Tr. Usado por los vizcaínos ya desde Refranes y Sentencias ; entre los guipuzcoanos lo encontramos en el s. XVIII en Cardaberaz, creciendo su uso a partir de mediados del s. XIX y especialmente desde principios del XX. En DFrec hay 59 ejs., meridionales.
etimologikoa
Etim. Préstamo románico; cf. cast. yerro.
sense-1
(V, G-azp, AN-gip; Lar, Añ, Dv, H)
Ref.:
A;
EtxbaEib;
GteErd 9, 206. Culpa."Decimos comúnmente kulpia, con todo el sabor teológico de la raíz y sus derivados, cuando se trata de esta acepción"EtxbaEib.
v. hoben. Zuri nazanean [zure graziak] munduan errurik / eztet ez izango neure parerik.Miserere 333.
Lapurrak ta gomonzalleak erru bat. "El ladrón y el acomodador una culpa".RS 496.
Iauna, enea da errua. Cap 20.
Enea da erru guztia. Arz 62.
Zuk ere orretan errua badezu. CbEg III 369s.
Nekezaliak eurak daukee erru ez txikarra. MgPAb 193.
Gurasueen gañian izango da aren erru ta kontuba. JJMgBasEsc 4.
Bere erru baga aztu jakolako. Astar II 221.
Gurasuak ez oi dabee erru gitxi gauza onetan. fBIc III 363.
Beren erru, kontuez eta utsegiteak barkatzea. AranSIgn 110.
Erru bagarik kaiolan nago ni. ABAmaE 316.
Garbitegian euren erruak garbituten. ItzAzald 44.
( s. XX)Zuaitzak eztu errurik izan ta nik bai, erruak eta utsuneak. Ag G 213. Medel betiko galtzen bazan, nork errua (culpa)? A Ardi 124. Berak daukaz erru guztijak. Kk Ab I 15. Zoritxarrez, erru andiz, prantziskotarren Jeneral nagusitzat Anai Elias autu eben; gizon arro ta agertu-zalea zan ori. Belaus Andoni 17. Uste bakotan egin beban be / Astuana zan errua. Enb 167. Diru madarikatubak daukoz erru guztijak. Otx 76. Uste ori artua eztegu gere erru. Ldi IL 60. Onek ezeukan erru andirik; baña sarri jazo oi dan lez, ardien erruak bildotsak ordaindu bear. Eguzk GizAuz 17. Bereiztasunik egingo ez balu bidegabekeri aztun baten errua leporatuko luke [Jaurlaritzak]. EAEg 10-12-1936, 508. Beragarri guziak billatzen saiatu zan ezkontza-nahasleen errua gutxiesteko. Etxde JJ 176. Bere gaiztakeriaren erru osoa. Mde Pr 181. Erru guztiak inglesenak zirela. Arti Ipuin 47. Ez daukozu errurik. Gand Elorri 38. Nola nai duzu izadiak erruduna, erruduna denez, atzemaitea, eta onen ta aren errua neurtzea. Vill Jaink 104. Ezetariko erru bagarik. Erkiag BatB 58. Erru aundirik etzutenak an / gelditu ziran illotzak. Uzt Sas 125. Gure gizonaren errua ez baiño, arako egille zakur arena izango da. Berron Kijote 112. Zuek dituzute erru guziak! Ataño TxanKan 108. Gure errua baldin badegu / aitortu: Ni pekatari. MMant 117. Nonbait ostondu agertu barik / erru duena benetan. Ayesta 89. Gehi dezagun ez dela berez hizkuntza amutsik, horrelako hutsik ageri baldin badu, zorrotz zezaketen adina zorroztu ez dutenena dela soil-soilik errua. MIH 213. v. tbn.
CrIc 29. Añ LoraS 82. Zav Fab RIEV 1907, 96. CatLlo 64. CatBus 40. Ur MarIl 19. Arr GB 91. Azc PB 311. Echta Jos 229. KIkV 100. KIkG 76. Inza Azalp 117. Or Tormes 17. FIr 155. Lab EEguna 92. Lek EunD 40. ABar Goi 28. EA OlBe 80. SMitx Aranz 146. Bilbao IpuiB 168. BEnb NereA 84. Basarri 72. Osk Kurl 42.
azpiadiera-1.1
Pecado, falta; delito. Munduaren lege orretatik sortzen dira erru asko ta arimarentzat kalte andiak. AgSerm 125s.
Baiña zer oben edo errugatikan zerabillen onela Jesus?Ib. 352.
Ogasun itzur-erazleen lege-auste eta erruak zigortu."Delitos y faltas".EAEg 21-1-1937, 859 (tbn. con el sdo. de 'falta' ib. 22-5-1937, 1688).
Erru oneri ezartzen dion nekea."Delito".Ib. 23-5-1937, 1695.
azpisarrera-1
ERRUA BOTA;
ERRUAK BOTA.
Echar la culpa. Zeure otztasunari, nagitasunari, zeure buruari errua bota egiozu ta ez besteri. AñGGero 315.
Ni erretzen banaiz, bota nere pekatuari errua. BvAsL 217.
Ez diot Mireni errua botako. TxillLet 81.
Ez orren arin erruak bota gizajuori.BilbaoIpuiB 77.
Ez bota errua lapiko aberats oparo eder eta handiari. OskKurl 31.
Gure zoritxarrari edo gaizki jokatzeari botatzen diogu errua. VillJaink 77.
Danok alkarri erru botaten. FEtxeb 98.
azpisarrera-2
ERRUA EGIN.
Echar la culpa. Osaba-illobak alkar-artu zuten errua Xalbati egiteko. EtxdeJJ 133.
azpisarrerakoSense-2.1
(Erru egin). Naiz ta erri osoak Usoari erru egin. EtxdeAlosT 64s.
Jolasean edo alkarrekin zebiltzala izaten zittuzten asarre ta liskar guztien erru Usoari egiten zioten. Ib. 25.
azpisarrera-3
ERRUA EGOTZI.
Echar la culpa. Ez bada egotzi errua munduari. AñLoraS 173.
Sugeari errua egotzirik. Lard 4.
Pekatuan hiltzen banaziz nori egotzi nizaioke erru edo kulpa. ArrMay 44.
Gere oi-ezari, gaiaren zallari ta abarreri errua egotzi izan diegunean. LdiIL 91.
Dorronsoroko morroiari egozten zion gertatzen zanaren errua.TAgUzt 162.
Yagole bakoitzak beste yagoleari egozten zion errua. ZaitSof 168.
Etzaiok bati bakarrik egotzi bear errua.EtxdeJJ 114.
Neba txikiak erru guztia berari egotzi eutson. OnaindSTeresa 22.
Gizon bati, urkatzaileari, erru guztia egoztea. MIH 321.
azpisarrera-4
ERRUA EMAN.
Echar la culpa. Danoi atsegin izaten iaku / iñoi errua emotia.BEnbNereA 151.
Denboraren joan-etorri gaiztoari errua ematen nion. BerronKijote 107.
azpisarrerakoSense-4.1
(Erru eman). Onela bada sugegorriari pozoia daukala-ta erru eman eziñ litzaioken bezelaxe. BerronKijote 160.
azpisarrera-5
ERRUA EZARRI.
Echar la culpa. Errua ezarten deutsala aen majestaden probidenziari. Cap 92.
Zeure dongaro egiñen erruba ezarri bestiai konfesinuan. MgCO 177.
Ez dogu besteri zer errurik ezarri.AñGGero 357.
Bada bat austen dabenari, guztien erruba ezarriko jako. fBIc I 20.
Parkatu daideela Bizkaiko Kura Jaun askok bada eurei ezarten deutseet onetan erru andija. JJMgBasEsc VII.
Zeuben pekatuben erruba Jaungoikuari ezartia. Astar II 105.Nori ezarriko deutsat errua?UrMarIl 35.
Martiñi errurik ezarriko zioten bildurrez.AgG 232.
azpisarrera-6
ERRUAGATIK(Tras gen.). Por culpa (de). Neure erruagaiti, neure erruagaiti, neure errua andiagaiti. Bet 12 (tbn. en VJ 15).
Ustel batzuen erruagaitik / Daukuz [gure legeak] Gaztelan gordeak. Enb 62.
azpisarrera-7
ERRU EGIN.
v. ERRUA EGIN.
azpisarrera-8
ERRU EMAN.
v. ERRUA EMAN.
azpisarrera-9
ERRU-GAI.
Bitartekotza orrek agirian ezarri diran erru-gaiak baliatu egingo lituke."Los elementos delictivos".EAEg 20-12-1936, 598.
Lege-ausletzat joko dira, erru-gaia 5.000 laurlekoz goikoa bada."Efectos prohibidos".Ib. 20-12-1936, 597.
azpisarrera-10
ERRU-LAGUN.
Cómplice. Errementaria, suaren jabe eta erru-lagun bihurtzen zaio [burniari]. MEIG IX 118.
(en colab. con NEtx)
azpisarrera-11
ERRU-NEKE.
Penalización. Len jarrita zeuden erru-nekeak (kastiguak) aldatu egin dira arau oetan.(1918). ForuAG 247.
azpisarrera-12
ERRUZ(Tras gen.). Por culpa (de). Meza enzun eztaben bere erruz. Cap 95.
Faltetan bada noberen erruz. Urqz 20.
Biotz guztiaz eskatu Birjiñeari, iñor galdu eztidilla zure erruz ta galbidez. AñEL1 38.
Geure erruz bada, ekarri dogu / Eriotzako unera. ABAmaE 5.
Odol preziotsu au kristau askorentzat alperrik ixurtzeaz gañera, beren erruz infernu gogorragoa izateko bide izango zitzaiela ikustea. ArrMay 130.
Gero, beren erruz okertzen badira, zuk eztezu zer erantzunik izango. AgG 48.
Nere erruz, nere erruz, nere erru aundiz. ArgiDL 38.
Mendiak, adiskide otxana baita ori beti, aspaldian neronen erruz elkar-ikusi-gabeak giñan-arren, berebiziko begitarte ona egin zidan. LdiIL 29.
Eleizearen magalpetik aurrez urrundu dira, ugazaben erruz be ez gitxi. EguzkGizAuz 156.
Nahaspil onen erruz, joera jakin bat nabari zaigu. VillJaink 31.
Bere erruz diru guzia galdu zualarik. NEtxLBB 72.
Gaztetan ikusia / gerra bat etortzen, / langabezian erruz / orixe da sortzen.Ayesta 75.
Bazirala asko sufritzen zutenak lagunaren erruz. BBarand 175.
Ez idazleen erruz. MIH 89.
v. tbn. Cb CatV 88. Oe 134. Mg CO 40. fB Ic I 68. JJMg BasEsc 19. Astar II 90. Ur MarIl 111. Itz Azald 41. KIKV 38. KIkG 24. Inza Azalp 116. Enb 49. Alz Ram 124. Otx 67. Ir YKBiz 219. Zait Sof 189. Etxde AlosT 8. Mde Pr 150. Ugalde Iltz 52. MAtx Gazt 5. Ataño TxanKan 23. Onaind STeresa 95.
azpisarrerakoSense-12.1
(Erruaz). Orrein erruaz emen il dira / ama askoren semeak. Ayesta 110.
azpisarrera-13
ERRUZKO(Tras gen., adnom. de erruz). Nik egin ditut beintzat neure erruzkuak eta neure erruz eztiranak. Gerrika 166.