Harremana

    OEH - Bilaketa

    218 emaitza hutsik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (21)


    Sarrera osoan (197)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    ezinbeste.
    tradizioa
    Tr. Más usado al Norte. Aunque ezinbertzez se documenta ya en Materre, como sustantivo pleno no lo encontramos hasta mediados del s. XVIII. En DFrec hay 44 ejs. de ezinbeste y 3 de ezinbertze.
    sense-1
    1. (V-gip, G, BN, S; VocBN , H), ezinbertze (B, L, BN, R; Dv, H). Ref.: A; Lrq (ezin).
     Necesidad, estado de necesidad; imposibilidad de otra cosa; dificultad, contratiempo, desgracia. "Ezinbertzea denean, dans l'impossibilité de faire autrement; dans une nécesité absolue. Ezinbertze handiz kanpo, ethorriko naiz bihar [...]. Jauna, ikhusatzu ene ezdeustasuna eta ezinbertzea, Seigneur, voyez mon néant et mon impuissance" Dv. "Extrema dificultad (Lander)" DRA . v. behar (I, 1). Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII, su frecuencia aumenta desde mediados del XIX. Al Sur sólo lo hallamos, además de en algún autor moderno, en Lizarraga y Lardizabal.
    Baldiñ zenbeit eziñbertzek obligatzen ez ez badu alhargun egiazkoaren konszienzia enbarrasu [...] handitan sartzera. "Force forcée". He Phil 423 (SP 419 borxazko borxak). Apezak eta nobliak / erresurnatik joan zaiku erdiak; / beren nahi gabeak / eta ezinbertzeak / penetratuiak dira guziak. Iraultza 107. Ezin bestia dügüla / orai ikusten dügü. Xarlem 1058. Elas ala phena handia / eta ezin bestia! Ib. 1315. Ezin bérze edo nezesidade-idúria. LE Urt (ms.) 75r. Eta orai hir' ezin bestia. 'Misère'. Etch 244. Auxe da ezin bertzia, / debalde enplegatzia / izerdiz irabazia! Bordel 59. Bekatariak kastigatzera ezin bestek daramala [Jainkoa] . Lard 19. Eta ezinbertzeak hartaraturik, eskuetara eman zioten Daniel. Dv Dan 14, 29 (Ol y Ker besterik eziñean). Barda amets egin dit / Maitia ikhusirik: / Ikhus eta ezin mintza / Ezta phena handia / Eta ezin bestia? ChantP 62. Bertzen ezin bertzean Errolan azkenik! Elzb Po 202. Jainko Jauna bera heldu zitzaion bere zerbitzari maiteari ezinbertze handi hartan. Jnn SBi 95. Bere ezin-bertzean [...] galdetzen zioten barkhamendu zeruari, lurrari, aingeruei. Ib. 76. Laster bakea ginuke [...]. Bainan ezin-bertzea dugu. HU Zez 30. Nehork ez zuen lan dorperik hunkituko, baitezpadako ezin-bertzean baizik. Ib. 12. Estakurutzat emanen dautzute ezin-bertzean direla. Ib. 27.
    ( s. XX.) Badugu ezin-bertze zinezko bat, uraren eskasa. Prop 1906, 101. Ezinbertze hertsienetan dire [...] haize zirimola gaitz baten ondorioz. Ib. 147. Ikusirik beren ezinbertzen erdian beren buruak ahantzirik zoin gehiagoka nola lotu ziren gure sustengatzeari. StPierre 22. Ba, bainan... ezinbertzea: / Urratu zankon hertzea! Ox 100. Iduri luke beraz Indianoak aise bazterrerat utzi behar litazkeela. Hala dute egiten hemendik Metsikorat doazinek, nun-eta ez duten arras ezinbertzea. Zerb Metsiko 253. Ontasunak [...] yabeak biziaren gora-beheren ezinbertzeak lekuarazten zituenak. Zub 86s. Deliberatu nahi zuten nola iharduk ezinbertzeari. Lf Murtuts 2. Ttipitik baino urrunago danik heldu direla askotan gure ezinbertzeak. Ib. 39 (hablando de enfermedades hereditarias). Bakotxak galde egiten egunean eguneko ogian, bainan bakotxari heldu auzoaren negurri bertsuan egunean eguneko ezinbertzea. SoEg Herr 14-4-1955 (ap. DRA ). Ene beharrak hola dira Zure Graziak ez baitaki aski nolakoak diren ene ezin-bertzeak. Ardoy SFran 118. Ezin jasana zuketen nunbait herriko ezin bertzea. Xa Odol 173 (v. tbn. 168). Maitea otoizten du sendatzale bezala, urrikal dakion bere ezin-bertze hortan. Lf ELit 77. Bere bizitze urrikalgarriaren ezin-besteari bukaera emateko. "Tragedia". Berron Kijote 150. Ezinbertze txarrago batetara pulunpatzeko orde, behar zen jasan, iretsi eta berriz xutitu. Larre ArtzainE 128. Ez, ene ustez, ezinbestean izan ezik, eta hemen ezinbesterik ez zegoela bistan dago. MIH 344.
    sense-2
    2. Enormidad.
    Oi nere Jesus maitea, zure urrikalpenaren ezinbertzeaz zer erran dezaket? Dv LEd 138.
    sense-3
    3. (Adv.). En grado sumo. v. EZIN GEHIAGO.
    Hi bezala nük ni ere / ezin beste amiatürik. "Absolument émerveillé". Casve SGrazi 164.
    azpisarrera-1
    EZINBESTEAN. (G-azp-to; Añ; ezinbertzean B). Ref.: A; Gte Erd 118.
    a) Necesariamente, sin otro remedio, por fuerza. "A más no poder" Añ. "In dezagun ezinbertzean, hagámoslo ya que no podemos hacerlo de otra manera (Lacombe)" DRA. v. BESTERIK EZINEAN; NORA EZEAN. Cf. supra (1) los ejs. de ezinbestean de Elizanburu, Joannateguy e Hiriart-Urruty.
    Tr. Documentado desde comienzos del s. XIX, igualmente al Norte y al Sur, aunque es menos empleado que ezinbestez.
    Ez dio sinisterik ematen onelako gauzari, ezin bestean baizik. AA II 94. Ezpitez ibil ezin bertzean eta arrazoin onez baizen jende lazo [...] aireak darabiltzatenekin. Dh 72s. Atzenean, ezin bestean, erabaki zuten ama on ari bidean lagun-egitea. Lard 159. Loa ere negurriz emanen diaiat eta ezin bertzean. Dv LEd 85. Orduan ezin bestian amenazatu zuan. Bv AsL 63. Ahalaz hil gabe, eta ezinbertzean, alahintxo... ahal dukezun bezala. HU Zez 86. Ezta nahi bezala bürütan joan, ezinbestian, eta denbora eskazez. UNLilia 2. Zimitzak ere ezin bertzean atxikitzen dira etxean. Barb Sup 109. Bixkar hartarik, ezin bertzean, behar bazirezte jautsi. Ox 109. Ordaintzat, batek eskaintzen dauku urez betherikako botoila bat, ezin-bertzean hartarik bederen dezagun edan. JE Ber 26. Bortxaz eta ezin-bestean ematen zizkieten erromarrai [zergak]. Ir YKBiz 391n. Ontaratu zen ezinbestean, baiñan bere asmoak etzitun bete ahal izan. Etxde JJ 161. Etsi-etsia bere bizi berriari lotu zen ezinbertzean. JEtchep 59. Aidera igaro nai ta, / ezin bestean, ur. Gand Elorri 188. Nora ezean eta ezin bestean, ondo dago. Erkiag BatB 121. Begiz jo zun ezkero ederrik ipiñi bait-zun ezin-bestean. Onaind in Gazt MusIx 156. Holako zerbait ezin bertzean egin izan ez duen pertsularirik ez ditaike. Xa Odol 59. Ezinbestean eta nekearen nekez egin behar diren egitekoak. MIH 260.
    b) A más no poder, en grado sumo. v. supra (3) y EZIN GEHIAGOAN.
    Miñauren zamaria eñhez ezin bestin. 'N'en pouvait plus'. Etch 270.
    azpisarrera-2
    EZINBESTE DA, EZINBESTEA DA. Es inevitable, es forzoso.
    Ezinbertzea da guretzat; baitezpada izan behar gare edo Jainkoarenak edo debruarenak. Dh 183. Ezin bertzea duk hiretzat, horietarik bata edo bertze zerbitzaitzea. Ib. 185. Galbiden izatia ezin-beste da. "Necesse est". Ip Mt 18, 7 (Lç nezesario, He mengoa da, TB ezin faltatua da, Dv premia da, Ur premiazkoa da, IBk naitaezkoa).
    azpisarrera-3
    EZINBESTEAREN EZINBESTE (Intens. de ezinbeste).
    Beraz, ezin-bestearen ezin-besteaz, nihau ere aritu naiz asmatzen zer egin behar lizatekeen. Egan 1961, 7. Ezinbestearen ezinbesteak harrerazi dizkigunak [hitzak] . MEIG VII 189. Ez du izan behar ere [harako zubigintza hark] , diodan luzatu gabe, osasungarri eta salbagarri ezinbestearen ezinbestez. MEIG VIII 84.
    azpisarrera-4
    EZINBESTEAZ. A la fuerza, por necesidad.
    Ezpagara joaten (konfesatzera) baizik ezinbertzeas, tiraka (373). LE-Ir.
    azpisarrera-5
    EZINBESTEKO. (-bertzeko Lecl, Dv, H).
    a) Inevitable, necesario; forzoso, no voluntario. "Fatal" Lecl.
    Erremedioaren ezin bertzeko beharra. Jaur 147. Ezin-bertzeko asturugaitz hunetan, norat itzul arren? Dv LEd 208 (Cb Eg II 116 estura onetan). Ezinbesteko itza ta gogo txarrez emana. Or SCruz 116. Aiek maitatzea ezin besteko da. Or Aitork 77.
    v. tbn. Zait Plat 9. Gertatua da eta ezinbestekoa, gertatua denez gero. MIH 292.
    b) Sumo, máximo. v. EZIN GEHIAGOKO.
    Urriki dut bihotzetik eta ezin-bertzeko urriki bat nahi nuke. Dv LEd 94 (Cb Eg II 47 geiago damutzea nai nuke). Orhoit bekizu amodio ezin-bertzeko hura. Ib. 277.
    azpisarrera-6
    EZINBESTERIKAKO. Necesario, forzoso.
    Erremedio gogorrak eta ezinbesterikakoak artzia gauza arrisku aundikoa da beti. Echve Dev (ed. 1885) 207 (ap. DRA ).
    azpisarrera-7
    EZINBESTEZ. (V, S ap. A; Añ, H; -bertzez Lecl, H, VocB). Necesariamente, sin otro remedio, por fuerza. "(Sin) libertad", "(a más no) poder" Añ. Cf. HALABEHARREZ. v. EZINBESTEAN.
    Tr. Más frecuente al Norte (donde se documenta ya en Materre y Axular); entre los meridionales se encuentra en Mendiburu, Moguel, Vicenta Moguel, Arrue y algunos autores del s. XX.
    Zina egin behar dela ezin bertzez, midizina hartzen den bezala. Mat 110. Zeren orduan bortxaz eta ezin bertzez hartaratzen baitira. Ax 214 (V 143). Ezin bertzez, premiaz. Ib. 255 (V 171). Ezin bertzez hutsik egon baitzen. SP Phil XIX. Zina egin behar dela ezin bestez. Bp I 89. Eziñ berzez aditzen badituzte munduko gauzak. Ch III 4, 5. Non ez zaren hortara eziñ bertzez bortxatua. He Gudu 147. Ezin bestez bezala ematen du Jangoikoak betiko kastigua. Mb IArg I 115. Gizon bezala, ezin bertzez bada ere, iharduki behar dute munduarekin. Lg I 212. Libru animarako onak ekusi ere nai ez ezin bestez baño. Mg CC 190. Ezin bestez legez, indarrez ta oniritxiz duaz konfesinora. Mg CO 288. Otsoaren eskintza nora ezean edo ezin bestez egin ziozkanak. VMg 8. Nihork othe du kondatzen / Eziñ bertzez egiña den / Akordu baten gaiñean? Gy 247. Esklaboak ezinbertzez daude beren nausien gathean. Dv LEd 131. Nik ozta eta eziñ bestez ateratzen ditut Eliz Ama Santak agiñtzen dizkidan barauak. Arr May 122. Ziur iakin da bere, kontuz kontuz, ezin bestez da miiña labanegitu barik [esan bear da]. A BeinB 64. Zein nekez eta zein ezin-bertzez utzi duen lana! HU Aurp 123. Onartzen ditugu ezin-bertzez eske dabiltzan errumes gaixoak. HU Zez 34. Ez derabiltzagula --ezin bertzez, maizenik-- aski ardura gure haurrak eskolan. JE Bur 180. Ezin bestez beartua izan ote zan min auek guziak eramatera? Inza Azalp 64. Gorputza artatzen zutelarik ere, ezinbertzez eta hasperenka. Leon Imit I 18, 3 (SP beharrean ere, Ch eziñ berzezko artharik, Mst mengua zienian, Ol y Pi bear zanean). Ezinbertzez galtzen du arima fidela. Etcham 131. Ezin bestez eta indarrez buztartuta ei-dago. Eguzk GizAuz 86. Agian ezin bestez edo beste erremediorik ez nuelako. Vill Jaink 104.
    v. tbn. CrIc 99. Zait Sof 131. Mde Pr 164. Ezinbertzez: Arg DevB 170. Dh 73. Hb Egia 128. Laph 106. Elzb PAd 41. Iratz 23. Mde Po 37. Zerb Azk 55.
    azpisarrera-8
    EZINBESTEZKO. (G-azp ap. Gte Erd 222).
    a) Inevitable, necesario; forzoso, no voluntario.
    Eta azken oreneko penitenzia hark badirudi bortxazkoa, ezin bertzezkoa edo beldurrezkoa dela, eta ez behar bezalakoa, eta ez behar bezain librea eta borondatezkoa. Ax 203 (V 136). Etzuten bere gorputzez eziñ berzezko artharik baizen. Ch I 18, 3. Zeren duzun eziñbertzezko higuintza bat presuna batentzat. He Gudu 108. Ezin-bestezko makurtasuna da sugearena. Mb OtGai I 34. Medizina bat ezinbertzeskoa da juramentua (55). LE-Ir. Ezin bestezko ta esturasunak eraginiko eskintza. VMg 23. Ezin-bertzezko premia jasaiten zuen. Dv Sap 17, 16. Aita Saindua da Eliza guziaren gidari soberano eta ezin bertzezkoa. Arb Erlis 193 (quizá podría interpretarse como 'único'). Eskuara garbia ez diren hitz guziak ahalaz bazterrerat utzi ditutzu, ezin bertzezko bakhar batzu hartuz. In Dih GirLeg pról. Zerura joateko, ezinbestezkoa da bizitzan askotan otoitz egittea. Inza Azalp 124. Ezekielek dio gaztigua orai ezin bertzezkoa dela, bereziki Jerusaleme nausituak diren "Sineste makur paganoen" gatik. Zelaiberri Herr 21-7-1960, 4. Egonaldi bat bederen izan dut bizkitartean, ezinbertzezkoa: ixtripu bat gotorra ukan nuen ondoan motoarekin. Larre ArtzainE 238. Beharrezkoa eta ezinbestezkoa baita behar bezalako galderak egitea. MEIG IV 99.
    b) (Sust.). Fatalidad.
    Gure xedea ezagutzeak ekarri bear digu alaitasuna. Pozgarri izan bear gizonaren ezin-bestezkoa. Txill EG 1957 (7-8), 68. Ta eriotza... gizonak duen ezinbestezko bakarra. Txill Let 93.

    ezinbeste

    ezinbeste
    << 1 ezin 0 / 0 falta >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper