OEH - Bilaketa

218 emaitza hutsik bilaketarentzat

Sarrera buruan (21)


Sarrera osoan (197)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
jaulki.
tradizioa
Tr. Documentado en textos meridionales (sobre todo guipizcoanos) desde mediados del s. XIX. Hallamos la var. jaulki en Lardizabal, A. M. Zabala, Zinkunegi, Orixe, Lizardi, Markiegi, I. Goenaga, T. Agirre, S. Mitxelena, Zaitegi, Gandiaga y Villsante; jalki en Larramendi, Iztueta, Mokoroa, Orixe, Lizardi, Etxaide, Erkiaga, Zaitegi, M. Atxaga, Ibiñagabeitia, Etxaniz y Gaztelu; jalgi en Orixe (Tormes ), Mirande y Zaitegi, y jalkitu en un artículo de EEs. En DFrec hay 6 ejs. de jaulki y 9 de jalki .
sense-1
1. (G-azp-goi-to), jalki (V-gip, G, AN-larr-5vill; Lar, H (s.v. ialgitea)), jalgi (V-ple-arr-oroz-gip, G-azp) Ref.: A (jalki, jalgi, jaulki); A Apend (ialki, jaulki); VocZeg 287; Iz ArOñ (jalgi); Als (jalki), UrrAnz; ZestErret (jalgi, gari).
(Aux. intrans.). Caer el fruto maduro. "Caerse de maduro", "desprenderse de suyo algo, como los granos, fruta, &c." Lar. "Caerse (la fruta de puro madura), por el ímpetu del viento" A. "Desgranarse" Iz Als. "Desgranarse o salirse de su envoltorio los granos de castaña, avellana, etc." Iz UrrAnz. "Alea oso helduta dagoenean, garaiz biltzen ez bada, erortzea. Jeneralian helduta eonda geo euzki berua danian jalgi itea " ZestErret. " Gariya jalkitzen ez eon, inor zain ez dugunean, presaka ibiltzeko arrazoirik ez dagoela adierazten du esapide honek. Eonai lasai, motell, etziok gariya jalkitzen da " Ib. (s.v. gari ).
Onen [gaztañaren] ale gozo eldurik jalkia. Izt C 151. Lurreko ale jalkiak. Or Eus 75. Udazkenean ala jalki oi / da sagar umo-alea. Ib. 224. Eperrek landan dute / jalki dan alea. Ib. 349. Jalki egiten da [sagarra] , erori. Gari-aleak, babarrun-aleak ere alaxe jalkitzen dira galburu edo lekatik. [...] Zu ere amaren sabeletik jalki egin ziñan. MAtx Gazt 19. Gari erdi etzanak / lana zun ematen, / ura etzan maillara / zuzen eramaten, / da an jaulkitzen zana / lurrak zuan jaten. Insausti 83.
azpiadiera-1.1
Gurdi-zolean jartzen izara / ara jalki daiten gari. "Que detenga los granos desprendidos" . Or Eus 332.
azpiadiera-1.2
(Fig.). Desprenderse.
Beren hizkuntzak dituzte latiñetik jalkiak. Lar Carta a Gandara 161. Eta ain zuzen, auxe da Rousseauren dotriñatik berez jaulkitzen dena. Vill Jaink 187. Gertaerari teoriak emango dio bere sostengua. Eta ondorea berez bezala jaulkiko zaigu. Ib. 146. Nun saiatu ta zer ikusia / daukaten bearkizunak / jaso ezkero ortik jaulkitzen / zaizkigun ikaskizunak. Olea 229. Mintzabeharra ere berekin zekarren, ordea, eta ez huts-hutsik besteri jaulkia jasotzekoa. MEIG VI 78.
azpiadiera-1.3
Caer.
An bai euskera jaulkitzen zala / alai zerutik lurrera. Olea 130. Ez pena ta ez erruki, / mataza aundiak jaulki. Insausti 289.
azpiadiera-1.4
Hacer caer los frutos, desgranar.
Andre Lurrak yaulki ditu igaliak. 'Ha desprendido sus frutos' . Ldi BB 126. Galburuek yalki oi ditun ipar gorriaren bildur. Or Mi 88. Garia jalki nai zuten. Or Eus 326. [Buru aiek] bi makillakin jo bear izaten ziran, bat eskuan eta bestearekin garia jaulkitzen zala. Insausti 90.
azpiadiera-1.4.1
(Fig.).
Abo onetsi ortatik / ialki zenun aura / ikasleek aldatu / zuten liburura. "Lo que Tú dejaste caer de tu bendita boca" . Or BM 92 (cf. infra (4)). Paperera jaulki beharko ditugu, letreiatu, tresnaren batean jasoak daudenak ere. MEIG VI 130.
sense-2
2. G-goi-to ap. A (Aux. intrans.). Escapársele algo (hablando); salir (de uno, palabras, dichos, etc.). "Confesarse autor de alguna fechoría, hablar con poca reflexión. Jaulki zaio, ha confesado, se le ha caído (de los labios la confesión de ser él el delincuente). Itzak aisa jaulkiten zaizka orri; isilikako gauzak ezin esan lizaizkake (G-to), a ése le salen las palabras fácilmente" A. " Etzaio itza bereala jaulkiko, se dice de uno que guarda secretos" A Apend.
Jalki zitzaion franzesari zeren bidez zetorren Españara. Izt C 162. Esan zeban, ezik, baldin iñori jalkitzen bazitzaion errendatzeko zantzuaren itzik, berak bere atzaparraz kenduko ziola bizia bertan. Ib. 349. Baña Heliren leia ikusirik guztia jaulki zitzaion, ezer ere estali gabe. Lard 150. Ez da itz lotsagarririk ao gaizto ari jaulkitzen etzitzaionik. Ib. 197. Beren agüelico-ari jalkitako ipui guzietan. Mok 20. Ezer etzitekela jalki baserritarren abotik. Or SCruz 11. Agotik zaio jalkitzen. Or Eus 214. Ez zekioken jalki (atera) esan bearrekoa. Etxde JJ 133. Bildur naiz gertakizun larri batean [...] gezurra ez ote zaidan jaulkiko. Vill Jaink 86. Gazte baten ahotik edo lumatik jalki direlako [iritziak] . MEIG IX 64. Hitza ezpainetarik jaulki baino lehen sumintzen nintzaion. Ib. 96. Beldur naiz, horrenbestez, hemen jaulki dakidakeenak ez ote duen [...] kutsua izango. MEIG VII 173. Mundu osoa zurturik eta harriturik geure ezpain-lumetarik zer jaulkiko badago ere [...]. MEIG IV 100.
azpiadiera-2.1
Salir (de dentro de uno).
Etzitzaion biotzetik jalki (atera) azken agur bat egin bearrik. Etxde JJ 65s. Maitasunik beroenaz igurtzirik jalki zitzaion [musua] . Ib. 66. Kanpoan jalki zaio biotza, eta etxerako beazuna. Ataño TxanKan 126.
azpiadiera-2.2
" Jalki, romper a hablar después de un silencio contenido. Azkenean jalki nintzen " Asp ANaf.
sense-3
3. (G-goi), jalki (G, AN-ulz), jalkitu, jalgi (G-azp). Ref.: A (jaulki, jalki); Iz IzG (maize); ZestErret (jalgi). Desgranar a mano. "Desgranar mazorcas de maíz, alubias, etc." A. " Maize jalki, desgranar el maíz (AN-ulz)" Iz IzG. "Aleak burutik edo lekatik bereiztea" ZestErret . v. burujaulki.
Illar lekak jalkitu. EEs 1912, 220. Agindu bear deustak garau bat baño geiago ez dokala yaulkiko. "No tomar cada vez más de una uva" . Or Tormes 25. Yaulkitako [galburua] . 'Un épi égrené' . Or Mi 7. Arta-jalkitzen aria duzu. Or Eus 92. Arek jalkia zamari batek / ba deramake eiotzera. Ib. 92. Jai-egun da lanera? Alea jalgi ta lastoa baera. EZBB II 7.
azpiadiera-3.1
(Fig.).
Aapaldiak elkarren ondoren / yalki ta. "Desgranaba mis estrofas" . Ldi BB 164. Onelatsu jalki zan bien berriketa. Or Eus 63. Au bere artean eragoion jalkiten, ausnartzen eta mamurtzen Iñese-k. Erkiag Arran 89.
azpiadiera-3.2
" Jalgi [...] echar una planta la simiente por sí sola. Bedar txarrak, sasoiz ezpadie etaratzen, azixa jalgitzen dabe " Elexp Berg.
sense-4
4. (Aux. trans.). Contar, referir. "(G), referir, narrar" A, que cita a Lard 150 (v. ej. supra (2)). "Burutik buru jaulki, referirlo de pe a pa" Bera EEs 1914, 43.
Ospetsuena baño laister jalkiko (narrar) deguna izan zan. J.M. Tolosa EEs 1913, 208. Nork jaulki duan galdetzea. "¿Quién lo ha contado?". Zink Crit 49 (v. tbn. 58). Yalgi neutsozan egundoko ipuiñak. Or Tormes 123. Basaka-bordako atarian onela yaulkitzen zituan Bikendik zekizkianak oro. Or Mi 15. Gaiñerakoa Gerriederrek / uste ezik dezake jalki. Or Eus 81. Nik dakidan pixka yalki dezadan. Ldi IL 56. Zekizkin berriak jaulki zitun agureak egoki ta entzungarri. TAg Uzt 242. Aitonak jaulkitako ipuñetara erne. Ib. 292 (v. tbn. 306). Onuragarririk ezpadizu yalgitzen. Zait Sof 140. Dakizuna obekienik yalki al izango duzu. Ib. 50. Beñola Birjiñari / zabaldu biotza. / Jaulkitzen dionean / erromeri latza, / oi erromesak artan / nabaitzen dun poza! SMitx Aranz 121s. Ene ametsa jalgiko diodanean. Mde Pr 152. Emeki eta zatika, historia guztia jaulki zion. Mde HaurB 69. Emakume aietako batek, auxe jaulki zigun: [...] Vill Jaink 17. Entzutekoak jalki dituzue, alajaiña! NEtx LBB 121. Bazkalondoan, apaizak pulpitotik bezin serio, dana jalkiko ziguken, apaizaren itz, keñu ta guzi. Ataño TxanKan 87. Hemen jaulki digu dakienetik zerbait. MEIG III 148.
azpiadiera-4.1
Decir.
Jalki izan dituzte / berba latz samiñak. Izt Po 73. Errosario deuna egunero jaulkitzeko. EEs 1912, 49. Yalki ditunan itzak. Or Mi 92. Besteirok itz ernerazgarri ok yalki ditu. Ldi IL 23. Nere erditze baten berri yaulki nai dizutet. Ib. 28. Otoitza jalkiz ezpaiñean. Or Eus 248. Suizotarrak, zure txabolaturik, berri pozgarria zure belarrietara yaulkiko. Goen Y 1934, 183. Aizak, Patxi, jaulki zion apaizak, ez ezak utzi [...]. TAg Uzt 88. Eta itz oek jaulki bitartean [...]. Ib. 14 (v. tbn. 140). Nere abendaren aurka yalgi zitun arao garratzez. Zait Sof 133. Entzuizu, Zuri --jalki eutsan aitak. Erkiag Arran 128. Kili gozo ori zelan jaulki ago aulez? Gand Elorri 130. Zer leiteken galdetu? / Erantzuna jaulki? Ib. 80. Alkar maite izatea --jalki dau gonadunak. Erkiag BatB 180. [Sofistek] itzaldi arro, anpatu ta labanak iaulkiten zituzten, entzuleen belarri-gozagarri. Zait Plat 111. Anbiolan Phebuk abestiz ialkiak. Ibiñ Virgil 50. Itz biribillak jaulkiko ditu / gure belarrietara. Olea 140. Iru bertso bikain jaulki zizkion bere lagunari. TxGarm BordaB 138.
v. tbn. Jalki: Gazt MusIx 165. Yaulki: Markiegi in Ldi IL 13.
azpiadiera-4.1.1
Legeak jaulkitzen dituzten nekeak jasan bearko ditu.EAEg 16-2-1937, 1078.
sense-5
5. jalki (Gc, AN-5vill ap. A), jalgi (V-occ-m ap. A). Caer al fondo lo que flota. "Posarse los líquidos" A. "Jalgiten itxiozu kafeari, deja el café hasta que pose" Ib.
sense-6
6. jalgi (V-gip ap. Iz ArOñ). Despegar(se). "Súak jalgi dau, quitar el revoque" Iz ArOñ.
Tximinitik kedarra jalkitzearekin. Or Eus 129.
azpiadiera-6.1
Arrancar, extraer.
Orduko miagizonak burni gordiñ edo latza jalkitzeko aitzkiñ asko gogorrik etzeukatelako, lenbizi burni-beta ikatz-suakiñ bigundu-ta erauzten eta puxkatzen zuten. Lh Yol 6.
azpiadiera-6.2
Despegar (del suelo).
Sartu naiz ontzira [='avión']. Lurreti jalkiaz / --zeru gaiña goibel-- asi gera gora. "Desprendiéndonos". Or Poem 524.
azpiadiera-6.3
Despegarse, alejarse (en una carrera).
Nork beretarra [ontzia] orain baiño orain / ikusi nai jalkitzea. "Se despegase" . Or Eus 397.
sense-7
7. Dejar caer.
Sorgiñ atsoak batzutan beso gorriok zerura yaso, ta besteetan lurrera yalki. 'L'enchanteresse [...] baissait' . Or Mi 80.
azpiadiera-7.1
Echar.
Oregano-aziak / odolari jaulki... / "Ea jaten ditugun / odolkiak aurki". Zendoia 30.
sense-8
8. jalki. (Sust.). Capítulo.
Bigarren yalkia. Ldi UO 49.
azpisarrera-1
JAULKIAN. Desgranando.
Iñaxi ari zan bixiguak garbitzen [...] eta Migel morroia gaztaña-morkotsak jaulkian anega bat kabituko zuan danbolin batera. Zab Gabon 33.
azpisarrera-2
JAULKITZE-ZALE. Aficionado a decir (...).
Oar bederen ez dezula Lizardi gogaiak etorri-ala yaulkitzezale, baizik buruz eio, aztertu [...]. Markiegi ( in Ldi IL 12 ).
azpisarrera-3
JAULKIZ. "Jaulkiz jakin dut, lo he sabido por referencias" Bera EEs 1914, 43.
Etim. Para su posible relación con jalgi, etc., v. FHV 63, n. 7.
jaulki
<< jaso 0 / 0 1 jo >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper