Euskararen Gramatika

32.2. Berdintasunezko konparazioa

32.2.1. Maila alderatzen duten berdintasunezko perpausak

32.2.1.1. Bezain morfema

32.2.1.1a Adjektibo-adberbioen mailari dagokion berdintasunezko konparazioa bezain morfemak bideratzen du nagusiki —bezein, bezin, bezen, bikain aldaerak—. Bizkaieraz baizen morfema ere erabiltzen da —baxen forman inoiz— (Xirdo mutil lerdena baizen atsegingarria zen, Erkiaga), morfema hori beste zenbaitetan baino-ren parekoa bada ere. Besteko ere maizenik zenbatekoa alderatzeko erabiltzen den arren, maila erkatzeko erabiltzen da zenbaitetan, bizkaieraz: Ez zuen behar zen besteko gogor jotzen mailuakaz (San Martin)²⁶³.

Gorago azaldu den bezala, bezain-ek konparazioaren erreferentziazko terminoa duen perpaus menderatua darama ezkerrean eta konparazioaren ardatza eskuinean (laguna (den) bezain trebea; beti (iritsi den) bezain berandu).

32.2.1.1b Bezain morfemaren eskuinean den ardatza, konparazio gaia zein den seinalatzen duena, adjektiboa nahiz adberbioa izan daiteke. Adjektibo predikatiboa: Gure etxea zurea bezain iluna da; izenondoa: Zurea bezain etxe ilunean bizi naiz; partizipioa: Ez zela arbola hori haiek bezperan erran zuten bezain estalia aranez (J. B. Elizanburu); adberbioa: Beti bezain berandu etorri da, edo postposizio sintagma: Irudi hori bestea bezain goian dago. Mailakatzea onartzen dutenak izan behar dute osagaiok betiere.

Izenondo denean adjektiboari dagokio morfema konparatiboa (zurea bezain [etxe iluna]). Sintagmaren ordena aldatuta, bezain morfemaren ondo-ondoan ematen da zenbaitetan adjektiboa, -ko morfema erantsita duela: Gisu-labea bezain handiko ahoa zabaldu [zuen] (Barbier); Bazituzten sardea bezain handiko izkribuak (Hiribarren). Batez ere idatzian erabiltzen da itzuli hori. Erlatiboarekin egiten den sintagmaren parekoa da: Bazituzten sardea bezain handiko izkribuak — Bazituzten sardea bezain handiak ziren izkribuak. Erosoagoak eta argiagoak gerta daitezke zenbaitetan itzuli horiek, adjektiboa izenaren ondoan daramana baino. Hala, adibidez, odolkia bezain lodiko hatz arina erakutsiz […] (Saizarbitoria) perpausa errazago ulertzen da odolkia bezain hatz arin lodia erakutsiz edota hatz arin odolkia bezain lodia erakutsiz perpausak baino.

Zenbaitetan izena modifikatzen du bezain morfemak: Joatean bezain asto jin nintzen gibelera (Mattin); Ez ote dira edozein Mikel Agirre edo Pedro Pérez bezain gizon? (Mitxelena), baina, aise ikusten denez, adjektibo gisa erabiliak dira izen horiek.

32.2.1.1c Bezain-ek modifikatzen duen adjektibo edo adberbioaren ohiko lekua haren ondo-ondokoa bada ere, zenbaitetan beste sintagmaren bat sartzen da haien tartean: Hura olerkarientzat bezain, bedi [liburu] hau idatzi lauezkoentzat ikustegi berdin gabe (Lizardi); Aita bezain semea zara zuhur, puxant, fin gabe (Etxeberri Ziburukoa). Batzuetan adjektiboa aurretik emana denean, bezain morfemaren ondoren isildua da, berriro ez aipatzeagatik beharbada: Soineko urdina zeukan, ortzia bezain (Erkiaga); Bainan eder zinen zinez, zinez izar bat bezain (Mirande)²⁶⁴.

32.2.1.2. Bezain morfemaren ezkerreko osagaia

32.2.1.2a Bezain morfemak ezkerrean duen osagaia ere mota askotakoa izan daiteke. Gorago esan den bezala, mendeko perpausa eratzen du osagai horrek, sintagma edo morfema bat —perpaus nagusiko ardatzarekin bat datorrena— edo gehiago isilpean dituena. Konparazioaren bigarren terminoa, erreferentziazkoa, da beti agerian ematen dena (§ 32.2.1.3a):

– aditz eta guztikoa: Gaur dagoen bezain triste ez dut inoiz ikusi;

– aditz modala, adizki jokatua gabe gehienetan: Ahal (dugun) bezain ondo egiten dugu lana; Behar (zen) bezain goiz jaiki dira; Nahi (duten) bezain ondo bizi dira; aditz modalen objektua perpaus nagusian ageri den aditza da (‘bizi nahi duten bezain ondo bizi dira’, alegia, azken adibidean);

– uste izan, espero izan eta horrelakoak, adizki jokatua gabe hauek ere askotan: Horren erantzuna ez da zuk uste (duzun) bezain erraza;

– izen sintagma: absolutiboa (Zure laguna bezain trebea naiz ni), ergatiboa (Zure lagunak bezain umore ona dut nik), nahiz datiboa (Zuri bezain etxekoa egiten zait niri irudi hori);

– postposizio sintagma: Mendian bezain lasai bizi naiz kalean;

– osagai bat baino gehiagokoa: Eguzkia udan bezain goxo da neguan aterpea;

– sintagma destinatiboa: Mahats hori jateko bezain ona da ardoa egiteko;

– -la perpaus osagarria (seguru izan eta gisa horretako aditzekin) edo -tzea aditz izena bestelako predikatuekin: Bihar argituko duela bezain segurua da partida irabaziko dugula; Eskatzea bezain erraza al da ematea?;

– baldintza alegiazkoa: Aberatsa balitz bezain dotore jantzita dabil, ‘aberatsa balitz (ibiliko litzatekeen) bezain dotore jantzita dabil’; perpaus kontrafaktuala da (‘ez da aberatsa’).

32.2.1.2b Adibideetan ikusten den moduan, termino biren ezaugarri baten maila konparatzen da maiz horrelakoetan. Laguna bezain trebea naiz ni esaldian, esate baterako, [‘lagunaren trebetasun maila’ <-> ‘nire trebetasun maila’] da konparazioaren egitura. Konparazioaren ardatza lehen terminoa bera denean, ordea, ezaugarri biren maila erkatzen da (§ 32.1.2c, § 32.1.3c). Katixak egin zituen emeki bezain egoki aurkezte lanak (Etxaide) esaldian, adibidez, [‘aurkezte lanen emetasun maila’ <-> ‘aurkezte lanen egokitasun maila’] da egitura. Lehen termino eta ardatz dena adjektiboa denean, termino biak mugagabean ematen dira inoiz: Hartakotz zait bada eder bezain aipagarri (J. Etxepare); Besoa luze bezain zorrotz du begia (Hiribarren). Baina bigarrena mugatua dela beste batzuetan: Sorterriaren salbatzeko xede handi bezain saindua (Lafitte); Bi edo hiru lagunen boz ozen bezain bakarra gorabehera (Mitxelena). Eta are inoiz biak mugatuak: Bere pentsabidearen ardatza argia bezain laburra da (P. Garmendia). Terminoak osagai bikoak izan daitezke: Besoa luze bezain zorrotz du begia (Hiribarren).

Egitura hau emendiozko juntadura adierazteko erabiltzen da inoiz, bide batez aipatzen diren adjektibo edo adberbioen mailaren handia iradokitzen delarik: Horra iparraldeko abere eta gizonen bizimodua zehatz bezain ederki emana (Ibinagabeitia); Ugari bezain zorrotz zen hizketan, aberats bezain zehatz eta doi (Mitxelena); abere eta gizonen bizimodua ‘oso aberats eta zehatz’ emana dela esaten da lehen adibidean, eta norbait ‘hizketan oso aberatsa eta zehatza dela’ bigarrenean (§ 32.4.3a, § 32.6.4, 9d).

32.2.1.3. Bestelako kasu batzuk

32.2.1.3a Erreferentziazko terminoa izan aditza eta konparazioaren ardatza adjektiboa direnean, den bezain luzea gisako sintagmak era daitezke: Zen bezain handia izan arren (Agirre Asteasukoa); Gu garen bezain kreatura erromes eta ezdeusentzat duen amodio sobraniazkoa (Haraneder); Dugun imita heiena zen bezain bizi Saindua (Jauretxe); Sultan […], zen bezain luze, zetzan lurrean jarria (A. P. Iturriaga). Konparaziozko egitura izanik pentsa daiteke horrelako esaldien azpian ere perpaus bi direla; [Hura X handia zen] eta [hura X handia zen], esate baterako, lehen adibideko esaldiaren azpian, non mendekoan isilik den X handia sintagma. Dena dela, ez dirudi hor zinez alderaketa denik, enfasia adierazteko modu bat baizik (zen bezain handia = {oso handia ∼ hain handia} izanik).

Zen bezain sutsu jokatu zen (Barrensoro) esaldian konparazioaren ardatza adberbioa da eta mendeko perpausean isilpean geraturiko sintagma, berriz, adjektiboa: [_Adj sutsu] zen eta [_Adb sutsu] jokatu zen. Adberbioaren eraginez geratu da isilpean adjektiboa, formalki biak berdinak direlako.

32.2.1.3b Gutxi zenbatzailearekin ere erabiltzen da bezain morfema: Haren ahotsak begiradak bezain gutxi adierazten zuen (Olarra); Nik bezain gutxi kobratuko dizu […] (Cano). Perpaus horiek formaz maila konparazioari badagozkio ere, zenbatekoa da berez alderatzen dutena. Asko edo anitz zenbatzailearekin, aldiz, ez da ohikoa horrelako perpausak eratzea (*Zuk bezain asko dakit nik; *Zuk bezain liburu anitz irakurri dut nik), horien lekuan zenbatasunari dagokion adina morfema edo horren antzekoren bat erabiltzen baita (Zuk adina dakit nik)²⁶⁵. Gutxi-ren zenbatasun mailaren konparazioa da, bada, bezain gutxi sintagmak bideratzen duena; asko-rena, berriz, adina-k bideratzen du. Bat dator hori zenbatzaile hauen jokabide orokorrarekin. Izan ere, gutxi-k onartzen ditu zenbatasunaren modifikatzaile batzuk (oso gutxi, gutxiago, gutxiegi, gutxien), baina ez asko-k (*oso asko, *askoago, *askoegi, *askoen) ez eta anitz-ek ere (*oso anitz, *anitzen; anitzago eta anitzegi ere ez dira ohikoak) —azken hauen lekuan gehiago, gehiegi, gehien erabiltzen dira—.

32.2.1.3c Denborazko adberbioekin bi eratako perpausak eratzen ditu bezain morfemak. Termino biei dagokien denbora konpara daiteke adberbio horien bidez, ohiko konparazio perpausa eratuz: Peru Miren bezain berandu iritsi da; Frantsesa bezain laster ikasiko du ingelesa. ‘Berandutasun maila’ konparatzen da lehen adibidean, eta ‘lastertasun maila’, bigarrenean. Gertakari bat denboran kokatzeko ere erabil daiteke, ordea, egitura hori, gertakari horren noizkoa beste baten noizkoaren parean ezarriz: Ikusi zaitudan bezain laster ezagutu zaitut; Partida hasi bezain laster sartu dute gola. Gertakarien aldiberekotasun estua adierazten da perpauson bidez; noiz ikusi, orduan ezagutu, alegia, lehen adibidean, eta partida noiz hasi, gola orduan sartu, bigarrenean. Formaz konparaziozkoak izan arren, gertakaria denboran kokatzea dute zeregin perpaus hauek. Ikusten den moduan, gertakaria adierazten duten aditzak dira ‘konparatzen’ edo ‘parekatzen’ diren termino biak; mendeko perpausekoa adizki laguntzailearekin nahiz hura isilduta eman daiteke (hasi (zen) bezain laster). Laster adberbioaz gainera, bestalde, sarri, fite, agudo, aurki, azkar eta beste batzuk ere erabil daitezke forma hau eratzeko (bezain sarri, bezain fite, bezain agudo) (§ 36.5.1, § 36.5.2).

32.2.1.3d Berdintasunezkoa izanik, alderaketa honek ez du hartzen, bistan da, maila-aldea adierazten duen diferentzia adierazlerik: *Zure laguna askoz ere ni bezain trebea da; *Zure etxea nirea bezain bi aldiz handia da. Onartzen ditu, hala ere, ohiko bidetik, perpaus osoari dagozkion adberbioak, hurbiltze adiera dutenak: Hemen festa ia-ia lana bezain sakratua da; Arduragabe izateko bezain libre banaiz gutxienik (Berria).

Alderaketa honek, bestalde, norabide positiboa du, nolabait esan, baiezkoa denean. Izan ere, konparatua erreferentziaz hartzen denaren mailan bederen badela esaten da, handik gora ere egon daitekeela saihestu gabe, baina handik behera egon daitekeela baztertuta. Hala, Hura zu bezain aberatsa da, eta baita aberatsagoa ere beharbada esan daiteke, baina ez *Hura zu bezain aberatsa da, eta baita pobreagoa ere beharbada. Ezezka emanda, berriz, konparatua erreferentziazkoaren mailara iristen ez dela esaten da, eta hori, jakina, ez da gehiagotasunarekin uztartzen ahal: Hura ez da zu bezain aberatsa, pobreagoa baizik, esan daiteke, baina ez *Hura ez da zu bezain aberatsa, aberatsagoa baizik, erabilera zuzentzailean izan ezik (Zu bezain aberatsa ez, aberatsagoa da!). Berdintasuna ukatzea du euskarak, hain zuzen, mailaren gutxiagotasuna adierazteko modu bat (§ 32.1.1b).

32.2.1.3e Ezezkoa konparazio perpausari dagokionean, berriz, gehiagotasun adiera hartzen du perpausak: Inoiz izan ez naizen bezain zoriontsua naiz orain —hau da, ‘inoiz baino zoriontsuagoa’—; aditza isilpean utzita, ez adberbioa bezain morfemaren ezkerrean kokatzen da, ez bezain segida eratuz: Inoiz ez bezain zoriontsua naiz orain; Mutikoak sekula ez bezain txintxo egin zituen etxeko lanak (Egunkaria). Ezezko polaritatea duten inor, ezer, inoiz, sekula eta inon gisako izenordain edo adberbioekin eratzen da maiz segida hau (inoiz ez bezain ondo, inon ez bezain lasai, inor ez bezain trebea…), baina baita bestelako hitz klaseekin ere: Txorrota ohi ez bezain oparo ari da nire ahotik (Lertxundi) —‘ohi baino oparoago’, alegia—; Oiloek txitak ez bezain maiteki hartu nau amak ni (S. Mitxelena) —hots, ‘oiloek txitak hartzen dituzten baino maitekiago’—.

32.2.2. Zenbatekoa alderatzen duten berdintasunezko perpausak

32.2.2.1. Berdintasunezko morfemak

32.2.2.1a Bat baino gehiago dira zenbatekoari dagokion berdintasunezko konparazioa bideratzen duten morfemak. Hauek dira erabilienak: adina, Hegoaldeko tradiziokoa batez ere (batasunaren aurreko testuetan aina, aiña eta aña idatzia), bezainbat, ekialdeko tradiziokoa (bezanbat, bezenbat eta bezinbat idatzia) eta beste, bizkaierazkoa, gipuzkeraz ere zerbait erabilia. Erabilera urriagokoak dira adinbat (testuetan (h)ainbat idatzia²⁶⁶) eta bezainbeste (bezainbat-en analogiaz-edo eratua); hainbeste forma ere zerbait erabilia da konparazioan, gipuzkeraz batez ere²⁶⁷: Munduko gizonik azkarrenak ere nik hainbeste daki (Insausti); Zuentzat hainbeste jaki ekarriko dute aurki (Txirrita), baina euskara batuan zenbatzaile gisa erabiltzen da batik bat. Morfema erabilienen adibideak emango dira eskuarki ondoko azalpenetan.

Inesiboko -n atzizkia hartzen dute inoiz morfema hauetako batzuek, morfema soilaren adiera bera gordez: Ez baita inor haiek adinean argi litzakeenik euskararen alde ilunak (Mitxelena); Hura ere ez dago orain lehen adinbatean Nikanor-en alde (Erkiaga); Lanerako gauza ziren bestean baino ez zituen ugazabak aintzat hartzen (Erkiaga).

Gorago esan den bezala, erreferentziazko terminoa daraman perpausa dute ezkerrean morfema hauek, eta izena edo aditza eskuinean (zuk adina lagun; zuk adina dakit).

32.2.2.1b Morfemaren eskuineko izena mugagabean emana da beti, eta hura da konparazioaren ardatza (zuek adina urte; han bezainbat kirolari; zuk (duzun) beste diru); izena zenbakarria denean kopurua adierazten du sintagmak (Zuek adina lagun ez ditugu) eta zenbakaitza denean kantitatea (Zuek adina diru dugu guk). Izenordainaren funtzioa bete dezake morfema konparatiboak (Aholkuak behar dituzu? Nahi adina emango dizkizut nik), bai eta adberbioa izan ere, ondoan aditza duela (Zu adina maite dudan lagunik ez da).

32.2.2.1c Ezkerrean dute, berriz, gainerako konparazio esaldietan bezala, erreferentziazko terminoa daraman perpausa, mota askotakoa izan daitekeena:

– Aditz eta guztikoa: Jakintsuenek dakiten {adina ∼ bezainbat ∼ beste} dakigu guk.

– Aditz modala, adizki jokatua gabe askotan: Ez ditut behar adina ezagutzen (Mitxelena); Mutxikoak nahi bezainbat dantzatuko dira heldu den igandean (Berria); Gura beste dantza egiteko aukera izango dute herritarrek (Goienkaria); Ezin esan adina maite zaitut (Bilintx).

– Uste izan, espero izan, merezi eta pentsatu gisako aditzak, adizki jokatua gabe hauek ere zenbaitetan: Ez nau, berorrek uste duen adina, aberats izateak harrotzen (Agirre); Saioak ez zion espero bezainbat denbora jan (U. Apalategi); Ez da jaso aurreikusi bezainbeste mahats (Berria); Uste dugu bertakoon dohainak ez direla merezi beste baloratzen (Goienkaria).

– Izen sintagma, absolutiboa: Pertsona bezainbat apeta daude (Berria). Ergatiboa: Gizonaren biziak ez zuen arkakuso batenak adina balio (Etxaniz). Datiboa: Berak niri adina arazo sortu nion nik emakume gazte hari (O. Arana). Partitiboa erabiltzen da inoiz: Zuk duzu aterik adinbat maratila (Urruzuno); aditz izena: Kantatzea adina gustatzen zaio dantza egitea.

– Postposizio sintagma: Euskara entzunen da, baina ez Donostian bezainbat (Berria); Non etxean beste babes? (Agirre). Adberbioa: Orain ez dago lehen adina irtenbide (Berria); Ai! Jakin izan banu gaur beste (San Martin). Postposizioak edo adberbioak denbora edo kantitatea adierazten duenean, -ko atzizkia hartzen du maiz beste morfemaren aurreko sintagmak: Amak lehengo beste ardura hartzen ez ziolako (Etxeita); Tabernariengandik lortuko zuen betekada on baterainoko beste (F. Bilbao).

– Sintagma destinatiboa: Mundu hau erosoago edo neketsuago iragaiteak ez du haientzat guretzako bezainbat pisurik (Garate); Bizitzeko adina badugu.

– Osagai bat baino gehiagokoa: Ardotan hire idiak uretan adina edaten duk (Labaien); Zuk amodio bezainbat dolore dut nik sentitu (Gazteluzar).

– Adizki jokatua eta guzti erabili izan dira asko izan, aski izan eta premia izan aditzak: Bestek asko den adina eta gehiago barreiatu ditu […] (Mitxelena); Jan ezazu hartarik aski den bezainbat (Pouvreau); Premia duten beste hartu behar dute (Villasante). Itzuli horiek asko, aski edo nahiko(a) esateko modu enfatikoa dira. Horien antzeko esanahia du on den adina esapideak: Ikusten duzu zure auzo, ahaide edo adiskidea on den adina edo gehiago kargatua (Agirre Asteasukoa).

– Baldintza perpausa, alegiazkoa: Garaiz etorri izan balitz adina eskubide duela uste du.

32.2.2.2. Konparazioaren beste xehetasun batzuk

32.2.2.2a Termino biren ezaugarri baten zenbatekoa konparatzen da gehienetan esaldi hauetan ere: Zuk adina lan egin dut nik [zure lanaren zenbatekoa <-> nire lanaren zenbatekoa]. Konparazioaren ardatza lehen terminoa bera denean, ordea, ezaugarri biren zenbatekoak erkatzen dira: Gogo adina kemen izan balu (Agirre); Pertsona bezainbat apeta daude (Berria); [haren gogoaren zenbatekoa <-> haren kemenaren zenbatekoa] da lehen adibideko konparazioaren egitura (§ 32.1.2c, § 32.1.3c, § 32.2.1d).

32.2.2.2b Konparatuen artean alderik adierazten ez denez, agerikoa da zenbatekoa alderatzen duten berdintasunezko perpausek ere —maila alderatzen dutenek bezala— ez dutela diferentzia adierazlerik hartzen: *Nik askoz adina daki horrek. Onartzen dituzte, ordea, bistan da, perpaus osoari dagozkion kasik edo ia gisako adberbioak: Alderdi adina ekitaldi egin ziren kasik (Berria). Hurbiltze balioa du adberbioak, berdintasuna gutxigatik gauzatu ez dela ematen baitu aditzera. Balio bertsua du konparazio morfemari erantsitako -xe atzizkiak: Doi-doi sumatzen dira, gorputzak behar adinaxe (Orixe).

32.2.2.2c Konparazio honek ere norabide positiboa du, mailari dagokion konparazioak bezala, esaldia baiezkoa denean. Lehen terminoa gutxienez erreferentziazko terminoa adinakoa badela adierazten du, edo baita hortik goragokoa ere beharbada. Nahi adina lan eta gehiago bada hemen esan daiteke, baina ez *Nahi adina lan eta gutxiago bada hemen. Esaldia ezezkoa denean, berriz, gutxiagotasuna adierazten da. Ez dakit zuk adina, zuk baino gutxiago baizik esaldiak badu, hortaz, zentzua; ez, ordea, *Ez dakit zuk adina, zuk baino gehiago baizik, egitura zuzentzailean ez bada (Zuk adina ez, gehiago dakit!).

Ezezkoa konparazioari berari dagokionean, berriz, desberdintasunezkoa bilakatzen da alderaketa: Maite zaitugu, munduan inor ez adina (Txirrita) —beste guztiak baino gehiago, alegia—; Maite ditut gailurrak argiak ez beste (Lizardi) —hots, argiak maite dituen baino gehiago—.

32.2.2.2d Gehienetan izen-aditzen zenbatekoari eta adjektibo-adberbioen mailari dagozkien alderaketak aski zehatz bereizten badira ere, bakoitzak dagokion morfema duelarik, zenbaitetan konparazio mota bien arteko mugak lausotu egiten dira, eta zenbatasunezko morfema mota batari zein besteari dagokiola esan daiteke. Hasteko, zenbatasunezko morfemen erabilera predikatiboa aipa daiteke. Izan ere, predikatu direnean, subjektua nolakoa den adierazten dute morfema hauek. Hi adina banaun gisako esaldiek nolakoa naizen adierazten dute, eta, hain zuzen, hi adina hori ‘hi bezain {on ∼ handi ∼ trebe …}’ gisa ulertzen da: Oraindik ez haiz hire nagusia adina (G. Mujika); Hi hainbeste bagaituk (Barrensoro); Ez zen inor beren aita izan zen beste (Agirre). Izan bezala, egin, bihurtu edo bilakatu izan daitezke loturako aditzak: Handik hona egina nago Jauntxo guztiak adina (Larramendi). Aurretik -tzeko sintagma daramala, ahalezko esanahia hartzen du egiturak: Zahar eta andreak ez omen ziren haraino igotzeko beste (Mitxelena) — ‘ez omen ziren goraino igotzeko gauza’, alegia—.

Zenbatasunezko morfemak, bestalde, normalean aditza edo izena modifikatzen badute ere, neurria adierazten duten luze, zabal edo sakon gisako adjektiboekin ere joan daitezke, neurriaren zenbatekoak alderatuz: Mahaia beste luze diren aulki bi (Agirre). Neurria adierazten dutenez, zenbatekoari ere badagozkio horrelako sintagmak, baina horrekin batera neurriaren maila ere seinalatzen dutela esan daiteke. Hain zuzen, morfema horien lekuan mailari dagokion bezain morfema ere onartuko lukete horrelako sintagmek (bezain luze, bezain zabal).

Bestelako adjektibo batzuekin ere erabiltzen dira inoiz zenbatasunezko morfemak. Hala, bezainbat morfema inoiz: Behin bazen apaiz bat ona bezainbat bitxia (Barbier); Logikazale bezainbat musikazalea baitzen (Mirande); ‘ona bezain bitxia’ ulertzen da lehen adibideko sintagma. Berdin adina: Gizona ezin daiteke zigarra adina txikia (Añibarro); Zeure denboran kostako zaizu ni adina gizon izaten (Txirrita). Eta beste: Ipini nuen argitxu hau eta … lehen beste ilun (Kirikiño). Adibide horiek gorabehera, berez neurria adierazten ez duten adjektiboekin bezain morfema erabiltzea da ohikoena euskara batuan.

32.2.2.2e Bestalde, -ko atzizkia hartu eta izenlagun bilakatzen denean, zeregin adjektibala bereganatzen du morfemak: Behar adinako babesa; Kezkatzeko bezainbateko uholdea; Onenak besteko jokalariak. Horrela eraturiko izenlagunek ez diote kopurua adierazten duen zenbat galderari erantzuten, neurria edo intentsitatea adierazten duten zenbateko edo nolako galderei baizik. Hala, mahai adina aulki sintagma, esate baterako, aulkien kopuruari dagokio, aulkiak zenbat diren ematen baitu aditzera; mahaia adinako aulkia sintagmak, berriz, aulkia nolakoa den ematen du aditzera, ‘mahaiaren neurrikoa’ dela esanaz. Kontraste hori bera ikusten da ondoko esaldi hauetan: Kezkatzeko adina datu zabaldu da ikastetxe horri buruz ≠ Kezkatzeko adinako datuak zabaldu dira ikastetxe horri buruz —datu asko batek, datu kezkagarriak besteak—.

Predikatu direnean ere nolakoa adierazten dute izenlagunok, bistan da. Morfema soilen pareko dira erabilera horretan: Irakaslea adinakoa bada ikaslea — Irakaslea adina bada ikaslea; Nor hura adinakorik? — Nor hura adina?; Juanito bestekoak egingo garenean (F. Bilbao).

Izenlagunaren ezkerrean sintagma absolutiboa edo ergatiboa ez ezik genitiboa ere ager daiteke: Zure nahigabearen adinako bihotz damua nahi nuke(ArgiDL); Osterantzeko gizonen bestekoa zara zu zeu bere (Otxolua); Saguzaharren besteko indarra (Oskillaso).

32.2.2.2f Sintagma destinatiboa eta lain edo doi morfemekin eraturiko sintagmek konparazio perpausen itxura dute: Zure errenta hau ez dut kontribuziotarako lain (Tx. Garmendia); Beren bizitza guztian aberats izateko lain diru bazeramaten (Etxaniz); Handik goiti eskean ibili zen, gosez ez hiltzeko doia nekez irabazten zuela (Mirande); Euskaraz bazekiten, ihardesteko doia (Larre). Konparazio itxura, bai, baina ez dituzte konparazio perpausen ezaugarriak. Izan ere, horietan ez dira konparazio egiturak dituen perpaus biak, konparazio termino biei dagozkionak. Kontuan hartzen bada, batetik, egitura hauetan destinatiboa -entzako formarekin egiten dela, ez -entzat formarekin, eta aurretik genitiboa ere onartzen dutela (Bere doia, eguneko doia, bildu behar zuen goiz guztiez (Zerbitzari); Euskal Herriak ez du behin ere biltzen bere dina bihi (EH)), eta, bestetik, konparazio egiturako ohiko esaldietan ez dutela lekurik (*Irabazi dudan lain gastatu dut), postposiziotzat har daitezke morfema hauek.

Gauza bera esan daiteke dina morfemaz ere: Jaunak emango digu bizitzeko dina (Urruzuno); konparazio perpausean erabiltzen da hau, inoiz, adina morfemaren aldaera gisa-edo: Tori dirua eta har ezazu behar den dina (Soroa).

32.2.2.2g Inesiboko bezainbatean formarekin eginiko [(dena)-z bezainbatean] esapideak ‘dagokionez’ esapidearen antzeko esanahia du: Gizarteaz denaz bezainbatean, berdintsuki behar dugu jokatu (Villasante); Bere buruaz bezainbatean zioen, […], ez zela nihor hura bezain ezdeusik (Joanategi).

²⁶³ Bezain formaren Bergarako erabileraz honela dio Elexpuruk: “Jende askok ez du hitz hau erabiltzen eta larri ibiltzen da esaldi mota hau egiten: Bilbo ezta Donostia besteko politta etab. esaten dira ordez” (ikus OEH s. v. bezain).

²⁶⁴ OEH s. v. bezain: “El adj. colocado antes que bezain; en algunos casos ha de suponerse que el adj., que normalmente iría después de bezain, se encuentra elidido para evitar la repetición”.

²⁶⁵ Ikus, hala ere, Hargatik guk bezain asko Ameriketan zuten maitatzen (Arrese Beitia).

²⁶⁶ Ainbat idazkera hitz biri zegokien batasunaren aurreko tradizioan: adinbat konparaziozkoari eta (h)ainbat zenbatzaileari. Bien arteko nahasbidea eragin zezakeen horrek. Euskaltzaindiaren Hiztegiak bereiz ematen ditu, adinbat konparaziozkoa da, adina-ren parekoa, eta hainbat zenbatzailea. Dena dela, batasunaren ondoko testuetan ere hainbat idazten da inoiz konparaziozkoaren adinbat-en lekuan.

²⁶⁷ OEH s. v. hainbeste: “Documentado en textos guipuzcoanos (tbn. en algún vizcaíno moderno), sobre todo en bersolaris y diálogos populares”.