Tr. La forma propia de la literatura vizcaína es mosu (Moguel, D. Agirre, Erkiaga y B. Enbeita usan además musu ), aunque tbn. la emplean algunos escritores guipuzcoanos como Lardizabal y T. Agirre. Lazarraga emplea musu. Hay muzu en Pouvreau y mozu en Echeita (Jos 359). En DFrec hay 12 ejs. de musu y 2 de muxu.
Onom.: Johan Musu Oz. (1366) Arzam 350.
Martin Musugorri. (1366) Ib. 350.
Martitxo Musu. (Echalecu, c. 1490) CoplEch 63.
sense-1
1.
(V-arr, G, L, B, BN-ciz, Sal; HtVocGr, VP 59r, Lar, Lecl, Hb, VocBN, VocZeg 286, Dv, H, VocB);
mosu (V-ger-gip; Añ(V), Dv(V));
muzu (Lcc);
moso (V-ger);
mozu (Añ, Izt 82r)
Ref.:
A (musu, mosu); Etxba Eib e Iz ArOñ (mosua); Iz To (musuba); Elexp Berg (mosu); Izeta BHizt ; Gte Erd 225s; ZestErret. Labios, parte inferior de la cara de las personas; cara; hocico, morro de animales. "Face" Ht VocGr 358. "Visage" Ib. 437. "Cara" VP 59r. "Semblante, y labios" Lar (s.v. musa). "Hocico, cara, no toda, sino parte, y es la inferior" Ib. (s.v. amusgar). "Morro, hocico", "labio" Añ. "Mosu, cara, rostro. Sin embargo, no se dice mosuko miña, ni musuko muña, sino arpegiko miña (Vc, Gc)" A. Tr. Documentado desde el s. XVI, es más usado en la literatura meridional; su frecuencia crece en el s. XX.
Gezurra dion ire musu anbekotik. "Mienten vuestras tocas debajo de la barba".(Lecumberri, 1551)ReinEusk 43.
Mosu linduan argitzen dira begi eder gorri bi. Acto 342.
Muskerra da musu-okerra. MgPAb 174 (tbn. en VMg XIII).
Aldiz axeriak baitzuen musua / hagitz bertzelako amak moldatua. "Museau".Gy 51.
Valdes bera heldu da, odola musutik. HbEsk 163.
Zigarro bat bethi musuan. HbEgia 29.
Oihal batez musua estaltzen darotate. DvLEd 184.
Begiyak beltxak, musu biribill, / zuri-gorriya larrua. Xe 314.
Larrosatuten etxakon mosu zurbildua. ABAmaE 135.
Zaldiari mosua tapaurik. Ib. 306.
Tximurrik mosua. AzcPB 285.
Nire mosuko bizar erdi-gorri erdi-urdin onei begiretute. ABGuzur 142.
Umetxoaren musu borobill polita. AgG 78.
Musu beltza txuritzera. EusJok 110.
Sigarrue fumeten? Mosuen ulien punterik pe eztakok eta!OrtOroig 18.
"Txokor" ederra daula biztuta mosuan. Enb 164.
Musu polita, arpegi fiña. TxB 121.
Ez dira ez plazan agertuko musua apain apain egin gabe. TPKattalin 186.
Larrosatxo bat eskure eta / kribilinea mosure. Balad 170.
Musu ximela. "Rostro arrugado".LdiBB 94.
Âri ille-motza dakar, beltz-nabarra musu. OrEus 28.
Musua garbi duten baiño lên. "La cara".Ib. 299.
Norbaiti ezpañak musura geitxo inguratu zizkan. JAIrazBizia 35.
Mendekantzak ditu / hamar mila musu. ArtiMaldanB 220.
Mosua kuskurtu. AndAUzta 135.
Jendeari musuan emateko, gaur arratsaldean elkarrekin ibilliko gera. NEtxLBB 201.
Gurpen dagizu, buru eta musu. BerronKijote 28.
Sukaldean sartu zan neskatxa, musu gorri-gorriakin. Baiña oso irripar goxoz agurtu ninduan. JAzpiroz 163.
Arpegi politagaz / alango mosuak, / bardin papar da garri / ta oin airosuak. FEtxeb 159.
v. tbn. Ayerb EEs 1917, 81. Jaukol Biozk 91. Anab Usauri 13. Lek EunD 12. EA OlBe 95. Mde Pr 141. BEnb NereA 207 (195 mosu). Gand Elorri 187. Erkiag BatB 123. Uzt Sas 182.
azpiadiera-1.1
(Pl.)."Hocico como de puerco, muzuak urdean legezkoak"Lcc(la k de muzuak tachada).
"Musu andiak, mofletes"VP 62v.
"Mosuok astinduko deutsudaz, ixillik ezpazagoz (V-ger), le hincharé a usted los labios, si no se calla"A.
Banikeo nik aurraldea / motziturik eskuetan; / ukabilaz musuetan / izorradu ezpanaagi. Lazarraga 1190r.
Aurkez aurke edo neure musu garbijetan [esan]. MgPAb 49.
Bizarrak koipetu ta musuak eztiturik zebiltzala jaaten. VMg 12.
Arnoak hirrisku du musuen ukia. HbEgia 92.
Txiliren mosuetan adurra ikusi. ABeinB 55.
Bere mantal zikiñarekiñ begietako makarrak eta musuetako dindirria kendu zituanean. AgEzale 1897, 187s (DRA traduce "nariz").
Bere arpegi zabalekin eta musu gorri oietan. Iraola 93.
Ik niri mosuak apurtu badagistazana. Otx 146.
azpiadiera-1.2
(Uso adv., tras sust.). Baña bestiak, negar-mosu, "pelegriño, pelegriño, billete galdu" beti esateban. KkAb II 82.
azpiadiera-1.3
(V-gip, G; Aq 153 (G))
Ref.:
A;
EAEL 4;
GteErd 49. Nariz.Cf. Lar (s.v. moco): "Entre otras significaciones del musu una es la de nariz, como en musuak austea". Kirats ustel baten gisa musuetatik sartuko zaio. CbEg II 148.
Nere burua, begiak, aoa, musuak, oñak. Ib. 121.
Estutasunean bota diteke musuetako zapira. AA I 460 (cf. infra MUSU-ZAPI).
Zetarako du baña dirua, musutik ateratzen badaki?AgG 185.
2.(G, AN, L, B; O-SP 230, Deen I 406, Urt III 275, Ht VocGr 332, VP 59r, Lar, Añ (G), Arch VocGr, Hb, H, VocB, Zam Voc (G)), mosu (V; Añ (V), Zam Voc), muzu (SP), mozu,motxu (Mic 5v). Ref.: A (musu, mosu); Etxba Eib (mosua); Holmer ApuntV (mosu); Izeta BHizt.Beso."Osculo, beso en la cara, a diferencia de mun, beso en la mano"A.
Tr. Documentado desde principios del s. XVII tanto al Norte como al Sur. Muchos autores no limitan su significado al de 'beso en la cara'; véanse los ejs. de Haraneder, Cardaberaz, Duvoisin (LEd 3), Elissamburu o Insausti, o, en la expr. musu egin , los de Voltoire, Haramburu y Altuna, o, en musu eman, Pouvreau, Chourio, MarIl, Laphitz, D. Agirre, Barbier y Orixe.
Besarkak, musuak eta bertze desonheski hukitze guztiak. Mat 114.
Zeñak musu batez saldu / baitzuen Nausia. EZNoel 95.
Guziek emanen baitiote bakezko muzua. SPPhil 78.
Izan ote deban aspekto torperik, musurik [...] personaren batekin. OA 160.
[Urrikiak] iuntatzen musu saindu batez arima penitenta bere Jaunarekiñ. "Osculo".Ch III 52, 3 (Mst besarka).
Haren oiñetako zauri sakratuei milla musu eman diotzotzute. HeGudu 115.
Bere animako milla musu ta laztan aren oñ sagraduai eman. CbEg III 326.
Judasen aotik [...] artu zenduan mosu ezainagaitik. AñEL1 94.
Gezurrezko musu batekin. AA I 424.
Mosu aragizkuakaz. JJMgBasEsc 112.
Zure bakezko musua. JesBih 450.
Asko laztan eta mosu eman ziozkan. Lard 61.
Eman zadazu musu bat, nere semea. UrGen 27, 26 (Urt musu, Ker mosu; Ol muin egidazu, Bibl besarka nezazu).
Bere masalltxo bietan musu gozoak eman. ArrGB 113.
Nere amaren musuez. ElzbPAd 18.
Hartu zakon eskua hari musu bat emaiteko. ElsbFram 92.
Mosuak amaituta. AzcPB 205.
Mosu bat emon eutsan bekokian. ABeinB 76 (Ardi 7 musu).
Haurriden musu legunak. Ox 150.
Guri bakezko / mosua emon gurarik. Enb 104.
Musu bat eta gero eriotza!OrMi 55.
Antxe, matailburuan, egotzi zion musu erretzalleak [erretzen zun]. TAgUzt 249.
Eguzkiaren azken mosua. Ib. 8.
Musu bana emaiteko bazoazi gelaz-gela. Iratz 160.
Isabelaren musuak ausartuago eta gosetuago egin zirenean. MdeHaurB 36.
Musu sakon eta maitakor batekin. EtxdeJJ 65.
Nun daude asierako laztan eta musu bero aiek, Joxeba?TxillLet 113.
Arpegian mosu bana emoten eutsela. BilbaoIpuiB 263.
Bazakiela bere "ezaren" musu batean polliki ingurikatzen!ArdoySFran 148.
Besarkada ta mosuz / jan bearrez zuan.Ayesta 43.
Banderaren musuak / badu naiko kalte. Insausti 56.
v. tbn. Ax 418 (V 271). Harb 177. Gç 170. Lg II 258. Mg CC 245 (CO 27 mosu). Gy 137. Zby RIEV 1908, 212. Lap 21 (V 12). Ag AL 154. JE Bur 110. Inza Azalp 33. Barb Sup 64. Jaukol Biozk 92. Etcham 102. Tx B I 174. Ldi BB 30. Ir YKBiz 470. ABar Goi 30. EA OlBe 9. Lf Murtuts 45. Zerb IxtS 57. JAIraz Bizia 35. JEtchep 65. Gand Elorri 114. Izeta DirG 112. Osk Kurl 136 (59 mosu). MAtx Gazt 31. Salav 67. NEtx LBB 83. Xa Odol 99. Etxabu Kontu 81. Ataño TxanKan 148. Mosu: Ezale 1897, 229b. GMant Goi 65. Altuna 49. Laux BBa 54. Erkiag Arran 194.
3.
(G ap. A
; Lar, Dv, H). Punta."Punta, extremo"Lar.
Duvoisin, Harriet y Azkue citan a Iturriaga. Orratz musuarekin. ItDial 23 (Ur punta, Dv moko, Ip mosko).
Ezpata-musua. (Quijote IX). AnabRIEV 1928, 611 (AIr ib. 606, Or RIEV 1929, 9 y Ldi ib. 210 mutur).
Amuaren musua isatsaraño sartzen zieten. AnabDon 48.
sense-4
4."Muserolle"Hb.
azpisarrera-1
AMA-MUSU IZAN.
"Tener la cara de la madre. Zu ama-mosu za eta zure anaia berriz aitta-mosu" Elexp Berg.
azpisarrera-2
MUSU-BEHARRIAK.
"Mosu-belarriak (V-arrig), las facciones; litm., los labios y las orejas" A.
azpisarrera-3
MUSU-BELTZ.
Negro, de cara negra. Aizazu, musu beltz, nor da guzien egillea. EG 1950 (1), 24.
azpisarrera-4
MUSU-BELTZARAN.
Moreno de cara. Goiko kalean bizi zan bata, Arantza musubeltzerana. ErkiagArran 26s.
azpisarrera-5
MUSU-EGILE.
"Basiator, musu emaillea, musu egillea" Urt III 271.
azpisarrera-6
MUSU EGIN(Urt III 275, Lar, Añ (G), H; muzu e. SP; mosu e. Volt 53, Añ (V); motxu e. Mic 5v). Besar. Zure señoriaren eskuei musu egiten du. Volt 279.
Iaunari musu egiten zenerokan oiñetan. Harb 225.
Saltzen baituk musu egiñik / gizonik den hoberena. Gç 84.
Besarkatuz eta musu eginez. Dh 221.
Mosu egiteko ta oratuteko meniuak. fBOlg 68.
Eskuban mosurik egitten itxiko ete zeunstan?Altuna 24.
Ta beren ume-zurtzei / egiñik mosu. Enb 97.
v. tbn. A BGuzur 126. Laux BBa 16.
azpisarrera-7
MUSU-EMAILE.
"Basiator, musu emaillea, musu egillea" Urt III 271.
azpisarrera-8
MUSU EMAN(G-azp, AN-gip, BN-arb; Urt I 209, Ht VocGr 332, VP 59r, Lar, Añ (G), Lecl, VocZeg 285, Dv, H, A; muzu e. SP; mosu emon Añ (V)). Ref.: Gte Erd 133, 226. "Besar [...] en el rostro" Lar y Añ. "Abrazar" VocZeg 285. "Lurrai musu emaitea" H. Cf. MIH 188, donde se critica el uso de expresiones del tipo eskuan musu eman. Neure bihotzaren hondarrean emanen derautazu musu. Harb 199.
Gizonek emaztei pot egitea, musu emaitea, iakiteko ea arno usainik bazutenz. Ax 406 (V 264).
Muzu emanen derauezu haren oin sakratuei. SPPhil 456.
Errespeturekiñ musu ematen diote hekien hezurrei. Ch IV 1, 9 (SP muzuztatu).
Dama edo aur baten gereizeari apa edo musu ematea. CbJust 31.
Judas orduan / bake moduan / dijoa musu ematen. Bast 6.
Ematen zioelarik musu. Lg II 258.
Adiskidea baziña bezala musu ematen didazu. AA I 444.
Lurrari musu eman ondoan. MarIl 74.
Jesusi alderatu zitzaion eta musu eman zion. Lard 443.
Eta berehala hurbildurik Jesusi [...] musu eman zioen. DvMt 26, 49 (He, TB, Ur, Echn, Leon, Or, IBk, IBe musu eman, Ur (V) mosu emon; Lç pot egin, Ip, SalabBN pot eman, Hual bixiko emon, Samper besarka eman, Ol muin egin, Ker laztan bat emon).
Eskuan eman zioten musu. Laph 189.
Ez bakarrik eskuan, biotzean ematen dizue musu. AgSerm 332.
Naiago neuke suge bateri mosurik eman zeuri baño. Altuna 99.
Joxe, musu eman zure arrebatxo on utsari. TPKattalin 196.
Denek musu emaiten diote liburuari. BarbLeg 134.
Mari Aundiri oiñetan musu / emanez. OrEus 336.
Ez al didazu musurik ematen azken-agur onetan. EtxdeJJ 65.
Emanik lehenbizi errautsean musu. ArtiMaldanB 229.
Eguzki ederrari / mosu emoteko. GandElorri 52 (189 musu emon).
Kantauriko Itxasoaren olatuak mosu emoten dautse bere ondartza garbiari. AlzolaAtalak 107.
Joxeri musu ematen dio matrallean. LabSuEm 213.
Lepotik eldu ta musu eman nion. JAzpiroz 63.
Aita-amari mosu emonez. FEtxeb 84.
Hantxetan diot ttanttari musu eman lehen aldikotz.LarreArtzainE 211.
v. tbn. Urt Gen 27, 26. JesBih 431. Gy 222. Arr GB 88. Prop 1876-77, 95. Lap 210 (V 94). Ill Testim 20. Alz Ram 92. Inza Azalp 8. Tx B 138. Ir YKBiz 301. EA OlBe 60. Iratz 118. Lf Murtuts 45. MAtx Gazt 19. NEtx LBB 316. Ardoy SFran 339. Xa Odol 298. MEIG IX 105. Mosu emon: GMant Goi 91.
azpisarrerakoSense-8.1
MUXU EMAN.(Forma con palat. expr.)."Muxu eman, besar (G-to)"IzTo(s.v. musuba).
Ez daukat zeñek muxu emanik. MujRIEV 1907, 208.
Ta iñori baño lenago muxu [damait] / eguzki goiztar alaiak. EAOlBe 24.
Muxu ematen asi zitzaidan / lanetik netorrenean. UztSas 205.
azpisarrerakoSense-8.2
Dar un tiento (al vino). Gaiuazan, Patxo, gaiuazan "gorriari" mosu emotera. BilbaoIpuiB 168.
azpisarrera-9
MUSU-ESTALKI (Lar, Hb).
"Antifaz" Lar.
azpisarrera-10
MUSU ETA MUSU.
azpisarrerakoSense-10.1
a)(Uso adv.).Besando, a besos.
Mozu ta mozu, negar da negar. EchtaJos 342.
Loriatu zen Errege-Jauna, musu eta musu bere haurreri, musu eta musu aspaldi hartan hila zaukan bere andre maiteari. BarbLeg 69.
azpisarrerakoSense-10.2
b)Repetidos besos.
Zure esku xaharreri emanik musu ta musu. Iratz 134.
azpisarrera-11
MUSU-GARBITZE.
v. KATU-MUSU-GARBITZE.
azpisarrera-12
MUSU-GITARRA(mosu- V-ger-arr-oroz-m-gip). Ref.: A y Elexp Berg (mosu-gitarra). "Trompa inglesa, pequeño instrumento de hierro provisto de una lengüeta que se mueve con el dedo al mismo tiempo que, puesto el instrumento entre labios, se le sopla" A. "Erromeixatik etxerakuan mosu-gitarria juaz etortze giñan" Elexp Berg.
azpisarrera-13
MUSU-GORA.
Orgulloso. Con todo mosugorak dira / gizonak emen bere. BBizk 10.
(corregido por el editor sobre musu-)
azpisarrera-14
MUSU-GORRI.
"Su ondoan denak musue gorri, musugorri" Izeta BHizt2. Non da seme potxolo / musugorri ura?E. Mujika(inOnaindMEOE 840).
Mutil koxkor, musu gorri bat. AlzRam 102.
Ta musu-gorri zegoanak marrubi antza artu. AnabUsauri 45.
Bat aundi-musugorria, bestea txikia ta aurpegi-zimela. LdiIL 46.
Goizero dator neska gelgarri / mirabe txairo, musu-gorriya. EAOlBe 111.
Potolo xamarra, ez txiki ez aundi, musugorri. AnabAprika 74.
Musu gorri, begiak ñir-ñir, alako irri malezizko ta maltzur bana egiñaz. AtañoTxanKan 159.
v. tbn. ABar Goi 20.
azpisarrerakoSense-14.1
Sagar musu gorria. Munita 29.
azpisarrerakoSense-14.2
MUXU-GORRI. (Forma con palat. expr.). Arako muxugorri begibeltx ura dek [mutikoa]. LdiIL 16.
Neskatxa muxu-gorri / engañagarriya. (Canc. pop.). SMitxAranz 190.
azpisarrera-15
MUSU-ILUN(mosu- V-gip ap. EI 356). Triste.
azpisarrera-16
MUSU-HIZKETA(G-azp ap. Gte Erd 277). Habla nasal. "Orrek dauka musu izketia (G-azp" Gte Erd 277 (junto a sudur mintzo, sudur soñu, etc., de otras zonas).
azpisarrera-17
MUSU-LAZTANKA.
Besando y abrazando. Bere bularrean estutuz eta musu-laztanka tai gabe ekiñaz. EtxdeJJ 228.
azpisarrera-18
MUSU-LEGUN.
"Musu legun bat (BN-ciz, Sal), una persona de cutis fresco" A.
azpisarrera-19
MUSU-MASAILA (G-nav).
"Musu-masaila gizenak, los carrillos gordos" Iz Als. Aingeru-eskuz igurtziko du / amaren musu-masailla.Zendoia 164.
azpisarrera-20
MUSU-MIN.
Odol-larrosen antzera / zabaltzen dozan mosumin [ezpanak]. "Con furia de besos".LauxAB 48.
azpisarrera-21
MUSU-MINTZ.
"(G-goi-to), morro del cerdo" A.
azpisarrera-22
MUSU-MOTZ. "Sudur zapala, txatoa duena. Sudurmotza. Musumotz arraiua!"ZestErret.
azpisarrera-23
MUSU-MUSIKA(mosu- V-ger). "Trompa inglesa, pequeño instrumento de hierro provisto de una lengüeta que se mueve con el dedo al mismo tiempo que, puesto el instrumento entre labios, se le sopla" A s.v. mosu-gitarra.
azpisarrera-24
MUSU-MUSUETAN.
"Moso-mosuetan esan, decir una cosa en la misma cara" Otx voc.
azpisarrera-25
MUSU-OKERTZE.
Mueca. Otoitz egiten ebanean ez eban kiñurik eta mosu-okertzerik egiten beste zenbaitzuek lez. "Visajes".OrTormes 15.
azpisarrera-26
MUSU-SARI. Gratis.
Bihotzez hitzeman diot [ttipoia], / musu-sari, ta adio. FrantzesB I 15.
azpisarrera-27
MUSU-TRUK (V-gip, G-to, L-ain);
MUSU-TRUKE.
Ref.: A; Elexp Berg. Gratis. "Trabajar sin jornal, a morro libre (pop.)" A. "Ze uste dok pa iri musutruk emungostela lentejak Parisen?" Elexp Berg. Bazkariñoa an egin ginun, / ez, alegia, musutruk (dubarik, kitorik, urritik). OrEus 234.
Eta Jaunaren barkazioa / irabaz hantxe mosu-truk. ArtiMaldanB 216.
Iñork nai al du / lanik egiñ musu truke?Olea 141.
Musu-truke ez du iñork irabazten. (AN-ulz)'Irabazteko lan egin bear'.InzaNaEsZarr 1255.
Gaur egunean iñork nai al du / lanik egiñ musu truke?Olea 141.
Eta ez uste, Santxo, musu-truke nabillenik onako ontan. "A humo de pajas".BerronKijote 118 (probablemente, el traductor no ha entendido correctamente el original).
azpisarrera-28
MUSU-HUTS;
MUSUTUTS(S ap. A EY III 254; Dv A, H; -thuts SP, H, A). (Quedarse, etc.) con las manos vacías, chasqueado. "Musuthuts igorri nau, il m'a renvoyé sans que j'ai rien obtenu, de ce que je demandais. Musuthuts egotu da, il est resté à vide. [...] gauza lizunak egin arazi nahiz darraikona [...] musuthuts utzirik, [...] (He Phil)" H. Sekulakotzat musut-huts gelditu behar duela ikhusteak. Ax 577 (V 370).
Nork ere sinhetsiko baidu haren baitan, eta haiña ez da geldituko musuthuts. HeRom 9, 33 (Lç konfus, TB enganatu, IBk lotsatan, IBe hutsik).
Iru aldiz etxeratzeko eginalak egin; ta bera gor. Azkenaldian musututs ta bakar etxea jo nuenean [...]. AArdi 141.
Noren mendean egon Santa Kruz eta Ernialden musu-uts utzi zun batalloiaren beraren mendean. OrSCruz 45 (v. tbn. QA 67).
azpisarrera-29
MUSU-ZABAL (B ap. A).
De cara ancha; de hocico ancho. Txakur mosu zabala. AzcPB 44.
Eguzki musu zabalak. ErkiagArran 155.
azpisarrerakoSense-29.1
(Forma con palat. expr.)."Muxu-txabal (G-to), de cara ancha"A.
azpisarrera-30
MUSU-ZAPI.
azpisarrerakoSense-30.1
a)(G ap. A; H). "Pañuelo moquero" A. Artu diteke istua musu-zapian. AA I 460.
Txanpon bakar batzuek musuzapian korapillo batekin bilduak bazeuzkan. MujPAm 37.
Musu-zapiarekin agur egitez. AlzRam 59.
Iñarrosi du besoaz musuzapia. TxillLet 113.
Emakumeak, musu-zapia atera ta zintz egin du. NEtxLBB 102.
Musu-zapi bat eraman zuan amak begietara.TxGarmBordaB 15.
azpiadiera-1.1
MUXU-ZAPI. (Forma con palat. expr.). Begia muxu-zapiz estali. MEIG IX 110.