Euskararen Gramatika

32.2.1.1. Bezain morfema

32.2.1.1a Adjektibo-adberbioen mailari dagokion berdintasunezko konparazioa bezain morfemak bideratzen du nagusiki —bezein, bezin, bezen, bikain aldaerak—. Bizkaieraz baizen morfema ere erabiltzen da —baxen forman inoiz— (Xirdo mutil lerdena baizen atsegingarria zen, Erkiaga), morfema hori beste zenbaitetan baino-ren parekoa bada ere. Besteko ere maizenik zenbatekoa alderatzeko erabiltzen den arren, maila erkatzeko erabiltzen da zenbaitetan, bizkaieraz: Ez zuen behar zen besteko gogor jotzen mailuakaz (San Martin)²⁶³.

Gorago azaldu den bezala, bezain-ek konparazioaren erreferentziazko terminoa duen perpaus menderatua darama ezkerrean eta konparazioaren ardatza eskuinean (laguna (den) bezain trebea; beti (iritsi den) bezain berandu).

32.2.1.1b Bezain morfemaren eskuinean den ardatza, konparazio gaia zein den seinalatzen duena, adjektiboa nahiz adberbioa izan daiteke. Adjektibo predikatiboa: Gure etxea zurea bezain iluna da; izenondoa: Zurea bezain etxe ilunean bizi naiz; partizipioa: Ez zela arbola hori haiek bezperan erran zuten bezain estalia aranez (J. B. Elizanburu); adberbioa: Beti bezain berandu etorri da, edo postposizio sintagma: Irudi hori bestea bezain goian dago. Mailakatzea onartzen dutenak izan behar dute osagaiok betiere.

Izenondo denean adjektiboari dagokio morfema konparatiboa (zurea bezain [etxe iluna]). Sintagmaren ordena aldatuta, bezain morfemaren ondo-ondoan ematen da zenbaitetan adjektiboa, -ko morfema erantsita duela: Gisu-labea bezain handiko ahoa zabaldu [zuen] (Barbier); Bazituzten sardea bezain handiko izkribuak (Hiribarren). Batez ere idatzian erabiltzen da itzuli hori. Erlatiboarekin egiten den sintagmaren parekoa da: Bazituzten sardea bezain handiko izkribuak — Bazituzten sardea bezain handiak ziren izkribuak. Erosoagoak eta argiagoak gerta daitezke zenbaitetan itzuli horiek, adjektiboa izenaren ondoan daramana baino. Hala, adibidez, odolkia bezain lodiko hatz arina erakutsiz […] (Saizarbitoria) perpausa errazago ulertzen da odolkia bezain hatz arin lodia erakutsiz edota hatz arin odolkia bezain lodia erakutsiz perpausak baino.

Zenbaitetan izena modifikatzen du bezain morfemak: Joatean bezain asto jin nintzen gibelera (Mattin); Ez ote dira edozein Mikel Agirre edo Pedro Pérez bezain gizon? (Mitxelena), baina, aise ikusten denez, adjektibo gisa erabiliak dira izen horiek.

32.2.1.1c Bezain-ek modifikatzen duen adjektibo edo adberbioaren ohiko lekua haren ondo-ondokoa bada ere, zenbaitetan beste sintagmaren bat sartzen da haien tartean: Hura olerkarientzat bezain, bedi [liburu] hau idatzi lauezkoentzat ikustegi berdin gabe (Lizardi); Aita bezain semea zara zuhur, puxant, fin gabe (Etxeberri Ziburukoa). Batzuetan adjektiboa aurretik emana denean, bezain morfemaren ondoren isildua da, berriro ez aipatzeagatik beharbada: Soineko urdina zeukan, ortzia bezain (Erkiaga); Bainan eder zinen zinez, zinez izar bat bezain (Mirande)²⁶⁴.

²⁶³ Bezain formaren Bergarako erabileraz honela dio Elexpuruk: “Jende askok ez du hitz hau erabiltzen eta larri ibiltzen da esaldi mota hau egiten: Bilbo ezta Donostia besteko politta etab. esaten dira ordez” (ikus OEH s. v. bezain).

²⁶⁴ OEH s. v. bezain: “El adj. colocado antes que bezain; en algunos casos ha de suponerse que el adj., que normalmente iría después de bezain, se encuentra elidido para evitar la repetición”.