Euskaltzaindiaren Hiztegia

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

musta, mustatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Forma baten adiera(k)

dastatu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Tradizioko erabilerek bermatzen dute

-a bukaeraduna da erabiliena.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Lap. eta BNaf.

Forma baten adiera(k)

bibotea.

Mailegu biak onartu dira, bakarra aukeratu ezinik

ik. oh. s.u. moskito.

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

Sin. moskito.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

emeak, odola xurgatzeko, pertsonei eta abereei heltzen dien eltxoa.

Txostenaren laburpena

Ik. munstro txostena.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) 'itxura' adierakoak dira mustra 2: JE Ber ("Buztan, huna oraino oto batzu, bainan geroago argalagotuz doa lerroa; xumeago ere ba, bana-bertze, tresna bakotxaren mustra"); Lf Murtuts ("Balio zuen segurki hain mustra ederreko ordonantzaren muntatzea, sendagailu ñimiño hunen ukaiteko!") eta munstra 1: Lf Murtuts ("Ez zen eder-ederra, nahi baduzu; bainan halere munstra poxi bat bazukeen, argien eta lilien artean distiratzen zuelarik"); b) 'pastoralaren aurreko desfilea' adierakoa munstra 1: Casve SGrazi ("Jendearen biltzeko, arizaleek munstra egiten ohi dute, hots: ibilketa bat bidez bide, soinua lagun, hiru konpanietan"); c) cf. gainera mustra 1: Gy ("Hargatik gero, halere / aski hoientzat ohore / Zaikula, gizendu ondoan aphur bat, / Merkatuz-merkatu goatea mustrarat"); tobera(-)munstra 4: Etcham ("Bi mutiko jin zauzkit bertsu berri galdez, Tobera-munstra batzu muntatu beharrez"); Etxde JJ 3 (adib.: "Tobera munstra izenekiko antzezkizunetan nor naik ar zezakean parte ta ortaratzen ziran guziak, bi gazteen artean makil batekin egindako zubipetik igaro bear zuten lerro-lerro euren arteko itunaren sendogarritzat"); tobera(-)mustra 9: JE Bur 2 (adib.: "dantza-jauzi, makila, mus, irrintzina, eztei, phesta-berri, tobera-mustra..."); Arti Tobera 7 ("Aurkientza honetan, haran honetako hamabost herrietan, azken hogei urte honetan, hiru tobera mustra muntatu dira bakarrik").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mustra 3: a) 'itxura, irudia' adierako 2: M. Ariztia ("Eman ziozkaten etsaien soldado tropa handi batzuen mustrak, alde guzietarik, bazter guziak betetzen balituzte bezala", "Orduan, lothu zitzaizkoten etsaiak alde guzietarik mustra hoiki tiroka); b) 'desfilea' adierako 1: R. Manjon ("Mustran bertan, esaterako, gaiztoak ("türkak") eta "Khirixtiak" -jabe gaitezen izen bereizketaz-, bi giza lerrotan doaz"); mustraka iz. 'saioa, errepikatzea' adierako 1: A. Sokarros ("Orainokoan ez da deliberatua izan nor izango den "Harispe" pastoraleko errejenta, erran nahi bait da aktoreen gidaria, ezta ere noiz hasiko diren mustraka edo entsegu saioak"); tobera-mustra 1: E. Larre ("Irakasle ona, ikaslea ere bai, bertsulari ederra atera zen bigarren hau, herriko besta, tobera-mustra eta denetara ainitz galdatua").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

munstra : HiztEn (ik. mustra); mustra : HiztEn (Ipar. 1 itxura, eitea 2 pastoralez mintzatuz, emanaldia); LurE (itxura, eitea // pastoralez mintzatuz, emanaldia) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec; AB38; AB50; Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

mustra : EuskHizt (Ipar. 1 itxura, eitea 2 pastoralez mintzatuz, emanaldia); ElhHizt (Ipar. 1 forma, figura, aspecto 2 puesta en escena de una pastoral); HiruMila (1 forma, figura o aspecto exterior de los cuerpos 2 muestra, porte, modales, apostura 3 (irud.) muestra, señal, indicio o prueba de alguna cosa 4 puesta en escena de una Pastoral); EskolaHE(itxura, eitea // pastoralez mintzatuz, emanaldia); XarHizt (NZ apparence, promesse 2 défilé des acteurs de la pastorale souletine); Casve EF (apparence); HaizeG BF (apparence); Lh DBF (1 apparence, montre 2 représentation, mise en scène 3 répétition de pastorale); DRA (1 forma: figura o aspecto exterior de los cuerpos materiales 2 muestra: porte, modales, apostura 3 muestra, fig. señal, indicio o prueba de alguna cosa 4 puesta en escena de una Pastoral); mustraka : HiruMila (1 ensayo de una Mascarada o de una Pastoral 2 simulacro, maniobras); Casve EF (répétition de pastorale); DRA (1 ensayo de una Mascarada o de una Pastoral 2 simulacro, maniobras 3 estropajo); mustratu : Casve EF (-ü faire le fanfaron); Lh DBF (faire le jacques, le fanfaron) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE; PMuj DVC.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'itxura'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

azalpena osatzeko eskatuz (cf. LIB batzordearen hiztegia): "iz. Ipar. 1 'itxura, eitea'. 2 cf. tobera-mustra. 3 '(pastoralaren) errepikatzea, saioa'".

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. Ik. itxura.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Zub.

Adiera mugatzeko zailtasunak

definitzailea erabaki gabe dago (entsegua, saioa, errepikatzea?).

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. munstro.

Euskaltzaindiaren Arauak

mustro* e. munstro.

Maileguaren beste forma, gaizki edo erdizka egokituaren ordez

Ik. munstro.

Txostenaren laburpena

ik. Mikel Navarro Aristorenak lantaldeari helarazitako oharra: "Sakanan estrenar esateko mustu aditza erabiltzen dugu [...] horrela, praka berriak erosten ditugunean eta lehenengo aldiz jantzi, "prakak gaur mustu ditut" esan ahal izango dugu" (2002-02-14).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan mustu : 1 "probar, degustar" Or Mi ("Mustu dezagun lenbailen, lagun"); 2 "estrenar (AN-larr-araq, B)" A Apend.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mustu 1, K. Izagirre ("Bilboko Olinpian mustu zen, eta hiru egun eman zituen kartelean").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, Euskalterm.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ik. Mikel Navarro Aristorenaren oharra: "Sakanan estrenar esateko mustu aditza erabiltzen dugu [...] horrela, praka berriak erosten ditugunean eta lehenengo aldiz jantzi, "prakak gaur mustu ditut" esan ahal izango dugu" (2002-02-14).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

mustu : DRA, PMuj DVC // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, Lh DBF.

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

ia erabili gabea da lantaldearen informazioetan, baina onartzekoa dirudi, bere azalpenekin: "du ad. g.er. 'estreinatu'" (lantaldeak ez daki era burutuaz besterik onartzen duen).

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "mustuka = plumero".

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

(mahaia, ontziak... garbitzeko erabiltzen den trapua).

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'muturra, aurpegia'.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: mustupiletako / HiztEn: mustupiletako / LurE: mustupiletako / ElhHizt: mustupiletako / EskolaHE: mustupiletako

Atzizkien araberako erabakiak

-ko/-etako: -ko formakoa hobetsi da -etako formakoaren kaltetan, bestetan bezala jokatuz (cf. begiondoko, muturreko bezalakoak), eta erabilera urriek kontrakorik agintzen ez dutenez.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

muturrekoa.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'ahoz behera'.

Euskaltzaindiaren Arauak

mustupilkatu, mustupilka(tu), mustupilkatzen. Ipar.: 1 da ad. 'mustupilka erori'. 2 du ad. 'muturrekoa hartu edo eman'.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

mustupilkatu, mustupilka(tu), mustupilkatzen.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 'laztana, muina, pota'. 2 'aurpegia, begitartea'. / AS: musu eman, musu-huts, musu(-)truk.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: musu-gorri edo musugorri .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

musu eman, musu-huts, musu truk (edo musutruk).

Forma baten adiera(k)

1 laztana, muina, pota; 2 aurpegia, begitartea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH argitaratuan musu egin azpisarrera: Volt ("Zure señoriaren eskuei musu egiten du"), Harb ("Iaunari musu egiten zenerokan oiñetan"), Gç ("Saltzen baituk musu egiñik / gizonik den hoberena"), Dh ("Besarkatuz eta musu eginez"), fB Olg ("Musu egiteko ta oratuteko meniuak"), Altuna ("Eskuban mosurik egitten itxiko ete zeunstan?"), Enb ("Ta beren ume-zurtzei / egiñik musu"); eta aip. A BGuzur, Laux BBa.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

musu egin 1, A. Eguzkitza ("Mutila amama eta aititarengana hurbildu zen eta musu egin").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

musu egin : HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

musu egin : EuskHizt (adibide gisa), ElhHizt (AS), HiruMila // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

musu eman aski da, lantaldearen ustez.

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

eman.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

musu sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUSU ETA MUSU a) (Uso adv.). Besando, a besos. Mozu ta mozu, negar da negar. Echta Jos 342. Loriatu zen Errege-Jauna, musu eta musu bere haurreri, musu eta musu aspaldi hartan hila zaukan bere andre maiteari. Barb Leg 69. b) Repetidos besos. Zure esku xaharreri emanik musu ta musu. Iratz 134.

Ez dugu aurkitu musu eta musu formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

musu eta musu 3: Janbattitt Dirassar 2 (“Musu eta musu segitu genuen”), Anton Garikano (“Sethek musu eta musu ematen zien”), Joxan Elosegi (“Oihuka hasi zen jende guztia eta munduaren amaierako tenorea edo iritsi ote zen galdetu nion neure buruari; baina elkar besarka hasi ziren guztiak, musu eta musu, eta ezpainetako gorriarekin egin zuten neure alde guztiek topo”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta egokia izan liteke adibide gisa jasotzea.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa musu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ager. banako hiru forma jaso dira: mosu-truk (Arti MaldanB); musutruk (Or Eus); musu-truke (Berron Kijote).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ager. banakoak dira: musu-truk (A. M. Labayen); musu truke (Ihintza, 1990); musu-truke (A. Loidi).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

musu truk: LurE; musu-truk: HiztEn.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-truk(e) osagaikoak batera ikustekoak dira.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

musu sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-huts.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

musu sarrerari dagokion azpisarrera.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "musugitarra = guimbarda (inst. musical)".

Tradizioak ez du besterik agintzen

hitz bakarrean bildua hobetsi da, ez baita 'gitarra'rekin lotu behar.

Kategoria

iz.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Euskaltzaindiaren Arauak

musukatu, musuka(tu), musukatzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

musukatu, musuka(tu), musukatzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-katu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-keria izenekin: osaeraz zalantzazkoa da, baina onartzekoa, erabili izan denez (SP, He, Etxde).

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: Etxde JJ ("Limurkeriz eta musuketaz aurrak gaizki ezitzen ari aiz", "Lizunkeriazko musuketan eta limurketan").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

musuketa : HiztEn, LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

musuketa : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, HaizeG BF, Casve EF, Lh DBF, PMuj DVC // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

bakarrak erabili du, lantaldeak ezagutzen dituen iturrietan (Etxde); baina ongi eratua eta egokia dirudi.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

musurikatu, musurika(tu), musurikatzen. Ipar. du ad. 'lardaskatu'.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

musurikatu, musurika(tu), musurikatzen.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

lardaskatu.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zapi.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Erabilera-oharrak

ezezko perpausetan erabiltzen da.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ez du inork mutik esan; mutik atera gabe.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Biol.

Forma baten adiera(k)

mutazioa jasan duena.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

mudatu (eta mutatu 6, muthatu 23, mu(r)atu 8) 131 dira corpusekoak; OEH argitaratuko banaketan:a) da/du ad. ohikoa edo: E 6 (adib.: "Norkbait ere amoria niri daraut muthatu", "muthatu niz ni ere"); Lç 11 (adib.: "haren begitharteko forma mutha zedin"); Volt ("Denbora eta fortuna, orenoroz mudatzeko erraz dire"; "Muthaturen dituela Moisesek eman drauzkigun ordenanzak"); EZ Man I 4 (adib.: "Berehala mudatzen da gizonaren bisaia"); EZ Man II 6 (adib.: "Iongoiko ezin muda eta ganbia zaitezkena egidazu grazia ez zure zerbitzutik mudatzeko"); Harb 8 (adib.: "Gizonak nola bere abilamenduak mudatzen ditu"); Ax 7 (adib.: "tigre arrak bere nabardurak, kolore pikardatuak, alda, utz eta mutha ditzanean"); O Pr ("Oina alda, gogoa muta ari da"); Ch ("Flakoak gare, eta ganbiakorrak; enganatzen gare, eta mudatzen aldi guzian"); Cb EBO 2 (adib.: "Figurakin itzak mudatzea"); fB 2 (adib.: "Ondasunak, osasuna, edadia, opizijuak ta munduko naijak guztiak aldatuten dira ta mudeetan"); Gy 5 (adib.: "Bordaria ontzen eztela, mudatuz maiz nausia: Ez aberatsten sehia, xanyatuz maiz tokia"); Balad ("Oraintxe da denboria izena muratzeko"); Xe 5 (adib.: "despeida txarra guretzat dator ezpagerade mudatzen"); Ud 6 (adib.: "Ez da mudatzen [...] ez det sinisten neskatxa ori konbertituko dala"); Goñi ("Ama Birjiña agertzen zitzaionean, arpegiko kolorea mudatzen zitzaion"); Urruz Zer ("borondatea mudatzeko"); Noe 3 (adib.: "Nafarroan det orain griñak mudatzen"); Tx B 6(adib.: "geroztik orla muatu zea") // OEH argitaratuan gainera: TAV ("Peregrinoa nola zatoz / habitua mudatua", "eztut nik preziorik mudatuko, nai badu artu eta nai badu utzi"); Mic in TAV ("Denpora baten on oi neretxu, baia mudadu nindia"); Cap ("Bizitzea mudaetan doala"); OA ("Mudatu zeban [promesa] kunplitzeko intentzioa"); He Gal 4, 20 ("Nahi nuke bada oraintxe zuekin izan eta mudatu ene hizkuntza"); FLV - Munarriz, 1729 ("Ausentatuko ote da? Mudatuko ote du bere etxea?"); Ur BulaAl ("Errazu eta eles-gauza oneik [...] iraun daudiela ezetan bere mudau bagarik"); Lap ("Lege horiek kanbia eta muda [detzazke]"); Tx in Imaz Auspoa 24 ("Muatzen dan monedik / iñork nai eztu"); Canc. pop. (ap. DRA: "Andik onako gau egunetan / mudatu leike gaztea"); eta aipatuak: Arz; INav; GavS; Zuzaeta; Gco II; AA III; JJMg BasEsc; Hb Esk; Dv LEd; Bv AsL; Sor Gabon; Bil; AB AmaE; Arr May; AzpPr; Moc Damu; Iraola; Arrantz; EusJok; in Smitx Aranz; Basarri; Uzt Auspoa; Mutatu: Tt Onsa // b) alatiboarekin: EZ Man I ("lehoñ, tigre, eta berze mamuak, Zeñetara Deabruak baitire mudatuak"); EZ Noel 2 ("dolu beltza dute argitara mudatzen"); Ch ("etzaitezela sobra fida oraiko zure dispositionean, ezen bertze kontrakorat lauster muda daiteke"); Xe 5 (adib.: "aren legera muda zedilla"); Arr May 3 (adib.: "[Jesukristok] mudatzen nau Bera izatera") // Mdg 2 (adib.: "noiz mutatan den leku batarik berziara"); eta aip. EuskJok II // c) inesiboarekin: BOEans ("Arri unekin mudatzeko metal bajo eta bilak urre puruen puruenean") // d) instrumentalarekin: Bil ("Dama polita, asmoz muda zaite"); Arti Ipuin ("arropaz mutatzen naizen bitartean"); OEH argitaratuan gainera: Hual Mt 17, 19 ("Lekuz muta zte kementik kara"); Lap ("tokiz mudatzen ez dena") // e) era burutua izond. gisa: Noe ("Boz mudatuba aditurikan / jarririk erreparatzen, [...] ontza zegoan kantatzen") // f) heriotzari dagokiola: AB AmaE ("Bat batean bart egin da mudau, denporea baño len tripeak galdu dau, Ai! Marik zaindu baleu zintzo dietea, eunda ogei urtean eukan bizitzea"); muthatze 3: Lç Ins 2 ("muthatze hura hiltze bat bezala hetan izanen dela", "muthatze laster harzaz"); Ax ("Ezta ihartzerik, ezta ttipitzerik, ezta muthatzerik, eta ez aldatzerik") // Ikus OEH argitaratuan ezin mudatuzko : Lap ("Jainkoa da egia eternalaren ithurri bakarra, ezin mudatuzkoa").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mutatu 2: X. Kintana ("Bakteriren batek, mutatzez edo, hartuko zuen edo sortuko klorofilla"); J.M. Mendizabal ("Leopardoak ez ditu pikardurak mutatzen"); mutatzaile 1, Biologia 1968 ("mutatzailleen sailla beti urri geratzen da proporzionalki"); mutazio 8: UZEI ("badirudi mutazio edo eguzkiztapenaren ondorioz sortu zela arraza beltza"); F. Pelaez ("Ni ordea bai, bai izango naizela libre! Mortus est, pus no pernea! Mutazioa"); J. Agirre 2 ("berezko mutazioengatik edo gurasoengandik heredatutako mutazioengatik aldarazitako gene-sekuentziak ezagutzeko gai diren entzimak"); I. Aldabe ("malformazio edo mutazio baten ezaugarria"); Elhuyar ("Zein egoeratan bistaratuko dira errazago mutazio azpirakorrak: autosometan ala heterosometan?"); J.R. Aizpurua 2 ("Zer da, ordea, batezbeste mutazioak ugal ditzakeena?"; "mutazio-faktore gehienek [...] eragina konstante mantendu dute"); J.A. Sagastizabal ("Mutazioa ahuldu lehenengo eta ezkutatu egin zen gero").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

mutagarritasun : Euskalterm 1; mutakuntza : AB38 1; mutante : HiztEn, Euskalterm 2; mutantza : HiztEn, Euskalterm 1; mutarazle : AB38 1; mutarrotazio : AB38 1, Euskalterm 1; mutatu : HiztEn; mutatzaile : Euskalterm 2; mutazio : AB38 2, HiztEn, LurE, Euskalterm 16; mutazionismo : Euskalterm 1 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

mutaezin : HiruMila; mutakor : ElhHizt; mutakortasun : HiruMila; mutakuntza : HiruMila; mutante : ElhHizt; mutantza : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila; mutatu : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE; mutatze : EuskHizt; mutazio : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE // Ez ditugu aurkitu ap. Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

mutatu, muta, mutatzen.

Forma baten adiera(k)

1 da ad. Biol. (mutazioa gertatu). 2 Gainerakoan, erabil mudatu, etab.

Euskaltzaindiaren Arauak

Biol.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-koskor.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ño.

Kategoria

iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

mutikotan : And AUzta (“Mutikotan mutil dana ta gizon mutilletan, gizonetan mutiko oi da geienetan”); Etxde Itxas ("Mutikotan euki oi dan zolitasun (perspicacia, penetración) bidez, oartu nintzen gure sendian bazela alako ixilmin bat nire osaba Joanesi buruz"; "Mutikotan makiñabat aldiz esan zidan amonak nire aitaren antzeko erten nintzela"); mutikotango : MEIG (“Patxi Urrutikoaraunabeitiaren haur eta mutikotango ibilerak gogoz irakurtzen dira burutik burura”); mutikotatik : And AUzta (“Gaztetan gaizki oitutakoa sekula ezta ondo eziko, mutikotatik mutil badabil gizonera ezta iritxiko”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mutikotan 3, Euzkadi 1916 (“Bariku deunez eleizkixunak lenengo ta gero Kurutziak, zeuk mutikotan, Kirikiño, egiten zenduzan lez”), Zer 1986 (“Intza'n 1886 an jaioa, kaputxino mutikotan sartu ta euskera galdurikoa”), F. Ibargutxi (“Zuk Uztapide mutikotan ezagutu zenuen”); mutikotatik 1, SM (“irakurketa mutikotatik nuen maite”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. HiztEn, LurE; mutiletan : HiztEn (AS gisa).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila.

Eratorri-sare sistematikoki osatzekoak

-tan bizialdia.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

mutiko sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu corpusean. Ik. OEH argitaratuan testu-lekukotasunik gabeko mutikote (Iz ArOñ, Elexp Berg).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mutikote (eta mutikote pare) 9: A. Sarriegi Belartzelaiko mutikoteak 6 (adib., "zigarro sortak erosten jarraitu zuten mutikoteek", "gogotik egin zuten lana mutikoteek"), Egin 1982 ("Bazan beti jaleo billa ibiltzen zan kerten kankaillu bat, aitza bezelakotxe mutikotia bera"), R. Saizarbitoria ("Bekokiaz Iñaki Abaituaren bekokia ukitu ondoren, albo batera irristatzen da eta "oso ondo, mutikote, oso ondo" esaten du, bi aldiz, dioena azpimarratzeko, irribarrez"), Egunk 1997 ("Gizonezkoen sari banaketetan azafatak dauden bezala, zuen kasuan azafato edo mutikoterik bada?").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

mutikote : DFrec 8 (A. Sarriegi) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

mutikote : DRA (chico de 12 a 18 años) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-txo.

Kategoria

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tzar.

Kategoria

iz.

Jatorrizko forma

mutil, motel.

Jatorrizko forma

mutil, mezulari; zamamutil, mutil.

Jatorrizko forma

elizmutila.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: mutil(-)dantza.

Tradizioko erabilerek bermatzen dute

mutil da forma arrunta, markatu gabea; motel ere onartzekoa da, "Lgart." eta bokatibozko erabileretan.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: mutil koskor, mutil-lagun ; eta adibide gisa: mutila izan.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

mutil-dantza.

Forma baten adiera(k)

1 heldutasunera iritsi ez den gizonezkoa; 2 zerbitzaria, morroia; zenbait lanbidetan, kargu edo mailarik gabeko kidea.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-dantza.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

mutil sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS: mutil koskor, koxkor.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib.: mutil kozkor / HiztEn: - / LurE: adib.: mutil kozkor / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-koskor.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

mutil sarrerari dagokion azpisarrera: arauak jasoa du koskor sarreran, baina hemen (ere) jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. mutil koskorretako azpisarrera: De la adolescencia, de los años de la adolescencia // Erkiag Arran ("Mutil koskorretako gizonkeriak eta okerreriatxuak").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mutil koskorretan 2: M. Manterola (“Mutil koskorretan baserrian gurasoai laguntzen; eta ondoren, amasei urte baño len, asi nintzan telleri edo ladrillo-fabrika batean”), Basarri (“Mutil koskorretan Aia-ko Urdaneta baillarara joaten giñan gonbirau”); mutil koxkorretako 1, X. Lasa (“Larramendik berak aitortzen digu azaletik bederen hiztegiko hitzaurrean: garai hartako hainbat fraile, apaiz, jesuita eta orohar ikaslek, urte luzetan Euskal Herritik kanpo ikasketak egin eta gero etxeratzean, mutikoskorretako euskara zeharo ahazturik zekartela, eta hain zuzen berari ere gauza bera egokitu zitzaiola”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. HiztEn, LurE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila.

Eratorri-sare sistematikoki osatzekoak

-tan bizialdia.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

mutil koskor azpisarrerari dagokion adibidea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUTIL KOXKOR (V-gip, G-bet; mutikoxkor V-gip). Ref.: Iz ArOñ; Elexp Berg; Zt (comunicación personal). "Mutílkoxkorra, hasta hacia los 10 años" Iz ArOñ. "Mutil-koxkor, neska-koxkor; aundixeagoak diranean: mutil-koskor, neska-koskor" Zt (comunicación personal). Cf. MUTIL KOSKOR. Esatea mutil koxkor bategaiti, edo gizon barritsu barbullo bategaiti guzur utsa dala [...] ezta gauza andirik. Zav Serm II 278. Ote dan mutill koxkorra. SBaroj CancB 250. Ez dakagu pakerik soldaru ta mutill koxkorrekiñ. Sor Bar 58. Batixta eta On Jose Erramon mutill koxkorrakiñ. Alz STFer 131. Txikitatik, mutill koxkorrak giñanetik. Etxeg Itzald II 84. Mutill koxkorra, urtiak zazpi / kunplitu gabe artian. MendaroTx 25. Ez, konpañeo: nik ez nian orrela esango; nere aldean mutil-koxkorra aiz! Ldi IL 24. Mutil koxkor herbail bat. Mde Pr 73. Eskillasuaneko mutil-koxkorra. SM Zirik 83. Etortzen ziran kaleko mutil koxkorrak sagarrak ostutzera. Salav 31s. Ene hauzoko mutikoxkor batzuk izan ziren protagonista. PPer Harrip 13. Ni mutil koxkorra nintzala, aitona baten etxera bi segari etorri ziran. Insausti 18. Zazpi urteko mutil-koxkor zurbil, mintsuak. MEIG IX 109. v. tbn. Iraola 76. Urruz Zer 112. Garit Usand 13. Or Eus 232. EA OlBe 17. Uzt Sas 96

adib: aingerutasun iz. g.er. Aingerua denaren nolakotasuna; xalotasuna. Haurtxo txikia zinenean, orduan bai, aingerua zinen; gaur, ordea, aingerutasuna galtzeko arrisku handian ikusten zaitut. Mutil koxkor batek, aingerutasunez ahoa beterik, galdetu zidan: jauna, nor dira okerragoak, emakumeak ala gizonak?

mutil koxkor 44: Berria 21 (“Hori ezin da ulertu ez baldin bada adin tartearen aldaketa batean; hau da, hamar-hamaika urteko mutil koxkor bati puxikarekin zartako batzuk emanez gero ez dago gurasorik arduratzen denik, baina noski, lau-bost-sei urteko umeekin, ba bai”), Argia 9 (“Nola ikusten zuten Bilbo Beskoitzeko mutil koxkorraren begiek?”), DiarioVasco 5 (“Eta, ura il zala jakin zuten bezain laster, an joan omen ziran aita, ama eta Nemexio mutil koxkorra ildakoaren baserrira”), EiTB 4 (“Mendigurenen obran, berriz, Beñat izeneko mutil koxkor batek bere etxe azpian dagoen denda batean tatuaje bat egin nahi du, baina bere amak ez dio uzten”), Elkar 4 (“Sekuentzia konkretu batean mutil koxkor bat saltoka ari da etengabe, bere amak goialdeko apalean utzitako jostailua harrapatu ezinik...”), Deia (“Musikarekiko zaletasuna eta bokazioa familiatik zetozkion eta mutil koxkorra zenetik sentitu zuen soinu txikiarekiko pasioa”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mutil koxkor 25: Herria 4 (“Huntan, mutil koxkor batek harri xuri ttipi batzu hedatzen ditu oihan bidean, gibelerateko bidea errexkiago aurkitzeko”), Berria 2 (“Gauza tristerik badago, 16 urteko mutil koxkor bat aireportuan uztea da tristea”), Xabier Olarra 2 (“Mutil koxkor beltxaran txintxo eta serio bat zen Stephen, nahiz eta bazuen alde bihurri nabarmena ere”), Pello Salaburu 2 (“Hiruei begira zegoen denda atean Ramon Baglietto, urteak lehenago, bera ere mutil koxkorra zela, Gernikan hegazkin alemanak eraso egiten ikusi zituen gisa”), Gotzon Garate (“zugarrizko maitasuna dio mutil koxkorrari.”), Pedro Alberdi (“Mutil koxkorra nintzen, eta ondo gogoratzen zait nolako festa antolatzen zen sukaldeko mahaiaren inguruan”), Pablo Sastre 2 (“Eraikin txikiaren aurrean, funtzionario batek mutil koxkor bati goxoki bat eskaini eta trukean musua eskatu zion”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa, Adkor. markarekin, kolokazioa denez. Bide batez, neska koxkor ere azpisarrera gisa eta Adkor. markarekin jasotzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mutil sarreran.

Mailak

Adkor.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "mutil laguna = amigo, compañero".

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-lagun.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

mutil sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

adiskide (gazte) gizonezkoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mutilatu 2: Balea eta euskaldunak ("Amodiozko borroka hauetan izugarrizko kolpeak banatzen dituzte katxaloteek, eta oso arrunta da katxalote ar batek etsaiaren baraila harrapatu eta tenkada beldurgarri batez urratzea, behin betirako mutilaturik geldituz"), Lasa Denboraldi ("Bere burua mutilatu nahi duen gizona ondo damnaturik dago, ez da?").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

mutilatu : DFrec 1, AB50 2, HiztEn, Euskalterm 1; mutilazio : AB50 1, HiztEn, Euskalterm 2 // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

HiruMila: mutila(tu) (mutilar), mutilatu (mutilado, da), mutilazio (Med.; mutilación) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBBk soildua.

Zerrenda osagarriak

PFGZ: "Mutilatu: Mutilado; Mutilatu larri: Mutilado, gran".

Antzekoa da gaztelaniaz eta frantsesez, eta arloa mugatuz onartzekoa

mailegu onartzekoen gutxienekoa betetzen du, eta beharrezkotzat dauka lantaldeak, mutilazio bezala.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

mutila(tu), mutilatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Forma baten adiera(k)

gorputz-atal bat erauzi.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. eta Naf. 'morrontza'.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-go.

Erabileremu dialektala

Ipar. eta Naf.

Forma baten adiera(k)

morrontza.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Lexemen erregulartasuna

-ki.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

haur arra.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-txo osaerako librea.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-l+z-.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-zahar.

Euskaltzaindiaren Arauak

mutilzahartu, mutilzahar(tu), mutilzahartzen. da ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

mutilzahartu, mutilzahar(tu), mutilzahartzen.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-zahar-tu.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-l+z-.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-zale.

Euskaltzaindiaren Arauak

mutinatu, mutina, mutinatzen. da ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

mutinatu, mutina, mutinatzen.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. eta Naf.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Kategoria

adlag.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

mutiritu, mutiri(tu), mutiritzen. Ipar. da ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

mutiritu, mutiri(tu), mutiritzen.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Onomastika batzordeak argitzekoa

Onomastika batzordeak argitzekoa.