agertu.
Tr. La forma agirtu se encuentra en textos vizcaínos (RS, Barrutia y Arriandiaga (Act 7, 30)), en Lazarraga y en algunos alto-navarros (CatUt y el autor de origen alavés Luzuriaga (143)). Hay escasos ejs. de agartu (CatUlz) y aiertu (en Tapia Perurena). En autores meridionales modernos se encuentran ejs. de ager usado como part.: así en Lizardi, Orixe, T. Agirre, S. Mitxelena (Aranz 70), Basarri (41) y Gandiaga (Elorri 134). El rad. agert se encuentra en TB (Apoc 3, 18), Laphitz (113) y Xalbador. Utilizan formas sintéticas Arriaga, G. Manterola (Goi 99), Belaustegigoitia, Enbeita (109), Lauaxeta, Aitzol, Lizardi (UO 45), T. Agirre, Zaitegi (Sof 181), N. Etxaniz (Antz 117), Txillardegi, B. Enbeita (NereA 97) y Onaindia (in Gazt MusIx 150). En DFrec hay 1293 ejs. de agertu.
Etim. De ager-/agir- + suf. -tu. Parece claro que en toponimia, así en Aizeagerre, Hegoagirre, Iparragirre, etc., -ager/-agir significa 'manifiesto, abierto a' (al viento, al viento sur, etc.).
I . (Vb.).
1. (gral.; Ht VocGr, Lar, VP, VocS 140, Añ, Izt 12v, Gèze, Dv, H), agirtu (Mic 5v), aiertu (AN-larr) Ref.: A; Lrq; Asp Leiz2 (aiertu); Iz Als, ArOñ ; Etxba Eib ; Holmer ApuntV ; Gte Erd 64 y 77; Elexp Berg .
(Aux. intrans.). Aparecer; comparecer, presentarse. "Asomar" Mic 5v. "Comparoir, paraître" Ht VocGr. "Aparecer", "assomar", "parecer, aparecer", "aparecer, aparecerse" Lar y Añ. "Parecer, presentarse" VP 46r. "Traslucir" Ib. 30v. "Paraître" VocS. "Paraître, apparaître" VocBN. "Apparaître" Gèze. "Apparaître, être clair, visible. [...] Ager zaite biar gure etxera, passez demain chez-nous" H. "Eguna ta bat agerketan da, aparece con el día" Iz ArOñ. "Aparecer, dejarse ver, mostrarse" Etxba Eib. Tr. Documentado desde Dechepare; es de uso gral.
Estalzeko ez izanen ehon ere lekhurik / agertzera nork eginen ordu hartan bathirik? E 57. Ogen oro publikoki agerturen orduian. Ib. 35. Ezen ezta deus estalirik agerturen eztenik. Mt 10, 26 (He, TB, Dv, Ur, Ip, SalabBN, Echn, Hual, Samper, Or, IBk, IBe agertu; Leon argiratu, Ker agiri izan ). Ager zekion Sinako mendiko desertuan Iaunaren Aingerua. Act 7, 30. Arren, agir zaitezke / zakuskedan leiotik. Lazarraga B28, 1204r. Sekula barriz ezin neinde / zure aurrean agirtu. Ib. B12, 1179v. Odol bear bagea, agirtuko da egia eurea. " Descubrir se ha la tu verdad" . RS 208. Eskribauagana agertu ninza. (Echauri, 1598). ReinEusk 107. Unaiak aserra zitean, gaztak ager zitean. " Los vaqueros riñeron, los quesos parecieron" . RIs 81. Ager gaitezen aren aurrean. Ber Doc 116r. Ager gaitezen aren aurrean. Ber Doc 116r. Lehenbizi agertzean [Antekristek] eztuke ohorerik. EZ Man I 65. Berriz Sathanen puxantza agerturen. Ib. 72. Eta denborarekin batean hasi ziren hazi biak, ona eta gaixtoa, agertzen. Ax 120 (V 79). Kanpoan ere itsutasun hura ager zedin amoreakgatik. Ib. 346 (V 230). Zerren [Zeru] aetan agertuten dan eta erakusten dan klaru [Iaungoikoa] . Cap 35. Hitz hori ilkhi da ene ganik, nik egitera utzirik hori gertatzen da hainitz bihotzetako gogoeta ager ditezin gatik. SP Imit III 46, 3. Amaren sabel saindutik / agertu zenean munduan / gorphutz batez bestiturik. 73. Eta Eternalaren aingerua agertu zitzaion su kharretan. Urt Ex 3, 2. Anima gloriosoa dibinidadearekin uniturik aruntz agertu zanean. OA 35. Ona nun agirtu dan Belengo uria. Acto 109. Ala sarde! Eztok agirtu ene denpora guztian / onelako gizon ederrik, gure Belengo mendian. Ib. 309. Jakinsunek agertu nahi dute eta zuhur fama ardietsi munduan. Ch I 2, 2. Agertu jakan bekatarien ama. Urqz 25. Gure zorren alde agertzen zaio [Jesus] egunoro bere Aitari. Mb JBDev 18. Orai, bai orai, naizena, agertu naiz. He Gudu 157. Ülhünpian gorderik egon diren gaizak agertüren dira. Mst III 43, 2. Santuaren espiritu edo barrena agertzen bereala asi zan. Cb Just 91. Ez gaitezela ager, eskuak hutsik, Yaunaren aitzinean. Lg II 115. Zenbat denboran egondu zan haen artean noizean bein agertuaz? Ub 95.
(s. XIX) Agertzen badire frunteran / bere musketak soin-gainetan. Monho 32. Korajerik balin badük / bertan ager adi. Xarlem 1052. Orra nos agertuten natxatzun aspaldi onetan eskatuten zendubana emotera. Mg CO VIII. Ene kúlpen borrón itsúsiak eztaitzen agértu Jangoikoaren begiétan. LE Ong 110. Ni mundura agertu orduko. AA III 570. Airean agertu den bezain sarri suntsitzen den lanho bati bezala. Dh 126. Agertu zan beriala keriz baltz ta ikaragarri bat. JJMg BasEsc 190. Begira dagoala / ate-zirritutik, / agertzen zaio norbait / kanpoko aldetik. It Fab 94s. Eta Ama agertu zan jantzirik ederrenakaz apaindurik. Ur MarIl 118. Gizon onen aurrean agertzeko arpegirik etzuen. Lard 221. Hango leze beltzak, zeruak bezala distira lezake, Jaunaren begiko izarniadura bat ager balekio. Dv LEd 232. Bere tribunalaren aurrean kontuak ematera ager zaiteanean. Arr May 84. Errepublika hunen imixilkeria agertu da guziz 1889ko elekzionetan. Elsb Fram 147. Duela sei edo zazpi urte agertu zen Parisen liburu bat, izigarriko haroa Frantzia guzian altxatu zuena. HU Aurp 59. Berhala hasi zen Maria Birjinaren maniaren egiten eta izigarriko ekhoizpenak hain sarri agertü ziren. Ip Hil 217. Nun agertuten dira Espiritu Santuaren frutuak? Itz Azald 197.

(s. XX) Txalupea agertu zan Lekeittiotik urre. Echta Jos 93. Ikusi bitez, onetarako, oraintsu Oñatin erakutsi nituen ta aurki agertzekoak diran bi irakaskizunak. A Ardi VIIn. Uria athertu, eta iguzki hits hits bat doi doia agertu. Barb Sup 143. [Aingeruak] ala ari dirala agertzen zaigu liburu santuetan. Inza Azalp 42. Hemen agertu zen nolako bihotza zien gure Boryel pertsulariak. Zub 59. Beste taldetxoan Alkatea, Etxenagusia, Sekretario ta Apaizgaia ager bitez. Lab EEguna 99. Beldur niz Inazio gutarterat ager baledi eta dakigun eskuaraz aholka bagintza. JE Ber 65. Olako abagadunarik eztala egunaro agertuten oldoztu egixu! Otx 78. Illak nola piztu? Nolako gorputzez agertu? Or QA 200. Bera ere gutisko agertzen baitzen sor-herrirat, azken denboretan bederen. Zerb Azk 78. Zer zala-ta ez agertu neskatillea? Naiz-ta ezetz esateko ere, etortea baiño etzeukana. Erkiag Arran 68. Agertu zan mendi koxkor bat lur-utsa. Anab Aprika 76. Mende onetan iñoiz bezala agertu zaigu Jainkoa bearrezkoa dela gizartearen nondik-norakoa esplikatzeko. Vill Jaink 170. Argi zuriak agertu ziran goialdetik, baten atzean besteak, danak illaran. Alzola Atalak 42. Antoni ta Jesusa agertu ziran aurrena Basaburun. NEtx LBB 59. Pertsu hauk [...] orduko ene nahigabea eta gogoetak adiarazten dituzte, eta agert ditela beraz. Xa Odol 268. Aspaldian ez nündian / agertü ene herrilat. Casve SGrazi 32. Horrexegatik lotu gatzaizkio zerrenda laburrago horri jendaurrean lehen-bait-lehen ager dadin. MEIG VIII 114.
(Dv) .
(Con complemento predicativo). Revelarse, mostrarse como. " Zergatik etzara leial agertu (Lg), pourquoi ne vous êtes-vous pas montré loyal?" Dv.
Fama on funtsgabeko horri, zeiñaren gaiñean yelos agertzen baitdire. He Gudu 34. Zeñ da beste Santu andien artean Eguzki bat bezala añ eder agertzen dana? Cb Eg II 152. Saul humil agertu zen, lehenbizian. Lg I 266. Zeren eta hekila batian hire aitzinekoer behiz xahü agertüren. Egiat 201. Ekusiko dezue kanpoan añ eder eta arro agertzen dan urlia zanko utsean. AA I 581. Ala gure Jainkoa nasai ta miragarri agertzen baita bere hautetsien alderat! Dh 179. Yaunak ere baditu arras Eskaldunak, / iragan aiten premu ager ditezkenak. Hb Esk 123. Lenago agertuten dala Santu Jaungoikuaren aurrian, gizoneen aurrian baño. Ur MarIl 100. Bakotxa ager bedi beraz, bethi den bezalako. Gy 115. Beste guziai argi eta eder ager dakienean ere, zuei gorri eta odoldua bezela agertuko zatzue [illargia] . Arr GB 37. Esana egiten zerbait nagi agertu zalako. Bv AsL 187. Jainkoa bethi leial agertzen zaiku, hastapenean gizonari egin zion agintza kontsolagarrian. Lap 149 (V 66).
(s. XX) Eskual-herriaren gizon ager litazkenak, ahoz, lumaz, buruz, bihotzez. JE Bur 181. Kristauai onesle agertu ziztaien lenbizitik. J.M. Tolosa EEs 1913, 179. Gutiena dakitenek dute gehienik jakintsun agertu nahi! Zerb Artho 502. Jakintsu agertzeko gutizia izpirik gabe. Leon Imit I 5, 2. Alde guztijetan erakutsi biar ebala nor zan eta edonogaz gixabidetsu ta xalo agertu. Otx 150. Oso sandu agertu nai baitzuten gizonen aurrean. Ir YKBiz 128. Gizartekeriaren irakasle nagusiak [...] familiaren arerio agertu dira. Eguzk GizAuz 84. Apal eta ezagun-ez ager zaigu, ordea, gaur [erritxoa] . TAg Uzt 43. Ixillik jaunago ager denarena. Or Poem 548. Errudun agertu. Etxde AlosT 41. Sekula baino amultsuago agertu behar zitzaion gaur andregaiari. Mde HaurB 33. Maitekor agertu izan banintzaio. Txill Let 41. Emen Europan txakur gogor bat [= Alemania] / nola zan gerrari agertu . And AUzta 117. Bataioan Martiñen seme agertzen zan. NEtx LBB 35. Pobre agertzea ez dela beti aski zinez pobre izaiteko. Ardoy SFran 307. Illun da triste agerten jakun [Bilbo] / argitasunik bakua. FEtxeb 35. Zenbat eta pakezaleago ager, orduan eta beldurgarriago izaten direla. MEIG I 195.

v. tbn. Monho 152. MarIl 114. Lard 545. Elsb Fram 59. HU Zez 208. CatJauf 110. Ag G 169. KIkG 22. Enb 140. FIr 156. Aitzol in Ldi UO 6. Erkiag Arran 41. Basarri 100. Zait Plat 55. Lf ib. XIV. Xa Odol 111. Berron Kijote 160.
(Con sust. con suf. -tzat ).
Dabitek zaraman bizia, Saul etsaitzat agertzen zitzaion orduz geroz, osoki zen urrikalgarria. Lg I 286. Agertzen da [eskola nausia] hargatik non nahi mirailtzat. Hb Esk 174. Besteen aintzinean, menperatutzat baño nahiago zuten menperatzailetzat agertzea. Osk Kurl 159. Gu jatortzat agertu gaitezan. Ker 2 Cor 13, 7 ( Lç aprobatu eriden, Dv prestutzat ikhusiak izan Bibl frogapenetik nausi atera ).
(Con bezala, legez, gisa ).
Inozentzia bera den Jesus maitea bekhatore bezala agertu zela zirkunzisionean. Lg II 110. Bada-ezpadako adiskidia lez agertuko nintzake. Altuna 63. Olako zerbaiten jabe lez agertzen diran gizonak. Eguzk GizAuz 39. Bere adiskide ziñezkoa bezala agertu nai baitzun. Etxde JJ 128. Gabriela [...], lotsa gabe bat bezala agertzen dela. Mde Pr 174. Iakitun arroputz izan bearrean, ikerle apal bezala agertu oi zan Sokrate. Zait Plat 89. Esan beharrekoa da "A las ruinas de Itálica" delako kantua sasiko-gisa agertzen zaigula. MEIG II 87.
(Formas sintéticas).
Aizken neurtitz salletan, eztabaidarik gabe, poesi uts zalea dagerkigu. Aitzol ( in Laux BBa X ). Lañuan baño tiro otsak: / bedartza dager odolez. Laux AB 53. Ginbailtxo zuriaren azpitik dagertzkion ille-txintxustak. TAg Uzt 6.
2. (V, G, AN-larr-erro ap. A ; SP, Urt, Lar, VP , , Gèze, Hb, Dv, H), agirtu (Mic 6v) .
(Aux. trans.). Destapar, descubrir, poner al descubierto (ref. a objetos materiales). "Descubrir" Mic, Lar, Añ y A. "Découvrir" SP, Gèze, Hb y H. "Aperire" Urt II 159. " Petxua agertu, descubrir el pecho" VP 75v.
Ager zezaten Iesus zen etxe gaina, eta hura zulhaturik, erauts zezaten paralitikoa zetzan ohea. "[Ils] découvrirent" . Mc 2, 4 (TB, Dv agertu). Gu guziok begithartea agerturik Iaunaren glorian miratzen garela. "À face découverte" . 2 Cor 3, 18 ( He ageri dugula, TB, IBe agerian, Dv ageririk, Ker arpegi-utsik, Bibl estalgirik gabe ). Estomaka agerturik bele erroiak gibela / ausikitzen lioela eta altxatzen okela. EZ Man I 101. Iainko handia, errespetuz burua agerturik, / eta lur behereraño belhauna makhurturik. EZ Man II 13. Barberek buruko zaurietan, lehenik haragia aldaratzen dute, eta hezur kroskoa agertzen. Ax 336 (V 223). Eta agerturik hobia, ediren zuten Ebagrius hila. Tt Arima 119. Eriari bere zauria agertu [S. Franziskok] . Mb IArg II 344. Galtzarbe-sare bat du / mutillak agertzen, / eta txerrikume bat / die erakusten. It Fab 31. Lurra hola jorik, agertzen ditu bazterretako erro hazkarrak. Dv Lab 366. [Eriaren] menbro zaurthua agertzean, ttipitzen zaio barnea. Laph 167. Agerturik [Klarak] bere buru soildua. Bv AsL 94. Losa bat jaso ta agertu eban ezkutulekuba. Kk Ab I 74. Pesta super bat eginen dugu, orhoitgarri horren agertzeko egunean. Lf Murtuts 12. Are, ager ezkerreko besoa! JEtchep 105. Ori esanaz batera, solapapeko euren txapa biribilla agertu deutse Nikanor-eri. Erkiag BatB 187. Bere ortz zuriak agertuaz, mutil koxkor ari zaunkaz. Salav 32. Zaldun jatorra[k] agertu eban bris-brisko petua, esanaz señoriari beittu zeilla espillu artan. Etxba Ibilt 459. Aal zuan bezain ongi jaso zuan gero atorra, eta ipur-masail biak agertu zituan agertu. Berron Kijote 224. Sukaldeko atetik begi bat bakarra agertzen zuten. BBarand 133.
v. tbn. SP Phil 66. Gy 238. Lard 454.
Mostrar, enseñar. "Montrer, faire voir" SP. " Sakramendu Saindua agertzea, exposer le St. Sacrament" H. "(L, BN, S), montrer" Lh.
Eta gero agertzen du liburu urrezkoa. EZ Man I 56. Hartarakotz bada, Iauna, othoi guarda gaitzatzu, / eta zeruaren izar klarak ager etzatzu. EZ Man II 146. Bere esku kalloz beteak agerzen zituela. Mb IArg I 211. Arerijuai arpegi azartuba agertu baga. Mg PAb 206. Aurpegiko mantxak eta zimurtuak agertzen zituan ispilluagandik. AA III 422. Xara gorenean gaiñetik agertzen dut kopeta. Gy 63. Erraztun au ere ez iñori agertu. Arr GB 74. Itzalki artetik burua agertu zuen eta kopeta erdi-erdian jo zioten. FIr 141. Bertze ardiak ez du / agertzen umerik. Etcham 135. Barreka agertu euskun bere arpegija. Enb 206. Gutxiena uste danean, illargiak bere gazta Plandeskoen arpegi zuria agertzen digu. Alz Ram 34. Argigunetik barnera ager du muturra [basurdeak] . Or Eus 47. Ontan odeiak burua agertu / maillo-mendien atzetik. Ib. 312. Ez eban belarririk agertu [= 'no mostró sus intenciones'] lenengotan. Erkiag Arran 128. Bere emaztegaiaren potreta agertu zuen. JEtchep 91. Arrazkero lepape gorrixka agertzen duana. NEtx LBB 131.
v. tbn. Hb Egia 86. Ag G 351. Anab Aprika 36.
(Formas sintéticas).
Illundiko izar zurgarriak ortze izartsuan arpegi zurbilla jagerna. "Asoma" . Arriaga Lekob 14. Bakarrik mendi-goian, Neskuts maitatijak / Umetxu zerutarra dager eskubetan. Laux BBa 24. Alaxe dagerkigu zerualdeak ere aurpegia gaur. TAg Uzt 29.
(V-gip, L, BN, S; Lar, Añ, Izt 34r, H), agartu. Ref.: Lh, Elexp Berg. (No ref. a objetos materiales). Revelar, poner de manifiesto, descubrir, declarar. "Manifestar" Lar, . "Declarar" , "expresar", "delatar" Añ. " Sekretu bat agertzea, révéler un secret" H. "Avouer" Lh. " Eztau agertu gauzia konpontzeko bape gogoik " Elexp Berg. . Tr. Documentado desde Leiçarraga; es de uso gral.
Egun hunekin 1517 M. Luther has zedin induljenzia papalezko enganioaren agertzen. Cal a, 7v. Lagunen gatxa agir ze ezana. "El daño de tu compañero no le descubras" . RS 401. Laudaturik Iongoikoa zure Maiestatea, / othoiztera hurbiltzen naiz agerturik gabea. EZ Man I 35 (H lo interpreta equivocadamente como 'documento'). Amudio gehiago / guri nahiz agertu. EZ Noel 57. Iainkoak berak azken egunean guztiak [...] agertuko eta kanpatukoitu. Ax 230 (V 154). Agertuten dituzala aen linajeko faltaak. Cap 110. Nabusitarik gertatzen da zerbitzari, bere sekretua agertzen duena motilari. O Pr 321. Eztio berzeri egin, / halako faborerik: / edozeini ez agertu, / bere iudiziorik. Hm 158. Bertzeri erakusteko eta agertzeko. ES 381. Bere odolak agerretan dau / ariman daukan larriia. Urqz 82. Badira hirur ogei ta zenbait urte, lenbiziko aldian Jesusek bere bihotzaren debozioa agertu zuela; ta agertu zion [...] monja bati. Mb JBDev 31. Baiñan ager diozozu garbiki zure bihotzaren funts guzia, behiñere deus gorde gabe. He Gudu 118. Jaunak ori agertu zion, beragana lengo biziera santuaz biurtu zedin. Cb Eg II 185. Bere barneak agertzekotzat. Lg II 173. Munduan egin direan gauza on ta deunga guztiak agertuko dituz guztien aurrean. Oe 67. Sekretue agirzen duenak. CatUt 64. Beldürrez [begiek] dezen jendiari ager arimaren belzkürak. Egiat 199. Lege berria agertzeagatik edo publikatzeagatik lege zarra agertu zan egun berean. Ub 100.
(s. XIX) Lotsa andi bat daukat neure pekatubak agertuteko. CrIc 160. Nolako humiltasuna agertu zuen aren Majestadeak. Gco II 28. Agintzen zate erriko guziai [...] ager dezeela, ezer badakie ordena eskatzen duanaren kontra. AA I 551. Bere barneko sentimenduak garbiki ager diotzoketen lagunekin direnean. Dh 196. Osalarijak agertu ta ezautu eragin arren gaixuari gatxa. fB Ic II 270. Ume inozentiak agertuten dabee jenijuaren desbardintasuna. JJMg BasEsc 149. Hementxe ekibokatu zen, / yokoa ere agertu zuen. Gy 115. Argatik Abran-i ainbeste espa agertu ziozkan. Lard 14. Idekitzen dute [ongien eta gaizkien liburua] Jaunaren aintzinean, eta agertzen dituzte guzien egintzak. Dv LEd 270s. Zeruak agerturiko egiyaren gordelekuan sartua legez. Ur BulaAl 5. Agertu beben gero arerijuaren aurrian Españatarren izena eruateko duiñak zirala. " Probaron" . (1860) BBatzarN 187. Ai nere esker, ezaguera eta naitasuna nik nai bezela ager al banegizkitzu! Arr GB 27. Gure beharrüniak hari agertü. Ip Hil 2. Batzuetan [bere iritxia] emon, erakutsi edo agertu gura ezpadau bere. Ag AL 29.

(s. XX) Fama kendu, sekretuak agartu eta gezurrek erraten tuenak. CatUlz 33. Aztal beharri hantu batzuek, zainak beltz eta dena koropilo, agertzen dute ama familiakoa. JE Bur 35. Bere lagunakaz batzeko gurarija agertu ebanian. Kk Ab I 37. Jaungoikoak bere Eleizeari agertu dautsana. KIkV 44. Lagunek ager dezaten / gure ixtorioa. Ox 35. Diputazioak berak Serranorekin itzegin-naia agertu zun Durangon. Or SCruz 33. Betidanik, eskale labur, emale eder: / ire bizi guztian, txarkeri bat al-duk ager? Ldi BB 98. Gaitza, itzez agertzen, baiñan erreza barrenean nabaitzen. ABar Goi 26. Auxe egin bezate: [...] ikastaroetarako zein gaitasun dituzten agertu. EAEg 18-12-1936, 582. Eginkizunekin agertu bear diozu maite dezula. JAIraz Bizia 117. Biziari buruz ditudan iritziak bide nabar agertzen ditut, hitz-erdika. Mde Pr 199. Prest egozan gure mutillok indarrak neurtu edo nor zirean agertuteko. Bilbao IpuiB 185. Gero, berriz, bestela zela agertu digu Jakintzak. Vill Jaink 28. Tabernariari agertzen deutsa bere sumin eta aserrea. Erkiag BatB 112. Esker ona agertu dik. NEtx LBB 264. Erientzat, oi! zer bihotz ona, / zer indarra agertu duzuna! Ardoy SFran 355. Anaitasuna ola / nai luke agertu. Olea 195. Nork bere iritzia ager dezake. MEIG V 34. Ezin esan, bada, [Bardem-ek] eskua gorde duenik: gehiegi agertu du, aukeran. MEIG I 145.
(Formas sintéticas).
Zure ustelduezak norañoko atsegiña ziñaion dagerku. Belaus Andoni 21s. Bekoki onek dagerren maitasunezko lilura. Laux BBa 32. Zerk dager esanaren bizizkotasuna? Txill Let 58.
Publicar (libros, etc.).
Ene anaia maiteak, huna non agerzen darotzuegun bi-garren katixima. CatLav A, 1r (V 2). Eskualdunek bururatu esku-lan miragarriak, ikertu leihorrak, neurtu kantuak, piztu ala pairatu gerlak, agertu liburuak. JE Bur 180s. Esango dizutet nolako agertuko nituken nik olerki-idaztiak. Ldi IL 28. 1871an, Lubbock-en buruzagigopeko Engelandeko jakintzari batzak, txosten bat agertu zuen espiritismuaren fenomenuari buruz. Mde Pr 316. Egunkarietan agertu zituen agertu, errietako aukerageiak, kandidatuen izenak. Erkiag BatB 94. Gure Herria gerkarian asko artikulu agertu ditut. Larz ( in Alzola Atalak 118 ). Agertu baitu [...], Jesu-Kristo Gure Jaunaren Berri Ona-ren hurren, haren ondorengo eta osagarri diren Apostoluen Egiñak . MEIG III 60. Zenbait aldizkaritan agertu dituen lanak. MEIG IV 110.
v. tbn. Ox 203. Zerb Azk 71. JEtchep 63. Xa Odol 333.
Representar, hacer figurar.
Lau buruekin agertzen dute [Brahma] . Hb Egia 58. Bitrall batzuek argitzen dute, San Inazioren biziko gertakari zonbait agertzen dituztenak. JE Ber 59. Elizgizonak parregarri agertzen ditualako [zineak] . MAtx Gazt 60.
Exhibir (espectáculos).
Bukatzeko, txotxongilloak agertu zituzten. Muj PAm 10. Ikusmin onentzat ikustegietan arrigarriak agertzen ditute. "Exhibentur" . Or Aitork 289. Zergatik antxiñako iokoak antzokietan agertzen dituten. Ibiñ Virgil 90.
Hacer aparecer, hacer comparecer.
Bereala agertu zuen Jesus, arantzazko koroa buruan. Lard 455. Azkenean agertu zuen nonbaitik laugarren gizon bat, ororen muthil izateko. Hb Egia 57. Oraindiño uste eban Jaungoikoak agertuko ebala Josetxo, lenagoko arrisku askotan agertu zan antzera. Echta Jos 286. Izurritean ukullukoak / ager ditute plazara; / bedeikapena barratzekoan / eldu dedin aietara. Or Eus 261.
(En la expr. bere burua agertu, 'mostrarse').
Beti agertuko du bere burua, dan bezala, Españar uts utsa. Lar Carta a Mb 279. Jakitusek bere bürien agertzez plazer hartzen die. Mst I 2, 2. Bere burua agertu naiez ta antustez beterik dabillen eroa. Mb IArg I 73. Sobra maite baitute bere buruben agertzea. Mih 129. Zeken ta zisku-estutzat zeure buruba agertu. Mg PAb 88. Bada lotsatuten bazara Jesusen jarraitzallatzat agertuten zeure burua. Ur MarIl 57. Jesusek etzuen Uri onetan arteraño bere burua agertu. Lard 375. Otoi ez eni holako laguntzarik galda! Nik ez dut nahi agertu nere burua; ez dezaket ager. HU Zez 85. Jolasetara ezeban bere bururik agertu gura. Ag Kr 75. Euskeraz ari diranean bezin eder ta laztan iñoiz beren buruak agertu izan eztitutelako. Ldi IL 140. Geroago izan ete-da kistarren artean iñor bere burua baltsakeriaren alde agertu dauanik. Eguzk GizAuz 15. Ez nahiz muthiko gazteari bere burua herrebes agertu. JEtchep 97. Alaska kafetxean bere burua agertzeko. Erkiag BatB 186. Zutik dagoan guztia orrera [korrika ortara] dijoa bere burua agertzera eta bere almena azaltzera. Albeniz 269. Arnauten aitonak inoiz bere burua Mauleko burjes eta merkatari bezala agertu zuena. MIH 236.
v. tbn. Zby RIEV 1908, 89. Azc PB 363. CatJauf 31. Lab EEguna 115. Otx 64. Or Eus 181. BEnb NereA 171. Zait Plat 90.
3. Descubrir, encontrar.
S. Isidrok berezko grazia edo berezkiroko ofizioa zuen [...] iturri berriak agertzeko. Cb Senar 94. Juan de Etxaide, zeñak agertu zeban bere izeneko Portua. Izt C 470. Meatze aberats au agertua izandu zan milla zazpieun ogei ta amalaugarren urtean. Ib. 67s.
" Diferentzirik eneutsan agertu, no le encontré diferencia" Iz ArOñ. .
4. (Part. en función de adj.). Descubierto.
Behar da izan osoki bere beithan bildia, modestki beztitia, eta üken belarra xahü eta agertia. CatLan 129. Hasi zitzaion jo eta jo, burutik behera sabel agertuan, zangar hasetan. Mde Pr 160.
Reconocido, declarado.
Bota dogunian lapur agertuba izango dan tokira. Mg PAb 214 (VersBasc 13 lapur andi, agertu ta ezaguna).
II. (Sust.).
(Lar, Dv). Aparición. "Aparecimiento", "asomada" Lar. "Egizu [...] agertu bat, faites un acte d'apparition" Dv. Harriet añade "titre, document, preuve", que deduce erróneamente del ej. de EZ: "Othoiztera hurbiltzen naiz agerturik gabea", en realidad 'revelando la escasez, la falta' (v. supra I (2)).
Gure ixtori ontan geroxeago agertu bat egingo du, ta orrengatik aurreratu degu nolakoa dan bere jauregia. JAIraz Bizia 14. Antzezkizun guzian Mattinek etzun ol-maian agerturik egin. Etxde JJ 173.
(V-gip ap. Etxba Eib; Lar, Añ, Izt 68r). Visita. "(Dar una) vuelta, agertu bat egitea" Lar. "(Dar una) vista, agertu bat, ikuste bat egin" Añ. "Ligeras visitas, agertuak" Izt 68r. "Gaur agertu bat eiñ biarko detsagu ama zarrari" Etxba Eib.
Orra bada, beste gaixoai agertu bat egitera nijoakiote, ta gero biurtuko naiz. Alz Ram 87. Agertu batzuk egitten sarrittan etorri akijola. Otx 127. Bere agertuaren zergatikoa azaldu baño len. Or Mi 71. Agertu bat aurrena Irutasunari. " La primera visita es a la Trinidad" . Or Eus 250. Adiskide aundieri noiz egin ordea agertu bat? Or Aitork 145. Aspaldiko partez agertu bat eiñ biar leukiala bere lurretara. Etxba Ibilt 463.
AGER-GORDE. Enseñar y ocultar. Cf. GORDE-AGERKA.
Mî ikara ager-gorde ta bi begiak su. "Asoma y oculta su movible lengua" . Or Eus 28.
(Part. en función de adj.).
Mizto ager-gordeak eman bailezo min. "Aquella lengua que vibra" . Or Eus 114.
AGERTUAN. "Expresamente" Añ.
AGERTU BERRI.
a) Aparecer recientement.
Aldizkariaren azkenengo zenbakia ere agertu berri da. Mde Pr 191.
(Part. en función de adj.). Recién aparecido.
Varron-en Res Rusticae agertu berria begi aurrean zeukalarik. Ibiñ Virgil 24. Gizontxo agertu berri arek gelditu zuan. NEtx LBB 178. Batasunaren kutxa ager berria denez gero. Ugalde ( in MEIG IX 52 ). Lardizabalen liburuaren bigarren zatia [...] , agertu berria da berriz ere. MEIG II 126. Arozenaren lan agertu berriak irakurri ondoren. MEIG III 139.
b) Mostrar recientemente.
Jakintzariek, Mesmer-en usteak hain osoro, beren iritziz, ustel agertu berri zituztenok. Mde Pr 315.
AGERTU BERRIAN. Nada más aparecer, nada más presentarse.
Milagrozko hitzket oriek bear ziran Jesusen lege berria ager berrian. Mb IArg I 366. Iritziak iritzi, noan orain gure artean, agertu berrian bertan, [Arestik] izan zuen harreraz mintzatzera. MEIG V 134.
(Con demostrativo).
Edozeinek ikus dezake ez ziola batek baino gehiagok harrera onegirik egingo Arestiri [...], agertu berri hartan. MEIG V 133.
AGERTU ERAGIN. Hacer aparecer. v. agerrarazi.
Bakotxak gorde biar dau bere tokija, ta ez agertu eragin soñokoz, edo aoz eztana. Mg PAb 50. Sakrifizioa osatzera zijoatzela, Jaungoikoak bere semea iltzea eragotzi zion eta aen borondate ona agertu eragiñaz kontentatu zan. Gco I 440. Begiorde luzeak agertu eragiten dau miragarrizko gauzen mundu bat. Itz Azald 15. Antiguako Amari eskerrak emon bearrean egozan, otsoari belarriak agertu eragiñ eutsazalako. Ag Kr 188.
AGERTU-NAHI.
a) (Adj.). Amigo de exhibirse.
Estaien izan (alaba) ibildari, agertu-nai, dantzari, kantari, presumitu ta itxurera. (120). LE-Ir.
a) (Sust.). Ostentación.
Orma apaingarriak gauza ezerezak ziran, zingleak, baiñaz asmoz edo ager-naiez beteak. Irigoyen Egan 1956 (3-4), 71.
AGERTU-NAHIKO. Ostentoso, que se quiere mostrar.
Gero, aita erakarri zun, gogoz bestera ere, ni maisu ar nindezan. Manestarren ager-naieko biziera latza maite artu zun, egizko ta iator zalakoan. "Ostentationem" . Or Aitork 138.
AGERTU-OLES. Saludo que se hace al aparecer.
Tutulu-neko dendara sartu zan, bipil ta eragin. Agertu-olesa egin eban, baiña, isiltasuna besterik ez egoan an. Erkiag BatB 91.
AGERTZAGARIK. Sin declarar.
Gelditu eztidin bekaturen bat, agerzagarik [sic], ezkutuan. EL1 125 ( EL2 131 ikutzagarik ).
AGERTZEKE, AGERTZAKA, AGERTUTZAKA.
a) Sin revelar.
Munduban eginiko pekatuba agertutzaka. Mg CO 203. Kanta aietatik erditsuak, guti balio dutelako, agertzaka dauzkat. A EY I 11. Noiz arte zeunden zure larri ori agertzeke? Berron Kijote 211.
b) Sin aparecer.
Barkoxeko koplakaria agertzeke eztaiak bear-bearreko osagarria palta baitzuten. Etxde JJ 270.
AGERTZEKO. "Ez da hori agertzeko gauza, ce n'est pas là une chose à montrer" Dv.
AGERTZEN EMAN. Aparecer.
Antxe zegoan Ama Birjiña... Baño artean etzan agertzen eman. SMitx Aranz 27. 1469garren urtean agertzen eman zan elorri-gañeko Miraria. Ib. 30. Ama Birjiña berria agertzen eman zaigu Gezaltzan gora. NEtx Antz 54.
AGERTZERA EMAN. Mostrar.
Ori Jakintza historikoek agertzera eman digute. Vill Jaink 27. Nere asmoa da kristau fedearen oiñarriak [...] azaltzea ta agertzera ematea. Ib. 10. Gure bizi-naia, jakinaia, ondasun-naia [...] denak agertzera ematen dute ba-dela azkengabeko bat. Ib. 151.
EZIN AGERTUZKO. "Qu'on ne peut montrer; qui ne peut se montrer" Dv.
Sekeretu ezin agertuzkoa. CatLav 290. (V 145)

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper