiak. JaukolBiozk 2.
Arazoak [...] gizartearen begi-aurrean erabilliak izan ditezela: auxe da erri guzien gaurko naia.EAEg 2-3-1937, 1185.
Nai estu batek ozkatzen dio [...] biozpea. SMitxAranz 29.
Bere ikasgorako nai sutsuaz arriturik onela esan zion [...]. EtxdeJJ 17 (v. tbn. 35).
Eriotz ori bere naiaren aurka egin zula. Ib. 169.
Bihotz-ezpainetan sukar bat senditzen dinat. Hire beharra, hire nahia, hire amodioa. JEtchep 64.
Nik lurralde guztietarako gogoa izan det beti [...]. Itsastarrenganako naia ere bai. AnabAprika 7 (v. tbn. 84).
Aurrerapenaren nai edo leia ori da [...] munduan agintzen duena. VillJaink 54.
Nere naia, beroriei serbitzea besterik ez bait-da. BerronKijote 46 (v. tbn. 150).
Gure Mariari bere naia agertu nai omen dio.JAzpiroz 162.
Azkenez euren naia / lortu egin dabe.Ayesta 42.
Nahi hutsa, ondore gabeko nahia, eragin-indarrik gabekoa. MIH 33.
Gure gogoetak eta nahiak aldakorrak izaten dira. Ib. 313.
Bere nahiak betetzeko. MEIG VIII 70.
v. tbn. O Po 18. SP Phil 433. Arg DevB 190. OA 22. Ub 102. Egiat 217. Monho 56. Añ CatAN 40. Dv LEd 9. Bil 89. CatS 75. Legaz 37. Zby RIEV 1909, 108. Elzb Po 214. Elsb Fram 60. Xikito 2. Ill Pill 30. EusJok II 52. Muj PAm 71. Ox 34. Kk Ab I 34. ForuAB 157. ForuAG 257. GMant Goi 55. Otx 100. Laux BBa 128. Alz Txib 86. ABar Goi 51. Etcham 180. Zub 123. Ldi IL 24. EA OlBe 40. Iratz 57. Lf Murtuts 9. Akes Ipiñ 9. Gand Elorri 186. Izeta DirG 91. Erkiag BatB 172. MAtx Gazt 40. Zait Plat 72. BEnb NereA 257. Larz Iru 114. Ardoy SFran 307. Etxabu Kontu 64. Ataño TxanKan 185. Onaind STeresa 36.
azpiadiera-1.1
Orduko aren nai-muiña etzenun bete. OrAitork 114.
Alabearraren aizea [...] gure alde asten bada, gure nai-ontziaren belak beteaz. BerronKijote 166.
azpiadiera-1.2
"Plaisir, atsegiña, gostua, nahia"HtVocGr 403.
azpiadiera-1.3
Consentimiento."Agrado, consentimiento, naia"Lar.
v. nahibai. Jaun Erretoraren nahiareki. Bp I 109.
Seme alabak ez dabee ezkontzako berbia emon biar gurasuen naija bagarik. fBIc III 354.
Ona emen Rebeka; / gure naiarekin / bijoa ezkontzera / Isak onarekin. ItFab 237.
[Buddistetan, emazteek senharraren] nahia behar dute deusen hasteko ere. HbEgia 64.
Noz izango da bada pekatu? Bakarrik borondateak bere naiya edo baiya emoten dabenean. ItzAzald 185 (v. tbn. 188).
azpiadiera-1.3.1
[La Capitana Españakoak] beste tiro bat disparatu zion etsaiari atakatzen zebala peleara [...]. Holandesak naitzat arturik, erantzun zion beste sutunpada batekin. IztC 437.
azpiadiera-1.4
(Buena, mala) voluntad, disposición de ánimo. Egin bear zenituke [lanak] poz eta nai andiarekin. MbIArg I 319.
Begi leunez ta nai onarekin. Ib. 310.
Ark emen nai onez arzen dituen neke-lanak. Ib. 154.
Geroko bere gauzak egiteko asmo ta nai osoan. Ib. 94.
Ta nai oso batekin eman zituan bere odola ta bizia. Ub 130.
Gere borondate edo nai gaiztoa ukatzeko. Gco I 419.
Jainkoak [...] kontu idukiko dauku gure xede ta nahi onaz. Dh 98.
Bijotzeti ta nai onagaz egitia. fBIc II 244 (v. tbn. nahi ona en Mde Pr 105).
Nai txarragaz edo gauza txarrerako egin dabela. Ib. 219.
azpiadiera-1.5
Voluntad (facultad del alma)."Adimenduak baino gure nahiak maizago garabiltza, [...] notre volonté"H.
Nik eman darozkitzut orhoitza, gogoa, nahia, adimendua eta bertze dohain asko. DvLEd 194.
Bainan badu gehiago arima bat, adimenduaz, nahiaz, amodioaz dohatua. Lap 71 (V 36).
Usteak eusten; naiak âl eman. "La voluntad".OrEus 399.
Nahiak egiten gaitu on ala gaixto. Lf(inZaitPlat XXII).
azpiadiera-1.6
(Precedido de part.).v. EGIN-NAHI, bizinahi, gozanahi, ikasnahi, ikusnahi, hil-nahi, ITO-NAHI, jakin-nahi... Cf. las construcciones del tipo -tu nahia 'deseoso de (...)' s.v. nahi izan (2). Batre minik [...] [karzelan] eztuk, lekot ialgi nahia. E 243.
Emozu neurri zure ian-edan nahiari. SPImit I 19, 4.
Elizatia aski haier gaizkirik ez egin nahia?Bp I 95.
Handikeriak, sobera agertü nahiak, plazerak. Bp II 57.
Bena holako gaizen jakin eta ikhertü nahiak, eztü abantallarik batere erakharten. Mst III 58, 2.
Bekaturako bideak utzi naia. MbIArg I 239.
Etzin baño len otoitzak ez esan naia edo gaizki esatea. Ib. 253.
An Jainkoa beti ikusi naia, ta iñoiz ere ez ikusi bear gogorra. CbEg II 206.
Nolako deadar, garrasi ta libratu naiak?MgCC 111.
Arduragabe gastatzea, apaindu naia ta jolas ta atsegiñ txarren gura. AA III 625.
Senti du beleak kantatu nahia. Gy 2.
Faraonen Israeltarrak galdu-naia biziena zan egunetan. Lard 64.
Gurasoai agertu zien neskatx arekin ezkondu-naia. Ib. 140.
Mezutzen dio, Espainiarat itzuli nahia. Laph 106.
Mundu au utzi-naia [...] sartu zitzaion goguan. BvAsL 91.
Hura da Jinkoaren boronthatiaren egin nahia, hari menpetürik osoki egoitia. IpHil 184.
Ona izan naia, gauza aundien egarria. Etxeg(inAgAL 7).
Andiagoa euren emon naia, sakonagoa euren barruko poza. AgKr 49.
Luzitu naia ezta milagro / dagoalarik aiñ gazte. UrruzZer 76.
Bidegabezko aberastu-naia debekatzen digu amargarren aginduak. KIkG 59.
Diputazioak berak Serranorekin itzegin-naia agertu zun Durangon. OrSCruz 33.
Emen dagona ez da besterik / bengatu naia elkarri. TxB I 112.
Ta oroitzen al zera aren konbidatu naia? Txokolate, limonada [...]. LabEEguna 74.
On egin-naia. Munita 32.
Bakarka itz egin naia agertu zion. EtxdeJJ 201.
Ageriko diran egiñak goretsi naia dute, txit arrixkutsua. OrAitork 296.
Maitetasuna, parkatu-naia. ErkiagBatB 199.
Irugarren griña, aurrak izan naia. MAtxGazt 27.
Goiti egin nahia emaiten daitak gizon horren ikusteak berak. LarzIru 64.
Aspaldian banuen / bisitatu-naia. UztNoiz 38.
Baneukan aspaldi ontan / sabeletik ase-naia. Ib. 79.
Kiñuka zerbait esan naia bazuan. NEtxLBB 55.
Bañan nik ere zerbait egin naia neukan. Alkain 95.
Nire ardurie, erritarren berri jakin naia zan. Gerrika 104.
Gorabeharra eta lurrera nahiaren arteko teinkak. MIH 263.
Bake-itxurak gorde nahia bakerik ez zen lekuan. MEIG VII 163.
v. tbn. Egiat 177. Dh 159. fB Ic III 365. Izt C 457. Hb Egia 44. Bil 85. A Ardi 14. AzpPr 81. Ud 98. ArgiDL 123. Enb 71. Ldi IL 61. EA OlBe 17. JAIraz Bizia 17. Mde Pr 229. Anab Poli 126. Basarri 171. Gazt MusIx 156. Zait Plat 33. Xa Odol 294. Berron Kijote 47.
azpiadiera-1.6.1
(Precedido de rad.). Bethierekoak, higuintza emaiten du, alda nahia ekhartzen du. Ax 359 (V 238).
Eta aulkeri onek asaldatzen naunean nere burua zuri-naia datorkit. "Subintrat mihi excusatio".OrAitork 294.
Sal nahiaren izaria beiratuz, gehiago sal lezake. LarzIru 60.
Goza-naiak oñaze-itxasoan sartzen du gizona. NEtxAntz 108.
azpiadiera-1.7
(Precedido de sust.).v. DIRU-NAHI, ITXURA-NAHI. Ian-edanetik, gulatik [...] sortzen da haragiaren plazer nahia eta bekhatua. Ax 410s (V 267).
Alakoa izan zan deabruaz eman zion bekatu naia, ezen egin zuen [...] tokamentu itsusi bat. MgCC 133.
Askatasun-naia. LdiIL 167.
Bere neke-naiak, bere neke-gogoak, au da, erderaz espíritu de sacrificio esaten danak. Ib. 155.
Gorroto-naiak itzaliz. OrEus 209.
Izigarriko xokolet-nahia phiztu omen zion zintzurrean barna. LfMurtuts 10.
Mendeku edo bengantza-naia. OrAitork 291.
Onen gogoan, ostera, alako atzera-biurtze naia erne zan. ErkiagArran 172.
Damu izan ebazan bere arrokeri ta txalo-naiak. BilbaoIpuiB 41.
Dana aundikeria edo aundikeri naia ei zan. SMZirik 105.
Arrokeria ta itxura-naiak alde batera iaurtita. ZaitPlat 99.
[Gure] ondasun-naia, amodio-naia. VillJaink 151.
Mattin, zuretzat eztu atzenik, / guk daukagun biotz-naiak, / mugaz arunzko ta ununzkuak / nola baigeran anaiak. Uzt(inMattin 24).
Beren galbidea, beren artarako kutizi naiean sortu oi zan. BerronKijote 125.
Ez dio maitasunak ernatu zion zorion-nahiari ukorik egingo. MIH 299.
v. tbn. Egiat 249. Jaukol Biozk 106. Laux BBa 38.
azpiadiera-1.7.1
Utzak nekatzera zoroa bere thusto nahiareki. "Avec la convoitise qu'il a d'amasser beaucoup de bien".OPr 584.
(Precedido de subordinada). Zeren plazera iragan den bezain fite, han da [...] urrikia, atsekabea eta egin ezpalu nahia. Ax 387s (V 254).
azpiadiera-1.9
(Con -(z)ko adnom., precedido de participio o, menos frec., de radical).v. IKUSNAHIEKO, JAKIN-NAHI(Z)KO, JOLAS-NAHIKO. Tr. Emplean el suf. -zko los autores septentrionales y -ko los meridionales.
Gozatu nahizko desira handi batekin. Ax 53 (V 34).
[Haserre] borondate gaixtozkoa, mendekuzkoa, ez bekhatuaren erremediatzeko baiña bekhatoreari berari gaitz eman nahizkoa. Ib. 278s (V 186).
Eta hala zahartzeko amurusia da gaixtoena. [...] Zeren hura baita, gogoarena, naturaleza bortxatu nahizkoarena. Ib. 376 (V 248).
Iainkoaganik izan zuenean bizitze debotera ardietsi nahizko grazia. SPPhil XXI.
Ongi ikhasi nahizko desirkundea. ES 197.
Eta gizonen gogara egiñ nahizko gutizia banoak zure baithan badirauela. Ch III 46, 2.
Gure pasionea kontentatu nahizko lehia itsuak. HeGudu 111.
Munduaz estimatua izan nahizko desira mugarrigabe batetik. Ib. 86.
Hartaz yabetu nahizko hirritsan bizi ziren. Lg I 230.
Etzaiteztela eman muga hura yakin nahizko grinan. Lg II 186.
Eta gauza berriak eta ez-oituak aditu naieko asko zituen. Lard 514.
Asisen, asko jantzi santua jantzi naikok itxoroten zion San Franziskoren etorrerari. BvAsL 140.
Inguruetako etxe-santu guzietara juaten ziran gazte mundua utzi-naikuak. Ib. 108s.
Agindu naikoen guda zitalak. AgG 259.
Manestarren ager-naieko biziera latza maite artu zun. OrAitork 138.
v. tbn. Izt C 213. HU Zez 211. JE Bur 66.
azpiadiera-1.9.1
Ordainaren esperanzak eta beretzat nahizko desirak. SPImit I 15, 2.
Ene maithea, on nahizko, / badiat higanik yadan froga franko. "Les marques de ta bienveillance".Gy 245.
Yainko onari dakiola ordurako beste gazte-sail bat agertu-izatea [...] gu baño aurrerago-naiekoa. LdiIL 58.
azpiadiera-1.9.2
(Tras sust. o adj.). Gazte naikoak ziran / izan arren zarrak [ezkon-nairik zeuden emakumiak]. UrruzZer 42.
azpisarrera-1
ELKARREN NAHIAREKIN.
De mutuo acuerdo. Abiaduratik beretik, jarri ziren guziak, elgarren nahiarekin, Birjina Sainduaren arartekotasunaren azpian. MarIl 112.
azpisarrera-2
NAHIA (det.).
A discreción, a placer; tanto (...) como se desee. v. NAHI ADINA. [Aita] datorrenean erosikoguz, / etxe au ta orko mendia. / [...] baita kokoak naia izateko, / kokokotxuak erosi. ZamEEs 1917, 196.
Eztenek eta Kirik naia barreak egiten zituen, besteen estutasunak ikusita. ErkiagArran 55 (v. tbn. 120).
Alakoren baten naia edanaz asetu eta ito daitezan. Ib. 49.
azpisarrera-3
NAHIA HARTU.
"Resolverse a hacer algo, (c.) gogoa, naia artu, asmua artu" Añ.
azpisarrera-4
NAHIA EGIN;
NAHIAK EGIN.
azpisarrerakoSense-4.1
a)
Hacer la voluntad, cumplir la voluntad. "Nausiaren nahiak egitea, exécuter les volontés, les prescriptions du maître" H. Egin behar duzu ene nahia.E 207.
Eriden dut David Iesseren semea, neure gogarako gizona, zeinek eginen baititu ene nahi guziak.LçAct 13, 22 (He, Dv nahi guziak egin; TB borondate guzia egin, Ol gogo guziak bete, Ker asmo guztiak bete; IBe nik nahi guztia egin).
Egiguzu zeruaren / ardiatsteko grazia, / eta bethi konpli bedi / zure saindu nahia.EZEliç 109.
Ez ditut ezagutuko ene zerbitzaritzat ene aitaren nahia eginen dutenak baizik.Lg II 149.
Diru apur batzuei estimazio geiago ematen diezula Jesusen naia egiteari baño. MgCC 233.
Zertarako egin ote zituan Jaunak mundua, ta munduko gauza guztiak? Egin zituan Jaun beraren naia egiteko, bakoitzak bere eran. AA III 338. Bialdu nauenaren naia egitea.Lard 377.
Beti prest Jaunaren naia egiteko, ezagutu bezain aguro deitu zituan beregana sei seme banan banakuak.BvAsL 207.
Erregearen nahia egin othe duzu?ArbIgand 105.
Ama, zure nahiak oro egin zitit oraidrano. IpHil 147.
Emen Jaunaren mendean bizi gera, Beraren naia egin nai gendukeala. AArdi 82.
Miren eta Sabinen naia egitiarren / Asi nintzan abeska onelan, pozarren.Enb 34.
Iñork Yainkoaren naia egin nai badu. IrYKBiz 313.
Ori baiño ezpada [...], pozik egingo dot zure naia. BilbaoIpuiB 197.
v. tbn. Dh 266. It Fab 196. Hb Egia 26. Dv LEd 86. Jnn SBi 43.
azpiadiera-1.1
(Impers.). Guziarekin egin bedi zure nahia.Lg II 257.
Siniste andikoa zera: zure naia egin bedi. Lard 404.
Horrela aitamen nahia egin zitaken osoki, heien sakelaz orobat urrikalduz. JEBur 46.
Goian ta beian / Bere naia egin bedi. Enb 95.
Egin bedi zure naia, / zeruan bezela lurrean ere. IrYKBiz 129.
Bainan egin bedi zure nahia eta ez Nerea. ZerbIxtS 88.
Besteen nahia egin bedi, zeruan bezala lurrean ere. MdeHaurB 17.
v. tbn. Dh 258. HU Aurp 123.
azpiadiera-1.2
(Con aux. tripers.). Aberats bati [...] guztiak naija egiten deutsee. fBIc I 48.
Ardura nausija da, Jesus maitiari naija egitia. fBIc III 325.
azpiadiera-1.3
Hacer, cumplir la propia voluntad.
"Eztut bethi ene nahia egiten ahal, je ne puis pas toujours faire ma volonté" H. "Gaizki helduko zautzu uzten balin baduzu zure haurra bere nahi guzien egitera" Ib. Zure naiak egin dituzu orañdaño; bada orañ nai, ta nai ezdezula nik estutu, ta arraian sartuko zaitut. CbEg II 41.
Hobeki gure nahia egiten dugu bertzena baño. Mih 74.
Bere naia egiteko, bere setarekin irteteko, ta guztian agintari, ta buru izateko griña agintari duanak. AA III 609.
Ezin egingo degu / berdin gure naia. ItFab 118.
Munduko izaite guziez Jainkoak nahi duena egiten du [...]; batzuez nola bertzeez, oroz, guri gordeak dauzkan xedeen arabera, bere nahia egiten du. JesBih 450.
Eta nik, Jauna, ukatu zaitut eginez nere nahia. Iratz 57.
azpisarrerakoSense-4.2
b)"Naiak egin, satisfecho; litm., hacer las querencias (Vc)" A EY III 335. "Naiak-egin, satisfacerse (Vc)" A Apend. Aserratuta egoan / bere buruagaz, / ezebalako naia / egin diruagaz. AzcPB 147.
Bi jaki ugariz naia egin dezaten. AArdi 46.
Nork bere baitarik iakin nairik berariz diardute ta naiak egin (asean eta betean, ots, asebete) arte ez dute askatu nai. ZaitEG 1957 (7-8), 20.
azpiadiera-2.1
"Ogizko nahia egin, satisfacerse al hartarse de pan (Vc)" A EY III 335.
azpisarrera-5
NAHIA EMAN;
NAHIAK EMAN.
Complacer. Ta bein naija emoten bajako gurari txarrari, zeinbat geijago, ainbat naijago. fBIc II 257.
Ta au egiten da, gorputzari naijak emon ezagaz. Ib. 276 (v. tbn. III 275 y II 288).
azpisarrera-6
NAHIAK ERAGIN.
"Naiak eragin, dejar satisfecho a alguien (Vc)" A EY III 335. "Naiak-eragin, satisfacer (V)" A Apend.
azpisarrera-7
NAHIAN.
azpisarrerakoSense-7.1
a)(G-azp ap. Gte Erd 228). (Precedido de part.). Queriendo. v. NAHIEAN. Tr. Al Norte se encuentra en autores suletinos (incluidos Oihenart y Tartas), así como en Duhalde, Zalduby, J. Etchepare, Oxobi y Xalbador (EzinB 90). Al Sur se documenta desde la segunda mitad del s. XIX, con mayor frecuencia entre los guipuzcoanos. Hallamos la forma neian en una ocasión en Arrese Beitia (AmaE 10), sin duda errata.
Lehia handirekila, / haren bila [...] iarri ziren [...] hari gurtu-nahian. OPo 60.
Gizon zaharrari gaude begikhaldiz, haren adiniala heltü nahian. Egiat 190.
[Bainan bertze asko mortifikazione egin ditezke] hala-nola, ikhusi nahian ez behatzea, aditu nahian beharria ez paratzea [...]. Dh 70.
Zamaria orkatzaz mendekatu nahian. ArchFab 151 (tít.).
Bai-ezean edo ez sinistu naian egon gabe. ZabGabon 91.
Ura billatu naian dabill.AlzSTFer 131 (v. tbn. Txib 107).
Egiaren jakin nahian bizi ziren. IpHil 104.
Erriko gauzak zuzendu naian alzabilzate?AgG 168.
Oñatin ezpadago / iñor artu naian, / saldu zazu Araban / bestela Bizkaian. Noe 70 (64 nayian).
Ega egiñ nuan bere oñetara, muñ egiñ naian. UrruzZer 16.
Orri irabazi naian egin / dute makiña bat saio. EusJok 52 (141 nayian).
Lurrari aberastasuna atera naian dabillen baserritarrak. Etxeg( inMujPam 29).
Ezin ezagutu dugu, ontsa jakin-nahian ginelarik. JEBer 40.
Zergatik ari dituk ba beti aztuarazi naian?ABarGoi 70.
Arima bat irabazi nahian saiatzen dira. MdePr 270.
Nere lepotik parre egin naian al abil?EtxdeJJ 12.
Asko pillatu ziran berari zorionak emon naian. SMZirik 109.
Orotan gütük gaizen / jauzazi nahian. CasveSGrazi 106.
Geiago baziran beste munduko berri ikasi naian. BBarand 165.
Mutillen bat edo beste il batzuetarako topau naian. Gerrika 25.
Gaizki esanak zuzentzen edo zuzendu nahian nabilelako aspaldidanik. MEIG VI 137.
v. tbn. Bp I 60. Echag 221. AB AmaE 371. Apaol 111. Bv AsL 69. Iraola 67. Arrantz 104. Lh Yol 42. Enb 107. Basarri 28. Gand Elorri 178. Erkiag BatB 204. NEtx LBB 73. Uzt Noiz 20. Etxabu Kontu 82. Nayian: Bil 32. Xe 283. Ud 37. PE 83. AzpPr 38. JanEd I 108. Tx B 88.
azpiadiera-1.1
Bere etsaiareki nahin baken egin. '
Voulant faire'.Etch 638.
azpiadiera-1.2
(Con subjuntivo). Ala zuk onsa markatu / zeluratko bidia, / nahin zure karitatez [...] batbedera [...] harat dadin abia. (In TtOnsa 183).
Hogeita sei denian banin bost etxeko / ni gal nendin nahian, ene beretxeko. Etch 180.
azpiadiera-1.3
(Con el vb. elidido). Gaia oro igaran zin ertzik eskin, / lehen igarailetarik sekurs nahin. '
Désirant le secours'.Etch 640.
Aulduta jarri gera / alimentu naian. Ub 102.
Onera etorri naiz / andregai bat naian. Ib. 39.
Zazpiak bat nahian / bagaude aspaldi handian. ZbyRIEV 1909, 399.
Jesus amodioz bihotza gaindian, / zein miragarri zen azken afarian! / Guretzat zelarik hiltzerat abian, / gerokotz ere zen gurekin nahian. ZbyRIEV 1908, 209.
Malentxo naian Jose nabarben ibilli bada, ez jakiñean ibilli da. AgG 330.
Eskualdunak Eskualdun nahian bethikotz / bazauzkaten gogoa ta begiak zorrotz!Ox 175.
Bizi-moduan igualdadia / naian alperrik gabiltza. MendaroTx 121.
Zure zorion naixan batu detsut eriotzia!EtxbaIbilt 489.
Sumatuz euskaldunak, ospetsu nahian, / guretik deus ez duen hizkuntza mihian, / sofritzen egoiten naiz [...]. XaOdol 224.
azpiadiera-1.4
Nexkato bat bainuen etxean, / galdu dut hiri beltzean! [...] / Han dabila Jaunak ez nahian / bihotza dauka lohian. Ox 171.
azpisarrerakoSense-7.2
b)A punto de.
Ikusirik sagasti bikañak sagarren kargakin izarditan, ler egin naian [...]. Iraola 58.
azpisarrera-8
NAHIAREKIN(Precedido de posesivo). Voluntariamente. v. infra NAHIZ. Nola iristen da batek bere naiarekin egiten dituan bekatuen barkamena?Ub 154.
azpisarrera-9
NAHIAZ.
v. nahi izan.
azpisarrera-10
NAHIEAN.
azpisarrerakoSense-10.1
a)(Precedido de part.).Queriendo.
v. NAHIAN. Tr. Documentado desde mediados del s. XIX en autores meridionales, principalmente guipuzcoanos.
[Tomo bat] eguzkiarekin munduak artu daben auzia erabaki naiean izkribatua. IztC 469.
Eta semea ezkondu naiean [...] emazte-gai billan bialdu zuela. Lard 28.
Altxatzen da eskapa egin naiean. IllTestim 21.
Santa Kruzekin adiskidetu-naiean onela esan nion. OrSCruz 129.
Erri guzia, Ramuntxo ikusi naiean egongo da, e?AlzRam 83.
Neska zar bi zebiltzan / juan dan jaiean / beren kokotak apaindu eta / gaztetu naiean. MendaroTx 236.
Laisterka datorkien eriotza atzeratu naiean. TAgUzt 147.
A, babua! Ta zure bizia galdu naiean zabiltz?NEtxAntz 114.
Ari zala kantari, triste zeudenak alaitu naiean. Salav 47.
Umetxoak, barriz, zarata uts a zer zan jakin naiean. OnaindSTeresa 92.
Azkenean, berekiko tratua aurrera eraman naiean, osasuna galdu zuan. BAyerbe 159.
v. tbn. Aran SIgn 113. Moc Damu 35. Goñi 58. A Ardi 89. EusJok 117. GMant Goi 19. Muj PAm 71. Jaukol Biozk 68. Ldi IL 49. ABar Goi 59. SMitx Aranz 167. JAIraz Bizia 36. Etxde JJ 89. Txill Let 105. Bilbao IpuiB 257. Gand Elorri 84. Ugalde Iltz 52. Izeta DirG 111. Onaind in Gazt MusIx 155. Vill Jaink 178. Berron Kijote 173. Ataño TxanKan 176.
azpiadiera-1.1
(Precedido de rad.). Idazti xumea egitekoz, oro ezin argitaratuz, asi nintzaizun aukera-naiean. Markiegi( inLdiIL 12).
Eskuak bezain zangoak arin / ditula ager-naiean da. OrEus 167.
azpiadiera-1.2
(Con el vb. elidido). Erdilaririk bada Zortziko-naiean / baten urrena beste dituzu lanean. OrEus 25.
Oro erara daude doatsu naiean. "Beatos esse velle consonant".OrAitork 271.
azpiadiera-1.3
(Precedido de gen.). Zein baño zein danak alkarren leiean, / penitentzi-kera berrien naiean. SMitxAranz 146.
azpisarrerakoSense-10.2
b)A punto de.
Aldats oek amiltzeko zorian daudela zinzilika erori naiean. '
En trance de precipitarse y caer'.IztC 25.
NAHIEZ(Precedido de gen.). Voluntariamente; según la voluntad de, el deseo de; por la voluntad de. v. NAHIZ; cf. NAHIEZ (con valor vbal.) s.v. nahi izan. Ah, zori tristeko jendea, jende zere naiez bekatupe gaiztoan zautzana. MbIArg I 117.
Baña Jainkoak eman ziozkan fabore ta erregalo geiegiaz gaizki bere naiez usatu, ta bea jo zuen. CbEg II 6.
Ni alabaña ez naiz nere naiez sekulan orditu. AA III 370.
Geren naiez sartzen bagera bekaturako bideetan. Ib. 489.
Nere naiez, gaur bertan, emendixe irten bear luke mamiturik [...] dalako orrek. LdiIL 146.
Baztanen bizitua eta bere naiez Lekarotza ehorztera ekarria. IzetaDirG 12.
Rozinanteren anketara erori zan alabearraren naiez. BerronKijote 164.
v. tbn. LE Bail1 226 (bere naies). Laux AB 54.
azpisarrera-17
NAHI-EZ.
v. nahiez.
azpisarrera-18
NAHIEZKO.
v. NAHIZKO.
azpisarrera-19
NAHI IZAN.
v. nahi izan.
azpisarrera-20
NAHIKO (Dv);
NAHIEKO.
azpisarrerakoSense-20.1
a)(Precedido de gen.).Del agrado de, del gusto de.
"Ez da ene nahiko etxe hunen saltzea, il n'est pas de ma volonté [...]. Gauza horiek ez dire zure nahiko, ces choses ne sont pas de votre goût. Hori ez da ene nahiko, cela ne dépend pas de ma volonté" Dv. Eztitut deusetan ere bilhatuko neure nahikoak, eta bethi bertzei lehenkuntza emanen deraiet nere gainean. "Je ne chercherai jamais mes commodités".Birjin 184.
Baña sartuko gera / berriro pozian, / gure naieko egun / oiek etortzian. Bil 30.
Galdetu zion Ordena nola zijuan. Galde oni eman zion oso eranzuera beraren naikua. BvAsL 175.
Edade onetan besteak izaten dituzten txorakeririk gabe, guzien naiekoa zen [Bernardatxo]. Goñi 75.
azpiadiera-1.1
(Con adj.). Bere nai osoko, gogo osoko ta ezaubera errazuazko lagunagaz.fBIc III 356.
Eta nola bai Jainkoaren nai-ederrekoa dan lurrean bere ordeak egiten dituztenai guk zintzo obeditzea [...]. '
Y como es tanto lo que a Dios agrada'.AranSIgn 27.
azpisarrerakoSense-20.2
b)"Naikoa egiteko, como nai dodana" msOch 44. En AxN se explica frankia (Ax 359 (V 238): Nola gizon ezkonduak bethi ere baitu bere emaztea bere eskuko, bereaz frankia eta bertzerenaz eskasia [...]) por naiekoa.
azpisarrera-21
NAHI-MOLDE.
Mundu huntan badugu zoinek gure nahi moldea, uz nazazue gazte naizeno nereari jarraikitzera. "Goût".Birjin 429.
azpisarrera-22
NAHI OSOAREKIN;
NAHI OSOZ.
Voluntariamente; con toda la voluntad. Guzia bere borondate ta nai osorekin. MgCC 249.
Legeari desobeditzea gauza handian eta nahi osoarekin. CatJauf 40.
Bere nai osoarekin amiltzen da on orren ondoren, indar guziarekin eltzen dio. VillJaink 113.
azpisarrera-23
NAHI PUNTATIK BIZI.
Ez luke aski indar [...] bere jaidura guziak betikotz zapaturik [...] behar balu, beti, beti hatsik hartu gabe, bere nahi puntatik bizi, gau eta egun!"Vivre à la point de sa volonté".ArdoySFran 26.
azpisarrera-24
NAHIRA;
NAHIERA.
azpisarrerakoSense-24.1
a)
(Precedido de gen.). (Plegar(se), traer, dejar, estar supeditado... ) a la voluntad de; (estar, actuar...) según la voluntad de, el deseo de, al gusto de, al agrado de. "Bere nahira baizen, sinon selon sa vol[onté]" SP. v. nahitara, nahiara. Tr. Documentado en autores septentrionales desde la primera mitad del s. XVII hasta principios del s. XX, en todos ellos bajo la forma nahira(t). Al Sur se encuentra en Inza, Iraizoz, Etxaide y Villasante, que emplean la forma naiera.
[Arimari] gorputzarekin oraiño iuntatzeko desira / geldi zaio, harik ekhar dadin bere nahira. EZMan I 45.
Ezkontzeko heldu bazaik bihotzera desira, / konpli ezak Elizama sainduaren nahira. Ib. 19.
Izatu gutizia lohirik edo pensamendu desonestik zeure nahira; ian sobera edo gastatu friandizan. Hm 196.
Jainkoaren nahira erremetitzea. Gç 84.
Nahi dut ikhas dezazun gauza guziak ene nahirat uzten [...] errankizunik batere gabe. Ch III 56, 1.
Beldurrez zure nahira gauzak izateak eroraraz zaitzan orguilleriarat. Ib. 30,4.
Haboro konbeni zaizü [...] phenez borogatiak izan ziteien, eziez oro zien nahiala bazüntie. Mst III 30, 4.
Hitzunzikeriei beharriya bere nahirat paratzen dioena, hetan partalier egiten da. Mih 65 (v. tbn. 47).
Jainkoaren nahirat eztagon eta Jainkoak nahi duena on hartzen eztuena [...]. Dh 234.
Semea, erresinazione oso batekin Aitaren nahira zagola. Jaur 361s.
[Zeren] gizon prestua eroria baitago bethi Jainkoaren nahira. DvLab 4 (v. tbn. -(r)en nahirat erori en Lg II 209 y Laph 17).
[Khorpitzak ardüra] arima bere nahiala plegatzen dü. IpHil 53.
Eta jaun ta erregetzat artu ezkeroz [...] ez gera beartuak egongo aren borondate edo naiera egoteko?InzaAzalp 139.
Lübürüsko huntan [...] ekarten dügün aipaldiak behar zükian agertü gure nahiala, diala urte parrasta bat. Const 13.
Yesus bereala yartzen da Yainkoaren naiera. IrYKBiz 425n.
[Beltranek] ikaragarrizko etorria zun eta bere naiera ari ezkero etzan konturatzen denbora aurrera zijoanik. EtxdeAlosT 16.
Itxaropen oro galdurik sekula bere nahira erakarri ahal izanen zuela orain. MdeHaurB 39.
Auzi au gure naiera zuritu dezagunean, Lapurdi aldera [...] joango gaituk. EtxdeJJ 118.
Leun-leun, borondatez aldatu azten zun eta azkenerako bere naiera ekarri. Ib. 69.
Zerbait ikasia den gizonak badaki ezkontza eztela iñoiz eta iñun ezkontideen naiera egon. VillJaink 158.
Zeruko Jaunak bere dei gozoz / otsegin zizutenean, / Aren naiera jarri ziñaten / apaltasun otxanean. Olea 251.
Guk borondate onik ez dugu ordea, / gurekoikeriaz bai bihotza betea, / gure nahirat hesten diogu atea. XaOdol 251.
Euren maizterrak nagusiaren naira autarkia emotera beartu naiizaten zituen etxe Jaubeak izaten ziran. EtxabuKontu 63.
azpiadiera-1.1
(nahietarat). Amak, Erramunen gogoa aiseago bere nahietarat moldatu zuen. JEtchep 60.
azpiadiera-1.2
(nahi guzietarat). Erortzen naiz ene nausi dibinoaren nahi guzietarat. Mih 48 (v. tbn. 98).
azpisarrerakoSense-24.2
b)A placer. "Nahira (BNc), a gusto" A. Kotxian juanera / eta etorrera, / berdiñ bazkaltzera, / guzia naiera. Olea 77.
Jan ere naiera, / mudatu jazkera, / semeei karrera, / lanik ez zartzera. Ib. 218.
azpisarrera-25
NAHIRIK (con valor vbal.).
v. nahi izan.
azpisarrera-26
NAHITA.
v. NAHI ETA; (con valor vbal.) v. nahi izan; v. tbn. nahita.
azpisarrera-27
NAHITAN(Precedido de posesivo). Siguiendo su voluntad. Bere nahitan dea zaharturik ezkontzen dena? [...] Ez othe du oilar zaharrak egiten, saldarik hoberena? In. Ox 204.
azpisarrera-28
NAHITIKAKO(Precedido de posesivo). "Qui vient de la volonté. Zure gaitza ez da ene nahitikakoa, votre mal ne vient pas de ma volonté" Dv.
NAHIZ(Precedido de gen.). Voluntariamente; según la voluntad de, el deseo de. "(G, AN), voluntariamente, deliberadamente" A. v. NAHIEZ; Cf. NAHIZ (con valor vbal.) s.v. nahi izan). Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga. Al Sur lo emplean Zuzaeta, Moguel y fray Bartolomé.
Ezen haur bere nahiz ignoratzen duté. "Volontairement".Lç2 Petr 3, 5 (He berariaz, TB nahi dutelarik).
[Iauna], zure nahiz ere ehotzen du urezko errotak. EZMan II 147.
Zeren libreki, bere nahiz eta borondatez hiltzen. Ax 273 (V 182; v. tbn. 114 (V 76) libreki eta bere nahiz).
Bere nahiz eri denari, nork bilha dezakeio osagarri?OPr 94 (v. tbn. en contexto similar Arb Igand 150).
Artu zituen pena guziak bere naiz, bere borondatez. MgCC 244.
Bere naiz, premina bagarik okasinoe jakinera juatia. fBOlg 181 (v. tbn. Ic II 201).
Jesus laztu zen bere nahiz, ezik haren sendimenduak nahizkoak dire. DvHtoy 468n.
Ausarta tzarra!... Nere nahiz, kanperoak treina huts egin duela!LarzIru 76 (Lek nik naita).
[Gizonak] ez baitira, egiazki, Jainkoaren nahiz beren buruen jabe?ArdoySFran 304.
Aita Sainduaren nahiz Indietako eremu guzia [...] bere gain zuela. Ib. 205.
v. tbn. Harb 161. Bp I 104. Mih 81. CatLan 100. Zuzaeta 85. Hb Egia 101. CatS 87. Elsb Fram 121. HU Aurp 113. CatJauf 17. Etcham 97. Iratz 185.
(Con adj.). Gure nahi propiz, iakiara eta dakusagularik, egiazko argitik aldaraturik. LçDedic ** 8v.
Nere nahi hutsez, nere atseginak hartzeagatik [...] bidatu naizela. Dh 188.
azpisarrera-32
NAHIZKO;
NAHIEZKO.
azpisarrerakoSense-32.1
a)(Urt Gram 54, Dv, H), NAHIEZKO (Lar, H). Voluntario. "De volontiers, nahizkoa" Urt Gram 54. "Facultativo, libre" Lar. "Qui appartient à la volonté" Dv. Etzuten kausitzen arth-eskasezko et-oharkabeko hutsik baizen, bakhan osoki nahizkorik deith zitekeienik. Birjin 356.
Naizko pekatuba. fBIc II 240.
Geure ustiak ta geure gurarijak, bai asarrezkuak ta bai naizkuak. Ib. 261.
Jainkoak egiten ditu hainitz gauza borondate osoki nahizko batez, nahi ditu bertze asko gure libertatetik dohazinak. Jaur 188.
Jesus laztu zen bere nahiz, ezik haren sendimenduak nahizkoak dire. DvHtoy 468n.
Erdi-nahizko hiltze horren orhoitzapena. Lf( inZaitPlat XIV (ref. a la muerte de Sócrates)).
Bi maitaleen arteko gurari, uisi ta naiezko bategite zoragarria. Onaind( inGaztMusIx 150).
Badira hautu batzu ere, gero, obratzean, gostatzen baitira eta bizkitartean nahizkoak direnak. LarreArtzainE 110.
(SP, Dv (que citan a O), Gèze). (Tras bere, etc.). "Volontaire, berenahizko" Gèze. Bere nahizko gaitzik eztu nehork. "De mal volontaire".OPr 93.
Satan beldur da [...] heen beren nahisko praubeziaren. AR 391.
Zenbat barraiadura [othoitz giten zinaudenean], baita gehienean zure nahizkoak. Birjin 262.
Norberaren naizko ta borondatezko eskuka, mosuka, oratute. fBOlg 122.
Denak ziren menditar bere nahizkoak. HbEsk 161.
Zer enthelegatzen düzü Praubezia bere nahizkoaz?CatS 60.
Bere nahizko Pobrezia, garbitasun perfeta, eta obedientzia osoa. CatJauf 94.
Denak eskuz-esku beren nahizko erregelamendu baten pean jarririk. LarreArtzainE 265.
azpisarrerakoSense-32.2
b)Deseable.
"Désirable, qui est conforme à ce que l'on désire. Nahizko egunak ditugu, nous avons des temps (des jours) à souhait" H. Gogoetak iñori ixuritzea naiezkoa zaio gizonari, iñoren usteak jakieta atsegin. AnabUsauri 9.