Azpisarrerak (sarrerak) (21)
- ALKANDORA HUTSIK (alkandora)
- ATORRA HUTSIK (atorra)
- AURPEGI-HUTSIK (aurpegi)
- BARAU-HUTSIK (barau)
- BESO-HUTSIK (beso)
- BIZKAR-HUTSIK (bizkar)
- BURU HUTSIK (buru)
- ESKU HUTSIK (1 esku)
- HANKA HUTSIK (hanka)
- HUTS-HUTSIK (1 huts)
- HUTSIK (1 huts)
- HUTSIK ADINEAN (1 huts)
- HUTSIK GABE (1 huts)
- HUTSIK HUTS (1 huts)
- MAHUKA HUTSIK (1 mahuka)
- MAMI-HUTSIK (mami)
- MANGA-HUTSIK (manga)
- ORPO-HUTSIK (orpo)
- SOIN HUTSIK (soin)
- ZANGO-HUTSIK (zango)
- ZARPA-HUTSIK (1 zarpa)
1 basa.
Tr. Propio de la tradición septentrional, de documenta por primera vez en Leiçarraga, y su uso aumenta desde mediados del s. XIX. En el XX tbn. lo usan algunos pocos autores meridionales, como Azkue y Orixe. En DFrec hay 7 ejs., 6 de ellos meridionales.
1.
(AN-5vill, L, BN, Ae, S, R-uzt; Ht VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H)
Ref.:
A;
Lrq;
EAEL
90, 429;
Gte Erd 167
.
Salvaje (referido a animales). "Sauvage" Ht VocGr, Gèze, Dv, H y Lrq. "Farouche" VocS . "(L, BN, S, R-uzt), salvaje" A. "(L, Sal, R), espantadizo" Ib. "Animale basak iduri duzue (BN-arb)" Gte Erd 167. v. basati.
Orozbat hora ta otsoa, salbü eta bata mantso beita ta berzia basa, mantsotzen delarik hora bezala. Egiat 165. Nekez aldiz basa gathia arimal hau bere nazaroaz delakoz hora beno basago ta ohilago. Ib. 165. Arthaz eta balaküz baizik eztaite mantsoeraz hoien [idien] astüra basa. "Leur humeur farouche" . Arch Gram 145. Erran izan darotzut lehen ere azienda gu geroni bezain minbera dela, non ez den basa. Dv Dial 68 (It basatia, Ur basatija, Ip basatürik). Nihork ez du handi atzeman behar krapestu gabeko abere guziak basa izatea. Hb Egia 65. Abere basa batek baino gehiago ez zuen Jainkoaren beldurrik. Arb Igand 55s. Zer ditake haurkeria handiagorik, abere basa bat gizon batekin borroka ikustea baino? HU Zez 77. Zaldi basa xehe andana han zagon. JE Bur 8. Akabo gu? Zer derasak? / Ez gaituk abere basak. Ox 56. Afrikako ihizi basa mota guzietakoak. Zub 83. Unek, nik uste, nai duela adiarazi zakurra basa bezain zakurrago ez daitekela. FIr 159. Pottokak, zaldi ttipi erdi-basa batzu diren bezala, betizoak behi tipi erdibasa batzu ziren. Zerb Azk 46. Guk, etsai ginitian, ez bakarrik otso-kujoteak, gatu-basa eta sugeak. Larz Iru 58 (Lek basakatuak). Bainan nahi zinuen, maltso eta basa, / denak [ardiak] zeruko bortan ginitezen pasa. Xa Odol 131. Alimale basa bitxi baten mutur beltza. Larre ArtzainE 38.
Salvaje (referido a animales). "Sauvage" Ht VocGr, Gèze, Dv, H y Lrq. "Farouche" VocS . "(L, BN, S, R-uzt), salvaje" A. "(L, Sal, R), espantadizo" Ib. "Animale basak iduri duzue (BN-arb)" Gte Erd 167. v. basati.
Orozbat hora ta otsoa, salbü eta bata mantso beita ta berzia basa, mantsotzen delarik hora bezala. Egiat 165. Nekez aldiz basa gathia arimal hau bere nazaroaz delakoz hora beno basago ta ohilago. Ib. 165. Arthaz eta balaküz baizik eztaite mantsoeraz hoien [idien] astüra basa. "Leur humeur farouche" . Arch Gram 145. Erran izan darotzut lehen ere azienda gu geroni bezain minbera dela, non ez den basa. Dv Dial 68 (It basatia, Ur basatija, Ip basatürik). Nihork ez du handi atzeman behar krapestu gabeko abere guziak basa izatea. Hb Egia 65. Abere basa batek baino gehiago ez zuen Jainkoaren beldurrik. Arb Igand 55s. Zer ditake haurkeria handiagorik, abere basa bat gizon batekin borroka ikustea baino? HU Zez 77. Zaldi basa xehe andana han zagon. JE Bur 8. Akabo gu? Zer derasak? / Ez gaituk abere basak. Ox 56. Afrikako ihizi basa mota guzietakoak. Zub 83. Unek, nik uste, nai duela adiarazi zakurra basa bezain zakurrago ez daitekela. FIr 159. Pottokak, zaldi ttipi erdi-basa batzu diren bezala, betizoak behi tipi erdibasa batzu ziren. Zerb Azk 46. Guk, etsai ginitian, ez bakarrik otso-kujoteak, gatu-basa eta sugeak. Larz Iru 58 (Lek basakatuak). Bainan nahi zinuen, maltso eta basa, / denak [ardiak] zeruko bortan ginitezen pasa. Xa Odol 131. Alimale basa bitxi baten mutur beltza. Larre ArtzainE 38.
Ezen izpiritu gaixto hura agertu zitzaion; alegia basa-jauna, burua eta lephoa gizonarenak bezalakoak zituen, eta hargatik gibel-aldetik eta bere lau zangoetarik iduri zuen zaldia. Debrua zen agertzen zitzaiona planta basa hartan.
Jnn SBi 115.
(BN-baig).
Silvestre (referido a plantas). "Silvestre" Satr VocP.
Ezen baldin hi naturaz basa zen olibatik ebaki izan bahaiz, eta natura kontra oliba onean xarthatu bahaiz: zenbatez areago natural diradenak xarthaturen dirade bere oliba proprian? "Qui de nature était sauvage" . Lç Rom 11, 24 (TB basa zen oliboetik; Dv olibondo basakatik, Ol basoliondotik, IBk basa oliondotik). Gero iguriki mahatsak onak athera zetzan, eta basak atheratu ditu. Dv Is 5, 2 (Ker sasi-maatsa ). Eta haren hazgarria zen othe eta ezti basa. SalabBN Mt 3, 4 (HeH, Ip, Ur basa eztia). Phikondo-basa baten gainerat hupatu zen Jesusen ikusteko. Leon Lc 19, 4 (Lç basa fikotze).
Silvestre (referido a plantas). "Silvestre" Satr VocP.
Ezen baldin hi naturaz basa zen olibatik ebaki izan bahaiz, eta natura kontra oliba onean xarthatu bahaiz: zenbatez areago natural diradenak xarthaturen dirade bere oliba proprian? "Qui de nature était sauvage" . Lç Rom 11, 24 (TB basa zen oliboetik; Dv olibondo basakatik, Ol basoliondotik, IBk basa oliondotik). Gero iguriki mahatsak onak athera zetzan, eta basak atheratu ditu. Dv Is 5, 2 (Ker sasi-maatsa ). Eta haren hazgarria zen othe eta ezti basa. SalabBN Mt 3, 4 (HeH, Ip, Ur basa eztia). Phikondo-basa baten gainerat hupatu zen Jesusen ikusteko. Leon Lc 19, 4 (Lç basa fikotze).
Yoanesek bazien bilozko beztimenda bat eta larruzko zintura bat gerrian. Eta haren hazgarria zen othe eta ezti basa.
SalabBN Mt 3, 4 (Lç basa ezti
).
Salvaje, no civilizado.
Segur izanez ezen Heuskaldunak berze nazione guzién artean ez garela hain basa, non gure lengoajez ezin ezagut eta lauda dezagun gure Iainko Iauna. Lç Dedic * 6v. Nekhazale eta erregeak, gizon basa eta yakinak. Hb Egia 146s. Buddak egin ditu gizon hits, ilhaun eta basak; Kristok, munduko populu yakin, garbi eta argituenak. Ib. 66. Bainan horrelakoak alde guziz nigaregingarri dire eta jende basak baino ere sordiesago. Arb Igand 107. Letra hunek erakutsiko daroku serora khartsu batzuk zer ongia egin dezaketen jenderik basenen artean. Prop 1893, 5. Gizalde basa baten arterat bethierekotz doanak, han, itxura guzien arabera, erlisionearen alderat bere odolaren ixurtzera. JE Bur 133. Pagano basen tokietan da, orai danik, ene lur huntako egoitza. Ib. 136. [Rifle] baten jabe zelako, arro-arro bazabilen langile erdi-bas-eken artetik nagusigoa erakusten zuela. FIr 136. Harrabots izigarri hek aditurik, beldurtzen da Gizon basa. "L'Homme Sauvage" . Barb Leg 129 (v. basajaun). Populu basa batzuek jauzi eginen dautzuete gainerat. Lf Murtuts 51. Ordu arte Hongriako jendea etzen deus onik: gizon haragia nola-nahi jaten zuen, gizon odola edaten. Osoki basa zen, hots! Zerb IxtS 103. Abantxu bi urthe baditik hemen girela mendian, basak bezala bizi. Larz Iru 80.
Segur izanez ezen Heuskaldunak berze nazione guzién artean ez garela hain basa, non gure lengoajez ezin ezagut eta lauda dezagun gure Iainko Iauna. Lç Dedic * 6v. Nekhazale eta erregeak, gizon basa eta yakinak. Hb Egia 146s. Buddak egin ditu gizon hits, ilhaun eta basak; Kristok, munduko populu yakin, garbi eta argituenak. Ib. 66. Bainan horrelakoak alde guziz nigaregingarri dire eta jende basak baino ere sordiesago. Arb Igand 107. Letra hunek erakutsiko daroku serora khartsu batzuk zer ongia egin dezaketen jenderik basenen artean. Prop 1893, 5. Gizalde basa baten arterat bethierekotz doanak, han, itxura guzien arabera, erlisionearen alderat bere odolaren ixurtzera. JE Bur 133. Pagano basen tokietan da, orai danik, ene lur huntako egoitza. Ib. 136. [Rifle] baten jabe zelako, arro-arro bazabilen langile erdi-bas-eken artetik nagusigoa erakusten zuela. FIr 136. Harrabots izigarri hek aditurik, beldurtzen da Gizon basa. "L'Homme Sauvage" . Barb Leg 129 (v. basajaun). Populu basa batzuek jauzi eginen dautzuete gainerat. Lf Murtuts 51. Ordu arte Hongriako jendea etzen deus onik: gizon haragia nola-nahi jaten zuen, gizon odola edaten. Osoki basa zen, hots! Zerb IxtS 103. Abantxu bi urthe baditik hemen girela mendian, basak bezala bizi. Larz Iru 80.
(No ref. a personas).
Ixilik egon al nai dek, edo! Ire deabruaren itzkuntza basa orrekiñ! Lh Yol 37. Bertsotan hasi eta hamar urte pasan / jardun nuen mendiko ikas molde basan. Xa Odol 315.
Ixilik egon al nai dek, edo! Ire deabruaren itzkuntza basa orrekiñ! Lh Yol 37. Bertsotan hasi eta hamar urte pasan / jardun nuen mendiko ikas molde basan. Xa Odol 315.
(AN; Dv, H)
Ref.:
Inza EsZarr 176; Iz Ulz.
.
Grosero, maleducado; insociable. " Gizon basa, homme sauvage (par caractère) [....]. Basajendeak dire oihanetan bizi direnak, eta jende basak dire herrietan bizi direnak oihanetakoak iduri, les sauvages sont ceux qui vivent dans les bois, et les gens sauvages sont ceux qui vivent en société, semblables à ceux des bois" Dv. " Basa, au moral: sans éducation, sauvage. Gizon basa, homme inculte. Haur basa, enfant sauvage, qu'on ne peut apprivoiser" H. " Basa, la persona que no se atreve a tratar con la gente" Iz Ulz.
Eskual-herri guzian etzuen ikusi emazte uli, gizon tresna eta haur basa, iheskari, deus ezin adiarazizko halako... bere gisako tetele batzu baizik. HU Zez 121. Apez-jale basa batek / erran baitu laidoka: / "Apezak burua xilo: / koroa duke marka!". Etcham 52. Bere abarka-zolak athera zituen eta elgarri jo, herri basa hortako erhautsik ere ez eremaiteko! Lf Murtuts 5. Hemengo neska gehienena duk hori! Han baino beroago eta basago dituk gero hemen! Larz Iru 108. Gorri batek emaiten dio errefera jestu basa batzuekin eta "hu" eginez zerrien uxatzeko bezala. Lf ( in Casve SGrazi 13 ).
Grosero, maleducado; insociable. " Gizon basa, homme sauvage (par caractère) [....]. Basajendeak dire oihanetan bizi direnak, eta jende basak dire herrietan bizi direnak oihanetakoak iduri, les sauvages sont ceux qui vivent dans les bois, et les gens sauvages sont ceux qui vivent en société, semblables à ceux des bois" Dv. " Basa, au moral: sans éducation, sauvage. Gizon basa, homme inculte. Haur basa, enfant sauvage, qu'on ne peut apprivoiser" H. " Basa, la persona que no se atreve a tratar con la gente" Iz Ulz.
Eskual-herri guzian etzuen ikusi emazte uli, gizon tresna eta haur basa, iheskari, deus ezin adiarazizko halako... bere gisako tetele batzu baizik. HU Zez 121. Apez-jale basa batek / erran baitu laidoka: / "Apezak burua xilo: / koroa duke marka!". Etcham 52. Bere abarka-zolak athera zituen eta elgarri jo, herri basa hortako erhautsik ere ez eremaiteko! Lf Murtuts 5. Hemengo neska gehienena duk hori! Han baino beroago eta basago dituk gero hemen! Larz Iru 108. Gorri batek emaiten dio errefera jestu basa batzuekin eta "hu" eginez zerrien uxatzeko bezala. Lf ( in Casve SGrazi 13 ).
Salvaje, brutal.
[Basa arimaliak beno] hanitzez basago dirade ehüetan nahi lükielakoz ikhusi zokhorri faltaz ehün gizon ber egünian hiltzen. Egiat 266. Bainan, nahi edo ez, bendeku eta sarraskiek egiten zituzten gizonik basenak eta lazgarrienak. Hb Egia 83. Eman zuen [Herodesek] nihork egundaino eman eztuen bezalako manu basa. Jnn SBi 18. Jende basak! Aintzineko gau guzia, atxikia zuten Jesus Jauna lorik gabe. Ib. 29. Su basa bat begietan zuela. Mde HaurB 84. Foot-ball basa bat herrian sar-arazi nahi luketen mutiko gazte batzuez. Zerb Azk 31. Arritzen baitziran nolako senar basa iasaiten zun, ez baitzun esaten ez aditzera emaiten Partikik beure emaztea io zunik. Or Aitork 229. Mendebal huntan liburu eta kantuek [turkoak] basa huts, sordeis eta higuingarritzat zauzkaten. Lf ( in Casve SGrazi 10 ).
[Basa arimaliak beno] hanitzez basago dirade ehüetan nahi lükielakoz ikhusi zokhorri faltaz ehün gizon ber egünian hiltzen. Egiat 266. Bainan, nahi edo ez, bendeku eta sarraskiek egiten zituzten gizonik basenak eta lazgarrienak. Hb Egia 83. Eman zuen [Herodesek] nihork egundaino eman eztuen bezalako manu basa. Jnn SBi 18. Jende basak! Aintzineko gau guzia, atxikia zuten Jesus Jauna lorik gabe. Ib. 29. Su basa bat begietan zuela. Mde HaurB 84. Foot-ball basa bat herrian sar-arazi nahi luketen mutiko gazte batzuez. Zerb Azk 31. Arritzen baitziran nolako senar basa iasaiten zun, ez baitzun esaten ez aditzera emaiten Partikik beure emaztea io zunik. Or Aitork 229. Mendebal huntan liburu eta kantuek [turkoak] basa huts, sordeis eta higuingarritzat zauzkaten. Lf ( in Casve SGrazi 10 ).
(Referido a cosas).Violento.
Hasi zitzaizkon beren ezkilari jo-eta-jo, zein gehiagoka; eta guk izatu ginuen errepika bat basa, hori erran gabe doha, bainan toki hetan entzunen ginuela uste ezkinuen bezalakoa. Prop 1903, 132. Jauzi ur basa hoitara. Etcham 124. Itsas-aizeak fereka, tirain basak kantari. Iratz 155. Untziak itsasoaren oldar basari ihardokitzeko zaukan lokia eta indar bakarra. Ardoy SFran 247. Bigarren etena, aurrekoa baino basagoa eskierki, gerra ondoko urteetakoa dugu. (In MEIG VI 36 ).
Hasi zitzaizkon beren ezkilari jo-eta-jo, zein gehiagoka; eta guk izatu ginuen errepika bat basa, hori erran gabe doha, bainan toki hetan entzunen ginuela uste ezkinuen bezalakoa. Prop 1903, 132. Jauzi ur basa hoitara. Etcham 124. Itsas-aizeak fereka, tirain basak kantari. Iratz 155. Untziak itsasoaren oldar basari ihardokitzeko zaukan lokia eta indar bakarra. Ardoy SFran 247. Bigarren etena, aurrekoa baino basagoa eskierki, gerra ondoko urteetakoa dugu. (In MEIG VI 36 ).
Extraño.
Leenbizian ez nakien, esakera basak edo ala zitzaizkidan, non ta erderara ez netzazken biur. FIr 155.
Leenbizian ez nakien, esakera basak edo ala zitzaizkidan, non ta erderara ez netzazken biur. FIr 155.
2.
(L, S ap. A
; Dv).
Desierto, deshabitado; agreste. " Toki basak, lieux sauvages" Dv. "Desierto. Toki basa, lugar desierto (He)" A. v. basamortu.
Toki basa da hau, eta ja beranta da; Bidalatzu oste haukiek, eta herrietara goanik eros bezate behar duten jatekoa. Dv Mt 14, 15 (Ip, Leon basa; Lç lekhu desertua, HeH lekhu mortu bat, Ur tokia eremua da, IBk leku bazterra). Bena phatar basa hartan ezpeitzeitian egin xapelarik. Ip Hil 201. Erran zeion nahi ziala lekhü basa hartan eraiki lezen eliza bat haren ohoretan. Ib. 208. Ez ote zera mendi basa aietan zerori Ardi galdua izango? A Ardi 5. Orrelako alderdi basa ta ilunean etxe ori jaso zuten gizonek gogoan zer asmo zeukaten? Lh Yol 4. Begien aintzinean bethi mendi borthitz basa. Larz Iru 86.
Desierto, deshabitado; agreste. " Toki basak, lieux sauvages" Dv. "Desierto. Toki basa, lugar desierto (He)" A. v. basamortu.
Toki basa da hau, eta ja beranta da; Bidalatzu oste haukiek, eta herrietara goanik eros bezate behar duten jatekoa. Dv Mt 14, 15 (Ip, Leon basa; Lç lekhu desertua, HeH lekhu mortu bat, Ur tokia eremua da, IBk leku bazterra). Bena phatar basa hartan ezpeitzeitian egin xapelarik. Ip Hil 201. Erran zeion nahi ziala lekhü basa hartan eraiki lezen eliza bat haren ohoretan. Ib. 208. Ez ote zera mendi basa aietan zerori Ardi galdua izango? A Ardi 5. Orrelako alderdi basa ta ilunean etxe ori jaso zuten gizonek gogoan zer asmo zeukaten? Lh Yol 4. Begien aintzinean bethi mendi borthitz basa. Larz Iru 86.
3.
(B).
Que ejerce un oficio sin estar preparado o titulado para él. " Basa, natural, no de ley. Zurgin-basa, carpintero vulgar. Argin-basa, cantero vulgar (Arizkun)" Inza RIEV 1928, 151. Cf. basabarber, basamediku, basapoeta, basaofiziale, basadentista, etc.
Basek ikasiak direnei kalte dakartela, kalte zuzen kontra, kalte ogiaren ahotik kentzerainokoan, ezin ukhatua da, jaun komisarioa. JE Bur 196. Izenak berak jende xehea harrotzen du. Guziz ofizio bat badakiela, eta bere baitharik, basak oihu egiten duenean. Ib. 195. Eta bazen orduan, urrun ibili gabe, herriko basa-maraxela, ez haatik zenbaitek uste bezain basa edo jakitate gabea. Larre ArtzainE 105.
Que ejerce un oficio sin estar preparado o titulado para él. " Basa, natural, no de ley. Zurgin-basa, carpintero vulgar. Argin-basa, cantero vulgar (Arizkun)" Inza RIEV 1928, 151. Cf. basabarber, basamediku, basapoeta, basaofiziale, basadentista, etc.
Basek ikasiak direnei kalte dakartela, kalte zuzen kontra, kalte ogiaren ahotik kentzerainokoan, ezin ukhatua da, jaun komisarioa. JE Bur 196. Izenak berak jende xehea harrotzen du. Guziz ofizio bat badakiela, eta bere baitharik, basak oihu egiten duenean. Ib. 195. Eta bazen orduan, urrun ibili gabe, herriko basa-maraxela, ez haatik zenbaitek uste bezain basa edo jakitate gabea. Larre ArtzainE 105.
Bainan, erran eta erran hura arizana gatik, dafail-basa hutsik gelditu zen.
"La fausse nappe."
Barb Leg 64 (a diferencia de otro mantel con propiedades mágicas).
4.
(Sust.).
"Desierto, basa, mortua, eremua
"
Lar.
"
Basa, desertum"
Sb-Urq.
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
