OEHko datuak [laburduren azalpena]

zer-izan (eta zer izan 1) 16, beti ap. Or ("Zer izan ustel-eziña litzake, on aundi naski, edota ustelkor; eta on ez balitza ez liteke usteldu", "Zure zati edo azbegi edo Zure zer-izanaren kontrako indarrekin naasi liteke", "Bañan ua ere ustelkor, zer-izan bereko baita", "naiago baitzuten Zure zer-izana gaitzbera uste ukan, berena gaizto egin baiño", "ark eziñ baitu uki Zure zer-izana", "Baiñan eninduzun uzten ene bururakizunen mendeko, Zu baziñala siñes nenzan, eta Zure zer-izana alda-eziña dala", "Orregatik irakurten nuan an, Zure zer-izan eder ustel-eziña gizon, egazti, lauroineko, narraztien antz eta iduritan aldatua zala", "Onek ekarri zun, bi zer-izan ba ziralakora, ta etzun atsedenik, eta zorakeriak esaten zitun", "Gaitza zer dan billa ibilli nintzan eta ez da zer-izanekorik", "Zu, Iainko, zer-izan gain gaineko zeran Orrengandik kaxkarrenetara makurturik, anpatzen dira, ta beuren erraiak okaztatzen ditute", "Iainkoaren zer-izana ta nai-izana ez dira aldakor", "Gezur dala ote desakezut, neri Egiak ozenki barne-belarrira Irazaillearen betieraz diostana, ots, Aren zer-izana ez dala iñola aldatzen adietan, eta Aren gogoa ez dagola zer-dan ortaz landa?", "Ortaz ez-izana baño lenago, naski, zer-izana", "Agertu zaigun Iainkoa, Iainko-Gizon Iesukristo, Iainko Berbera zer-izanez eta Nor-izanez", "Iainko-ukitu onek ez du mukulurik, ukitu egiten dun ITZ onek ez baitu eiterik, ez nola-alarik, oriek mugatzen baitute zerbaiten zer-izana", "Zure zer-izan mei mearekin eta muiñarekin gertatzen baita, eta azkengabe mei ta sarkor danez, barneki ta maiteki ta esan-ala baiño guriago ukitzen du"), eta ap. DRA, Or Jaink ("Ikutu au Jainkoaren zer-izanarena baita, esan eziñezko da").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zer-izan 3: E. Muxika 2 ("Erriarekin gertatu zaiguna berdin gertatu lezaiguke, dio Abelardo-k, zentzuak ikutu ez dezaken zer-izanarekin ere", "Bañan adimenak lan orren bidez iritxi duan gauzen zer-izan ori, adimenezko asmakizun besterik ez da, izatez ezer ez dalarik"), Lf (Egan 1986: "Funtsean, orok noiz nahi argia aipatzen dugu, ez ginakikelarik zeazki azaltzen haren zer-izana"); zerizan 5, I. Uribarri (Arrazoimen hutsaren kritika; adib.: "behartuta gaude berari jarraitzera, zeren beharrezko zerizanaren existentzia ezin baitugu besterik gabe ukatu", "behin beharrezko zerizan baten izatea onartuz gero...").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zerizan : HiztEn (zerbaiten edo norbaiten berezko ezaugarrien multzoa, funtsezko izaera), Euskalterm 11 (hauetan Kristoren zerizan 1; esentzia sinonimoarekin 9; izate sinonimoarekin 1); zerizanezko : Euskalterm 1 (esentzia-, esentziazko eta esentzial sinonimoekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zerizan : EuskHizt (1956. Goi. Zertasuna, ik. izatasun), ElhHizt (1 Fil. esencia: 2 Erl. naturaleza — de Cristo), HiruMila (esencia), EskolaHE (zertasuna. ik. izatasun); zer-izan : DRA (esencia), PMuj DVC (substancia, ser, esencia) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

Jas.

Mailak

Jas.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Txostenaren laburpena

zerki 18 aldiz ageri da OEHan (Or 13, Zait Plat 5); eta 5 aldiz EEBSn (Or, Zait; eta P. Iztueta 1960, 1965; E. Muxika 1965).

Hiztegietako informazioa

Bestetakoak: zerki : HiruMila, DRA, PMuj DVC.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu ohiko iturrietan aurkitu.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz. g.er.

Gaur erabiltzen den ikusiko da aurrenik

hurrengo pasaldian ikusteko utzia, ez baitakigu erabilia den edo behar den.

Euskaltzaindiaren Arauak

Cercopithecus sp.

Landare eta animalien taxonomi izena

Cercopithecus sp.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adibide gisa erantsiz: zernahi gisaz.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-nahi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZERNAHI DEN (L, BN ap. A; Urt, Gèze 347, Dv). (Agrupado o no a un sust.). a) Cualquier, todo tipo de; cualquier cosa. "Imajinazioneak asma, [...] molda dezake zer nahi den gauza, zernahiden gauzaren iduria" Urt II 259. "Angaria, borxázko, baietezpadako zerbitzua, bortxazko zerbitzu zer nahi déna" Ib. 85. "Toute sorte de choses; n'importe quoi" Dv. Fiñean zuek gaitzesten zaituztet handi herraz / nork ukitu bainauzue zer nahi den maneraz. EZ Man I 101. Zuregatik zer nahi den nathorren pairatzera. EZ Man II 48. Pena borthitz zer nahiden, / ordenatzen duzunaz, / nadin zeha noiz nahi den, / gabaz eta egunaz. Arg DevB 7. Zer nahi den marthirio / hemen sekulakotzat. Ib. 19. Obraz bertze zer nahiden / daiteke lurrarenzat, / nahiz bizi nahiz hil den, / obrak gizonarenzat. Ib. 162. Zer nahi den gauzetan kausitu behar da bat lehena; hala nola filosofian baita Aristoteles. ES 143. Beraz eztut zer miretsi zer-nahi den gauza nitaz erran dezaten [...] sainduez errankizunak zituztenaz geroztikan. Ib.199. Etzazula utz ene bihotza thira dezan bereganat zer nahi den gauza txar edo baliosen gutiziak. Ch III 27, 4. Ogia, ura edo bertze zer nahi den Elizaz benedikatua denik. Brtc 55. Bizitzeko behar diren / Gauza lehen lehenak, / Bihi, fruitu, zer-nahi den. Zby RIEV 1909, 108. Gure bihotzen altxagarri, zer nahi den gertakarietan. Lap 22 (V 13). Nor nahi hiltzeko, asasinatzeko, zer nahi den gaixtakeria etiteko. Elsb Fram 68. Lerrak balio du zernai den etse edo fabrika egiteko. Mdg 130. (zer nahi zen). Gozatzeko hill artean, / zer nahi zen plazerez, / izan arren podorean, / trufatzen zen guziez [Helena saindua]. Arg DevB 149. b) (En oraciones concesivas). (Agrupado o no a un sust.). (Ocurra, sea, etc.) lo que (ocurra, sea, etc.). Zer nahi den gertha dakiola, eztezake deusek ere iustua trista. Ax 442 (V 288). Ene agintzak borthitz bezaitza eta konsola zer nahi den gertha dadiñ. Ch III 47, 1. Zer nahi den denboraz, edo zer nahi den maneraz gertha dakion atsekabe hura hartzen du bethiere esker onez. Ib. 19, 3. Etzaitzatela beraz altara zure spiriturat heldu diren imajina banoek, zernahi den gisetakoak ahal ditezen. Ib. 6, 3. Zer nahi den gertha dakioen bake handi batean dago haren arima. Ch I 25, 10 (SP orduan kontentik dago gertatzen zaion guziaz). Zaude fermu: eta zer nahi den paira dezazun, bortxa egiozu zure buruari. He Gudu 101. Fiñean zer nahi den sofrikari, zer nahi den dolore yasan dezazun [...] ez direla eredura deus zure Salbatzailleak [...] pairatu dituen tormenten aldean. Ib. 136. Bitorreki arten dud, zernaiden gaiza oil daztadan, uskaraz eskribitan dionetarik. Mdg 120. (Con ere). Baiña zer antzia dut nik zer nahi den pairaturik ere, ardiesten badut salbamenduko porturat. Ch III 57, 4. Ordea [Jesusek] zer nahi den eginik ere bere botherea seinalatzekotzat, gehienek mundu huntako bere ona bilhatzen zuten hari yarraikitzean. Lg II 164. c) (Ht VocGr, Gèze, Dv). Como quiera que sea, sea como fuere, en cualquier caso. "Quoiqu'il en soit" Ht VocGr 282 (cf. Ib. 412: "Quoi qu'il en soit, zernahi"). v. ZER NAHI (IZAN) DADIN. Zer nahi den klarki / krainta gabe minzadi, / zer nahi den egias / Bethi minzadi. 'Quoiqui'il en soit, parle clairement'. Xarlem 1269. Zernahi den behar dü haziendak xahütarzün handi bat. Ip Dial 46 (It batezere, Dv guzien gainetik). Baditeke! Bainan zer nahi den, zuek ikhusi bethi, norat ginoazin. Barb Sup 82 (v. tbn. 179). Bainan nik ez nakien harrizko sainduak hain hotzbera izaiten ahal zirela [...]. Zer nahi den, [...] zanpez aldi-txartu da gaixoa. Lf Murtuts 11 (v. tbn. 4). --Ipuin bat txit ez bezalakoa haur gazte batzuei kondatzeko! [...]. --Zer nahi den [...] hamar minutaz geldirik atxiki ditut. Mde Pr 94 (v. tbn. 226). Zernahi den, erran nakon medikura joan behar zuela. Etchebarne 61.

def: [s.u. gertatu] gerta ahala gerta Gertatzen dena gertatzen dela, zernahi den gerta. Plazan iraungo du euskarak, gerta ahala gerta, asmoz eta jakitez jokatzen badugu.

zernahi den 13: Elkar 2 (“Nire kasua ez zela hori erantzuten nion, bata ez zelako bestearen ihesbide, nik biak berdin maite bainituen edo, izatekotan ere, egunaren arabera hobesten bainuen bata edo bestea, edo lekuaren edo kanpoko zernahi den eragileren arabera”), Gomylex 10 (“Zernahi den ere, Kodeak ez du deusik ere esaten kalteak kalkulatzeko erabili behar den prozesuaren inguruan”), Zuzenbidearen Euskal Akademia (“Zernahi den ere, Holandako irakasleek garatu zuten nazio zuzenbidea beste inork baino gehiago, ikusi dugun moduan”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zernahi(-)den 8: Joan Mari Irigoien 3 (“Zer egin beharko nuke, baldin anaia okerreko bidetik ikusiko banu, eta hari zernahi-den erran arren kasurik eginen ez balit? - galdetu nion, neure buruaren jabe jadanik.”), Isabel Arrigain 2 (“Baina zernahi den aldaketa horien jatorria, aldaketak beti, forma analogikoak agertzen direlako nabarmendu ohi dira”), Migel Angel Mintegi 2 (“Ez dakit zer nahi duzun, baina zernahi den ere, niri bost axola - esan zuen azkenean, beltzuri jarrita, baina zertxobait adeitsuago mintzatuz”), Joxean Agirre (“Desgogora onartu zuen baina bidean, nirea zegoen lekura ninderamalarik, eskuak bolantean eta begirada aurreko autoen atezuan, irribarre egiten zuela iruditu zitzaidan, nire aztoramendua, pentsamenduak edo barruko zernahi den gogo irakurtzen ari balitzait bezala”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke nornahi den, nonahi den formekin egin den bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zernahi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zer nahi gisaz 16: Dh 2 ("Zorigaitz eskandala ematen duenari, edo norbait zer nahi gisaz eta arrazoinez bekhatutan eror-arazten duenari! [...] Bat bedera zer nahi gisaz eragiten dituen bekhatu guziez kargatua da Jainkoaren aitzinean, dio Salbianek"), CatS ("Ez Fede Katholikuaren egientako, hurak bethi berak dira, zer nahi gisaz erakuts ditian"), Elsb Fram ("Luis XVIna galdu behar zutela, zer nahi gisaz, edozoin moldez"), Ox ("Zer nahi gisaz, ez bide zuen, eskolako alkietan, galtzipurdi hanitzik higatu"), Ardoy SFran 10 (adib.: "Zer nahi gisaz, atsegabeak joa edo bertzela, etzuen luzaz bizitzerik", "Etxe hori, zer nahi gisaz, beilarien otoitzek aspaldian dute saindutua"), Xa Odol ("Zer nahi gisaz, ez zait iduritzen urte berriak baino lehen joanen dela").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zer nahi gisaz 3: A. Hillau ("Zer nahi gisaz, pausatuko gituk"), Lf ("Zer nahi gisaz, presan itzuli zen bere haurrez eta ontasunez arta hartzekotan"), ZArg 1978 ("Neokolonialismoaz dependitzen duten herriak dira, zer nahi gisaz"); zernahi gisaz 10: M. Idirin ("Zernahi gisaz musikako obra eder baten aurrean gaudela esan behar dugu"), Vill ("Zernahi gisaz, Altubek garbi ikusi zuen non zen auziaren gakoa"), EGLU III ("Esan ote dezakegu, zernahi gisaz, hemen ere, aurreko adibideetan bezala, dizkiot adizkia kopula dugula eta ez aditz laguntzailea?"), A. Urrutia ("Zernahi gisaz, lege berri honek duen eta, antza denez, ongi plazaratzen jakin ez dugun gogoa, ez da lehen azaldutakoaren arabera baserrian agortzen"), Emakunde 1993 eta 1996 2 (adib.: "Zernahi gisaz, bizimodu latza da haurrentzat"), EGLab ("Erabilera hau, zernahi gisaz, aski berria da eta sartaldekoa bakarrik"), E. Perez ("Zernahi gisaz, Piarres Larzabalen izena ekartzea ezinbestekoa da"), H. Knörr ("Zernahi gisaz, bien arteko adiskidetasunak indartsu iraun zuen"), MerkatZuzenb ("Zernahi gisaz, gozamendunak ordainduz gero, "jabe soilaren aurka errepetitu ahal izango du, gozamena azkentzen denean"").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zernahi gisaz : EuskHizt (AS) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa eskaintzekoa, zernahi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZERNAHI IZAN(IK). Como quiera que sea, sea como fuere. "Zernahi izanik, hori behar da egin (S)" Gte Erd 124 (junto a nola edo ala, edozoin gisaz, etc., de otras zonas). Ostatuko nagusiak khara gaxtoa zuen. [...]. Zer nahi izanik, gure merkatari Jainkotiarrak ostaler horri eman zerauzkaion bere puskak, gau hartan gakhoturik atxik lizantzat, ezen baliosak ziren puska hek. Arb Igand 76. Barnea ilhunxko zenetz, ala [...], ... zer nahi izanik, hits ginauden denak eta ixil. JE Bur 130. Zernahi izanik, hiriño huntaz mintzatzearekin frantsesek erraiten dute bethi: [...]. JE Ber 45. Zer nahi izanik, jaun merak manatu zuen [...]. Lf Murtuts 14. Zer nahi izanik, gogor eginen zuen azkeneraino. Mde HaurB 47. Zer nahi izanik, bere anai aberatsaz orhoitu behar zuen Frantsesek Parisen egun batez. "Quoiqu'il en soit". Ardoy SFran 67. Zer nahi izan, huna Frantses Parisen, 1525 urtean. "Quoiqu'il en soit". Ib. 85.

adib: azalkeria 1 iz. Azalekoa denaren nolakotasuna. Saiatu gara goi mailako ikasgai batek berez duen zailtasuna onartzen eta azalkerian ez erortzen. Zernahi izanik ere haren buru arinkeria eta azalkeria, gizonen bihotzaren ezagutzaile aditua zen Isabela.

zernahi izanik 4: Elkar 2 (“Interpretari batek Erregeari itzuli zion, eta gero beraren gogoaren berri eman zidan, alegia, eskari bat egiteko, eta zernahi izanik ere, onartu egingo zuela Luggnaggeko bere errege anaiaren izenea”), Berria (“Ez badugu hori egiten, klima basatzea jasan beharko dugu, gure ondoko belaunaldiekin batera, eta hauek gainera, ezingo dituzte energia fosilak erabili zernahi izanik desagertuko direlako hemendik zenbait urtera, ikusiz eta zenbat kontsumitzen dugun gaur egun”), EiTB (“KATARIA: (offetik) Ikerketa zientifikoetatik dakigunez, barrearen jatorria txantxaren bat edo beste zernahi izanik ere, giza gorputza ez da hori bereizteko gauza”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zernahi izanik 7: Herria (“Bere betiko zintzo hartan jokaturik ere, hau ezin uka zernahi izanik: besoz nagusi duela garaztarra landestarrak”), Berria (“Zernahi izanik ere, proposamen iturri izatea da gure indarra”), Piarres Xarriton (“Populu guztiak, edozein izanik ere haiek osatzen duten herritarren kopurua eta zernahi izanik ere haiek hartzen duten lur eremua, osoki beren buruen jabe direla”), Hasier Etxeberria (“Zernahi izanik ere.”), Anton Garikano 2 (“Han idatzita zegoena zernahi izanik ere, bera gogotik hunkituko zuela”), Fernando Rey (“eta, gertatzen ari zena zernahi izanik ere, gauza bitxia eta indartsua zela, nik behin ere inorengan ikusi gabea, eta horren aurreko interesa eta kezka galdu nituen”), Jean Baptiste Etxarren (“Zernahi izanik, amodioarentzat, hasteko eta bat, mundu hau mundu denetik, ez dago nehondik ere mugarik”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Lokuzioa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zernahi sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZERNAHITARAKO (zernahitako AN, L, BN, S, R ap. A). "Hábil, diestro" A. -Zer bada, arrebarik al duk? --galdegin zion Mireik. --Bai, esan zun saskigilleak, eta zernaitarakoa ta etxekoia. Or Mi 18. Langillea, zintzoa, leiala, eskurakoia, zernaitarakoa, gizaseme bikaña ta jeikia. TAg Uzt 300. Zernaitarakoa ta gizaseme bikaña da au ere. Ib. 36. Buruz eta ekitez alik eta zernaitarakoena zenuen. Zait Plat 115.

zernahitarako 29: Argia (“10 urteko neska koxkorra askoz merkeago eskuratu ahal izan zuen: otorduak prestatu, etxea garbitu, sexua eskaini eta zernahitarako balio behar zuen haur harengatik 100 dolar eskatu zioten...”), Berria 5 (“Gaur ez dela askorik entzuten, zernahitarako erabiltzetik bazterketaren zangara jaurti dugula, baina arima erratuak bezala gabiltzala opor ostean”), Deia (“Onura nagusia, zernahitarako balio izatea”), EiTB (“Edonori zabaltzen dizkiote ateak zernahitarako informazioa eskuratu, edo zalantzak argitzeko www.umealaia.com da lehio birtuala, 943-24 56 06 telefonoa , baina familia osoak elkarrekin biltzeko joera dute elkartean eta horretarako gonbitea irekia da”), Elkar 5 (“Ez dezagun pentsa, alegia, hizkuntzaren iturria zernahitarako eta noranahiko gaitua daukana, ez daukanaren aukera bertsuetan dagoenik lau trebetasunak baliatzeko unean”), Consumer 7 (“euskaldun guziendako eta zernahitarako baliagarria behar lukeena”), UEU 2 (“Zernahitarako izenak”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zernahitarako 25 (baina ez dirudi OEHko adierakoak direnik): Herria (“Egia erran, biltzen den diru hori ez da zernahitarako: euskara laguntzeko da, bertzerik ez! Galtzen ari dugun euskara berpiztarazteko!”), Hasier Etxeberria 3 (“Hobe bai, inozentzia galdu ez banu aspaldi eta oraindik ere Olentzero zernahitarako gauza dela sinetsiko banu”), Joan Mari Irigoien 2 (“Udaltzain batzuk ere han zeuden, zernahitarako prest”), Jean Baptiste Etxarren 2 (“Ongi trebaturik zernahitarako prest zeuden, geroak agertaraziko zuen bezala”), Karlos Linazasoro (“Sartu bezain pronto, puxikak eta goxokiak eman zizkiguten, nahi adina, merkezurrean ibili gabe, eta azafata irtirinek beren gorputz lerdenak eskaini zizkiguten opari gisa, zernahitarako, igurtzirako edo, hizketarako"), Xabier Montoia (“Eskolara hasi aitzineko arratsaldeetan seiak aldera karrikaratzen nintzen, nehongo presarik gabe, zernahitarako astia bainuen”), Karlos Zabala (“Gero, buruak elkarrengana hurbildu, eta, isil-isilik, zernahitarako prest egongo zen talde txiki bat osatzea erabaki zuten elkar harturik”), Patxi Altuna (“Halako gisaz non probetxu den zernahitarako hitz egitea, edo bere arimari edo besterenari edo gorputzari edo munduko ondasunei probetxu egiteko intentzioa bada, ez baita inoiz alferrikakoa”), Felipe Juaristi, Juan Garzia, Unai Elorriaga, Txillardegi…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da (nahiz eta agerraldiak libre samarrak diren) eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zernahi sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

zero bider zero berdin zero.

Txostenaren laburpena

ik. informazio-oharrak s.u. katxalote.

Euskaltzaindiaren Arauak

Physeter catodon. Sin. kaxalote.

Landare eta animalien taxonomi izena

Physeter catodon.

Sektore jakin bateko informazioa

ik. EGLU I, 451: "zerok, zebok, zeurok, zeboni formen artean, zerok proposatuko genuke. Kontua hauxe da: pluraleko jokabidea plural hurbilekoaren arauera egin (Larramendi: zerok, zeroi) ala bigarren erakuslearen pluraleko paradigmaren arauera: zeroriek, zeroriei, zerorien, e.a. Badirudi usadioa bigarren aukeraren aldera makurtzen dela.

Euskaltzaindiaren Arauak

zuek izord.aren era indartua.

Beste batzorde batek argitzekoa da

Gramatika Batzordeari dagokio indartuetan hobestekoa(k) erabakitzea (Ik. EGLU I, 450-451).

Euskaltzaindiaren Arauak

zu izord.aren era indartua.

Beste batzorde batek argitzekoa da

Ik. EGLU I, 448-449.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

zerotik abiatu eta zerotik hasi formak aztertzean proposatua, azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zero sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zerradura 2, 'hesia, itxitura': Barb Leg ("Jesus Jaunak ikusten du gizon bat, ihizko hesi batez landaren hesten ari zela. Berehala, galdatzen dio Jesusek zertako egiten duen zerradura bat hoin ez-deusa"), JEtchep ("Beraz, Urtebiko Joanesek, lanaren errexteko eta alor inguruen poxi bat gurbiltzeko, hesia errotik atera zuen eta alanbre xixpadunez egin zerradura, bere alderdian hesten zuela intzaur ondoa").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zerradura 3: a) 'itxitura' 1, Eskual 1904 ("Bere kabala ergela zerradura bati buruz bidatu du"); b) 'sarraila' 2: K. Zidarre ("Giltzak buelta bi emon ebazan etxeko atearen zerraduran, eta ateak danbada ozentsu bat Patxo sartuz gero"), L. Etxezaharreta ("Poliziak jin behar izan zuen zerradura bortxatzeko").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ohiko iturrietan (DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zerradura : Casve EF (zerradüra: fermeture, crochet, verrou), HaizeG BF (fermeture, verrou), Lh DBF (zerradüra: fermeture, crochet, verrou), DRA (cerradura, cerrojo, pestillo) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal cerradura / serrure formen ordainak: ElhHizt, HiruMila, Lur EF/FE: zerrapo, sarraila; Lur EG/CE: sarraila; Casve FE: giltzarrapo, zarrapo, sarla; HaizeG FB: herskai, giltzarrapo, sarrail, zorropo; PMuj DCV: 1 (cerramiento) itxitura, itxipen, giltzadura; 2 (cerrojo) zarrapo, giltzarrapo, morroilo, erskailu, zerrailu, sarrail.

Erdaretako formak

fr (DLLF): serrure; en (Collins): closing, shutting, locking; lock; it (S. Carbonell): serramento; serratura, toppa; de (Langenscheidts): (Ver-)Schliessen, Schloss.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar. eta Naf.

Forma baten adiera(k)

itxitura.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. sarraila.

Euskaltzaindiaren Arauak

e. sarraila.

Aldaera baztertuaren ordaina

Ik. sarraila.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zerra(i)llu 2: Lç (Ef 2,14: "Ezen hura da gure bakea, biak bat egin dituena, eta bien arteko paretaren zerraillua hautsi duena" — TB: separazionezko murrua; BiblE: etsaigoaren hesia), Mb IArg ("Aldi onetan ere itsia edo gilzatua arkitzen zen guzien gela ta al-ere sartu zen Jesus zerrallurik ukitu bage") // Ik. ap. DRA Lanouguere in GH 1924 ("Xoxuak zerraillutik haier uxtullatzen").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zerrailu 7; a) 'hesia' adierako 4: M. Dupac 3 ("Boz mehez apezak salmoak kantatzen zituelarik, ezker aldean, koroa mugatzen zuen zur gorrizko zerrailuaren kontra finkatua", "igande oroz bai, ematen ohi zen mezaren ondotik eta hobendunak lerrokatzen zituen, sabelak koroa mugatzen zuen zerrailuaren kontra", "Petxeroak, puntika, ukondoak dardaraka, burua eskuetan, ezker-eskuin bizkarra bihurtzen zuen, bainan zerrailuagatik, uzkia eskaini behar zuen"), Casve Bortüzale ("Zur kente honekoa da, / elorri xuritik berezia. / Aspalditik begistatzen züan zerrailüan. / Besteen erdian xüxen eta txüt zagon"); b) 'sarraila' adierako 3: I. Olaberria ("izurriari giltzadura eta zerrailuak axola ziotelakoan!"), P. Ezkiaga ("Zerrailuan giltzaren bira somatu orduko hantxe zegoen Otsoaren laguntzailea"), Lab ("Aurrez-aurre, ate bat zerrallu aundiz itxitzen dana").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zerrailu : DFrec 1, LurE // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zerrailu : Casve EF (zerrailü: clôture), HaizeG BF (clôture), Lh DBF (zerrailü: clôture, mur, haie), DRA (zerraillü: cerrado o cercado, huerto o prado rodeado de una cerca o la cerca misma), PMuj DVC (1 seto, muro; 2 cerca, vallado, empalizada, estacada, cercado; 3 corchete, broche, ganchillo, garfio; 4 cerradura, cerrojo, cerraja) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

itxitura.

Zerrenda osagarriak

NekHizt.

Adierazle egokia da, eta horren premia dago

forma berri, egokia.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

zerraz ebakitzea.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'esparrua'.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

esparrua.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 'andak'. 2 'hilkutxa'. 3 adlag. 'hilik bezala'.

Forma baten adiera(k)

1 andak; 2 hilkutxa; 3 adlag. hilik bezala.

Euskaltzaindiaren Arauak

batez ere Ipar. eta Naf. 'txerrama'.

Zerrendakoaren pareko forma(k)

txerrama.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-ama.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-makina.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. sarraila.

Euskaltzaindiaren Arauak

'sarraila'.

Forma baten adiera(k)

sarraila.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ari.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-toki.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-hauts.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'sitsa'.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Jatorrizko forma

zerrenda, xerrenda [zerrenda hobestekoa da].

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zerrendaburu 6: Egunk 1991-1995 bitartean 5 (adib.: "Arabako Diputaziorako zerrendaburu den Victor Martinezek esan zuenez...", "Patxi Zabaleta Herri Batasunako zerrendaburua"), A. Ibartzabal ("ez zen harritzekoa izan bere izena zerrendaburu egotea").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zerrenda-buru : Euskalterm 2 (serie-buru sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zerrenda-buru : HiruMila (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Adierazle egokia da, eta horren premia dago

forma berria da, eta adierazle egokia.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-buru.

Kategoria

iz.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu corpusean aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zerrendaketa 4: BalioUrritu 1984 ("baliabide eta zerrendaketa huts bat baino gehiago nahi izan da, argibide zabal eta zehatz bat eskaintzea nahi izan da zentruetako gai nagusienei buruz"), LehenZikloEsper 1987 (izenburu batean, "Interpretazioa / Zerrendaketa: Ereduaren Elementuena Ihardutze Helburuen Elkarketa Eta Ordenamendua"), ZerbGidaliburua 1989 ("Argitalpenen zerrendaketa"), HAEA 1998 ("Mugatzat jotako kontzeptuen zenbatekoetan egindako aldaketak, alegia, atalburu honek eragiten dituen erakundeen iharduera- edo kapital-aurrekontuetan egindakoak, hartuko dira aurrekontuetako aldakuntzatzat, 1/1994 Legegintza Dekretuaren honetako 54 ataleko zerrendaketan aipatutako moduan"); zerrendatze 1, J. Gartzia ("nominalizazioek [...] mugagabe absolutura jotzen dute erruz, idazpuru-izenburuetatik hasi, zerrendatzeetatik segi, eta joskerarik arrunteraino" — sic).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zerrendaketa : HiztEn, Euskalterm 1 (enumerazio sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zerrendaketa : ElhHizt (relación, enumeración), HiruMila (listado, enumeración), Casve EF (énumération); zerrendatze : EuskHizt // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Adierazle egokia da, eta horren premia dago

forma berria, premiak eragina, eta -tze osaerakoarekin batera eskaintzekoa.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-keta/-tze.

Euskaltzaindiaren Arauak

zerrendatu, zerrenda(tu), zerrendatzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zerrendatu, zerrenda(tu), zerrendatzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-keta.

Txostenaren laburpena

ik. oharra s.u. txerri.

Jatorrizko forma

zerri, (t)xerri.

Euskaltzaindiaren Arauak

batez ere Ipar. eta Naf. 'txerria'.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Handigarria: Ik. txerri.

Lexemen erregulartasuna

tx-/x-/z-.

Euskaltzaindiaren Arauak

h. txerrikeria.

Zerrendakoaren pareko forma(k)

txerrikeria.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan 1 zerro: "1. (V-ple-m), franja, margen, por ej. de un terreno; [...] 2. (V-ple-arr-oroz-m-gip), veta de una mina o de una cantera" A; 2 zerro: 1 "(V-oroz), nube muy lluviosa" A.; 2 "zerro, arri-zerro, tromba o faja de pedrisco (V-ger)" A Apend. Eta zerro-diru : A EY I ("Lebatz txikien dirua maria osodunen artean banatua izaten zan. Zerro-dirua eban diru onek izena").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zerro (eta ikatz zerro 2) 7; a) 'mineralaren zaina' adierako 4, J. Suarez ("Zerroa husten ari den neurrian, eutsi egin behar da sabaia, amil ez dadin", "Mineral eta harri baliotsu gehienak zerro sakonetan aurkitzen dira", "Behin ikatz zerrora helduta, eskuz edo makinaz txikitu eta bagoi batetan sartzen da", "Esplotatu ahal izateko zuloak ireki behar dira mineral edo ikatz zerrora heldu arte"); b) 'egurraren haria' 1, X. Mendiguren B. ("inguruan halako edo bestelako zura ugaria izatea [...] landu ondoren zerroek hartzen duten itxura, leuntzeko eta ebaketa-erremintekin lantzeko erraztasuna, edota zuraren prezio bera"); c) adiera erabakigaitzeko 2, I. Antiguedad ("Aldapa-indize hau, errektangelu baliokidean agertzen diren zerro desberdinetako batez besteko aldapen sustrai koadratuen batura izango litzateke, baina zerro bakoitzari dagokion azaleraz ponderatua").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zerro : AB38 2 (franja, veta adierakoak), HiztEn (1 zerrenda; 2 mineral-zaina) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zerro : ElhHizt (1 franja de terreno, longuera; 2 veta, vena), HiruMila (1 franja, margen; 2 veta de una mina o de una cantera; 3 nube muy lluviosa), DRA (1 franja, margen, p. ej. de un terreno. Var. de zerrenda; 2 veta de una mina o de una cantera; 3 nube muy lluviosa); PMuj DVC (1 filón, veta, venera, vena; 2 margen, franja, arcén, margen, borde, franja de terreno; 3 nubarrón de lluvia; 4 tromba, manga de agua); zerro-diru : DRA (entre los pescadores de Lekeitio el dinero de las pescadillas solía ser repartido entre los de ración entera), PMuj DVC (zerrodiru: primicias del importe del pescado); zerrodun : PMuj DVC (vetado, veteado, avetado) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal veta / veine formen ordainak: HiztHand: 1 (de mármol, roca) zain; 2 zerrenda // ElhHizt: 1 zerrenda, zerro; 2 zain, zerro; 3 etorri, gaitasun, ahalmen, erraztasun // HiruMila: 1 zerro; 2 (de la madera) hari; 3 (de la piedra) gabarro // Lur EG/CE eta EF/FE: zain // Casve FE: (vaisseau) zain, odolzain; (chance) ür, zori, heldüra; (il a de la veine) egoal dü; (pierre, bois) harri-milgorra, harribegi, beta, zain // HaizeG FB: zain, (chance) zori, zorion, xantza, (du bois) zurda-zain // PMuj DCV: 1 (de mina o cantera) mea, me-adar, aiñada, banku, zerrenda; 2 (veta de árbol) arabegi, adakai; (veta de la piedra) gabarro; (vetas de telas) marradura; 3 (vena de acierto) esku-aldi, aldarte, aldi, fleit; 4 (dar en la veta) bide erreza arkitu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

Lantaldeak ez daki horren zein premia dagoen: 'mineralaren zaina', 'egurraren haria', 'zerrenda' adierak dituela ageri da testuetan.

Jatorrizko forma

zerra, zerrote.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 'zertarako'. 2 Ipar. eta Naf. 'zergatik'.

Forma baten adiera(k)

zergatik?

Txostenaren laburpena

zertan forma 17 aldiz ageri da OEHko corpusean (INav 14, Ibiñ Virgil 3); ez dugu beste inon aurkitu.

Jatorrizko forma

kontinente, zertan.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz. Ipar. Zah. 'lehorra, lurra': irlak oihana baitu zertanak bezala.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

zertan 1 erabat ezabatzekoa da, zertan izan eta zertan egon azpisarrerak egitea proposatu denez. (2021-11-23)

Forma baten adiera(k)

lehorra, lurra.

Txostenaren laburpena

zertan forma 17 aldiz ageri da OEHko corpusean (INav 14, Ibiñ Virgil 3); ez dugu beste inon aurkitu.

Jatorrizko forma

kontinente, zertan.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz. Ipar. Zah. 'lehorra, lurra': irlak oihana baitu zertanak bezala.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

zertan 1 erabat ezabatzekoa da, zertan izan eta zertan egon azpisarrerak egitea proposatu denez. (2021-11-23)

Forma baten adiera(k)

lehorra, lurra.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz. 'helburua'.

Euskaltzaindiaren Arauak

zertaratu, zertara(tu), zertaratzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zertaratu, zertara(tu), zertaratzen.

zertifikatu iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, zertifikatu-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. ziurtagiri; sinestamendu].

zertifikatu [iz.] 8; zertifikatu [adj.] 16 (gutun/fax/burofax zertifikatu); zertifikatu [ad.] 13; ziurtagiri 2862; sinestamendu 7.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zertifikatu [iz.] 3 zertifikatu [adj.] 4 (gutun/eskutitz zertifikatu); ziurtagiri 233; sinestamendu 3.

Euskaltzaindiaren Arauak

e. ziurtagiri, sinestamendu.

Zalantzazkoa da mailegua, lantaldeak zalantzak baititu horren premiaz

ziurtagiri eta sinestamendu aski direla uste du batzordeak, baina hurrengo pasaldian erabakiko du.

Debekua bere horretan uztea proposatu da. Baina adjektibo kategoriakoa ere sortu beharko litzateke, “ik. ziurtatu” duena. Honek eskatuko luke ziurtatu 2 sarrera egitea, adjektiboa, eta gutun ziurtatua moduko adibideren bat sartzea.

Euskaltzaindiaren Arauak

horra zertsu dakigun horri buruz.

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu 'gutxi gorabehera'.

Euskaltzaindiaren Arauak

zertu, zer(tu), zertzen. da/du ad.: asmoak zertu.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zertu, zer(tu), zertzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-txo-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zertzen 2, 'diametroa', Munita ("Erorita urte asko etzala bere azala bazan inguruz amabi metro, esan nai da bere gerriak izango zituala lau metro zertzena"; "Bere gerria artzeko inguruz sei gizon bear omen ziran ta onen zertzena iru metro bazala"); zertzendu 'zirpildu' 1, Enb ("Piñak jaun on altsuak nai ditu zertzendu... Jauntxukeri orrek, ba, Bizkaia galtzen du") // Ik. ap. DRA zertzen : A ("Zarrari entzunda dakit bada dakidan apurra "zertzenak jan" esakera ori hamaika bidar esan eroan amama Ulezagak!", "Emoidak jake ori, Jaungoikoaren semea, zertzenak jan daiodazan; bestela laster zar-antza artu bear deusk, artuta ezpaiagok"), Ezale 1898 ("Zertzena ta zirpilla erderazko "hilacha" dira"), zertzendu : A ("Daburduko zertzendu jako jake barri-barri orratzetik arakoa? Ene San Antonio ta mutila! zer-jan eztaukenean barurik eidira. Badaukagu, bearko dogu [biakogu]"), A in Ezale 1897 ("Altzitu edo zertzendu edo ilbiztu, gipuzkoarrez zirpildu, erderaz "deshilachar""), zerzen : A, testu-lekukotasunik gabe (esbelto [árbol], var. de zerden).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zerzen 2, 'diametroa', L. Dorronsoro ("Dorre luze onek 4-tik 8 metrora dauzka zerzenean"; "Irakinarazi, lurrundu, asko berotu edo itxian jartzen badegu, edo, esnea apatzean bezela, irabiatzen badegu, kautxo-zatixkak -batakoz beste 0,3-tik 0,5 / 1.000 milimetroko zerzena dute- bata-besteari lotzen zaizkio, eta ore gotor bat osatzen dute").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zertzen : DFrec 1 (Goiz-Argi: "xxxren arria gorakoa xxx zentimetro zertzena xxx zentimetro"), AB50 5 ('anchura' eta 'diámetro' bana; eta benetako zertzen 'anchura física'; elektra-hariaren benetako zertzen 'anchura física de la línea'; odiaren zertzen 'diámetro de la tubería'), HiztEn (Bizk. litsa), LurE (litsa); zertzendu : HiztEn (Bizk. Oihal batean zertzenak sortu, atera) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zertzen : EuskHizt (Bizk. izpia, litsa, ik. zirpil), ElhHizt (B. hilacha), EskolaHE (izpia, litsa; ik. zirpil), DRA (1 pingajo; 2 persona activa y mañosa), PMuj DVC (1 pingajo, harapo, andrajo; 2 hilacha, hilacho; 3 apañado, hábil, mañoso, diestro); zertzena : PMuj DVC (diámetro); zertzendu : EuskHizt (zertzena atera, zirpildu), ElhHizt (B. deshilachar[se]), EskolaHE (zertzena atera, zirpildu), DRA (1 deshilarse un tejido, deshilachar; 2 corregirse, enmendarse; 3 cercenar ?), PMuj DVC (1 deshilarse, deshilacharse, sacar hilachas; 2 remendar, enmendar, corregir; 3 corregirse, formalizarse, hacerse juicioso); zertzentze : EuskHizt; zerzen : DRA (esbelto [árbol], var. de zerden) // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Txostenak eskainiko duen informazioa behar da

erabilerak ezagutuz, hurrengo pasaldian erabakitzekoa (ik. zertzendu ere).

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

litsa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zertzen(du), zertzentzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Forma baten adiera(k)

zertzena atera, zirpildu.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: zertzeta : Anas sp. + marmaronetta sp. + netta sp.; zertzeta arrunt : Anas crecca; zertzeta marmolaire : Marmaronetta angustirrostris; uda-zertzeta : Anas querquedula.

Euskaltzaindiaren Arauak

Anas crecca.

Landare eta animalien taxonomi izena

Anas crecca.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

ik. Arauak, 11.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

izord. galdetzailea.

Erabileremu dialektala

Bizk.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZERU-AZPI a) Bóveda celeste.v. ZERU-SABAI, ZERU-ZOLA. Bêtik dakusgun urdiña zeru-azpia baizik ezpaita. Ldi BB 20. Zeru azpia edertuz doa izarreri urten araziz. Gand Elorri 213. Zeru azpia, izarrez, zeru barrua, areago. NEtx LBB 262. b) (En casos locales de decl. sing.; ref. a la tierra). v. ZERUAREN AZPI. Jauzi batean irriz sortu naiz zeru azpiko bizian / Bozkarioa bazterrez bazter nahiz orotan ereini. Iratz 71. Eta andrakume txori-buruak zeru azpian diran artian, beti esatia da, guk ez dogula goserik izango. Etxba Ibilt 469.

def: zerupe iz. Zeru azpia. Zerua eta zerupe guztia. Lainoz jantzitako zerupe ilunean. Zerupean, belar guriaren gainean. Zerupean bizi diren herrialde guztiak. Lurreko eta zerupeko gauzak. Ezagutzen ditu zerupeko hodeien ibilerak eta eguraldiaren gorabeherak. // adib: lehor 10 iz. Itsasoak estaltzen ez duen Lurraren zatia, lurra (itsaso-ren aurrez aurre). Bil bitez zeru azpiko urak eta ager bedi lehorra. Itsasoan bezala lehorrean. Lehorraren bistara etortzean. Lehorrera heltzen den ontzia (Ik. lehorreratu). Lehorrean gelditzen diren marinelak.

zeru(-)azpi 3: Elkar 2 (“zeru gainaren eta zeru azpiaren ezlekuan”, “ur berdeko zeru azpian itsas izarrei begira egoteko”), EiTB (“Rhum uhartearen zeru azpian”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zeru azpi 12: Berria 3 (“Zeru azpian ez dago eternitaterik» gogoratu zuen Goikok”), Joan Mari Lekuona 3 (“Maisuek diote zeru azpian sua dagoela, eta suak zerua bere zabalera osoan inguratzen duela, oso hurbiletik gainera; eta hala ere, zeruak inon ez duela nozitzen suaren eraginik”), Bernardo Atxaga 2 (“Honek esan nahi zuen arazoa ez zela zuzenki literarioa, baizik eta etikoa: nik egia isiltzera, ez zen izango zeru azpian ez irakurlerik ez kritikaririk nire plajioari neurria hartuko zionik”), Agustin Otsoa (“Errege Elfoentzako hiru eraztun zeru azpian”), Karlos Zabala (“Istantean, zeru azpian sekula ikusi gabeko kimika bat jaitsi zen izarretatik Porto Segurora”), Elizen arteko Biblia (“Bil bitez multzoan zeru azpiko urak eta ager bedi lehorra”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke, izen gisa ere erabili denez. Esanahiak azaltzea komeni da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zeru sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZERU ETA LUR. (Pl.). Cielo y tierra. (Empleado principalmente en la expr. zeru eta lurren egile, jabe, etc.). v. ZERU-LUR. Zeru eta lur ororen kreadore handia. E 49. Bere etorrera egiñ zigula zeru ta lurren jabiak. Ud 134. Zeru ta lurren jaun da jabea. Basarri 39. Zeru ta lurrak andik dedatela. "Cielos y tierra beben de ella". Gazt MusIx 219. v. tbn. Izt C 209. Azc PB 41. PE 56. ArgiDL 158. Inza Azalp 34. Enb 51. Tx B I 40. Yanzi 60. Or Eus 257. SMitx Aranz 59. BEnb NereA 61. NEtx LBB 277. (Sing.). "Zeru eta lurra, le ciel et la terre" H. Zeru eta lur betatzen du (AN, 1609). ConTAV 3.1.20, 9. Gloria ere andiago / Zeru eta lurrean (Roncesvalles, 1619). TAV 3.1.24. Zeru eta lurrean ezta halako buruperik. EZ Man II 13. Espantaturik daduzkatzu zeru eta lur gustia. Gç 142. Zeru ta lurraren Egille. Añ EL1 109. Zeru ta lurrean Zure oldea egin bedi. Ag G 340 (v. tbn. Kr 25). Zaintzen dau zeru eta lurraren maitasun-lua. Laux BBa 38. Zeru eta lur, mendi, zelai [...]. Or BM 74. Nora dagiket iges zeru ta lurretik at. Or Aitork 10. Izara baltzeranak zabaltzen ziarduan zeru ta lurrean. Erkiag BatB 87. v. tbn. Hm 99. Echag 109. Ur MarIl 54. AB AmaE 363. Azc PB 76. ArgiDL 163. Tx B 180. ZERUA ETA LURRA. El cielo y la tierra. Zerua eta lurra iraganen dirade, baina ene hitzak eztirade iraganen. Lç Mt 24, 35 (He, TB, Echn, Ker zerua (e)ta lurra, SalabBN zeria eta lurra, Ip zelia eta lürra, Dv, Leon, IBe zeru-lurrak). Zeruaren eta lurraren Kreazalea baithan. Lç Ins B 2r (v. tbn. zeruaren eta lurraren en Mat 3, Harb 5, Gç 38, SP Imit IV 11, 6, Iraz 4, CatBurg 5 (ta), Lg II 112, Brtc 22, Ub 35 (ta), CatLlo 5, CatLuz 3, CatSal 5, Legaz 2, CatUlz 4 y CatJauf 2, zeruen eta lurraren en Cap 5, zeruen da lurreen en VJ 8, zeliaren eta lürraren en FPrS 5, Tt Onsa 178, Bp I 29, UskLiB 14 y CatS 14, zeruaren ta lurren en Cb CatV 6, zeruen da lurren en Arz 17, zeuriaren eta lurraren en CatR 5 y Mdg 160, zeruein eta lurrein en CatAe 4). Zeruan eta lurrean den gauzarik handiena. Mat 262. Zeren zerua eta lurra [...] bere eskuko baititu. Ax 128 (V 84). Zeruak eta lurra galduko dire. Gç 190. Sortu zituan zeruak eta lurra. OA 23. Zeruak eta lurrak zeureak izanik. Acto 390. Zeruak eta lurrak ezin badaukate [...]. Lg I 332. Zerua eta lurra betheak dire zure loriaren majestateaz. Brtc 19. Gaurko gaua da oroigarria zeruan eta lurrean. Echag 154 (54 zeruba ta lurrean). Zeinaren aintzinean zeruak eta lurrak ikharatzen baitira. Dv LEd 112 (93 zerua eta lurra). Jainkoak egin zituen zerua eta lurra ezdeusetarik. Jnn SBi 33. Berak darabilz zeruak eta lurra. Ag AL 142. Zeruen eta lurraren Agintari Nagusia. Itz Azald 72. Zuk naia gerta dedilla zeruan eta lurrean. Or Poem 542. Beltzak eta zuriak, zeruak ta lurrak ditugula arteko. MEIG IX 90. v. tbn. Harb 216. Hm 127. SP Imit III 10, 3. Tt Onsa 23 (zeruko eta lurreko; 153 zelia eta lurra). Mih 118. LE Prog 104. Mg PAb 158. Añ LoraS 74. Gco I 395. AA III 272. Dh 243. MarIl 46. CatB 11. CatBus 5. Jaur 343. It Fab 160. Lard 477. ZERUKO ETA LURREKO. Zeruko eta lurreko iauna. Lç Mt 11, 25 (TB, SalabBN, Echn zeruko eta lurreko, Ip zelüko eta lürreko, Samper Jaun zeruko eta lurrekoa, Hual zeuri ta lurreko; He zeruaren eta lurraren, Dv, Leon, IBe zeru-lurren). Zeruko eta lurreko gauza guztiekin. Ax 128 (V 84). Zeruko eta lurreko kreaturak. Gco I 445. Zeruko eta lurreko bothere guziak. Jnn SBi 32. Bi erresumak, zerukoa eta lurrekoa. Ardoy SFran 324. v. tbn. Harb 80. Arg DevB 134. SP Phil 137. Tt Onsa 76. Mb IArg I 345. Lg II 105. Brtc 19. MarIl 113. Hb Egia 83. Xe 365. Inza Azalp 81. FIr 163. Zerb Azk 14. Zait Plat 153.

adib: izara 1 iz. Ohean, bata lastaira estaltzen eta bestea horren gainean eta estalkien azpian, jartzen diren oihalezko piezetako bakoitza. Ik. maindire; mihise. Azpiko izara eta gainekoa. Izara zuri garbiekin jantzitako ohea dut nire zain. || Iluntzeak bere izara beltzak zabaltzen ziharduen zeru eta lurrean. // olde 1 iz. Borondatea, nahia, gogoa. Zeru eta lurrean zure oldea egin bedi. Aukera beza nork bere gogara eta oldera. // pazientzia iz. Oinazeak eta eragozpenak eramateko bertutea; patxadaz itxaroteko edo eginkizun neketsu batean irauteko gaitasuna. Ik. eroapen; eramankizun; egonarri. Zure gaitzak ez du erremediorik, pazientzia baizik. Pairu eta pazientzia izateko. Ezkontzako penak pazientziarekin jasan. Nekeak pazientzia handiarekin eramateko. Lagun hurkoaren atsekabeak pazientziaz eramatea. || Pazientzia emango ahal digu zeru eta lurren jabeak. // asperkunde iz. Jas. Mendekua. Merezi nuen, Jauna, zerua eta lurra eta haietan bizi diren guztiak nire kontra altxatzea, eta asperkunde latzenez niri aspertzea. // jaun 2 iz. Zerbaiten edo norbaiten gainean erabateko eskua duen gizonezkoa. Zeruko eta lurreko erregea eta jauna delako. Zure anaien jaun izan zaitez. Nire bihotzeko jauna. Senar duenak jaun du (esr. zah.). || Jaun egin zait amodioa. // jaurgo 1 iz. Jauntasuna. Deabrua, herioaren jaurgoa duena. Bere Aitak eman diola zeruko eta lurreko jaurgoa, gauza guztiak goberna ditzan.

zeru eta lur (zeruko eta lurreko, zeruak eta lurrak, zeruaren eta lurraren…) 95: Aizu 2 (“Inguruan, hodeiek mendi tontorrak besarkatzen dituzte, zeruak eta lurrak bat egin arte”), Elkar 19 (“Gizakia, bere ustez, arrazoimenaren bidetik bihurtzen zen sinistun, eta zeruko eta lurreko bizitzaren arteko muga desegitea zuen amets”), Deia 8 (“Mendi baltzaren goietan, muga bako bakeak zaintzen dau zeru eta lurraren maitasun loa“), Berria 30 (“Baina hara nondik interesatzen zaien handikerietarako zeruak eta lurrak nola mugitzen dituzten, nahi duten hura lortu arte”), EiTB 11 (“Eta hau ere bai: zerua eta lurra aspertuak zeudela eta itsasoa sortu zutela!“), Jakin (“Greziarrek matematika baliatu zuten zeruak eta Lurra deskribatzeko”), Karmel 2 (“Eukaristiak, zerua eta lurra batzen ditu, sorkariguztiak besarkatzen ditu eta guztien barnera sartzen da”), Argia 8 (“Eta gure gurtzen lotura nagusia, zeruak eta lurrak elkartzen dituen zuhaitz nagusia, tximistak etxetik urruntzen eta atariak babesten dituena”), Laneki 3 (“Pentsaera horren arabera, mundu arkitekturaren eta unibertsoaren mugimenduaren ispilu da gizakia, "zeruari eta lurrari erantzuten" baitie”), Erlea 3 (“Quetzalcóatl suge lumaduna beti hegaldatzen da ekaitz bortitzaren ostean, eta zeruak eta lurrak lotzen ditu”), DiarioVasco 4 (“Zerua eta lurra bat eginik”), UEU 4 (“Pertsonaietan ere bikoiztasuna presente dago; kontrakoak diren pertsonaiak ditugu, gehienetan zeruaren eta lurraren artean kokatzen direnak”).