Euskararen Gramatika

30.6.3.1.3. -tzerik perpaus osagarriak

Gorago (§ 30.6.2.3) -(e)la/-(e)nik perpaus osagarri jokatuen arteko bereizkuntzaz esan duguna errepika dezakegu hemen ere -tzea/-tzerik banaketaz (hau da, -tze + artikulua / -tze + partitiboa). Laburbilduz:

a) Predikatu gobernatzaile askok ez dute aukerarik ematen -tzerik perpausik hartzeko. Besteak beste, erreakzio, jarrera zein iritziak adierazten dituzten predikatuak, gertakari espezifiko bati erantzuten dioten neurrian, ez dira ondo ezkontzen partitiboak duen zentzu inespezifikoarekin.

b) Aukera hori baduten predikatuekin, Hegoaldekoa baino ez da partitiboaren erabilera (eta Hegoaldean ere, orain dela bi mendetik honakoa).

c) Ezezko perpausek gobernaturiko osagarriei bakarrik dagokie partitibozko aldaera.

d) Partitiboa ezin da erabili osagarriak adierazten duen gertakaria gauzatutzat edo baieztatutzat jotzen denean; halakoetan, ezezko perpausak adierazten duen ukapenak ez dio-eta eragiten osagarriari.

Forma baten eta bestearen ordainari erreparatzen badiogu, hori espezifikoa da -tzea perpausari dagokiona. Halakorik inespezifikoa, ostera, -tzerik perpausarena. Ez zaio damutu/ahantzi/iruditu hori/*halakorik; Nik ez dut erabaki/espero hori/halakorik; Era berean, zeruko zuen Aitak ez du nahi txiki hauetako inor galtzerik (Elizen arteko Biblia); Ez nuke inolaz ere hitanozkoa galtzerik nahi: are gutiago, halaz guztiz, hitanozkoa ez dena (Mitxelena); Dama atsegina konturatu zen oraindik ez zuela lortu inolako xehetasunik jakiterik bere adiskide minak eginiko aurkikuntzaz (Morales); Ahotsa apaldu eta misterioz hitz egiten zuen, beste inork entzuterik nahi ez zukeen sekreturen bat esaten ari balitzaigu bezala (Aldasoro). Baina osagarriaren proposizioa ukapenetik kanpo geratzen denean, ez dago aukerarik -tzerik erabiltzeko: Ez nuen espero zuek etortzea / #etortzerik [etorri zineten, eta nik ez nuen hori espero].

Maiztasun handikoa da -tzerik honako esamolde hauetan: ez + izan/egon/ukan/eduki + -tzerik (ez dago esaterik, ez dago jakiterik, ez dago sinisterik…). Sentitzen zuela etortzerik ez izatea (Olarra); Ez zegoela sinisterik baina fardelez erratu zela (Landa); Hiru ezteneko koilarea jarri diote, etzaterik izan ez dezan (An. Garikano); Ahotsa kenduta baitzegoen, ez zuten telefonozko elkarrizketa entzuterik izan (Cano).

-tzerik perpausak, batez ere aipatu berri dugun esamoldeetan agertzen denak, har dezake beste perpaus osagarri bat. Adierazpen perpausa denean, -la/-nik jokoa aurkituko dugu berriro ere: Beraz, ez zegoen esaterik emakume hura gezurretan ari zenik (Saizarbitoria); Ez zegoen ukatzerik postalaren testua dotorea zela, ez zuela hitz bat gehitzea ametitzen (Saizarbitoria); Arlo batzuetan arazo larriak dituztela ukatzerik ez dagoen arren (Olarra).