Euskararen Gramatika

24.3.5.3. Gertaera aditzak

24.3.5.3a Gertaera aditzek denboraren aldetik hasiera eta amaiera jakina izaten dute. Gutxi batzuk (ibili, azaldu, agertu, gertatu…) egitura semikopulatiboetan azal daitezke, betiere egoera mailako predikatuekin.

Gertaera aditzen artean, ibili aditza da adiera semikopulatiboarekin sarriena erabiltzen dena, eta predikatu nagusiaren kategoriari dagokionez aukera gehiena ematen dituena: Gaixo/urduri dabil Manex; Naroa artzain ibili zen Idahon; Seme-alabekin ezinean gabiltza; Nekaturik/etsita ibili naiz; Nora joan ez dakiela dabil Maria. Ohart gaitezen artikuludun atributurik ez dela agertzen. Oro har izenki predikatuak egon aditzarekin azaltzen direnen antzekoak izaten dira, eta egoera mailako predikatu modura interpretatzen dira (*Jon beltzaran dabil); baina aspektuaren eta edukiaren aldetiko desberdintasunengatik, zenbait ezaugarritan egon aditzetik desberdin jokatzen du: subjektuek nolabaiteko egiletasuna edo esperimentatzailetasuna azaltzeko modukoak izan behar dute, ‘bizidun ezaugarri hedatu bat’ izan lezaketenak (alaba aspaldian burumakur dabil; gure enpresa aspaldian ez dabil ondo; *liburua aspaldian ez dabil ondo; *aulkia apurtuta dabil), eta izenki predikatuaren subjektuak ezin du ‘gai’ paper tematikoa izan (*Jon lodi dabil).

24.3.5.3b Azaldu, agertu, ageri, gertatu eta suertatu aditzek ere ibili-ren oso antzeko ezaugarriak azaltzen dituzte, eta sarritan egon aditza erabiltzen den testuinguru beretan agertzen dira, baina askoz predikatu gutxiagorekin aurkitzen ditugu. Hona agertu eta azaldu aditzekin osatutako egitura semikopulatibo batzuk: Langileak haserre agertu dira soldata murrizketen aurrean; Ikasleak proiektu horrekin interesaturik azaldu dira; Edozertan laguntzeko prest azaldu naiz, baina ez didate kasurik egin. Hauen nahiko parekoak dira ‘langileak haserre egotea’, ‘ikasleak proiektuarekin interesaturik egotea’ edo ‘edozertan laguntzeko prest egotea’, baina azaldu eta agertu aditzak erabiltzean, une bateko jarduera modura azaltzen ditugu, ekintza kutsu handiagoz; ibili aditzarekin, aldiz, izenki predikatuak adierazten duen ezaugarria une jakin bateko jarduera baino areago, denboran luzatzen ari den egoera modura aurkezten da.

Gertatu eta suertatu aditzek da edo zaio erako laguntzailea izaten dute, eta predikatuak artikuluarekin nahiz artikulurik gabe ager daitezke: Hori kaltegarria gertatuko zaigu; Uste baino zailagoa suertatuko zaigu; Batzuetan ahaleginak ustelak suertatzen dira; Zure laguntza nahitaezko gertatu zitzaigun arazoa konpontzeko. Hauen hurbilekoak dira ‘hori kaltegarria izatea’, ‘uste baino zailagoa izatea’ edo ‘ahaleginak ustelak izatea’. Baina gertatu eta suertatu aditzekin une bateko gertakaritzat aurkezten ditugu. Aldiz, izan aditza erabiltzen denean, denboratik kanpora dauden ezaugarri abstraktutzat hartzen ditugu. Adiera erresultatiboa lortzen da. Aditz hauekin erabiltzen diren izenki predikatuek egoera mailako irakurketa izan ohi dute, eta berez izaera mailako predikatu gisa erabili ohi diren adjektiboak gertatu eta suertatu aditzekin doazenean egoera mailako predikatu modura interpretatu ohi dira: Substantzia hori ez da kaltegarria, baina Mikeli kaltegarri gertatu zaio (Zabala 2003: 443).