Euskararen Gramatika

20.1.4.1. Lekua

20.1.4.1a Lekua adierazteko baliatzen da inesiboa, gertaera bat non kokatzen dugun adierazteko. Beraz, non? galderari erantzun diezaioke: Plaza nagusian bizi naiz; Zure etxean hitz egingo dugu; Mahaiaren azpian dago katua… Sintagma inesiboak lekua adierazteko balio du, egoera, prozesua nahiz gertaera edo ekintza bat non gauzatzen den esateko.

Eta hau sintagmaren erreferentea [+animatua] denean ere bai: Bere seme-alabengan ez zuen inongo errurik aurkitzen. Hemen, non? galdera egokia izan badaiteke ere, gehienetan norengan? izango litzateke galdera hori, erreferentea animatua delarik. Dena dela, adieraren aldetik, -n inesibo soilaren eta -gan inesibo konplexuaren arteko aldea zertan datzan azaltzea ez da erraza, hiztunok praktikan geure burmuinean gauzak ongi bereizten baditugu ere. Dena dela, batetik herrian esaten da, [-animatu] gisa interpretatuz, baina bestetik herriarengan [+animatu] gisa interpretatuz. Berdin Irakasle batengan fijatu nintzen esaten da, baina honen ondoan Irakasle batetik bestera alde handia dago esaten dugu. Nolanahi ere, batean galdera non?/nondik?/nora? baldin bada, bestean norengan? edo noren baitan? izango da edo norengandik?, norengana?

20.1.4.1b Hala ere, ‘berez’ bizidun edo [+animatu] izango liratekeen sintagmen aurrean non? ere galde daiteke: Mojetan ikasi zuen Leirek (non ikasi zuen?); Mandoan ibiltzen da gure nagusia (edo mando gainean, baina ez, *mandoarengan). Azken kasu honetan non? galdetu ordez, nola ere galdetzea agian egokiago litzateke. Galdera horien guztien gainean, ordea, bada halako ideia orokor bat, ‘kokagune’ adiera zabala izango lukeena. Mandoan ibili bai, baina *mandoarengan ibili ez. Eta Mando honengan konfiantza handia du, baina Mando honetan konfiantza du, zerbait izatekotan, desberdinak lirateke. Beraz, zaldian diogunean kokagune fisiko bat adierazten dugu. Aldiz, barneko ‘zer’ berezi batez ari garenean, fisikoa ez den kokagune batez alegia, erabiltzen ahal dugu -gan edo honen ordain den baitan postposizioa (§ 12.3.8b). Hortaz, aipatu ditugun PSen adiera desberdinaren erantzukizuna ez da inesiboa bera, batean ageri den -ga- postposizioa baizik. Mahaian eta mahai gain-e-a-n-en artean dagokeen diferentzia bezala.

20.1.4.1c Zenbaitetan, itxura batean IS [+animatua] izan arren, -ga-rik ez da erabiltzen. Mojetan eta mojengan desberdinak dira: lehenbizikoan, espazio fisiko bat adierazten dugu, benetako leku bat, mojen ikastetxean, mojen artean edo. Aldiz, mojengan diogunean, fisikoa ez den zerbaitez ari gara, zer den azaltzea zaila bada ere. Lehenbizikoan, ‘mojen lekura’, ‘mojen komentura’ edo esan nahi da. Mojengana esanez gero, berriz, ‘moja artera’, ‘moja multzoa osatzen duten kideengana’. Holako interpretazio jokoa izan dadin, sintagmak plurala izan behar du, multzoa adierazten duena: mojetan/mojengan baina mojarengan/*mojan. Bestalde, Moja guztietan atseginena bera zen / Moja guztiengan zuen konfiantza bera.

Honen antzeko zerbait dugu leku bat adierazteko pertsona izen batez baliatzen garenean ere. Adibidez: Alejo(re)nean bazkalduko dugu esan daiteke (cf. Alejoren tabernan bazkalduko dugu). Baina hemen Alejoren tabernaz edo etxeaz ari gara, ez Alejo beraz; *Alejorengan bazkalduko dugu (cf. Alejorengan uste osoa dut). Alejorengan diogunean pertsona bati buruz ari gara, ez etxeaz edo tabernaz.

Nolanahi ere, PS hauetan, lekutasun adiera -n postposizioak ematen du: goiko adibide guztietan kokagune bat adierazten da, baina inesiboaren ezkerrean beti dago beste elementu bat, kokagune horri eduki jakina eransten diona. Nigan eta neure artean diogunean, beti egiten diogu erreferentzia, nolabait, kokagune bati, fisikoa ez izan arren. Baina esamolde horiek ez dira berdinak, geure etxean eta geure buruan edo geure gogoan ere ‘kokagune’ desberdinak diren bezalaxe. Honen antzeko zerbait gertatzen da -ga-rekin ere, zehazki zer den esaten zaila bada ere.