Harremana

    OEH - Bilaketa

    218 emaitza hutsik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (21)


    Sarrera osoan (197)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    ihes.
    tradizioa
    Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. Los autores septentrionales emplean ihes. Al Sur la forma más frecuente es iges. Emplean igas Ochoa de Arin (pról.), Irazusta (43), Iturriaga (tbn. iges ), J.I. Arana, E.M. Azcue (tbn. iges ), en el catecismo de Baztán, SMSerm y GoldSerm (213). Hay ies en Sandailia, Lazarraga, en el catecismo alto-navarro de Añibarro, en Ubillos (88; tbn. iges en 174), Aresti (ihes ), Azurmendi (HitzB 60 ihes ) y Berrondo (además de iges ); igez en EAEg (24-11-1936, 377). Algunos autores vizcaínos emplean iñes (RS 422, Añ EL 2 217, CatLlo 81, Enb 46; cf. ĩestan da en CatR 65); Capanaga emplea inex (70) e inax (128), y se encuentra iñez en RS (243). Hay tbn. algunos ejs. de ihez en autores septentrionales (v., p.ej., Mat 316, Gç 44 (pero 178 ihesi ), SP Phil 117 (+ ihes ), CatLan 15 (19 hiez ) y Gy 38 (+ ihes )). En DFrec hay 91 ejs. de ihes (87 sust. --la mayoría de i. egin -- y 4 adv.) y 13 de iges (10 sust. y 3 adv.); hay tbn. 9 de ihesegin y uno de igesegin.
    sense-1
    1. (V, AN-erro, L, BN, S, R (ĩes) ; SP, Ht VocGr 365, Añ (V), Dv, H (+ ies)), iges (V, G, AN; Añ (V), vEys, Dv (V-m, AN, B), H) , iñes (V-ple-arr-oroz-och, B, R; Añ (V), vEys, Dv (V), H (+ ines)), igas (AN; Dv (V)), igex (V-gip), igez, inex, inax, inez, ihez (H). EI cita tbn. ighes (BN-arb-ad); cf. tbn. ighesi (L-ain, BN-bard) e ighes egin (L-sar, BN-lab). Ref.: A (ies, iñes, igas, iges); EI 66; Gte Erd 162.
    (Sust.). Huida, fuga. "Fuite" Ht VocGr.
    Laskauarroen iesetako <y esataco > lasterra! '¡Cómo corrían huyendo los de Lazcano!'. Sandailia 14. Egizue othoitz, eztadilla zuen ihesa gertha neguan edo larunbatean. Ax 200 (V 134). Egiptorako ihesa. Harb 50. Othoitzerat egiten zuen bere ihesa gizonen maleziak hirriskutan ematen zuenean. Ch III 38, 2 (Mst, Ip laster egin, Ol iges egin). Eliaren ihesa (tít.). Lg I 355. Dabiden igesa (tít.). Lard 197. Igesa, burdinia ta suba. Itz Berb I 205. Bein gaua an pasaz geroz, aren iges gaiztoagatik ez nuke ajolik. Anab Aprika 71. Iopuen igeserako. Ibiñ Virgil 81. San Kristobalko presoen igesa. Ataño TxanKan 240. Alonsok ez eban gitxi sufriduko Teresaren igesa jakitean [...]. Teresak, barriz, berberak diñosku zelako samiña eroian barruan, etxetik alde egin eta komenturatu zanean. Onaind STeresa 36. Ihes-ardatz, ezten kaku eta gezi adarrez tinkatzen delarik. "Ejes de fuga". MEIG IX 119 (en colab. con NEtx).
    v. tbn. Hm 132.
    azpiadiera-1.1
    "Erretena unaren baten zulatuta izan biar dok, urak igesixa jaukak-eta" SM EiTec1 (s.v. erreten).
    azpiadiera-1.2
    Egoarririk, eramapenik eta gibelik asko bear baita, euskeltzaleak txintik atera gabe euskeraren igesari begira egoteko.Ldi IL 68.
    azpiadiera-1.3
    Ihesa hutsik xumeenei. (Tít.). MarIl 28.
    sense-2
    2. (S; Dv, H (+ ies)), iges (Lar, Añ, H), igas. Ref.: Lrq (/ĩhẽś/, ẽ acentuada).
     (Adv.). Huyendo. "Fugitivo, iges dabilena" Lar. "Evadir, evadirse, iges joan" Añ. "En fuite" Lrq. v. ihesi.
    Zer da mira, ardiak otsoari ihes ari badira? O Pr 706. Ihez heldu naiz zureganat / Zeruetako Prinzesa. Gç 143. Justiziak lurrean lekurik arkitzen etzeuala, gogaitu ta iges igo zala zerura. Lar SermAzc 45. Orañ bere obligatuenak ere utzi ta iges joan dira. Cb Eg II 195. Ez da orai ikhusten nausien ihes dabiltzan sehirik baizik. Lg I 286. Demoniüen hiez igortzia, tentazionen apartatzia. CatLan 19. Atráze igés Deábrua. LE JMSB 202. Ain dago ikaragarria, ze, guztiak doaz iges. Añ EL1 34 (EL2 39 dabiltz beraganik igesi). Etsaia heldu zela Frantzian barnera, / ihes joaitia zela gure hoberena. FrantzesB II 9. Justiziaren igas. SMSerm 190. Gaztiguen ihes ethorria da Errumarat. Laph 178. Kondearen iges etorri zitzaioneraño. Arr GB 110. Bertze apostoluak / ganak ziren ihes. Zby RIEV 1908, 212. Maria eta Josef Ejiptarat ihes zoatzalarik Jesüs Haurrarekin. Ip Hil 128. Zetan ninfa maitea, / igas asten zara, / gero bere alkarrenak / izango bagara? Azc PB 295 (Ur PoBasc 197 iges). Oiluak baratzatik oildu edo iges-bialtzeko. Lh Yol 23. Gazteria da lanaren ihes / hirirat etorri! Etcham 188 (119 iges). Oilloek ere, goiz-goizik, amonaren iges, / baratzean ari izanak moko lotsagabez. Or Eus 47. Untzi batean ihes abiatu zen Jonas. Zerb IxtS 66. Gure gaztedi maitagarria / iges dijoa kanpora. Basarri 135. Udarik uda lanari iges, / beti ibilli eroso. BEnb NereA 118. Iru edo lau baserririk onenak kiskaliz, iges joan uan emendik. Ataño TxanKan 38. Ohartzen da suge bipera bat joanki zela ihes. Etchebarne 59. [Astoa] lotzen asi giñanean, etzaigu, ba, iges abitu berriz? JAzpiroz 201.
    v. tbn. Iraultza 122. JesBih 460. MarIl 32. Jaur 407. Gy 23. Hb Esk 217. Dv LEd 105. Elzb Po 216. Elsb Fram 90. HU Zez 15. Ox 72. Zub 89. JE Ber 59. Iratz 134. Lf Murtuts 47. Mde HaurB 46. JEtchep 16. Ardoy SFran 50. EZBB II 42. Larre ArtzainE 280. Iges: LE Ong 24r. It Fab 193. Bv AsL 85. AB AmaE 99. Echta Jos 71. GMant Goi 41. JanEd II 11. Tx B 165. Enb 210. Laux BBa 130. Ldi UO 20. Ir YKBiz 485. JMB ELG 87. Erkiag Arran 178. Zait Plat 116. Gand Elorri 86. Onaind in Gazt MusIx 151. NEtx LBB 281. Alkain 85. FEtxeb 98. MEIG VII 35.
    azpiadiera-2.1
    (Como segundo miembro de comp.).
    Elur aundi-iges zelaietara / etorri dan basurdea. Or Eus 397. Etxa-ihes dabiltzan gau-txoriak maite ditu, komerianteak, timatzaileak. MEIG I 182.
    azpiadiera-2.2
    (Con suf. de comparación).
    Aurpegia etzaigula iduritara etortzen, eta deituago ta igesago esan diteke. Or QA 136.
    sense-3
    3. (Adj.). (Estrella) fugaz.
    Zirrara bat buruan, Teresak ere diona, ziri-izar edo izar iges bat bezala. Or QA 173.
    azpiadiera-3.1
    Nork lekuskez, ikusi, / urte urdin igesak! 'Los tiempos luminosos que fueron'.Ldi BB 88.
    azpiadiera-3.2
    "Lucífugo, argi igesa" Lar.
    azpisarrera-1
    IHESA HARTU. Huir.
    Zer egin bada, estura onetan? Makaldu, larga guztiari ta igesa artu? Mg PAb 204. Igui ematen die infernuko gaizkinai ta artzen dute igesa. Mg CC 223. Igesa artu nai du / etxetik basora. Mg (in VMg 107; v. tbn. igesa artu en el mismo contexto en Zav Fab RIEV 1907, 536).
    azpisarrera-2
    IHESARI EMAN (gral.; SP, Dv; igesari V-gip, G, AN). Ref.: A (ies, iges); Gte Erd 162; Elexp Berg (igesari). Tr. El empleo con aux. trans. es casi general en los autores meridionales (Lardizabal lo emplea tbn. con intrans.; en Arrue sólo encontramos el intrans.). Entre los autores septentrionales, Axular y Oihenart emplean el aux. trans. pero en la mayoría de los ejemplos se emplea con aux. intrans.
    azpisarrerakoSense-2.1
    (Aux. trans.). "Ihesari eman dio, il a pris la fuite" SP. "Huir, echar a correr" A. Cf. eman (I, 4).
    Nehoren peril gabe eta nehor iarraiki gabe emanen diozuela ihesari. Ax 434 (V 282). Eneko, atxeka hi hartzari, nik demadan ihesari. O Pr 139. Ihesari milek ziteian eman, / utziz oro, salbu xoil bizia. Iraultza 18. Igesai eman indar guzies. (311). LE-Ir. Bereala, iñor oartu baño lenago, igesari eman zion. Lard 124. Aen penak ezin eramanik igesari eman diot. Zab Gabon 79. Umiok, ori entzunda, igesari emon eutsoen. Altuna 44. Etzuen gudularik nabaitzen; baizik eta langilen ziztuak eta oiuak igesari eman zutenei. FIr 142. Polik igesari eman zion tximistaka. Anab Poli 115. Gure zerri-amak bere ume-taldea artu ta igesari eman zion. NEtx LBB 187. Igesari eman ziotenean, goikoak urbil xamar izango zizkiteken nunbait. Ataño TxanKan 33. Nire onduan egoanak, bildurtuta, igesari emon eutsan. Gerrika 75.
    v. tbn. Lap 288 (V 131). Arti Ipuin 27. Igesari e.: Txill Let 103. Onaind in Gazt MusIx 153. Erkiag BatB 147. Ibiñ Virgil 50.
    azpisarrerakoSense-2.2
    (Aux. intrans.).
    Harekin diren guziak emanen zaizko ihesari. Lg I 314. Ukho phentze gizenari, / eman zakizko ihesari. Gy 38. Egin-al guzian igesari eman zitzaion. Lard 125. Txalupak jendez beteak zeudelakoan, ziran guziak igesari eman zitzaizkion. Arr May 184. Ihesari eman zen. Elsb Fram 84 (119 ihesari emaiten zuten). Ihesari eman nahi dire, bainan nondik eskapa? Arb Igand 79. Betterra lasterka emaiten da ihesari. Lf Murtuts 10. Bainan bat batean ortzia orroaz hasirik berehala ihesari eman zirela. Ardoy SFran 241.
    v. tbn. MarIl 70. Hb Esk 226. JE Bur 96. Barb Leg 129. Zerb IxtS 56.
    azpisarrera-3
    IHESARI LOTU (BN-lab ap. Gte Erd 162). Huir. "Ihesari lotu zen (BN-lab)" Gte Erd 162. v. IHESARI EMAN.
    Ikhusi dueneko, ziñez dathorrela, / ihesari baitzaio lotzen berehala. Gy 324. Eta hitzartu bezala egiten dute. Zerb Ipuinak 284.
    azpisarrera-4
    IHESEAN. Huyendo.
    Oraintxe zetorrek-eta, sukaldetik igesean, danetan biurriena. Ldi IL 17. Ardi guztiak mendi-alderantz igesean. Bilbao IpuiB 53.
    azpisarrera-5
    IHES EGIN (gral. (V-gip iges, ias); Volt 80, SP (ihez), Mic 7r (inez), Urt I 6, Ht VocGr 304, Lar, Añ (iges (c.), iñes (V)), Gèze 333, Dv, H (+ iges, ies, ihez)), IGESIN (AN-olza). Ref.: Bon-Ond 157; A; Iz ArOñ (ías iñ); Etxba Eib (iges); Elexp Berg; ZestErret.
    (Aux. trans. bipersonal o tripersonal). Huir, escaparse. "Afufar, huir, iges, ihes, iesegin" Lar. "Escapar" Añ. "Alde guztiyak altuo zituan mendi-zulo bat zan, da etzeon egurrak iñoa ihes in bildurrik" ZestErret. "Baserriko lanai ihes iteio" Ib. (s.v. lan). v. IHESI EGIN.
    Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
    Elas, norat ihes naidi, zu neure ama utzirik? E 113. Desiraturen duté hiltzera eta herioak ihes eginen du hetarik. Lç Apoc 9, 6 (TB, Dv, Ip, IBk ihes egin, Ur (V, G) iges egin; He ihesi goan). Zeinzuk ies egin eben, Sirenari eta Silviari itxirik. Lazarraga 1154v. Au esan eta baekidan / ies egin da estaldu. Ib. (B) 1180rb. Autso, Txordon, arz orri ta nik iñes daida. RS 422 (v. tbn. RG A 26 ies dagidan). Orai emen gara, ezta zer iges egin. (Monreal, 1598). ReinEusk2 138. Bekhatutik bethi behar da ihes egin. Ax 400s (V 261). On-goseak gizon bat hilik ihes zegin eliza-barnera eta ezta geroz hantik atera. O Pr 366. Gaitzari ihes egiteko eta honari iarraikiteko. Bp I 138. Aietatik eskapatzea edo iges itea. El 80. Ezkutatu zaka, ta urruti txitez iges egin dio. Lar SermAzc 51. Bere Apostoluak igez egin eben. Oe 155 (85 iges e.). Exenplu hunek irakhatsten daroku ihes egin behar diogula eskergabetasunari. Lg II 173s. Errepublikako lurrak husturik, Espainiarat ihes egin dutela. Iraultza 102. Beste dizipulu enparaduak barriz berari iñes egin eta soldadu gaistoak [...] gogor ta barregarri erabili ebeen. Añ EL2 217 (59 iges). Nola igas egiten da munduarenganik? CatB 78 (CatBurg 41, Cb CatV 58, CatGartz 996, CatBus 35, Itz Azald 185 iges egin, CatLlo 81 iñes egin; CatSal 63 iesi egin, CatR 63 ĩestan da). Agintzen dauzut, Jauna, osoki zuganat bihurtzea eta ihesgitea bekatuko bide guzietarik. CatLuz 38. Bekhatü txipier ere ihes eginen düdala. UskLiB 68. Azienda guziak ihes egin dio. Hb Esk 116. Jerusalendik igesegindakoak sabelak urrez beteak zeuzkatela. Lard 544. Urak iges eiñ baño lenago / presea egitea deritxat obago. AB AmaE 336. Begiak iges egin nai zioten Patxiri aiek ikusi zituanian. Apaol 40. Zeri gehienik ihes egin behar zaio egun hartan? Arb Igand 163. Minutu gutxiz atzetik igaro giñan, eta ala igesegin esi aren barrenetik. Or SCruz 66. Nik soldaruzkari iges egingo nioke. Alz Ram 51. Loak iñes eginda jarten naz itxarrik. Enb 53 (34 loak iges eginda). Igas eiñ ez dezagun / jarririk lazuak. MendaroTx 189. Urtebete gabe ihes egin zuen herbestera. Mde Pr 184. Alperra beti atxaki billa / nundik lanai iges eingo. BEnb NereA 52. Gaur Mandoari iges egin bear zionagu. JAzpiroz 33. Aitzakia bila gabiltza Venezuelan, geure eginbeharrari ihes egiteko. MIH 363. Haurrek iges egin zuten lasterka. MEIG IX 102.
    "Auzokuakin kontuak esaten zan artian esniak iges eiñ detsa" Etxb Eib (s.v. esniak).
    Bigarren etsai iges egin bear dana da mundua. Mg CC 186.
    (ihesik egin, en frases negativas e interrogativas.).
    Ioan nendin enagien ogen gabe ihesik. E 230. Koroa hura erdietsiko zuenak, martir izanen zenak, etzuen ihesik egin behar. Ax 399 (V 260). Umiak, ez igesik egin; gizon ona ta adiskide barri bat da. Mg PAb 93. Nola igexik egiñ emendik atzera? AB AmaE 284. Ez egizu aiñ laster igesik egiñ. Gelditu zaite piska baten. Ag AL 115. Eztautsat [...] igesik egiten utziko. Erkiag Arran 90. Etzuen atzerrira ihesik egin, orduan? Arti Tobera 279.
    v. tbn. Igesik: Zait Sof 52. Bilbao IpuiB 45.
    (ihesa e.).
    Paillardiza higuinari egiokek ihesa, / guztiz ere ez desira lagunaren esposa. EZ Man I 12.
    (Con egin elidido; podría quizá tbn. corresponder en varios casos a ihes izan, q.v. infra).
    Laster, gizonak, Jainkoaren aserretik iges laster. Cb Eg II 114. Ta iges gero laster Aingeru donga alangua ganik. Mg CO 170. Iges enbusterubak ganik, milla juramentu egiñ arren. JJMg BasEsc 249. Erre nai ezpazara aragijaren pensamentu loijetan itxi adiskidetasun ori, iges subagandik, iges pelleburubetatik. Astar II 138. Oroipen txarroi, nigandik iges, / ez mindu nere gogoa. Jaukol Biozk 83. Goikuaren legiari iñok ezin iges... Gerrika 245.
    "Ni azkeneko ihez eginez gero, depuis ma dernière fuite" SP.
    (G-azp; iges e. V-gip). Ref.: Elexp Berg y ZestErret (esne). Desbordarse (la leche) al hervir.
    azpisarrera-6
    IHES ERAGIN (Urt III 155, Lar, Añ). "Ahuyentar, iges eragin" Lar, Añ.
    Ihez eragiten derauku haren konpainiatik. SP Phil 30 (He 29 urhuntzen gare). Sekulako beregandik igeseragin zion. Lar SAgust 6. Zek iges eragiten deutsa len ordu osuetan lo astunian egon zan toki atati? Mg CO 32. Lotsaturik etsaiari iges eragin zion. Gco I 444. Hau aski behar zen bekhatutik niri ihes-eragiteko. Dv LEd 209. I aiz mutil abilla / bakarrik mingañez, / bei zarren ostikuak / eraiteko iñes. Enb 161. Zer da bakardadetik iges-eragiten diguna? Txill Let 22. Eta frailliak esanaz bere errezuak, laga eban bake baketan sinisturik diabruari iges erain zetsala. Etxba Ibilt 465.
    v. tbn. Iges e.: JJMg BasEsc 14. It Fab 188. Lard 40. Itz Azald 117. Zait Sof 74.
    azpisarrerakoSense-6.1
    Ene tristeziak ihez eragiñ arazitzen baitarot gizonen konpaiñietarik.Gç 47.
    azpisarrera-7
    IHES ETA IHES. Huyendo continuamente.
    Ikara dardaragarri batek eraginda iges ta iges asi zen bere burua lurpean gordemiñez. Etxde JJ 158.
    azpisarrera-8
    IHES-IHES (Con reduplicación intensiva).
    Iges iges badoa, igesi Illargia, / iges iges izarrak doaz ezkutetan. AB AmaE 431. Alkafen leian ikusten dodaz / bildur-ikaraz iges-iges. GMant Goi 37.
    azpisarrera-9
    IHESIK (igesik V-gip ap. Etxba Eib). Huyendo. "En huida. Igesik zorreri juan zan Ameriketara" Etxba Eib.
    Portun zelaiaren erdian gelditu zan, ez atzera ta ez aurrera, igesik ioianari begira. Ag AL 115. Eroan zituen arerioak beterritik zear igesik gure lurretatik kanpora. Ib. 13. Onek atzeruzka igesik esaten eban orruaz: Tentaziñua! Tentaziñua! Etxba Ibilt 464. Bata jarraixan eta bestia igesik ebizen bixak gelan jiran. Ib. 464. Biak bera legez igesik ebizenak. Gerrika 175.
    azpisarrera-10
    IHESIK EGIN. Rehuir.
    Etxean [eskolara joaten baziran edo ez baziran] ardura andirik ez ebenen semeak, edonoiz igesik egiten eben. Etxabu Kontu 18.
    azpisarrera-11
    IHES IZAN (Con aux. trans.). Huir, escaparse. "Asimismo se dice igesten dau e iges dau por iges egiten dau e iges egin dau" A. v. IHES EGIN, 2 ihesi.
    Uste dute iges diela betiko Jesusek. Mg CC 227. Igesko dabee zokonduetara kuijak legez. Mg PAb 91. Iges eban bide okerretara ta bera kondenau zan. JJMg BasEsc 6. Orregaitik edozeinbere aragizko pekatutik iges biar badogu bere, ardura andijaguagaz pensamentu edo gurarizkuetatik. Astar II 142. Egin eban kurutze bat eta iges ebeen demonioak. Ur MarIl 43. Ai! baletorke ene seme Praisko, / zeñek antxiña iges eustan begietatik. AB AmaE 378. Iges eben etxetik / iantzita kapelak. Azc PB 85 (Ur PoBasc 157 iges juan). Gogoak iges dau bere barrutik / yoanda bizia. GMant Goi 14. Tamal andija itxirik, iñes / dautsozu ludi oneri. Enb 66. Bestela ezingo da bizi, ez dago bizibiderik, iges bearko du. Munita 21. Euren errota parian bera urak iges dabenian, bada gaizki esanik eta garrasik ugari. Gerrika 282.
    azpisarrerakoSense-11.1
    (Con aux. intrans. bipersonal).
    Emen geio ibil eziñik, / iges zitzaigun zerura. NEtx LBB 291.

    ihes

    ihes
    << 1 iduri 0 / 0 itxura >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper