1.zergaiti,
zegaiti,
zergatik,
zergaitik. Motivo, causa, porqué, razón."
Zergaitikxa [sic] (filos.). Causa. Berezko gauzen zergaittikxa esaten dogu natura
"Etxba Eib..
"El porqué, el motivo. Esairazu zure asarrien zergaitikxa, [...] dime la causa de tus enfados"Ib."
Gauzak berutz jaustian zergaitikxa da astuntasuna, [...] la causa de que las cosas caigan es la gravedad"Ib.v. zergatiko (2); cf. zergatik. Esaera onen zergatiya (arrazoia) da [...].BPradEEs 1913, 212.
Zergati oiek eta beste batzuek gelditu arazi dute abereen aurrerapena.ForuAG 325.
Geure gauzai deutsen gorrotu biziaren zio ta zergaitia argiro erakusten dauskue. BelausLEItz 109.
Erabaki zuten Jesuseri eriotza ematea ta batere zergatik gabe, ojuka atera zuten Pillatos bildurtiagandik. InzaAzalp 67.
Zoritsua gauzaren zegaitia ezagun al dauana!AmezEEs 1928, 84 (ap. DRA).
Ire zegaiti edo arrazoi orrek [...] lurrezko ankak dizkik. Euzk 1930, 371.
Maitasun onek bere jatorri ta zegaitia Jaunagan daukala argiro dakusgu. EguzkLorIl 121 (ap. DRA).
Esan zegattija. Otx 54.
Beste nunbait billatu bear zan zergatia. TAgUzt 162.
Auxe izan da, ba, ni onera etortzearen zergatia. Ib. 194.
Itzetutako egunean azaltzen ez bada, edo bere zergatia adierazten ez badu."Causa"
.EAEg 14-6-1937, 1810.
Zegaitiren bat ba-dau, ostean ez leuke eskatuko. LarrakEG 1958 (9-12), 334.
Badu kausa bat, zergati bat. VillJaink 52.
Zergati berdintsuek gertakari berdintsuak sortzen dituzte. Ib. 45.
Zergati edo kausa urbillak. Ib. 44.
Begien bistakoa da orren zegaitia. ErkiagBatB 71.
Galdez senarra aiñ kaltegarrizko alderian zergaitikxa, emaztiak aitzen emon zetsan esanaz, [...]. EtxbaIbilt 467.
Eritasunen zergatiak eta siñaleak. IbiñVirgil 103.
Ara emen guzti onen zergaitia. Gerrika 13.
v. tbn.
Zergaiti: EG 1958, 70. Insausti 233. Zegaiti: Enb 50. Kk Ab II 104. Zergatik: Zink Crit 19.
sense-2
2.Pregunta sobre el por qué. Ara bada [...] nere erabakia: [...]. Alperrik izan ziran mutillaren zergatiak, arrenak eta neskaren antzi ta marruak ere, dana alperrik. JaukolIpui 18.
Filolojia asko ote zekin sumatzea ez zan zailla [...]. Obeki agertzen zan bere zergati guztik euskera gaztelanizko erderaren aurrean jarrita sortzen zituala. (Interpr?). JAIrazBizia 8.
sense-3
3.Preupuesto. Gaurko egunak eskatuten dabezan lan aundijak aurrera eruateko, bein-beingo zergatija egingo dau."Presupuesto circunstancial"
.EAEg 9-10-1936, 7.