halaber.
1. (L, B, BN, S; SP, Ht VocGr, Lar, (AN), Izt 15r, VocBN , Gèze, Dv, H (+ a- G)) Ref.: A ( alaber ); Lrq (/halabér/); Gte Erd 148 .
Asimismo. "Aussi, pareillement" SP. "En même façon" Ht VocGr. "Pareillement" Ib. 396. "También, al principio de claúsula" Lar, . "Asimismo, también, item" A (cf. Ardi voc: "Beste izkelgi batzuetako itza da"). Harriet traduce tbn. "par exemple", seguramente en su sentido adversativo (v. ejs. de Axular y Monho). Tr. Documentado en textos septentrionales (en menor medida en los suletinos) y alto-navarros. Tbn. se encuentra en el s. XX en autores occidentales, especialmente en su segunda mitad (cf. alaberean, exclusivamente meridional). En DFrec hay 64 ejs., de los cuales 58 son meridionales.
Zuk gibela demazuna nola baita galduia, / zure gomenduian dena halaber da salbuia. E 75. Alaber nik Paskoala zu Joanes arzen zaitut neure senarzat. PromOlaz 24. Alaber nik, Mari Migel, ematen drauzut zuri, Diego, neure fedea ene senarzat eta ez berze senarrik egitekoz zu baizi. PromZuf 150. -Alaber zuk arzenauzu senarzat? -Nik alaber arzen zaitut. PromTa 152-153. Baina nik diotsuet eztezazuen iura batre, ez zeruaz [...] ezeta lurraz [...]. Halaber eure buruaz eztuk iuraturen. Mt 5, 34ss (Ip, Or ez eta, TB, Ur, Leon, IBe, IBk ez [...] ere, Hual eztare, Samper eztare orañik, Ol ezta [...] ere, Ker ezta [...] be ). Senharrak ezpaitu bere gorputzaren botherea, baina emazteak; emazteak ere halaber eztu bere gorputzaren botherea, baina senharrak. Ins B, 5v. Arreposturik eztizit ukhen, zoñez pena baitut, zure berri hunen yakin gabiaz, baieta halaber aitaren eta amarenez. Echaux 155. Aditzen dut Iainkoaren seme bakoitz hura delarik Iainko egiazko, dela halaber gizon egiazko. Mat 57. Horduan bear du Meza enzuten duenak adoratu Hostia konsagratua, eta alaber Kaliza. Ber Trat 87v. Othoitz egin diezazugun hillez eta biziez, / Bai halaber atsekabe gure egin nahiez. EZ Man I 15. Burlatzen naiz Garibaiez / bai halaber Etxabez, / zeñak mintzatu baitire / erdaraz eskaldunez. (In EZ Eliç XVIII ). Baldin maiz erortzen badira, halaber maiz iaikitzen dira. Ax 539 (V 346). Gaitz da handik pitzten den suaren iraungitzea, eta bai halaber iendearen ixilik edukitzea. Ib. 404 (263). Ilkite alegerak hainitzetan bihurtze tristea dakarke [...]. Halaber haragizko plazer guzia eztiki sartzen da, bainan azkenean ausikitzen du eta herioa emaiten. SP Imit I 20, 7 (Ch hala, Mst gisa berian, Ol orrelaxe, Echve onela ). Zu guregatik egiñ ziñen / Lurrean gure haragi, / Eta ziñen halaber egiñ / Guregatik gure ogi. 120. Fazoin bera egin dezakezue mirra arnoarekin hirakiturik, bai eta halaber leizarrarekin. Mong 593. Egiten den sakrifizioa gogoaz lagüntü [...]. Halaber eguerdi ondo hetan bezperen ordüxiari berritü othoitziak. Bp I 107. --Aita amez zer orano enthelegatzeko da? --Halaber ohoratü eta obeditü behar dütügüla gü beno zaharragoak. Ib. 93.
(s. XVIII) Ikhas baitetzake latinezko deklinazionak, bai-halaber konjugazinoak. ES 400. Merezimendua eztatza zeruko bisioneen eta konsolazioneen izatean; ez datza halaber skriptura sainduaren ungi aditzean. Ch III 7, 5. Adora zazu Jaiñko-Seme, Gizon egina, eta bihur diozozute halaber haren Ama sainduari eta Gabriel Arkanyeluari merezi duten ohorea. He Gudu 143. Zure dolorea bethi eta bethi erreberritzen balin bazen Jesusek pairatu behar zituen tromentez orhoitzen ziñenean, halaber bethi eta bethi erreberritzen zinduen, tenpluan hartaz egin zinduen lehenbiziko sakrifizioa. Mih 101. Dirade erregua eta erregu erdia eta gaitzurua eta almotea; eta alaber dirade pinta eta pinterdia. (Cildoz, 1773). RIEV 1932, 566. Obligatiak dira hartü dütenaren lehen bano lehen errendatzera, eta halaber egin düten damiaren erreparatzera. CatLan 96. Orhoit zaite halaber, Iauna, Purgatorioan diren arima gaixoez. Brtc 29. [Amar mandamentuak] Franziako gisan. Jainko bat adoraezazu, / alaber maita osoki. Ub 170. Eskas dituk erran diren bi gauzak: / aldarea, tronua halaber. Iraultza 25.

(s. XIX) Zilegi ez bada gaizkiak / Mendekatuz bihurtzea, / Halaber neke da etsaiak / Bihotzetik maitatzea. Monho 132. Daike alabér edátu eakindea, erabákis bekatuarén zirkunstánziak. LE Ong 28r. Bizirik erretzea balin bada ezagutzen diren heriotze mueta kruelenetarik bat, hura da halaber laburrenetarik bat. Dh 164. Orhoit zaite halaber, Jauna, Purgatorioetan diren arima gaixoez. MarIl 55. Ez da haren gogoa bere arartekotasunaren enplegatzea guri ardiesteko gure salbamenduaren kontrako laitekenik, ez eta ere, halaber, abusa gaiten ardiesten dauzkun ongiez. Jaur 371. Etsaiari dio halaber bertzeak / Egiten bertze hainbertze. Gy 185. Yo zuen bezala gonbataren seiña, / Yotzen du halaber biktoriarena. Ib. 301. Gizonak behar dire lege egiteko, / Halaber lan dorphetan ihardukitzeko. Hb Esk 172. Bainan gizonaren indarrak emaztearenak ez bezalakoak dire; eta halaber eginbideak. Jnn SBi 130. Igandeak laguntzen gaitu, ez xoilki arimarentzat eta zerukotzat, bainan halaber lur huntako bizimolde on, zuzen eta bakezkoarentzat. Arb Igand 66. Itsasoaren ongi ezagutzeko ezta baitezpada igerika jakin behar. Halaber mintzai baten aldean bertze bat badakikezu. HU Aurp 191. Minak gütü destorbatzen; / Halaber gütü sendotzen / Den senthagallü hunak. UNLilia 18.

(s. XX) Ene Jainkoa, maite zaitut ene bihotz guziaz [...]; maite dut halaber ene laguna ene burua bezala. CatJauf 10. Donostiaren edertasuna andia zala; Kanada ta Euskalerriko mendi-basoen antza, alaber. A Ardi 58. Neguan hutsik zoin den idor ohantzea, / Eta lorerik gabe ilhun baratzea! / Halaber aitamentzat haur baten galtzea / Doi-doia dezaketen jasan... kurutzea. Ox 178. Gero eta nekezago / dakarzkit eskalapoinak, / halaber uritakoa, / jatekoa eta denak. Etcham 164. Inazio etzen jakintsua. Nekez mintzo zen, hurriki zitzaion atheratzen elhea; haren idaztietan, halaber, ez da ezagun idazlearen antzerik. JE Ber 65. Ogiak autsi ta bere ikasleai banatu zizkien [...]. Bi arraiak alaber guziai banatu zizkien. Ir YKBiz 211. Arbidean-gora norabait erromes / zetorren, alaber, Euskalerri, nekez... SMitx Aranz 55. [Eskola] haietan, eta halaber beste ikastegi guztietan. Mde Pr 242. Kiratsa dario ur geldiari, ta alaber edozein gauza geldiri. Txill Let 124. Zer nahi den, haren gostuko, gizon zuzena egiten duten dohainek eginen dute halaber herri zuzena. Lf ( in Zait Plat XVI ). Tresna ezta musikalaria, eta alaber garuntegiak eztu arimaren utsunea betetzen. Vill Jaink 118. Obeto esan, etxeko guztiak dagoz arriskupe, Nikanor berbera alaber. Erkiag BatB 142. Maite dut zure begitartea, maite zure boz eztia, / halaber zure irri gozoa, zure izaite guzia. Xa Odol 114. Erants dezadan halaber badituela beste bi ale. MEIG IV 111.

v. tbn. Aldaz 65. Etchart 5.2r. Harb 78. Hm 84. Arg DevB 51. Tt Arima 62. INav 23. Añ CatAN 72. CatLuz 35. Lap 65 (V 33). Zub 54. Anab Aprika 8. AIr in Izeta DirG 12. Gazt MusIx 8. Azurm HitzB 35. Larre ArtzainE 334.
2. Lo mismo, igualmente. " Zuk hirur dituzu, anaiak halaber, vous en avez trois, votre frère également" H. v. orobat.
Artizarrak berzetarik abantaila darama: / halaber da anderetan ni penatzen nuiena. E 147. Bi arropa dituenak eman biezo eztuenari: eta iatekorik duenak, halaber egin beza. Lc 3, 11 (He gauza bera, TB gisa bera, Oteiza, Dv, Brunet, Or orobat, Leon, IBe, IBk berdin, Ol berebat, Ker bardin ). Zu zer neurri egiñen duzu alaber egiñen zaitzu. Volt 262. Barkhatu Madalenari, / Hañitz falta diozu, / Gurutzean ohoiñari, / Halaber diotzatzu. Arg DevB 212. Hañei egiñen diozuen fabore espirituala, segura zaiteste, zebei halaber gerthatuko zaitzuela. Ib. 231. Goraintzi erran izezu / jiten badire Angleser. / Halaber erranen diet / Español papo gorrier. Michel LPB 293 (en la versión de ChantP 206 ber gisan erranen ). Frantzian ere halaber gertatuko ote da? Agian ez! HU Zez 77. Gaiza güziak dira / Orai alageratzen: / Halaber egitera / Bagütie bulkatzen. UNLilia 11. Ibiltzeari ekin zion harzara: besteak halaber egin zuen. Mde Pr 164.
De la misma manera, igualmente.
Gük igorri derauziegü gure komisioniaren kopia eta, halaber, pari ratione, behar dügü ükhen zien komisioniaren kopia. Etchart 8.1r. Nola espantatzen baitu dragoñak mariñela / Halaber izituren du Antekristek fidela. EZ Man I 72. Non zure odolezko izerdi haren ordain nik ere dolore hutsez isur dezadan neure begietarik ur eta nigar halaber, o Iauna, lehen bezala. Harb 292. Nola ere guk lagunak tratatzen bai ditugu, halaber gu Jainkoak tratatuko gaitu. Brtc 210. Izpiritu Sainduaz zure dizipuluak argitu eta borthiztu zinituen bezala, halaber Jauna, garbi eta hazkar zazu nere bihotza. Dv LEd 19. Dabid erregeak goizean eskaintzen zeraukon Jainkoari bere othoitz berezia, bainan arratsaldean ere halaber eta khar berarekin. Arb Igand 123. Izerdia jauts bedi turrustan besotik, / Neurtitzak badoatzi halaber ahotik. Ox 170. Irlandako jakintsuak eta eskoladunak halaber ari izan ez badira, ez ote da Uharte Berdea Erromak beretu ez zituen Europako lurralde urrietarik bat delakotz? Mde Pr 225. Den hau igortzen dauzuegu borondate onez. Har zazue halaber. Xa Odol 90.
(BN-baig; H).
" Egun on! bonjour, on répond: halaber, (à vous) également" H. " Alaber, igualmente. Contestación al saludo" Satr VocP.
3. Siempre que, en el caso de que.
Emaiten dügü orano Konfrai eta Konfraisa beraier [...] bere hilzeko artikülian edo mementuan, indüljenzia osua, halaber direlarik egiazki Penitent. Mercy 6.
4. Amén. v. halabiz.
Othoitzez nagotzu [...] loriazko khoroa ardiets dezadan zeruko erresuman. Halaber. Harb 297s. Halako moldez lot eta ios nazazu gurutzean, non ene desirapenen oiñak eztaitean behaztopa, aitzitik zure borondatearen arauera bethi bizi nadin. Halaber. Ib. 303 (v. tbn. 296, 299, 300, 308).
HALABEREAN.
a) Asimismo. Cf. Xe 313: "Aizazu, ez det gezurrik esan, / ala beria [sic] pasia, / pobriarentzat ez da komeni / aberatsaren klasia".
Agindu ziyon eskojitzeko / amairu zaldi onenak; / gañerako ere ala berian / beretzat azi zitubenak. (1899). Auspoa 123-4-5, 123. Paga bezait [...] afaria ta lotarako oeak, eta alaberean bi abereentzako lastoa ta oloa. Berron Kijote 190. Itxura ederreko neska gaztea zan alaba ura. Ba zan, alaberean, benta artan, Asturias-aldeko neska-motz bat. Ib. 173. Zenbat eta zugaitz gutxiago, orduan da ura gutxiago. Alaberean egazti eta abere-klase guztiak. Ostolaiz 18.
b) Del mismo modo.
Nola presari eragiñ eta / pasatzen dan ugaldia, / ala berian kanpotarrakin / bete da Antxo aldia. Tx B I 113. Jostorratzak bere lana du, ta bearrezkoa zaigu; baña josi ondoren ez da oialean gelditzen, aria gelditzen dan bezela [...]. Ala berean otoitzean biotza da bearrena. Or Jaink 64. Arreta bizian egin zuan onek bere ori, eta alaberean abiatu ziran danak. " Con la mesma" . Berron Kijote 141. Alaberean diot nik ere zin-ziñetan. Ib. 62.
c) En proporción. " Alaberean an gauzak merkeago dira (B) [...], gauza guztiak alaberean zeuden (B)" Gte Erd 264.
HALABEREKO.
Igual. "Qui est de même façon, mérite, grandeur, force, etc." H.
Ofritzeko manera hala berekoa ez izan arren, hark berak Kalbarioko mendian gizon guzientzat ofritu zuen sakrifizio hura bera. Brtc 16 (tbn. en MarIl 45 y He Phil (ed. 1853) 463). Maria bizi zen bethi Jainkoaren presentzian [...]; gure bizia hala berekoa izan behar da. Jaur 348. Maria okupatzen zen tenpluan Jainkoaren ohoratzen [...]. Behar ditugu sustatu gure okupazione guziak hala bereko sendimenduez. Ib. 348. Ez balin bagare ekharriak hala bereko sakrifizio baten egiterat, bederen bihotzak hetarik laxo atxik ditzagun. Ib. 398. Sinhesten dit [...] meza dela [...] Kalbarioko mendian gizon güzientzat ofritü zian ber sakrifizioa, nahi bada ofritzeko manera ezten hala berekoa. Ip Hil 223.
HALABER EZ.
"Tampoco, al principio de claúsula, alaber ez " Lar.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper