I.
(Verbo trans. e intrans.).
1.
(
gral.; Lcc, Mic, Deen I 489, SP, Urt, Ht VocGr 413 (asetzea), Lar, VP 43r, Añ, Arch VocGr , Gèze, Dv, H, VocB
),
asetu (
V, G-azp; Urt I 389, VocS 142 <az->, Añ, VocBN , vEys)
Ref.:
A, A Apend (ase, asetu); Lrq; Iz ArOñ , R 284; Etxba Eib; ZestErret (asetu)
.
Hartar(se), satisfacer(se), saciar(se), llenar(se).
"Afferre satietatem alicui, nihor asetzea, asetzen, ase, aseko
"
Urt I 389.
"Rassasier"
Ht VocGr 413,
Gèze.
"
Ase naiz (Gc, AN-5vill), me he hartado"
A.
"
Nere biziko onduen ase naiz zure maixan
"
Etxba Eib.
"
Untsa ase gira (BN-arb)"
Gte Erd 58.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. La forma de participio
asetu está atestiguada desde Fray Bartolomé, aparece en el s. XIX en autores vizcaínos, y en el s. XX se extiende a los guipuzcoanos; en la mayoría de los autores coexiste con
ase . En
DFrec hay 24 ejs. de
ase y 21 de
asetu . v.
asebete, bete
(I, 4)
.
Ia ase zarete, ia abrastu zarete, gu gabe regetu zarete.
Lç 1 Cor 4, 8.
Konbenturik konbentu dabilela, / or ase, eben bete bigardoa.
Lazarraga B15, 1182v.
Esanok oi dira eze Errege bere ogiz ase zetoa.
"Son dichos que aún el Rey no se suele hartar de pan"
.
RG
A, 30.
Lotsaga nindin / ogiz ase nindin.
"Sinvergüenza me hice y hartéme de pan"
.
RS
263.
Hedoiera igan ziren asetzera gloriaz.
EZ Man I 129.
Hatsez ezin asez dago ordean doloretan.
Ib. 98.
Bihurtu nahi zutela Ejiptora, bere leheneko gathibutasunera: zeren han porruz, tipulaz eta baratxuriz asetzen zirela.
Ax 519 (V 334).
Hor gose, loz ase.
"Un chien affamé se saoule de dormir"
.
O Pr 250.
Asez geroz ez jan / unhez geroz bai lan.
O PrASJU 208.
Halakotz zilhegi ezpanaiz ithurri bethetik erautstera, eta ase arteraino edatera.
SP Imit IV 4, 4.
Iauna bera gurutzean, / Tratatu zen khelderrez, / Asetzen da bihotzean, / Iate aldi guziez.
Arg DevB 133.
Zure zauri sakratuez zaurt diezadazu ene arima, eta ase zure odol sainduaz.
Gç 86.
Eta asetzen jarri ziren ondoan, elkhar hil zuten.
ES 111.
Aserik orain franko dago onela esana gaitik.
Acto 313.
Jauna, aseko naiz, zure gloria ikhusten dudanean.
CatLav 71.
(V 43)
Hegaztin guziak ase ziren hekien haragietarik.
He Apoc 19, 21.
Arraiez aserik.
Mb IArg II 115.
Dohatsu yustiziaren gosea eta egarria dutenak; zeren aseko baidire.
Lg II 145s (Mat 158, Cap 19, CatLan 42, Legaz 52, CatLuz 28 aseko, Lç Mt 5, 6 aseren, Cb CatV 62, Oe 41, KIkG 79, KIkV 105 aseak izango, CatAe 68 aseak izein, CatSal, CatR 69 aserik izanen
).
Eta [oreñak] jateintu eta asetzen denean bianda pernizioso oneki, egarriak itorik juaten da al duen prise guziareki ura billara.
(AN-mer).
FLV
1973, 380.
(s. XIX)
Zer esan biar da ase artian jan daruenak gaiti?
CrIc 73.
Zoaz, ase zaite bekatuz.
Mg CC 246.
Ase zaite emen, / Eztozu alan jan len.
Mg PAb 98.
Asetzen zera jan ta edanaz gure irabaziak.
VMg 59.
Baña bai bakotxean gitxitxo emotean, ase ta lar bete eztitezen, batera asko emonaz.
Añ
LoraS
147.
Betiko zoriona, osoro kontentatu eta ase gaitzakeana.
Gco I 397.
Arratsaldean pozik aseko dira xardiña gaziz, piperrez, tipulaz edo bakallao ustelez.
AA I 570s.
Eztuk bertzerik bilhatu [...] atseginez asetzea baizen.
Dh 149.
Oh kodizija, iños aseetan ez dana, baña munduban bere gitxi medrau oi dana!
JJMg BasEsc 172.
Nos aseko ete da kodizijosua diruz?
fB Ic II 250 (Ib. 255 asetu).
Beste gauzarik ezpadauka zegaz erosi ardaua, bere gorputza emongo dau [emakume ordiak] ardaoz aseterren.
Astar II 129.
Artoz asetuteko atseginez.
Zav Fab,
RIEV 1909, 30.
Biztuten nire fedea; exetuten nire biotza; asetuten goseak-il au.
Añ
EL2
173.
Belarrez ase eta / egiñaz arrantza.
It Fab 62.
Ezkira gu probetxatzen; / Haren asetzeko / Bai ongi akhitzen.
Arch Fab 121.
Oillo-zalea aldi huntan, gasnaz ase nahia.
Gy 55.
Arthoz asetzeko.
Hb Esk 178.
Eta lau milla gizon [...] ase ziran.
Lard 405.
Asetzeraño edan zuten.
Ib. 98.
Nahi badugu arthoz eta ogiz ase.
Dv Lab 86.
Urguluaren hazkek etzioten asetzen izpiritua.
Hb Egia 32.
Guziak jan zuten eta ase ziren.
Dv Mt 14, 20 (Lç resasia zitezen).
Aseko da nere arima.
Ur Ex 15, 9 (Urt sasiatuko duk; Dv aseko da).
Ez othe da engoitik lanez ase?
Laph 227.
Dezuten gutxiarekin ase zaitezte.
Arr GB 136.
Gero urtez ondo aseta, penaren arrazarik gabe hillko naiz.
Ib. 125.
Oa, oa, doakabe ori, eta ere atsegiñ zikiñetan ase ari.
Aran SIgn 71s.
Ase ari jale aundiya.
Bv AsL 145.
Au zelan aurkitzen zan oso aseturik.
AB AmaE 266.
Odolez ezin ase ditezken zakhur errabiatu batzuen pare.
Jnn SBi 3.
Bere odola gura eben; oraiñ bere odolez ase dira.
Ag AL 165.
Onerazpeneko on-oidadeak dirala bakarrik arimea asetan dabeenak.
Itz Azald 197s.
(s. XX)
Ez nau egundo neuk egin dotan gauza batek ase, ta ainbat gitxiago irakurgei onek.
Ag Kr 11 (Ib. 200 asetu).
Deus ez da ederrik hoientzat, urrea baizik eta ase ondoan etzanik egoitea.
JE Bur 165.
Berrogei bat sabelkoi egazti ta bildoski ta arrainkiz ase ezinik.
A Ardi 43.
Oiek ez dira deskantsatutzen / odolez ase artian.
Noe 124.
Jan da eran da ondo aseta.
EusJok 30.
Oraiko gizon tontolo, / Taloz ase, ta beti lo!
LuzKant 22.
Eta irriz ontsa ase ondoan.
Barb Sup 31.
Jestuez eta othoitzez / Asea naiz leporaino.
Ox 51.
Kristoren odola, asetu nazazu.
ArgiDL 49.
Diru bearrean geiagotan aurkitu zan diruz aseta baño.
Muj PAm 18.
Asetutea txerrien egiñena dok, eta neurriz yatea gizon prestuena.
Or Tormes 69.
Pago eta aritz ezkurrez beterik beren papoa nasaiki ase ondoan.
Zub 101.
Oraiñ aitona alegre dabill / ederki ardoz aseta.
Tx B I 219.
Iturri oneik neure biotza / ur gozoz asetu eusten.
Enb 85.
Eztarriraño sagardoz ase / ta ezin nitzala egon zutik.
MendaroTx 111.
Begi eder-goseok, / ase zakidate!
Ldi BB 56.
Ura jana begiratu utsakin ez zaizu aseko.
Lab EEguna 67.
Aberatsenak be ezin dira diruz ase.
Eguzk GizAuz 187.
Intz otzez ase bitez belar, arto, gari.
Or Eus 286.
Argatik orain negar ta negar / ase nai luke kolkoak.
EA OlBe 7.
Bethi aseko zitugu gure onkeriez.
Lf Murtuts 8.
Apaiz ori dago, lotsagabea, ebasgotik asetutzen.
(Puesto en boca de un alto-navarro).
Ib. 5.
Illundu orduko oiera juanta / loz ase arte ez jaiki.
Yanzi 126.
Dana dala Euzkadira urrez aseta joango nauk.
JAIraz Bizia 81.
Ohean argiraino ongi loz aserik.
Zerb Azk 8 (v. tbn. loz ase Ax 161 (V 108), StPierre 29, Ox 159).
Elkar-maitea goxoago zitzaidan, batez ere, maitearen gorputzez ase banendi.
Or Aitork 53.
Aski goizik hor izanen ziren ordea, haren amets hil-beharraz asetzera etorririk.
Mde HaurB 5.
Aixa ematen dan neska, mutillak, jolaserako ta atsegiñez asetzeko bakarrik nai ditek, ez ezkontzeko.
Etxde JJ 54.
Alakoren baten naia edanaz asetu eta ito daitezan.
Erkiag Arran 49.
Haren ondotik, gaztenaz ase.
JEtchep 76.
Diru gutxikin gelditzen zan bat / ase ta kontentaturik.
Basarri 155.
Arnoarekin hordituz, / edo gaznekin asetuz.
Arti MaldanB 220.
Gizon osoa --buru ta biotz-- ase dezaken erlijio bakarra.
Vill Jaink 10 (Ib. 148 asetu).
Egia erran, bere baitarik ere etzen gutiz asetzeko sortua.
Ardoy SFran 286.
Gaizo otsoak nai duelarik / ez da, ez, gero asetzen.
Mattin (
in
Xa EzinB 95
).
Bainan hi gaizoa, arrunt flakatzen ari haiz. Ehiza ba asetzen?
Etchebarne 86.
Taloak egin bear, familia aseko bazan.
BAyerbe 71.
Ez ziran asetu dirua kenduagaz bakarrik.
Gerrika 83.
Ez nau asetzen, are gutxiago asebetetzen, egunotako euskararen egoerak.
MEIG VII 40.
v. tbn. Hm 89. Tt Onsa 36. Jaur 125. Etch 302. Xe 313. PE 77. Elzb Po 210. Arr May 151. Elsb Fram 63. Zby RIEV 1908, 85. A BeinB 45. Azc PB 358. Ill Pill 3. StPierre 31. Lh Yol 24. GMant Goi 25. Jaukol Biozk 33. Altuna 23. Etcham 203. Laux BBa 56. PierKat 53. Ir YKBiz 211. ABar Goi 19. Iratz 157. Zait Sof 164. SMitx Aranz 55. Anab Usauri (ed. 1986), 42. Gazt MusIx 169. MAtx Gazt 98. NEtx LBB 170. Xa Odol 233. Berron Kijote 210. Onaind STeresa 51. Asetu: GMant Goi 30. Anab Usauri 61. Lab SuEm 30. Onaind STeresa 37.
(Con reduplicación).
Ta ez kontentatu aoaz irakurriaz beñ, baizik afektoak biotzetik egin, ta soseguz, ase ase artean al dezun moduan pensatu.
Cb Eg II 11.
Zorun-zorunez ase-aseta.
GMant Goi 104.
"
Ase naiz (Gc, AN-5vill), a) [...] b) sopitas (fórmula por la cual se pide la solución en el juego de adivinanzas)"
A.
Arrituta naitziagok, Asto zatarra, nola ostikadaz asetzen ez audan.
VMg 45s.
Haietzaz bere ahoa, eta bere estomaka freskatzen du, alegeratzen, entertenitzen, eta asetzen.
Tt Onsa 35.
Usaiez ase ditzan astoak sudurrak.
It Fab 125.
Gozoak dira haren bersuak; asetzen daukute beharria.
JE Bur 145.
Urtutsik iragan nintzan hango karrika ederretan gaindi; bazen begien asetzekoa.
StPierre 28.
Yaioterriak asetzen dizkie biotz-begiak.
Ldi UO 39.
Birikak kutsu bizigarriz ase ditzaten.
Aitzol (
in
Ldi UO 39
).
Ordubetez egon ziran mendi-galurrean ikusgai biotz-erdiragarriari begira erdi-toteldurik, eta, bein begiak naiko ase ziranean, eguerdiburuan, aldapa beera asi ziran.
TAg Uzt 95.
Zure birikak bear-bearreko duten gezalaz eta mendiko aize guriaz ase dittezen.
Etxde AlosT 55.
Ikuskizun ikaragarri batez nai ditut ene begiak ase.
Etxde JJ 187.
Soa bazkatzen eta asetzen zuen aita besoetakoak hainbat edertasunez.
Mde HaurB 99.
Bai burua ta bai biotza ere asetzen duen pentsakera.
Vill Jaink 89.
Satisfacer (una necesidad, un deseo, etc.).
Gosea asetzea gatik eria sendatzea.
Harb 211.
Haragiaren plazera, ezta behin ere guztiz asetzen, eta ez osoki iraungitzen.
Ax 384 (V 251).
Iatea [...] hutsik guthiziaren asetzea gatik.
SP Phil 408.
Deusek ere ezin asetzen zian prelat haren anbizionia.
Tt Onsa 125.
Ase zazu zure odolaz, / Jesus, ene egarria.
Gç 115.
Hilze laidogarri honek hen errabieria ase ziena?
Bp II 49.
Etxean ta ez etxean bazituen errege onek begi, trip, gogo eta aragiaren naikunz guziak asetzeko diña gauza.
Mb IArg I 62.
Nahiko zuen diru hura eskuratu asetzekotzat bere abarizio zikhina.
Lg II 218.
Ez dezu arte ale, lur-arbietan / zerekin gosea ase ugari?
Mg (
in
VMg 99
(Zav Fab RIEV 1909, 30 ire gosea ase
)
).
Asko ezkontzen dira abereak bezala, edo beren gura asetzea baizik billatzen ez duela.
AA I 602.
Kastigadu begije gurasuak euren umia [...], ez euren arrabijua aseterren ezpada semia onduterren.
Astar II 101.
Zezenak, nahiz ase bere errabia, / Ezin gorde dezake khartsu gutizia.
Hb Esk 225.
Ezeri ere begiratzen ez diona, bere gogo gaiztoak asetzearren.
Lard 418.
Lehia tzar batzu asetzea, eta Jaunaren gozoak arbuiatzea?
Dv LEd 220.
Agaitik emen dabez / Ase egarriak.
AB AmaE 179.
Zure zale eta deseo eragabeak asetzea.
Arr May 40.
Framazon ohoin hoiek eta hoikilakoek beren herra ezin aski asez.
HU Zez 189.
Amodioa, haragiaren irrits bat da dena, eta haragiak berak asetzen du.
JE Bur 94.
Bere zikoizkeri amorratua pixkat asetzeko.
Inza Azalp 66.
Gallurrera igotzeak ez ase olerkariaren lei illezkorra.
Aitzol (
in
Laux BBa XII
).
Gizonaren bearrizanak joan eta etorri egiten dira ta gaur ase dauzanak, biar edo etzi barriro agertu ta aurkezten yakoz.
Eguzk GizAuz 93.
Udalditarrak ere ikusmiña ase nai zuen nolabait.
TAg Uzt 227.
Eginbearrak eskatzen dutena ase nairik.
"Atendiendo a las necesidades del servicio"
.
EAEg
5-11-1936, 221.
Bañan bere naitasun eta zaletasun osoa bere alabatxoarentzat bazun ere, onek ezin ase zezakion Jaungoikoak giza-emakume guziai erantsi oi-dien alkarrenganako joera.
Etxde AlosT 20.
Tarteka izan naiz zoriontsu, bai, lera asetu deño.
Txill Let 79.
Muker ta astiro, nire arima, / jorana asetu eziñik.
Gand Elorri 199.
Gero nere bizi nai ori asetua izango ote den ala ez jakitea, ori beste kontu bat da.
Vill Jaink 114.
Gosea baldin badago, orrek esan nai du ba-direla nunbait janariak, gose ori asetzeko.
Ib. 114.
Bere eskuz zuzentasun-egarria asetzeko era aukerakoa.
Erkiag BatB 90.
Egizko emakume bat ez da zorioneko bere ama-sentimentu guziak ase arte.
MAtx Gazt 27.
Bere gose beltza arrain eta igel berritsuekin asetzen du.
Ibiñ
Virgil
103.
An daukalako egarri danak / ase dezazkean Ama.
Olea 180.
Gaur ase naiko ditugu bada / zuen bertso-egarriyak.
Uzt Noiz 28.
Zonbaitek, ase nahiz beren mendekua, / non nahi sortzen dute bizi irrixkua.
Xa Odol 251.
Aien geiago jakin-naia, ezerek etzin ase.
Ataño
TxanKan
87.
Au niretzako asko da eta / asetu jat gutizia.
Ayesta 137.
Edangura ase baino lehen ahitzen baita iturriaren emana.
MIH 286.
v. tbn. Ag G 55. Enb 45. Ldi IL 65. SMitx Aranz 129. Mde Pr 41. Or Aitork 291. NEtx LBB 84. Ardoy SFran 288. Berron Kijote 215. BAyerbe 25. FEtxeb 197.
Hartar(se), producir hartazgo; aburrir(se), cansar(se).
"
Lepotik goiti asea naukazu (AN-5vill, B), [...] leporaino asea niz zutaz (BN-arb)"
Gte Erd 277 (s.v. "sudurretaraino nago").
Orhoit zaite maiz ohiko erranaz: eztela begia asetzen ikusteaz, ez eta beharria enzuteaz.
SP Imit I 1, 5 (Ch, Mst asetzen).
Ai ta tormentuz, ta penaz zeñ ase, edo aspertua egongo nazan!
Cb Eg II 128.
Hirur urtheen buruko siximitarrak aseak izan ziren bere erregearen dorphetasunez.
Lg I 217.
Gau ta egun, beinere ase gabe, ta atsedeten utzi gabe, utsikitzen ari zaien ta ariko ere zaien arra.
Ub 156.
Ezta begia ikhusteaz asetzen, ez beharria aditzeaz.
Dh 192.
Elhe faltsü erraitez etzireia asetzen?
Etch 72.
Ai oinhazez eta atsekabez zeinen asea eta ethendua gelditzen naizen!
Dv LEd 228.
Bestela asetzen da eta eztü untsa jana ehaiten.
Ip Dial 47 (It iguitzen da, Ur aseten da, Dv higuintza hartzen du).
Dijoala nai duana soldadu, ni beintzat ondo aspertua eta asea nator soldadutzatik.
Zab Gabon 55.
Ah! zer etxe jalea / hartu hintudan, hi! / Hirekin bizitzeak / ase naik aspaldi. / Hi, gizon baino hobe / hindeken zahagi.
Zby RIEV
1909, 105.
Laster aseko dela eta nardatuko Frantzia odolezko eta hertze zilatuzko ikusgarri okaztagarri horietaz.
HU Zez 77.
Aseak baitire eta unatuak framazonen zangopean bizitzeaz.
Ib. 91.
D. Resurreccion aserik diok yire uskaraz, yire kartez eta yire eskribi moldiaz.
Mdg 148.
Besteak berriz aren mirabeak atxitu ta irañez ase ondoan il egin zituzten.
Ir YKBiz 389.
Bederatzi urteren buruko Azkaindarrak ase zituen [Guiresse erretorak], leporaino ase.
Zerb Azk 17.
Niketz inguruan ditudan jendeen konformismuaz aserik nago eta gudu egin nahi diot.
Mde Pr 194.
Haurren begiak aseak ziren, enoatuak, akituak, bethi bereri beha.
JEtchep 17.
Marilu aseko da ongi, bere senarraren jipoiekin.
NEtx LBB 387.
Eskualtzale nintzelako, denen trufez asea nintzen.
Iratz (
in
Alzola Atalak 120
).
2.
"
Lurra urez asea da, la terre est saturée d'eau"
Dv.
"Aumentar de volumen por la humedad, empaparse. Atia aseta dago eta ezin da itxi. Euri honekin lur guztiak ase-ase e(g)indda dare. Sagardo barrikak ere ase egin behar izaten dira erabili aurretik, urez beteta eukiz. Asetzeko, jarixoik euki eztaixen; barrikak ase
"
Elexp Berg.
Nola daude kriaturak Jaungoikoagan? Esponja bat barrutik eta kanpotik urez aserik dagoan bezela.
CatCeg 21r.
Arbola urez ase arteo etzare segurki bustiko.
Dv Lab 311.
Lur dana goizetik artsalde-berandura eroritako euriz asea.
Ag G 153.
Odei ori ixildua, / ez da lurra mordindua (urez-asea); / baiña bakoitzak bere etxepean / piztu du bigarren sua.
Or Eus 182.
Nik edurragaz lurra izten dot uragaz ondo aserik.
BEnb NereA 113.
Urak belakia lez asetua, alde guztitik poza eriola ebillen otoitzetan.
Onaind STeresa 38.
Bete ditzadan argiz begiok; / eten zain-giar lotuegiok; / bularra asetuz noan geldi.
Ldi BB 110.
3.
(
V-gip ap. A
; SP,
Dv,
H).
"Saouler, remplir. Zilho baten asetzea, combler un trou"
SP.
"
Ez duzue errexki aseko zilho hori
"
Dv.
"
Zilho bat asetzea, [....] combler un trou"
H.
"
Ase, rellenar, por ej., huecos de pared (V-gip)"
A Apend.
Bidea ontsa aserik eta berdindurik ezarri orduko.
Larre ArtzainE 14.
"
Zorro bat asetzea [...], remplir un sac"
H.
II .
(Participio en función de adj.).
1.
Harto; satisfecho. "Harto, asea" Lcc. "Asea, saoul, rempli. Sabel ase bat" SP. "Abdomen saturatus, phontz asea, vel sabel asea" Urt I 19. "Aseak gosea ezin ikus (Sal), el harto no puede ver al hambriento" A (cf. infra O PrASJU 226, Bela y Zerb). "Asea (c), el harto" Ib.
Semea etena ta as]t[ea, / alabea janzia ta gosea.
"Harto y rompido"
.
RS
193.
Aseak gosea eztakuske.
O PrASJU 226.
Asek gose eztakusa.
Bela TAV
3.3.4.
Zozo aseak gingak iguin.
EZBB II 146.
Aldunak bakarka ta nekez datoz, txita aseak ore-ondakiñetara bezela.
Ldi IL 21.
Aseak gosearen berri ez daki.
Zerb GH
1936, 116.
Txori gosea kantari, neska asea dantzari.
(G-goi).
EZBB
II 120.
Gogaipenarentzako lekurik / ez baita biotz asean.
Olea 59.
Zenbait euskal autorek azaldu dute maitasuna, egia, eta ez guztiek orobat. Ezagunenak besterik ez aipatzeko, hor ditugu Detxepare eta Oihenart aseak [...], eta gugandik hurbilago Bilintx gosea.
MIH 298.
Abundante, repleto.
Uritea eta idortea, babazuza eta tenpestatea, denbora gaitza eta ederra, urthe asea eta gosea, osasuna eta eritasuna igorten dituena.
Lç
Ins
C, 1v.
O Birjina minzari zuhurra, hitzetan asea, obretan konplia eta alde guziz perfekta!
Harb 60.
Zeren etxathera eske ethorri zeikan probe gose premian zegoenari, ezpaitzioen bere mahai asetik asetzekorik eman eta ez are elikatzekorik ere.
Ax 233 (V 156).
2.
"Ample"
Ht VocGr.
"Ample, large. Soineko aseak darabiltza, il porte des habits amples"
H.
3.
Lleno de vegetación.
Zepoa paratzen badu leku asean jango ditu saguek eta serpienteak pazkak eta ez du probetxurikan izango; bear du paratu leku garbien, sasirik eztan lekuen.
BerastAzer
130.
4.
"
Asea (V, AN-5vill), la (mujer) hacendosa y de garbo"
A.
III.
(Sust.).
(
gral.; Lar, Añ, Arch VocGr,
VocBN, Dv, H)
Ref.:
A;
Lrq
.
Hartura; satisfacción. "Atafea, hartazgo", "hartura" Lar. "Hartura", "panzada" Añ. "Asia, le régal" Arch VocGr. "Nourriture soit des personnes, soit des animaux, en quantité suffisante pour les rassasier; asea behar du haur horrek, ez du soldatarik galdetzen, cet enfant a besoin de la nourriture qui le rassasie, il ne demande pas de gages" VocBN. "Rassasiement, satiété; (en bonne part) satisfaction de la faim" H. "Asea, el hartazgo" A. "Satiété" Lrq. "Ase gogorra in dugu (B)" Gte Erd 58. v. asealdi; asebete
(2).
Faxeria gabe jinerazi <genherassy> badiazadazu neure <noura> asia.
'Si hacéis que me llegue sin molestias de qué hartarme'
.
Rabelais
148.
Peko gaxoa deukot, etorri joatan gatxa jatordala: ase osteko loa.
"El sueño de después de la hartura"
.
RS
425.
Paga bezate beraz iragan duten aisia, eta alferkeria, presenteko penaz eta trabailluaz, leheneko asea eta soberania, oraiko goseaz eta eskasiaz.
Ax 44 (V 27).
Iakizue ezen itsasoko ur guztia, eta munduko bertze ur guztiak xinhaurri batek, urthean behin, bere asea edanez, xutka, agor, hondar, eta akhaba ditzanean, akhabatuko direla zuen horko penak ere.
Ib. 604 (V 388).
Ierusalem, zure ahizpa Sodomaren bekhatua eta galgarria izan zen, urguillutasuna, asea eta alferkeria.
Ib. 380 (V 250).
Barurak hirur ase. (Hirur ase hauk aditzen dira, barureguneko barazkariaz, aitzineguneko auhariaz eta biharamuneko askariaz).
O Pr 67.
Hila lupera, biziak asera.
Ib. 236 (lo recoge tbn. Mok 10).
Goseak bano gehiago galtzen ditu aseak.
Ib. 615.
Zure arima apetitua zorrozturik geldutiko da, eta gozo onian edirenen du bere asia.
Tt Onsa 36.
Bata aseak il du bai, ta ala ere besteak ase nai.
"Uno muere de atafea, y otro la desea"
.
Lar (s.v. atafea
).
Amábi fruitu gloriáko berextentú [...] 2.ª Gastetasúna zartugábe. 3.ª Asea aspertugábe.
LE Doc 250.
Egin dezagun ase on bat hura [aratxea] yanez.
TB Lc 15, 23.
Zeren, bukaturika / udako asea, / otzak ekarri zuen / berekin gosea.
It Fab 55.
Egunko badizugu asia, / Dio kanpotarrak.
Arch Fab 87.
Ai! ai! zertako da asia / Galzen bada libertatia!
Ib. 155.
Egun asea badute, / Biharraz antsia ez dute.
Gy 31.
Olioz dute bere asea, ahal dutenetan.
Hb Egia 140.
Hire zaldiak eztik janen üdan bortian belharrik; / Arte huntan eginen diek arranuek ase ederrik.
ChantP 350.
Zoriona eta bihotzaren asea bilhatzen du.
Lap 42s (V 23).
Hasteko irriz ase bat eginen zuten erlisionearen etsai errabiatuek.
HU Zez 156.
Oi! behin, bederen behin, / Ase bat baneza egin?
Ox 103.
Lehoinak bere baithan: hau duk jaki keta! / Neure aseak badik orai zerk axita.
Ib. 130.
Ez batere gizon gaixtoa [...]. Irriz ase baten egin-arazteko, lehen lehena bethi.
Barb Sup 5.
Astoaren balentria, / Ase bat irabazia... / Martin dena malezia, / Pentsaketa zen hasia. / "Astoa hor asetzia / Ez dukek abilezia!".
Etcham 203.
Ze asea egin zuen hogoi sosekin!
Zub 70.
Ollasko erria nai ezik eta / ura ardozko asia!
Tx B III 96.
Gizasemerik geienentzat asearen ordez gosea, azkatasunaren ordez joputzea.
Eguzk GizAuz 192.
Euskal-sabelak beti billa du / napar-ardo eta zitzi. / Aietaz ase bat egin, eta / dantzan asten da bizi.
Or Eus 157.
Larrunen zertan ote zabiltzan? Begien ase baten ondotik segur.
Zerb Azk 38.
Lizunkeriak asearen eta ugariaren antza du.
Or Aitork 47.
Aundikerizko egarri orrek ez daukalako aserik.
BEnb NereA 167.
Xalbadorrezko ase on eta aberasgarri bat eginez.
Larre (
in
Xa Odol 11
).
Guk gosea berdintzeko daukagu; ez dugu oraingoz asearen beldurrik.
MIH 88.
v. tbn.
Balad 130. Xikito 4. Etxde JJ 187. Erkiag Arran 114. Ardoy SFran 288.
(Como segundo miembro de comp.).
Jenobebak beti itzal eta anditasunarekin hitzegiten zion, eta hitz-ase bat egiteko lekurik beñere ematen etzion.
Arr GB 16.
Legor-apurra jan ta ur-ase bat egin.
Or Eus 251.
Mattinek etzun lo-ase aundirik egiten.
Etxde JJ 119.
"
Ordu beteko euri ase bat (V-ple)"
A Apend.
ASEA EMAN.
Saciar.
Han nik emanen dereiat arth'eta zahiz asia.
ChantP 204.
Augustiñek geroan billatu nai du egia griña txarreri asea emanik.
Or Aitork 144.
Oparoa, betea, gu baitan aurkitzen den guztiari asea emateko modukoa.
Vill Jaink 139.
ASEAK EGIN.
Hartarse.
Han bere gogara poxiñ on-zaleak / Egiñ zituen aseak.
Gy 209.
Behingo aseak eginak nituen.
StPierre 16.
Ai zer aseak egiten tudan / hoiek daudelarik lotan.
Mattin 112.
ASEAN
(Estar, etc.) saciado. "Asean dagonak laneko khar guti, celui qui vit dans la bonne chère a peu d'ardeur au travail" Dv.
Nahi dena izan kasto, eta alabaña arnoan zopatua, eta asean ibili.
Ax 411 (V 267).
Zenbat dauden aséan / ere aita onarekí, / zerbitzúan bere etxéan.
LE Kop 152.
Zer? ni baño geiago al dira kondeak / bizitzeko alferrik ta beti asean?
It Fab 255.
Egun oroz izanen zia asian; / belharra dukezu bethi sabel pian.
Arch Fab 153.
Gu bethi miserian, / asean bertzeak.
Zby RIEV
1908, 772.
Egun oroz ihizin, / Bardin gau beltzean; / Sagu'ta arrotoinez / zagoen asean.
Ib. 770.
Hontarzünak oro "ordeiñüz ützi deitzak; heben harat auher eta asian biziko hiz".
J. Berrionde
GH 1930, 421.
Geroztik, Amerikano bilhakaturik, han bizi omen da, zahar-okitua, oiloz asean bethi.
Barb Leg 138.
ASEAN ASE.
Zer balio dik / Hari klask, hau klik, / Asean ase, / Goserik gabe / Jaten has hadin? / Gosetu arte, / Pausa duk hobe; / Dugun lo egin.
Ox 127.
ASEAN ETA BETEAN.
v. ASE ETA BETEAN.
ASEAREN ASEZ,
ASEAREN ASEAZ.
De pura hartura.
Urdea zabal-zabala lurrean dagokiote eta asearen aseaz ez du higitu nahi.
Zerb Azk 96.
Europan barrena asearen asez sortu diren kezkek eta errenkurek ez ote duten saihestuko hartu behar lukeen bidetik.
MIH 88.
ASE-ASE EGIN.
Saciar(se), hartar(se) completamente.
Ezin komulgatu naizanean, Elizan sartuaz, Sagrariora fedeko begiak eramanaz, ase ase egin ta indartzen naiz.
Mg CC 225.
Askok eta askok jan ala jan arren, ase ase egiten ezpadira [...], uste dabe baru egiten dabeela.
Astar II 247.
Makiña bat bidar aparittarako ogirik be ixan ez, eta jaten emon ta ase-ase egindda eratzo biarrian, iñon diran ipuiñak esan eta lo-erazo egitten euskun guri attak!
Otx 57.
Ase-ase egin zituzten beren urdaillak.
Berron Kijote 213.
Maitetuten dauz Zugatzgilleak / Bere zugatzak munduan, / Euriaz ase ase eginda, / Egarri diran orduan.
AB AmaE 466.
ASEEGI.
Llenarse demasiado.
Ediren duzu eztia, ian ezazu bada neurriz, asko duzun bezain bertze eta ez gehiago, ase-egirik okha eztagizun, ahotik bihur eztezazun.
Ax 137 (V 90. Villasante da ase eginik, aunque en la edición original se lee claramente <asse-eguiric>. En AxN se explica este ejemplo por geiegi aserik
).
ASE EGON.
Estar saciado.
Gaitz da alfer, aise, eta ase egoitea, eta haragiaren bekhatutik eskapatzea.
Ax 409 (V 266).
Aski dút: orréki nago áse ta kontént.
LE Ong 37v.
"
Ase giri giri, hartura plena. [Zeruan] ase giri girian egoin zara Jangoikoaren etxe gartako ondasun-jenero guzien abundanzias (388)"
LE-Ir.
ASE-ERRAZ.
Fácil de contentar.
Bertso tx:iki batzuk idatzi nituen berari buruz; alegia, seigarrena ere irabazteko eskatuaz. Ez gera ase-errazak.
Zendoia 123.
ASE ETA ASPER.
A más no poder.
Nakion ase ta asper, dezadan atsegin ar.
Anab Usauri 56.
ASE ETA BETE.
Hartar(se), saciar(se). "Loc. vbal. que tiene el sentido de 'darse un hartazgo'. Gabonetan ase ta bete urte guztirako" Etxba Eib. v. asebete.
Oraingo onetan, beintzat bear yoat / ase ta bete nik sabel gosea.
Zav Fab,
RIEV 1907, 533.
Goizetik arrats aspertzen ez da / jan eranean jendea: / gaur langilleak, ase ta bete, / txit urri degu nekea.
Echag 220.
Uste dek noski, Turko, / aizela kondea, / orrela bizitzeko / ase ta betea.
It Fab 24.
Bisitatu zuen sarritan ikustaldi ederrakin, bai eta ere poz-atsegiñ eziñ esan-alakoakin ase ta bete.
'Colmó de inexplicables delicias'
.
Aran SIgn 28.
Eraso zion Iñigo gureari galanki errietan eta gaizki-esaka ase eta bete arte.
Ib. 33.
Eziñ esan alako atsegiñez ase eta betea geratu oi zan.
Ib. 46.
Bera ase ta bete, / zakurra gosiak.
Noe 37.
Zelan diruzale baten egarria ez dan ase eta betetan, aberastasun andiak berak euki arren bere.
Itz Azald 151.
Ase ta beteak txosnetatik ertetzean, salobre ta goseztoak jartzen dira aien tokietan.
Ag G 181.
Alare talo mordo bat egin, jan eta zerbait ase ta bete giñanean, ez baserri batean, baizik gaztelu batean sartzeko ere prest giñan.
Urruz Zer 52.
Erretor zenaren mahainean ase eta bethe diren gizonak.
Zerb Ipuinak 129.
Etxe onian bauke / Nai zenbat gauze; / Diñue: "Gabon bonbon, / Ase ta bete". / Areik dana ganezka... / Gu, barriz, gose.
Enb 97.
Behar zituen begiak erne atxiki, gogoa ase eta betatzeko [sic, ¿por betetzeko?] laster areago ikusiko ez zuen irudi maitagarriaz.
Mde HaurB 14.
Jana neurtu bearrik / Etzan gaur ainbeste, / nai gendun klasetikan / ase ta bete.
Uzt Sas 49.
Don Kijotek bere urdailla ase ta bete egin zuanean, onelatsuko arrazoietan itz-egin zuan.
Berron Kijote 124.
Itz ematen dizut zure naiaren eskari guziak ase ta beteko ditudala.
Ib. 190.
Gaztetasunaren erdian denak sentipen au izatea, tira, ezta arritzekoa. Baiña egunez asea eta betea iltzen den agureak?
Vill Jaink 111.
ASE ETA BETEAN,
ASEAN ETA BETEAN (Dv)
(EGON, IBILI...). (Estar) saciado. "Asean eta bethean, à bouche que veux-tu" Dv A.
Eta iltzen oi dira / gaztetasunean, / bizi nai dutelako / ase ta betean.
It Fab 79.
Asko ezagun dute zure senar gizajoan masalla ertzak ase eta betean dabillela.
Apaol 119.
O! esan nuen, nere / aitaren etxean / zenbat mirabe diraden / ase ta betean, / ni, ango semea, emen / nagon bitartean / otzak eta goseak / ozta ozta illean.
Ezale 1897, 106.
"
Asean eta bethean du lakhet, c'est dans la bombance qu'il se plaît"
Dv.
ASE ETA LEHER.
A más no poder.
Guztiak plazaratu dira. Ase ta ler dabiltza baltsazale nasiak.
Anab Usauri 43.
ASE-EZIN.
v. ase-ezin.
ASE-EZINDAKO.
"Insaciable, ase-ezindako diruzalia, madarikatua" Etxba Eib. "Ase ezinddako egarrixa daukat" Elexp Berg.
ASE-EZINEKO,
ASE-EZINEZKO.
Insaciable. v. ase-ezin.
Ase-eziñezko egarriakin.
"Sed insaciable"
.
Otag CancB
III 335.
Malmuzkeri, iruzurkeri eta saldukeri utsa, barruban daruezan askogureak eta ase-eziñeko griñak beteteko olakoxiak ixaten erazota dagozalako.
Otx 21.
Bai, gizona den bezala nai ba dugu ikusi, ase eziñezko bere gutiziekin ar dezagun.
Vill Jaink 134.
Ase eziñeko milla egarri gogo barrenean garraxika eukitzea.
NEtx LBB 52.
ASE-LEKU.
Horra ene premiaren ase-lekhua, Espiritu saindua.
Harb 194.
ASE-NAHI.
Deseo, gana de saciar(se). Cf. asegale.
Irazeki baitzitzaidan gazterik, lurreko gauzetan nolabait ase-naia.
Or Aitork 37.
Neuk e baneukan aspaldi ontan / sabeletik ase-nai.
Uzt Noiz 79.
Hay un ej. más en DFrec.
ASE-TRUK.
A cambio de comida.
Berekin eremanak zituen Parisetik eta bertzetarik nehon diren gazte galdu, gizon hordi, deus onik ez diren batzu; ase truk; eta frango bertzalde, jornal ona pagatuz.
HU Zez 81.
ASETZEKE.
Sin saciar.
Emakume ezkongai ura Ameriketako lasaikerian jaioa ta azia zan aldetik, bere gizakume-griña asetzeke zegoen artean.
NEtx LBB 71.
ASE-URTE.
Año de abundancia.
Zazpi bei ederrak zazpi urte dira; eta zazpi galburu ederrak zazpi aseurte dira.
Ol Gen 41, 26 (Dv nasaiziazko urthe).
ASEXE
(Con suf. aprox. -xe).
Behin Augusto Enperadorea zerraielarikan, eta azkeneko hesturara ekharriak zeduzkan denboran, eta asetzen jarri ziren ondoan, elkhar hil zuten, erdi asexe zirenean, batzuek harmaz, bertzeak suaz, bertze batzuek pozoinaz.
ES 111.
Utz-kik bere othuruntzaren / Trankill-trankilla akabatzen: / Hauk asexe dituk.
Gy 187.
Biziaz asexea naiz aldi huntan.
Zerb Ipuinak 335.
Holaxet hamazazpi [talo] jan ziozkaten [...]. Asexe direlarik, Haxkok erraiten dio hola fortuna egitera abiatuak direla.
Barb Leg 130.
EZIN-ASE
v. ase-ezin.
a)
(Dv). Insaciable.
Tiberio Alejandro, eta Ventidio Cumanio, Poncio Pilatoren ondorengoak, bidegabeko eskaera eta ondasun-gose ezin asearekin ondatzen zituzten.
Lard 537.
[Yuduaren] estakuru hetarik lehena da Yesu-Kristo gure Yaunaren eta haren erlisione sainduaren kontra duen herra ezin asea.
Elsb Fram 167.
Zuen gogoak, ezin asea, ez du jasaiten mugarik.
Iratz 179.
Batez ere, lizunkeri ezin-asearen oiturak ertsia ninedukan ni.
Or Aitork 147.
--Zer jakin nahi duk oraindik? --galdetzen dio atezainak--. Ezin asea haiz.
Mde Pr 104.
b)
Insaciabilidad.
Ordu arte haren arimak ere ezin asea balin bazuen... emanen zion emanen jaterat Frantsesek.
"
Si jusque là son âme également était insatisfaite..."
.
Ardoy SFran 193.
Baiña zerbaitean beti salatzen da gizonaren ezin ase ori.
Vill Jaink 141.
EZIN ASEZKO (Dv).
Insaciable. v. ase-ezin.
Eta badaduka bere ezin asezko egarsua dela egarsu bat guziz naturalezakoa eta xoil gozoa.
SP Phil 265 (He 267 egarsu eziñ sasiatuzkoa).
Eziñ-asezko atsedenez.
Or Aitork 51.
Ez baitzuten ikusten ikasleak, nora ninderamaken, atsegale ezin-asezko urribizira ta izen lotsagarria ukaitera.
Ib. 25.
Bihotzeko "kexu" horren gainerat ez balio Jainkoak eman beste ezin erranezko eta asezko gose bat.
Ardoy SFran 285.
Ezinasezko gosez ekin baitzien arbola erdi-debekatuaren fruituei ez ezik, baita hosto eta adaxkei ere.
MEIG VII 33.
Huna ezin asezko gizon eta arno edale bat, zerga biltzaileen eta bekhatoreen adiskidea.
Dv Lc 7, 34 (Lç gormanta, HeH zintzurkoia, Ol yatun
).