Harremana

    OEH - Bilaketa

    218 emaitza hutsik bilaketarentzat

    Sarrera buruan (21)


    Sarrera osoan (197)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 ele.
    tradizioa
    Tr. Propio de la tradición septentrional, en la que se documenta desde Leiçarraga; a partir de la segunda mitad del s. XIX se encuentra en prácticamente todos los autores. No hay documentación alto-navarra, pero está bien atestiguado en roncalés (y modernamente en baztanés). En la tradición meridional, fuera de los ejs. tempranos de Mendiburu e Iztueta, se introduce a comienzos del s. XX entre autores de léxico cuidado, en ocasiones con un significado algo distinto del septentrional. En DFrec hay 15 ejs. de ele, 8 de ellos en textos septentrionales.
    sense-1
    1. (AN-araq-5vill-arce, B, L, Ae, BN, Sal, S, R; -lh- SP, Lecl, Arch VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H; Mdg 163). Ref.: A; Mdg 163; Lrq (elhe); EI 296; ContR 518; Satr VocP ; Gte Erd 135, 225 y 262. En EI 296 se precisa que ele es 'solasa' en Vera (AN-5vill); 'parole' (gralmte. frente a hitza 'mot') en Ustaritz (BN-lab), Urcuit (BN-ad), Camou-Cihigue y Mauleón (S); por el contrario, hitza es 'la parole' frente a elhia, elhe ainitz ein en Briscous (BN-ad); y es 'palabra' frente a xardukia 'conversación' en Arrieta (AN-arce). El informante de Bardos (BN-bard) "no distingue bien entre elhea, hitza y mintzaia". Elhe es distinto de mintzaira (en Eskuara mintzaira zaharra duzu) en Larceveau (BN-ciz).
    Discurso, dicho, palabra(s). (No sing.; especialmente frecuente acompañado de ciertos adjs. como alfer, gozo, eder...; v. infra ELE GAIZTO, ELE ON, ELE TXAR, etc.). "Parole" Arch VocGr, Gèze. "Propos, parole. Elhetan sartzea, entrer en propos" Dv. "1. parole articulée, prononcée. Ce terme ne s'emploie que dans cette acception: hitza signifie en même temps parole, terme, mot, exprimé ou écrit. [...]. 2. conversation, discours. [...] Elheak ederrak ditu, ez ordean egintzak" H. "Entre itz y ele existe la misma diferencia que entre parole y mot franceses; worter y worte alemanes; vocabulum y verbum latinos: itz es vocablo, es decir, palabra aisladamente considerada; ele es palabra con relación a otras, como parte del discurso" A DEV s.v. academia. "Ezin erran éliak (R-is)" ContR 518. "Elerik gabe gelditu" Satr VocP. "Elhetik athertu da (BN-lab)" Gte Erd 135 (junto a eleka aritzetik, solastetikan o itz egiten de otras zonas). "Elea iaurri da (S)" Ib. 225 s.v. murmuratzen. "Elhetik obrala (S)" Ib. 262. v. solas.
    Elhe profanoei ihes egiteko. Lç 1 Tim 4, 7 (tít.; en el texto fable profanoak; He elhe ergel, TB elhe profano, Dv elhe xahar; IBe hizpide ergel). Haren izen'alferretan / ez erabil eur'elhetan. O Po 53. Zer dira elhiak, elhe baizik? Mst III 46, 1 (SP hitz, Ch solas, Ip, Leon elhe). Ordian haboro plazer dükezü ixilik egonez, eziez elhe hanitx erranez. Ib. I 24, 6 (SP, Ch sol(h)as luze). Dabiten anaia zaharrenak, entzutean solas hek, erran zion bere haurrideari: zer tutzu elhe horiek? Lg I 277. Elhe güzier gor. Egiat 237. Hori da egia handia, gizonen elheek mudaturen ez dutena. Dv LEd 154 (Cb Eg II 83 esanak). Iñazioren kontrako elhek Toleda jo zuten, urrunago eta handiago. Laph 83. Izan gitiala xaii eta kasto pensamentu, ele eta obretan. CatR 47. (CatAe 46, CatSal 47 itz) Lehen egunetan elhe guti zuen. Prop 1880b, 21 (Dv traduce "il parlait peu"). Elhe onak hitz murritzez / Ez du gozo hanbatik. Zby RIEV 1908, 757. Jainkoaz otoi, zertako hoinbertze ele? HU Aurp 209.
    ( s. XX.) Ele alferrak utzirik. Ib. 58. Haren ahotik ardurena entzuten ginuen eletarik bat baitzen hauxe: "Zer nahi gerta, jende onik ere ikusten dugu han hemenka zokoetan". Ib. 105. Halako elhe arraiak egiten zituen [...]. JE Bur 137s. Entzun dut geroztik ele frango alde hartako jendeaz. StPierre 22. Haritxabaleten azken erri eletarik hau ere: [...]. Const 43. Ele ederreri ez fida. Etcham 65. Ele goxoz naigabea arintzen zion. Or Mi 69. Itsusi aurpegiz, elez eder. Ldi IL 23. Jakoberen azken elheak. Zerb IxtS 30. Eleak ederrago lanak baino. (B, Sal). A EY III 192. Asko elheren buruan, deliberatu zuten [...]. Lf Murtuts 33. Ene eleetan ediren dunan zihurtasun hori neronek baneduka! Mde HaurB 93. Dena elhe goxo ariko zauzkik nahiz eta hi kontsolatu. JEtchep 99. Elhe alferrik gabe dio, garbi garbia. Ardoy SFran 141. Xoria ezagun da lumatik, idia adarretik, gizona eletik. EZBB II 134. Kasik haztoratuak ginela gu, orduko haurrak, hainbeste ele onen pean. Larre ArtzainE 64.
    v. tbn. Harb 224. SP Imit III 4, 1. AstLas 16. CatLan 50. Jaur 139. Gy 66. Arb Igand 95. Barb Sup 37. Ox 122. Zait Sof 195. Erkiag Arran 63. Izeta DirG 26. Larz Iru 86. Xa Odol 111. Casve SGrazi 104.
    azpiadiera-1.1
    (Empleado en sing.).
    Hartarakotz ez begia heda hautzaz athera, / gutiago beharria kontrarako elhera. EZ Man I 16 (v. tbn. Eliç 102). Bertze indar du elheak aberatsak erranik, bertze datorrenean gaxoaganik. "Le discours". O Pr 494. Elhe ederra, egunaren laburgarri. "Un beau discours". Ib. 576. Tertulianen elhe ederrari gogo emazü: "Izairiaren ama, dio, dela mündia, [...]". Egiat 166. Nork sinhetsiko du ogia jorratzea ez dela axola? Hori alferraren elhea da. Dv Lab 77. Elhe makhur bat ere ezin jasan. Dv LEd 4. Sinhesten dit zure zihauren elhia dela epistola hortan irakurten dena. Ip Hil 228. Ta ementxen bukatu zan mutur beltzaren elea. Anab Usauri 49. Oro harritu zituen elhe horrek. Zerb Gerlan 108. Elherik hoberena laburrena. (B, S). A EY III 192. Gizon gaitz horren ihurzurizko elea. Iratz 176. Ele adiskidetsu baten hotsa. Mde HaurB 85. Maitetasunezkoa da bere elea. Txill Let 136. Ele ederra ez da beti gezurra. EZBB I 91. Guretzat bazuen beti ele on bat. Larre ArtzainE 118.
    azpiadiera-1.2
    (AN-araq, B, L, BN, R, elhe L, BN, Sc ap. A; -lh- Volt 78, SP, Urt, Lar Sup, Dv, H; Lar, Aq 1150, Añ (AN)), ela (Añ (AN)( A)).
    Cuento, fábula, patraña; chisme, hablilla. "Affabulatio, elhearen izpiritua vel morala vel moralitádea" Urt I 375. "Apologus, elhea, umoremolda elhea, elhe umore moldagarria, elhe morala" Ib. II 171. "Fábula" Lar, Añ. "Elhe bat da hori, c'est là un conte" Dv. "Discours vain, paroles en l'air, contes. Horiek oro elheak dira, tout cela n'est que paroles sans fondement. Bai elhe! (locution syncopée), oui, des contes!" H. "Ela, cuento, acontecimiento, fábula" A. v. elezahar.
    Elheak zerozkidaten / nahi sinhetsarazi, / zeñek ezpaitzuten zure / hitzekin zerikhusi. EZ Eliç 231. Ala elheak, ametsak edo gezurrak othe dira hauk? Ax 599 (V 385). Bada exenplo bat, edo elhe bat, elkhar hil nahi zuten batzuen artean gerthatua. Ib. 467 (V 303). Hain erne elhetara, hain logale beilla sainduetara. "Ad fabulas". SP Imit IV 7, 2 (Arbill 197, Ch elhe, Mst elhe-zahar). Arrazoin suerte hau iduritzen zait dela belearen elhea eta funtsik gabeko atso kontua. ES 158. Elhe konturik eta hitz alferrik enplegatu gabe. Ib. 90. Zer deikü elhe honek ikhasten? Arch Fab 103. Entzuizu: zelan da Artoberoren ele (ipuiña) ori? Ag Kr 34. Elhia zabilan, ez hatik aspaldi / eztei egiteko, Pettan zela adi. (1907). DRA . Etzian arauz seküla Haritxabaleten gainen entzün mihi lüziek erabili dütien eletarik zerbait baizik. Const 13. Etxeko elheak etxean. Zerb Prov 336.
    v. tbn. He Gudu 63.
    azpiadiera-1.2.1
    "Elea bere amarekin kontatu dit (B), me ha contado cien mil cosas" A EY III 272.
    azpiadiera-1.3
    Conversación.
    Amoriozko elhe eta ioko hetara. SP Phil 306 (He 307 tratu). Ahalaz ixil erazi gaizki errailia; edo xotilki elhia ützül bestetara. Bp I 103. Zerbait beste elhe edo diskursez aboro gaiski minzatzetik bararazi. AR 447. Etxerat ezin yoan ilhundu artean, / egoten ohi dire zozoen elhean. Hb Esk 117. Huna zer ele ibili zuten berriketariak eta delako xaharrak, Napoleonen Larrungo itzuliaz: [...]. Zerb Azk 36. Berak ere maiz pertsulariak zituen mihian; bainan harek aipatzen ez bazituen, nik ekartzen nuen horietaz elea. Xa Odol 33.
    v. tbn. Etxde JJ 87.
    azpiadiera-1.3.1
    v. 1 eleketa (2).
    Ele (berriketa) ta iruzkin (komentari) ziarduten artean denbora galtzen ari ziran. Etxde JJ 250.
    azpiadiera-1.4
    Forma de hablar.
    Elean hurri aire bat zuelakotz, baziren uste zuketenak ez zela zen bezen buru onekoa. HU Aurp 179. Erdi frantses eta erdi gaskoin; hastean ez deraue nihork irri beizik egiten, delakotz heien elhea nahasia bezain bitxi. Arb Igand 21. Haur elhe haurrentzat. Ox 111. Üskara plañ eta elhía zorotz. Lrq Larraja, RIEV 1931, 235. Badaki gizonari giza-elez hitz egiten. Mde Pr 140. Beti bezala elhea xuhur, behar gabeko zinkurinarik gabe. Ardoy SFran 224.
    azpiadiera-1.5
    Expresión.
    Huna zer zaitan niri gehienik laket Eskuaran. Elheak labur ditu, erne eta bizi. Erran nahi den hura erran, eta bethi aitzina doha. [...] ez du hitz bat hutsik ez alferrik. Arb Igand 12.
    azpiadiera-1.6
    Palabra, habla, facultad de hablar.
    [Eskuarak] amaso emaiten duela oraiko mintzai gazte, burrustan elhea dariotenen artean. JE Bur 175. Elia bekantziari begitartia ülüntüxe zaio. Const 43. Nekez mintzo zen, hurriki zitzaion atheratzen elhea. JE Ber 65. Mutueri elhea eman. Zerb IxtS 85. Erriaren aurrean, gogoa argitu omen zitzaien, elea bizkortzen eta edertzen. Zait Plat 151.
    azpiadiera-1.7
    (Conceder...) la palabra.
    Xemartin Gracy ere Hiribarrenen denborakoa zen: utz dezogun beraz elea. Zerb Azk 76.
    azpiadiera-1.8
    Palabra, vocablo.
    Obeki entelegatzan isartan daud abezedarioko letra bakotxaren ele bat. Mdg 147. Erriak beste ele erdalusaindunez estalita jakinerazi zidan. A Ardi X. Izan ere, irudun ele asko du euskerak: e-ra-man, e-ka-rri [...]. Or Poem 519. Zer izen behar ote luke euskaraz? Laritza? Oro ohartu direlakotz, landare-ele hau bururatu gabe, [...]. Zerb Azk 41.
    azpiadiera-1.9
    Palabra, Verbo (en Teología).
    Bazedin ordu berean / otoitzean / iar belhaurikaturik, / non senti baitzezan sarri, / miragarri! / elhe' aragiturik. O Po 58.
    azpiadiera-1.10
    (Como primer miembro de compuesto).
    Mundu eroaren esankizunei urrtiko peregrino bidariak erri arrotzeko ele-erausiei baño geiago ez begiratzea. Mb IArg I 224. Kirkir ele kemen gitxikoaz. 'Al grillo insustancial'. Izt C 409. Nola arekiñ parrez ta ele-alaika bazkari orduan enbilan ? Lh Yol 25. Gizon atsegiñ eta ele-goxo arkitu nuan. "Iucundum verbis". Or Aitork 108. Irets irriak, ixo elhe-haroak. SoEg Herr 18-4-1957 (ap. DRA ).
    sense-2
    2. (Bera).
    Lengua, idioma. Tr. Acepción puesta en circulación por Arana-Goiri (v. AG 2086) hacia 1902 (v. NeolAG ); tiene bastante aceptación en la primera mitad del siglo XX, pero deja prácticamente de emplearse (salvo en derivados como elebitasun, etc.) en la 2.a mitad. Cf. A DEV s.v. academia: "Ele, por más que algunos se empeñen en sostener lo contrario, no es 'lengua', no es más que 'palabra'"; cf. tbn. supra la pregunta de EI 296.
    Orrexegatik diñot pantzera-gaz France-ren elia. AG 2087. Geure ele matte ta laztantzuba garbitu, eutsi ta zabaldu. Albzur RIEV 1907, 625. Idaztietatik bakarrik gure elea ikasi dutenak. Ayerb EEs 1914, 237. Ikasi daigun erdera, prantzes, / naiz ingelesan elia. (1916). Enb 45. Euzkerea, bere abenda-elia. Kk Ab I 86. Ogei urtetan eundaka izkuntza aztertu, ta irurogei ele ta izkelgi. GMant LEItz 71. Eroki gure elea maite zuena. Zub 17. Eusko ele zarra. Aitzol ( in Laux BBa IV). Euskerari ele landuen artean toki txukun bat yadestea. Ldi IL 128. Euzkoen ele zarraren alde. EAEg 23-4-1936, 1551. Elendar edo gerkarren ele edo berbeta. Arriand (voc. del final). Lenik greko-elez ikasia, gero latiñez mintzalari bikaiña. Or Aitork 93.
    v. tbn. JBDei 1919, 296. Zink Crit 61.
    azpiadiera-2.1
    (Como primer miembro de compuesto).
    Ele-berbizkundeei buruz. Ldi IL 37. Ormaetxeatar Nikola ("Orixe") gure ele-maisuak. Gazt MusIx 8.
    azpisarrera-1
    BAZTERRETAKO ELE, BAZTERRETIKAKO ELE (Usado en plural). (El) qué dirán.
    Adixkideak, lagun gitzatzue, bazterretikako elek lotsatu gabe. HU Zez 52. Bainan, mintzatzeak berak berotua baitzuen, etzezaketen bazterretako elheek izi. JE Bur 104s.
    azpisarrera-2
    BERAKATUX-ELE. v. berakatux.
    azpisarrera-3
    DEUS EZ ELE (Expresión equivalente a 'sin comentarios').
    Zioten: harrabotsa laket zitzaiola. Deus ez ele. HU Aurp 114. Berekin [eskuararekin] gu ere leherra zerez gibelatuak dauzkala. --Deus ez ele. Ib. 203.
    azpisarrera-4
    ELEAK ELE.
    a) Una vez dicho lo dicho (?).
    Eleak ele, bego huntan egungo solasa: balute jaun hoiek xede onaren itzalaren iduripenik [...]. HU Zez 106.
    b) (Con verbos como egon). (Estar...) hablando sin parar (?). v. ELEAK ELETEI.
    Jatsu eta Haltsu biak igualtsu, orduan elheak elhe egon ziren, haatik orai mementoa fina da. Herr 26-2-1959 (ap. DRA).
    azpisarrera-5
    ELEAK ELETEGI. Por más que diga (digan, etc.). v. ELASTURIAK ELASTURITEGI.
    Bainan elheak elhetei, ez da deus segurik. Herr 31-2-1959 (ap. DRA ). Bainan, Haristoy zenaren eleak eletei, ez da nehun deus holakoren frogarik. Lf ELit 110.
    azpisarrera-6
    ELEAK ETA BELEAK (G ap. A; Lar, H). "(Ha) dado mucho que decir, eleak eta beleak banatu ditu" Lar; cf. tbn. "campanada, ruido, murmurio que en un pueblo causa alguna acción, otsa, eleak eta beleak banatu". "Eleak eta beleak banatzen ditu, il porte partout des bruits et des inventions (corbeaux)" H, que cita, por error, a Axular. "Eleak eta beleak banatu (G), dar mucho que hablar, darse mucho a conocer" A (tbn. en EY III 297 FSeg).
    Ara non bereala Israel guzian eleak ta beleak banatu ziran. Lar SermAzc 279. Besteak bidean egongo dira asteko eleak eta beleak irabiatzen. AA II 242.
    azpisarrera-7
    ELE-ALFER. "(B), inoportuno en el hablar" Inza EsZarr 176.
    azpisarrera-8
    ELEAN. Hablando, conversando.
    Ez eban gura be Mañasik iñogaz elean jardun: naikoa zer esan da zer entzun baeukan bere barruan. Ag Kr 204.
    azpisarrera-9
    ELE-ANTZE. Literatura. v. ELE-EDER (b).
    Ele-antzea ta mintza-antzea ikastera. "Litteraturae atque oratoriae". Or Aitork 40.
    azpisarrera-10
    ELE BILDU. Contar (litm. 'reunir') chismes.
    Banka hortan lau andre / beti elhe biltzen / aspaldian asiak / ez dira gelditzen. (1915). LuzKant 59.
    azpisarrera-11
    ELE-DEBEKU. Dificultad para hablar.
    Agortuz bezala kausitzen zela, zertaz mintza ez jakin. Bainan laster iragoiten zitzaion ele-debekua. Lf ELit 304.
    azpisarrera-12
    ELE-EDER (AN-5vill, B). Ref.: A Apend; Inza NaEsZarr 176.
    a) Elocuente, (el) que habla bien.
    Iztuetaren euskera, tankeraz beroa, goria, ele-eder edo elokuentea da. Or EEs 1930, 65. Ele-eder aren [Ortega Gasseten] ondotik itz-egin bearra ez du lan atsegiña. Ldi IL 25. Egiten baititu ele-eder aurren mihiak (Sap 10, 21). Or Aitork 192 (Dv hizdun eder).
    (Como apodo).
    Mikel Eleder. Or Eus 177.
    b) + ELEDER. Literatura; (en plural) letras.
    Musika egiteko ta ele-ederrerako, mintzoa, soinua bear ditu. Or Y 1934, 83. Lonaia aizatzen dute ipuiez ta kantuz, / Euskaldun ele-ederrak urtero berrituz, / agoz ago "omen"ka gerora bialduz. Or Eus 100. Liburu Sainduak irakurten omen, eta kristauen ele ederrak oro begiratuki aztertzen. "Christianas litteras". Or Aitork 186. Aren [Sokrateren] elkar-izketak edonongo ele-ederrean eredurik bikainen gertatu dira. Zait Plat 89. Elizgaiei lotuxegi egona dan gure elederrari. Gazt MusIx 7.
    (Como primer miembro de compuesto). Literario.
    Ele-eder-euskeraren ioskera dala-ta, idazten digu Altube buru-zuriak, berak oi dun sakon eta argi. EG 1956 (1-2), 115. Ele-eder lanetan. NEtx LBB 113.
    c) Retórica.
    Izlarien ele-ederra asmatu zuena izan omen zan [Enpedokel]. Zait Plat 77.
    azpisarrera-13
    ELE EGIN (AN, L, BN, S, R; VocCB ), ELEGIN. Ref.: A Apend; Lh; Lrq (elhegin); EAEL 268. Hablar, conversar. "Elhe in dutan gizon hua, el hombre con quien he hablado (BN-ad)" EAEL 268.
    Deitua zarela pairatzera eta trabaillatzera, ez ordea alferrik egoitera edo elhe eta solhas egitera. SP Imit I 17, 3. Elhe bezala obra, / Jaunak, badüzie egiten. Xarlem 785. Egün lürlanaz elhe egin behar dügü. Ip Dial 43 (It jardun, Ur berba egin, Dv iharduki). Komentuko serorek gutizia erakutsi zuten sainduarekin elhe egiteko. Laph 73. Zer ele egin zezaken hura zen bezalakoak orduko ministro eta heien kideko tzarrekin. HU Aurp 168s. Espainul amiñi bat beitzakien, ele egin zien apezarekin. Const 38. Ikusi zituen soldado guziekin elhe egin. Zerb Gerlan 49.
    v. tbn. Etxde JJ 128.
    azpisarrerakoSense-13.1
    Bainan jaun-alabak burrasoekin, gazte lagunekin eskuaraz ele... beautzue! Lehenago frantsesa jakin gabe murruzka, murtzuka, dakitenen irringarri.HU Aurp 216. Nor nahirekin ele; bakotxari beretik, bainan beti ele ona. Ib. 116. Bainan ardiak nola bil? / Ez hola egonez ixil. / Hixtuz ez jakin, / elherik ezin, / gose min, / zer egin? Ox 92. Etxetiar [dela], dio, eta etxaldeaz guk elhe. JE Ber 31.
    azpisarrerakoSense-13.2
    "'Cancaner', mettre en circulation des bruits diffamants" Lrq.
    azpisarrera-14
    ELE EMAN (H). Hablar, dar conversación. "Emanen darotzu elhe, ils vous fournira de l'entretien, matière à conversation" H.
    Nihor ez zaio gehiago hurbiltzen, nihork ez dio elherik emaiten. Laph 177. Zuk ele eman eta, ihardesten dautzu irriño batekin: "Mintzatzeko ez dizut oraino hanbat usaia". HU Aurp 191. Den gutieneko eraberik gabe, elhe emaiten zuten elgarri orduan. JE Ber 94. Ez dira ere ixtorio-gose, ene mahain-lagun maiteak. Geroago bakanago emaiten dautet elhe. Ib. 97. Zergatik ez zeraukon egun guzti orotan elherik eman nahi izan? Mde EG 1956 (3-4), 30. Horra nola [...] eleketako okasionea ezartzen dutan, erreintsaño horri ele emaiteko. Etchebarne 95.
    azpisarrera-15
    ELE-ERRAILE (elerráile R-is ap. Iz R 402). Hablador, charlatán.
    Jente konplitiek eztütie ehiñera sinhesten elhe errailiak oro. Mst I 4, 1 (Ip elhe errailiak, SP berri ekharle).
    azpisarrerakoSense-15.1
    Ezen asko badire, ingurebakikakoetan bereziki, bihurriak, elhe huts erraleak eta enganatzaileak.Dv Tit 1, 10 (Lç banoki minzazale, He elhe berri erraille).
    azpisarrera-16
    ELE-ERRAKARI. "Noticiero" A.
    azpisarrera-17
    ELE ERRAN (elerran R, S). Ref.: A; Lh; EI 296; Iz R 288 y 296; ContR 518; EAEL 268. Hablar; murmurar. "Elerran dud, he hablado" A. "Ele erraitan (R-uzt)" EI 296. "Ele erraitea, elestatzia, elheketa (S), parler, causer" Ib. "Converser avec" Lh. "Nik elerraitan dúr óbeki ézik órrek (R-uzt), yo hablo mejor que usted" Iz R 288. "Elerran diagun uskáraz (R-uzt)" Ib. 296. "(R-is), decir. Nik ere elerráitan zerbéit?, ¿digo yo también algo? Elerráitan da, se dice" ContR 518. "Gizon bateki ele erran diar (R-uzt)" EAEL 268.
    Ezi Jinkuaren erresoma eztiagozü elhe erraitian, bena bai berthütian. Mst III 43, 1 (SP, Ch hitzetan, Ip, Leon elhe(e)tan). Bata berzia(ri) soz elherik erran ezin gaberik zaudian. Egiat 161. Jendek errana gatik guretako elhe, / maitia, trufa nainte zu bazintut neure. (BN). ChantP 222. Elherik erran gabe egon. CatS 79. Iror edo lauren lagungiuareki, tenpra guziuan uskaraz ele erraiteko. Mdg 128. Badükezü Basajaunen entzütia; nik ene parthetik üsü khantin asmatü tit, eta behin batekin elherran dit. Picochet GH 1928, 152. Elkarri ele erran gabe. Mde Pr 291.
    azpisarrerakoSense-17.1
    Elhe eta kantü arhin erraitia.CatLan 115. Oi ene traidoria zer düzü erraiten? / Elhe faltsü erraitez etzireia asetzen? Etch 72.
    azpisarrera-18
    ELE ETA ELE. Hablando sin parar.
    Luzaz atxiki zuen, apostoluez elhe eta elhe. Laph 194. Jateko artetik, elhe eta elhe emaiten dio Jazintori; xoratua atxikitzen du bere solhas maithagarriez. Ib. 208. Zer arratsalde goxoa iragan zuten hantxet hiruek, elhe eta elhe. Zerb Ipuinak 329. Elgarrekin elhe eta elhe. JE Ber 73. Piarres Lafitten ingururat bildu ziren bizpahiruak ele ta ele. Larre ArtzainE 126.
    azpisarrera-19
    ELE ETA MELE. v. ELE-MELE.
    Oraiño ba ditute [ardazleak] ele ta meleak: / kanta argien urrena, naigabez beteak. "Todavía tienen repertorio de palabras y consejas". Or Eus 115.
    azpisarrera-20
    ELE-GAINKETA. Encabalgamiento.
    9gn. [aapaldian] eta 12gnean berriz ele-gainketa (enjambement). Gazt MusIx 67.
    azpisarrera-21
    ELE GAITZ ( elhegaitz BN? ap. A). a) Insulto, difamación. "Maldición" A. v. ELE TXAR.
    Hots! zuetarik norbeit / entzun diat nik maiz / nitaz bazerasala / zer-nahi elhe gaitz. Zby RIEV 1908, 759.
    b) ELE-GAITZ. "Elegatx (R-uzt), tartamudo" A.
    azpisarrera-22
    ELE GAIZTO. Mala(s) palabra(s), insulto, difamación. v. ELE TXAR.
    Elhe gaixtoz dadasala gure kontra. Lç 3 Io 10 (He hizkuntza gaixto, TB solas gaisto). Elhe gaixto erraiten edo goitzarran egiten deizünak. Mst III 36, 3 (Ip elhe gaisto). Gure kontra elhe gaixtoak barraiatuz. Dv 3 Io 10. Bigarna aban, Jangeikuak libra gitzan ele gaxtuetarik. CatR 3. (CatAe 2, CatSal 3 itz) Elhe gaisto eta galgarriak. CatS 70. Nehori elhe gaixtorik erran denetz. CatJauf 16. Gauzaik errexena da / Hola ukatzia, / Bainan ez berriz elhe / Gaixtoen biltzia. LuzKant 60. Gataska luze batean sartzen dira bi gizonak, biak erdaraz, elhe gaixtorik gabe haatik bat ala bertzea, odol-hotzean, gizonki. JE Ber 46. Sekulan ez du nehor sumindu ele gaixto bat erran-ta. Xa Odol 143.
    azpisarrera-23
    ELE-GOSE. Hablador, palabrero; (con negación) de pocas palabras.
    Ez bide baitzen elhe gose, Larrondok, brau, hartu eta bizkarrean emaiten du Gaxina. Barb Sup 6. Laborantxa eta artzaingoa ez dira elhe-gose. "Elhe guti eta dienak hun". J. Ithurbide GH 1932, 386.
    azpisarrera-24
    ELE GUTIKO, ELE GUTIREKILAKO (Persona) de pocas palabras.
    Gizon kexua zen, [...] elhe gutirekilakoa. JE Bur 58. Errespetu haundiko nausia, nahiz ele gutikoa eta orohar goxoa. Larre ArtzainE 140.
    azpisarrera-25
    ELE INGURUZKO. Juego de palabras.
    Nurk ez dü entzün aipatzen tourne-broche baten gainen Haritxabaletek erran zian ele üngürüzkua? Const 34.
    azpisarrera-26
    ELE-IRAULKETA. Hipérbaton.
    2gn. aapaldiko ele-iraulketa (hipérbaton), alegia aditza galdekizunen tartean ezarriz. Gazt MusIx 66. Auek, bai, ondatzen dute itz-urrena, ta guretzat auek dute ele-iraulketa. "Hipérbaton o trasposición". Or (in Gazt MusIx 26).
    azpisarrera-27
    ELE-IXILKA. "(R-uzt), dar recados en voz baja" A, que parece citar a Jaur AndreB 22.
    azpisarrera-28
    ELE-IXILTZE. Elipsis.
    Ele-ixiltzeak ere, badu xorapide. Or (in Gazt MusIx 14).
    azpisarrera-29
    ELE IZAN (Aux. trans. e intrans.). Hablar; tener trato (con).
    Ez zitzakola nehor hurbiltzen herrian, orok jauspen ekartzen zakotela, guziz artzainek, etzuelarik bizkitartean haukiekin elherik batere. JE Bur 11. Agertu nahiz oilar, baduk egun elhe! / Hobe duk hire bordan egoitea bele! Ox 188. Mezatik atheratzean bazen elhe jendetartean. Lf Murtuts 25.
    azpisarrera-30
    ELE-JAKINTZA. "Filología; lingüística" BeraLzM.
    Ain idazle trebe ta ele-yakintzan ere gañerakoan bikaiña. PMuj Y 1934, 166. "Real Academia de la Lengua Española"koa eta beste atzerriko ele-jakintza etxe batzuetako laguna. Ugalde (in MEIG IX 52).
    azpisarrera-31
    ELE-JAKITUN. "Filólogo; lingüista" BeraLzM.
    Gure ele-jakitun Luis Mitxelenak au diño. Gazt MusIx 7.
    azpisarrera-32
    ELE-JARIO. Locuacidad.
    Piarres, ele-jario berokoa zen eta itzak neurtu gabe bota oi zitun. Etxde JJ 242.
    azpisarrerakoSense-32.1
    Topa genitun kopak, edan gendun eta agureak onela ekin zion elejario.Etxde Itxas 141.
    azpisarrera-33
    ELE-LEUN. Elegante en el hablar.
    Paustu ele-legun gezurti. Or Aitork 108.
    azpisarrerakoSense-33.1
    (Con -ko, adnom.).
    Eleketari polita ta ele legunekoa. Zait Plat 151.
    azpisarrera-34
    ELE-MANDAZAIN (elhem- SP). "Conteur de nouvelles" SP s.v. elheberritia.
    azpisarrera-35
    ELE-MELE. (elhe-melhe T-L).
    a) Cháchara, palabrería. "Bavardage", "potins", "commérage" T-L.
    Ez othe dute, egun gehienetan bederen, denbora gehiago ere galtzen elhe-melhetan eta phasaieta alferretan? Dh 95. Zeuen buruera orrek zabaltzeko sortu eikezuez izmitzik eta elemelerik labanenak. A EEs 1916, 109. Sobera gizon gazte erortzen dira Algerian [...], elhe-melhe egoiteko terrentan. SoEg Herr 12-11-1959, 2.
    b) "Hari txarra eteten hari da (elhe-melhe dan batendako erraiten da) (S), [...] (se dice de alguien que tiene dificultad de hablar)" A EY III 297.
    azpisarrera-36
    ELE-MELEKA. Charlando.
    Elemeleka noaielarik / lagunak utzi ezkero, / nere buruari erraten dakot / "ezteia balitz gabero". (B). A CPV 178.
    azpisarrera-37
    ELE-MELETSU. Charlatán, hablador.
    Europa elhe-meletsu da, baina ez indar boteretsu. SoEg Herr 5-12-1968 (ap. DRA ).
    azpisarrera-38
    ELE MOTZ.
    azpisarrerakoSense-38.1
    A) (-lh- L, BN ap. Lh; elhe mutz S ap. Lh).
    "Parole brève. Elhe motzik ez daut erran, il ne m'a pas dit un traître mot" Lh.
    azpisarrerakoSense-38.2
    B) (Uso adj.)
    azpiadiera-2.1
    a) (-lh- L, BN ap. Lh; elhe mutz S ap. Lh). "Muet. Hor zagoen elhe motz, il restait là sans mot dire" Lh.
    azpiadiera-2.2
    b) "Cassant, sec" Lh.
    Egia bada ere euskaldun neskatxak baiño ederragorik ludian aurki ez-ditezkela, ederrak bezaiñ ele-motz ta lotsagabe dirala gaur nik badakust. Lh Yol 23.
    azpisarrera-39
    ELE-NAHAS. "Elhenahas (L, BN, S), délire" Lh.
    azpisarrera-40
    ELE NAHASI. Palabra(s) que inducen a confusión (?).
    Ala jendek, ala kazetek hedatzen dituzten elhe zuri, elhe nahasi eta gezurtiekin, bazter guzietarik ez da aditzen lausengurik, agintzarik eta mehatxurik beizik. Isoard 28. (ap. DRA) Ezpaitute bertze lanik [...] baizik ere nondik zer ele nahasi duten jalgi ahalko. HU Aurp 199. Badakigu zenbat traba, zenbat ele nahasi, lege tzar eta maltzurkeria derabilaten debruak eta harekilakoek, gure erlisione sainduaren errotik kentzeko. HU Zez 32.
    azpisarrera-41
    ELE ON. Cf. elon.
    a) Palabra amable.
    Ikhusterat heldu zitzaizkon guzier, bethi elhe ona emaiten zuen. Laph 190. Ele on bat zor diotegu hemen bereziki Eskualtzale biltzarretan barne direnei. HU Aurp 214. Denentzat bazuen elhe on edo behako ezti bat. JE Bur 157s. Orori ele huna emaiten zian beti. Const 26.
    b) "Elheon, bonnes paroles, par opposition aux actes. Elheona merkhe, les bonnes paroles coûtent peu" Lh.
    Zenbat gizonago ez ginintazke denak, gure elhe onez bederen gorets baginintza aitama familiako gaixoak, elhe onez bertzerik zor ginioketelarik bizkitartean. JE Bur 104.
    azpisarrera-42
    ELETIK ELERA. Hablando hablando...
    Gero elhetik elhera athera zuten solasa guk ekhar arazten gintuela [Frantses soldadoak] . Prop 1883, 6. Eletik elera, gure adixkideak erraiten dauku badakiela [...]. HU Aurp 181. Laster Erlisioneaz mintzatzera heldu ginen. Elhetik elhera, geroago eta gehiago atrebitu zen nere gizona. Arb Erlis 103. Solas horietan bide egin zuten gure bi etxeko jaunek, eta elhetik elhera, den gutienik ohartu gabe, elizaraino heldu izan ziren. Arb Igand 67. Solasean hasi ziren eta, eletik elera, Erregeak jakin zuen landa ez zuela berea delako laborariak. GAlm 1960, 61 (ap. DRA ).
    azpisarrera-43
    ELE-TUTA. "Elhe-thüta (S; Lf), voix perçante, cri aigu" Lh.
    azpisarrera-44
    ELE-TUTATU. "Elhe-tütatü (S), hablar metiendo mucho barullo" A.
    azpisarrera-45
    ELE TXAR (BN-arb ap. Gte Erd 279; Dv, H). Insulto, difamación; palabra malsonante. "Elhe txarrak, mauvaises paroles" Dv. "Elhe txarrak, paroles, discours mauvais" H (s.v. txarra). "Orrek ele txarrak erraiteko usaia du (BN-arb)" Gte Erd 279 s.v. tako. v. ELE GAITZ, ELE GAIZTO, eletzar.
    Mespretxiak dütü elhe txarrak deuserezten. Egiat 238. Printze onegiari / elhe tzarrez suspitxagarri / hek egiñ baitziotzaten. Gy 319. Mehatxua eta elhe tzarra dariola. Laph 218. Gaixtakeria zerbeiten edo ele tzar baten beraren beldurrez. HU Zez 34. Gizon edo emazte batek elhe tzar bat airez aire igorri duelakotz. JE Bur 163. Zer derasak, hire eskuara pollitarekin, saldu dela bertza, ez dela pagatu bertza? Zer tuk elhe txar horiek? Barb Sup 169. Elhe tzar eta oihu, oihu eta jestu... [...]. Ox 198. Jainkoak etzuen Balaam utzi elhe tzar bat bakharraren erraterat. Eta madarikatzeko orde, benedikatu zituen Israelitak. Zerb IxtS 42.
    azpisarrera-46
    ELE-TXARKARI. Malhablado, insultante.
    Zerbait duenez galdu, / ulia zaio heldu, / kakazu hori, / xinhaurriari / elhe txarkari. Ox 117.
    azpisarrera-47
    ELE-UBERKA. Caudal léxico.
    Gure euskera zar-berri au esapide jori jorienaz gaitu dedin, bere ele-uberka zabalagotuz eta bere jatorrizko urgunea ugalduz. Gazt MusIx 7.
    azpisarrera-48
    ELE-URDIN. "(B), procaz, deshonesto en el hablar" Inza EsZarr 176.
    azpisarrera-49
    ELEZ. De palabra, verbalmente. "(R-uzt), hablando" A.
    Elhez bezala obraz / behar tüzie konplitü. Xarlem 274. Ederki liluratu nutenean elhez, / ninduten amarratu zinez eta legez. Balad 232. Ñori gaxkirik ez egitia ez obraz, ez elez, eztare deseoz. CatR 45. (CatAe 44 itzes, CatSal 45 itzez) Elhez ez, nahiz bai. Zby RIEV 1908, 773. Guri, eskuararen atxikitzea eta zaintzea etsai guzietarik, ahal oroz; elez eta egintzaz. HU Aurp 213. Obeki emonen naun entelegatra itzez edo elez, el baginte suntatra biak. Mdg 142. Bi aitzindari ohiek behar zütien ordian soldado denborako gora beherak elez arraberrikatü. Const 38. Elhez Minini zuten jo / Larrutu, xehatu, eho; / "Gatu debruak, duble ban, / Beharko dik amor eman". Ox 121. Aintzinetik, elhez eta zinemaz ere, ahal bezen ontsa argitzen ditut [gazteak] hango harat hunatez. Larz Iru 26.
    azpisarrera-50
    ELE-ZAKU. v. elezaku.
    azpisarrera-51
    ELE-ZATI. Sílaba. "Ele-zati askotara --gehiegitara-- har daiteke, ez 'silaba'-tzat bakarrik" MIH 355.
    Ele-zati edo silaba bakoitzari etzaio oinbeste jara eman bear. Or Poem 518. Zortzi elezatiko neurtitz onek aldi luze ta labur biz batean ditu. Or Aitork 332.
    azpisarrera-52
    ELEZ ELE. Charlando.
    Holako gizonarekin elez ele hasi-eta ez dakizu noradino eremanen zaituen solasak. Larre ArtzainE 325.
    azpisarrera-53
    ELEZKO (Adnom.).
    Elezko lista. 'Lista de palabras'. Mdg 142.
    azpisarrerakoSense-53.1
    Verbal.
    Ez zuten karnet eta agenda beharrik elgarrekin hitzartzeko, elezkoak ziren hitzarmenak. Larre ArtzainE 65.
    azpisarrera-54
    ELE ZORO. "(L, BN, S; Foix), parole vaine" Lh.
    azpisarrera-55
    ELE-ZORROTZ. a) "(Sc), paroles vives et cassantes" Lrq.
    Gizonen lotsak enindirozü hañ ehiñera erreus, ezetare elhe zorrotzek hunki. Mst III 45, 3 (Ip mihikaldien). Bi alderditatik zernai ele zorrotz elkarren aurka esanak. Or Aitork 229.
    b) ELE-ZORROTZ. "(S; Lh Eusk) cassant, sec" Lh.
    azpisarrera-56
    ELE ZURI (Sc ap. Lrq; A; e. xuri Foix ap. Lh). "Palabras melosas, hipócritas. Buhamiak elhe zuri bildu du egin nahi etziinaren egiterat, el gitano ha conseguido, a fuerza de palabras melosas, que hiciese el otro lo que no quería" A. "Paroles enveloppantes" Lh. "Paroles enjôlantes, mielleuses" Lrq. Cf. elezuri.
    Badaki tzarra ez dela ona; etsaia, ez adixkide, nahi duen bezenbat ele zuri dariolarik ere. HU Zez 194. Elhe zuri frango erranagatik, haren begiek [...] haren khara eta itxura guziek, bazuten halako basa molde borthitz bat. Arb Igand 75s. Mirikuak ez dio elhezuririk erraiten. GAlm 1952, 41 (ap. DRA ). Dana ele-zuri, erritarrak erabat eztitu egiten zituen. Zait Plat 18. Ele zuri eta legunez jende xumearen bihotzak lilluratzen dituzte. Bibl Rom 16, 18 (Lç hitz ezti, He hitz eder, Dv elhe ezti).
    v. tbn. Zait Sof 194.
    azpisarrera-57
    GEZUR-ELE. v. gezur.
    azpisarrera-58
    ZEIHAR-ELE. v. zehar.

    ele

    ele
    << egotzi 0 / 0 eliza >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper