Euskararen Gramatika

24.3.5.4. Aldaketa eta iraupen aditzak

24.3.5.4a Iraupena adierazten duten aditzen artean ditugu iraun, jarraitu eta segi. Egoera mailakotzat hartzen diren predikatuekin erabiltzen dira, eta alde horretatik parekotasun handia dute egon aditzarekin, baina hemen egoera hori lehendik datorrela eta horrela dirauela iradokitzen da. Kategoria desberdinetako predikatuekin ager daitezke eta artikulua agertzea debekatuta dago, partizipioekin ez bada: Errepideak moztuta/moztua jarraitzen du; Egoerak berdin dirau; Gaixoak minez segitzen zuen, eta medikuari deitu zioten; Zuzendariak burumakur jarraitzen du; Garazik zuzendari jarraitzen du. Adibideetan ikusten den bezala, predikazioaren subjektua ergatiboan joaten da.

24.3.5.4b Aldaketa adierazten duten aditzen artean bi multzo bereiziko ditugu: egoera mailako predikatuak hartzen dituztenak eta izaera mailako predikatuekin agertzen direnak.

Egoera mailako predikatuak hartzen dituzte jarri, ipini, gelditu, geratu eta utzi aditzek. Jarri eta ipini aditzek pertsonaren osasuna, gorputzaren itxura edo postura eta gogoaren egoera adierazten duten adjektiboak edo adberbioak hartu ohi dituzte gehienetan: Berri ona entzutean pozik jarri dira etxekoak; Gorri-gorri ipini zen Peru jendaurrean hitz egiteko unean; June gaixo jarri da; Urduri jarri nintzen maitearen aurrean; Zutik ipini zen Miren; Etzanda jarri ginen. Gelditu eta geratu aditzek aldaketaren —edo egoera aintzat hartzearen— ondorengo egoeraren hasiera adierazten dute, eta egoera horrek nolabaiteko iraupena baduela iradokitzen dute. Mota desberdinetako predikatuak har ditzakete: Ebakuntzaren ondoren ahul gelditu da; Herren gelditu zen istripuaren ondoren; Guztiak pozik geratu ziren; Harri eta zur geratu ginen albistea entzutean; Lasterketaren ondoren ahulduta/ahuldua gelditu zen Txomin; Maialen gelditu da zuzendari. Utzi aditzak ere aldaketa eta nolabaiteko iraupena ematen ditu aditzera: Azken albisteek lur jota utzi naute.

Izaera mailako predikatuak hartzen dituzten aldaketa aditzen artean daude bihurtu eta bilakatu. Batzuetan bat-batekotzat hartu nahi diren aldaketak adierazten dituzte (zakuko gaztainak urre bihurtu ziren), baina epe luzeagoko aldaketak ere agertzen dira (ikasle zuena pixkanaka lankide eta are irakasle bihurtu zitzaion). Askotan artikulurik gabeko izenak hartzen dituzte predikatu modura: Profetak ura ardo bihurtu zuen; Ipuineko printzea igel bihurtu zen. Hori da izen soilekin euskara baturako gomendatzen den moldea. Baina izen horrek adjektibo, izenlagun, perpaus erlatibo edo halako osagarriren bat daramanean artikulua ere onartzen da, eta batzuetan nahitaezkoa da: Haur hura gazte lerden(a) bilakatu zen; Emakumerik ederrena bihurtu zen; Gazte saiatu hura gizon jakintsu(a) bihurtu zen urteen joanarekin; Lehen eskuzabal eta irribarretsu zena, zikoitz eta goibel bihurtu zen; Borroka bi anaien artekoa bihurtu zen; Ornament ederrenetarik bat bihurtu zen. Jakina, predikatu gisa doan izena inesiboan daramaten adibideak (*ametsa topiko batean bihurtu zen; *gizona munstro batean bihurtu da) baztertu beharrekoak dira euskara baturako (ikus honetaz Euskaltzaindiaren 40. araua). Zenbaitetan egin eta sartu aditzak ere hauen hurbileko izan daitezke: Unibertsitatera joan eta mediku egin zen; Apaiz sartu zen Mikel.