Euskararen Gramatika

26.3.2.2. Partizipio burutugabea

26.3.2.2a Partizipio burutugabea inesibozko postposizioa duen aditz izena da: ekartze-n, egite-n, esate-n… Gorago ikusi dugun bezala (§ 25.3.1a), euskara batuan -te eta -tze atzizkiak dira aditzoinetik aditz izena eratortzeko erabiltzen diren atzizkiak: (i) aditzoina -n kontsonantez eta txistukariz bukatua duten aditzek -te atzizkia hartzen dute: egon → egote, iraun → iraute, eman → emate, izan → izate; hazi → hazte, ikasi → ikaste, hautsi → hauste, eutsi → euste, hobetsi → hobeste; (ii) gainerakoek -tze atzizkiaren bitartez osatzen dute aditz izena: etorri → etortze, hartu→ hartze, jo → jotze, eduki → edukitze.

26.3.2.2b Hizkuntza askok aditz izena eta osagai lokatibo bat (preposizio bat edo postposizio bat) oinarri dituzten egitura analitikoak erabiltzen dituzte aspektu burutugabearen adierazteko. Euskaraz ere aspektu burutugabea adierazten duten adizki analitikoetan inesibozko postposizioa daraman aditz izena erabiltzen da. Hortik, aspektu burutugabearen ekarletzat daukate euskalari askok, eta -ten edo -tzen atzizkiak aspektu burutugabearen markatzat. Hemen, delako aditz izena ‘partizipio burutugabe’ gisa izendatuko dugu eta haren atzizki posibleak marka berarekin aipatuko: [-t(z)en].

26.3.2.2c Halere, partizipio burutugabea ez da aspektu burutugabea adierazteko erabil daitekeen adizki jokatugabe bakarra. Hizkera batzuetan, aditzoinari -ki atzizkia gehituz adierazten da puntukaritasuna: joaki da ‘doa’, ibilki da ‘dabil’… Halako erabilerak kapitulu honen azken atalean berriz aipatuko ditugu (§ 26.6.1.1.1a). Bestalde, Ipar Euskal Herrian eta Nafarroa Garaian, formaz partizipio burutua izanagatik ere, heldu puntukaria da: heldu da ‘badator’. Aditz horri balio burutua eman nahi izanez gero, -a(k) gehitu behar zaio partizipioari: heldua da ‘iritsi da’.