Hizkuntza-zuzenbidea. Testu-bilduma euskaraz

7.3.5. Esparru-konbentzioa, 1995eko otsailaren 1ekoa, Gutxiengo Nazionalak babestekoa, eta azalpen-txostena [254]

Europako Kontseiluko estatu kideek eta esparru-konbentzio hau sinatu duten gainerako estatuek,

Kontuan hartuz Europako Kontseiluaren helburua kide guztien arteko batasun sendoagoa egitea dela, kideen ondare erkidea osatzen duten idealak eta printzipioak babestu eta sustatzearren;

Kontuan hartuz helburu hori lortzeko dauden bitartekoetako bat giza eskubideak eta oinarrizko askatasunak babestea eta garatzea dela;

Asmoa izanik 1993ko urriaren 9an Vienan hartutako Europako Kontseiluko estatu kideetako estatuburuen eta gobernuburuen Adierazpena garatzea;

Erabakia hartuz bakoitzak bere lurraldean gutxiengo nazionalak babesteko;

Kontuan hartuz Europako historiako nahasmenduek erakutsi dutela gutxiengo nazionalen babesa funtsezkoa dela kontinentearen egonkortasunerako, segurtasun demokratikorako eta bakerako;

Kontuan hartuz gizarte pluralista eta benetan demokratiko batek, gutxiengo nazional bateko pertsona bakoitzaren identitate etniko, kultural, linguistiko eta erlijiosoa errespetatzeaz gain, nortasun hori adieraztea, babestea eta garatzea ahalbidetuko duten baldintza egokiak sortu behar dituela;

Kontuan hartuz beharrezkoa dela tolerantzia- eta elkarrizketa-giroa sortzea, kultura-aniztasuna gizarte bakoitzaren iturri eta faktore izan dadin, ez banatze-iturri, baizik eta aberasteko eragile;

Kontuan hartuz Europa tolerante eta oparoa lortzea ez dagoela estatuen arteko lankidetzaren mende bakarrik, baizik eta tokietako eta erregioetako erakundeen arteko mugaz haraindiko lankidetza ere behar duela, estatu bakoitzaren eraketari eta lurralde-osotasunari kalterik egin gabe;

Kontuan hartuz Giza Eskubideak eta Oinarrizko Askatasunak babesteko Hitzarmena eta haren protokoloak;

Kontuan hartuz gutxiengo nazionalak babesteari buruzko konpromisoak, zeinak baitaude Nazio Batuen hitzarmen eta adierazpenetan eta Europako Segurtasun eta Lankidetzari buruzko Konferentziaren dokumentuetan, bereziki Kopenhageko 1990eko ekainaren 29ko Dokumentuan;

Erabakia hartuz zein printzipio errespetatu behar diren eta horietatik zein betebehar eratortzen diren zehazteko, betiere estatu kideetan eta tresna honetan alde izan daitezkeen gainerako estatuetan gutxiengo nazionalen eta gutxiengo horietako pertsonen eskubide eta askatasunen babes eraginkorra bermatze aldera, legearen agindupean eta estatuen lurralde-osotasunarekiko eta subiranotasun nazionalarekiko errespetuaren barruan;

Erabakia hartuz esparru-konbentzio honetan adierazitako printzipioak praktikan jartzeko, legeria nazionalen eta gobernu-politika egokien bidez,

Jarraikoa hitzartu dute:

1. artikulua

Gutxiengo nazionalak eta gutxiengo horietako pertsonen eskubideak eta askatasunak babestea giza eskubideen nazioarteko babesaren zati bat da, eta, beraz, nazioarteko lankidetzaren esparruan dago.

2. artikulua

Esparru-konbentzio honetako xedapenak fede onez aplikatuko dira, ulermen- eta tolerantzia-espirituarekin, eta auzotasun onaren, adiskidetasunezko harremanen eta estatuen arteko lankidetzaren printzipioekin bat etorriz.

3. artikulua

1. Gutxiengo nazional bateko pertsona orok eskubidea izango du askatasun osoz aukeratzeko halakotzat tratatua izateko edo ez, eta aukera horren eta horri lotutako eskubideen egikaritzeak ez du inolako desabantailarik sortuko.

2. Gutxiengo nazionaletako pertsonek, banaka zein beste batzuekin batera, esparru-konbentzio honetan ezarritako printzipioetatik eratorritako eskubideak eta askatasunak egikaritu ahal izango dituzte.

4. artikulua

1. Aldeek konpromisoa hartzen dute gutxiengo nazionaletako pertsonei bermatzeko legearen aurrean berdintasuna izateko eskubidea eta legearen babes berdina izateko eskubidea. Horri dagokionez, debekatuta egongo da gutxiengo nazional bateko kide izatearen gainean oinarritutako diskriminazio oro.

2. Aldeek konpromisoa hartzen dute, beharrezkoa denean, neurri egokiak hartzeko, bizitza ekonomikoaren, sozialaren, politikoaren eta kulturalaren esparru guztietan, gutxiengo nazional bateko pertsonen eta gehiengoko pertsonen arteko berdintasun oso eta eraginkorra sustatzeko. Horri dagokionez, gutxiengo nazionaletako pertsonen baldintza espezifikoak behar bezala hartuko dituzte kontuan.

3. 2. apartatuaren arabera hartutako neurriak ez dira diskriminazio-egintzatzat hartuko.

5. artikulua

1. Aldeek konpromisoa hartu dute, beharrezkoak diren baldintzak sustatzeko, baldintza horiek ahalbide dezaten gutxiengo nazionaletako gizakiek euren kultura iraunarazi eta garatzea, bai eta haien nortasunaren oinarrizko osagaiak babestea ere, hala nola euren erlijioa, hizkuntza, tradizioak eta kultura-ondarea.

2. Aldeek, euren integrazio-politika orokorraren barruan hartutako neurriei kalterik egin gabe, ez dute inolako politika edo praktikarik burutuko, horren helburua bada gutxiengo nazionaletako gizakiak euren borondatearen aurka berdinestea; aitzitik, gizaki horiek babestuko dituzte, berdineste hori helburu duten ekintza guztien aurka.

6. artikulua

1. Aldeek tolerantziarako eta kulturen arteko elkarrizketarako espiritua sustatuko dute, eta neurri eraginkorrak hartuko dituzte beren lurraldean bizi diren pertsona guztien arteko errespetua eta elkar-ulertzea bultzatzeko, edozein izanik ere pertsona horien identitate etniko, kultural, linguistiko edo erlijiosoa, eta, bereziki, hezkuntzaren, kulturaren eta komunikabideen esparruetan.

2. Aldeek konpromisoa hartzen dute neurri egokiak hartzeko beren identitate etniko, kultural, linguistiko edo erlijiosoaren ondorioz mehatxuak edo diskriminazio-, etsaigo- edo indarkeria-ekintzak jasan ditzaketen pertsonak babesteko.

7. artikulua

Aldeek gutxiengo nazional bateko pertsona orori ziurtatuko diote errespetatu egingo zaizkiela batzartze baketsurako, elkartzeko, adierazpen-askatasunerako eta pentsamendu-, kontzientzia- edo erlijio-askatasunerako eskubideak.

8. artikulua

Aldeek konpromisoa hartzen dute aitortzeko ezen gutxiengo nazional bateko pertsona orok bere erlijioa edo sinesmenak adierazteko eskubidea duela, baita baduela erlijio-instituzioak, antolakundeak eta elkarteak sortzeko eskubidea ere.

9. artikulua

1. Aldeek konpromisoa hartzen dute aitortzeko ezen gutxiengo nazional bateko pertsona guztien adierazpen-askatasunerako eskubideak barnean hartzen dituela iritzi-askatasuna eta informazioa eta ideiak hizkuntza gutxituan jaso eta komunikatzeko askatasuna, agintari publikoen esku-sartzerik gabe eta mugak kontuan hartu gabe. Aldeek segurtatuko dute, beren ordenamendu juridikoaren esparruan, gutxiengo nazional bateko pertsonak ez direla diskriminatuko komunikabideetara iristeko orduan.

2. Lehenengo apartatuak ez du eragotziko aldeek soinu-irratiko, telebistako edo zinematografiako enpresei baimen-araubide bat ezartzerik, zeina izango baita ez-diskriminatzailea eta irizpide objektiboetan oinarritua.

3. Aldeek ez dute oztopatuko gutxiengo nazionaletako pertsonek idatzizko hedabideak sortzerik eta erabiltzerik. Soinu-irratiaren eta telebistaren lege-esparruan, ahal den neurrian eta 1. apartatuaren xedapenak kontuan hartuta, gutxiengo nazionaletako pertsonei beren komunikabideak sortzeko eta erabiltzeko aukera emateaz arduratuko dira.

4. Aldeek, beren ordenamendu juridikoen esparruan, neurri egokiak hartuko dituzte gutxiengo nazionaletako pertsonei komunikabideetara iristea errazteko eta tolerantzia sustatzeko eta kultura-aniztasuna ahalbidetzeko.

10. artikulua

1. Aldeek konpromisoa hartu dute, gutxiengo nazionaletako gizaki guztiei aitortzeko, askatasunez eta trabarik gabe, euren hizkuntza gutxiengoz erabiltzeko eskubidea, ahoz eta idatziz.

2. Gutxiengo nazionaletako gizakiak, tradizioz edo kopuru handietan, zein gune geografikotan bizi eta gune horietan, gizaki horiek hala eskatuta eta eskari hori benetako beharrizana denean, aldeek ahaleginak egingo dituzte, ahal den neurrian, zenbait baldintza ziurtatzeko, baldintza horiek ahalbide dezaten gizakien eta administrazio-agintarien arteko harremanetan hizkuntza gutxitua erabiltzea.

3. Aldeek konpromisoa hartu dute, gutxiengo nazionaletako gizaki guztiei bermatzeko, eperik laburrenean eta eurek ulertzen duten hizkuntza horretan, informazioa jasotzeko eskubidea, atxiloketaren arrazoiei buruz, eta euren aurkako akusazioaren izaera eta arrazoiari buruz; bermatuko dute, orobat, hizkuntza horretan haiek euren burua defendatzeko duten eskubidea, beharrezkoa bada, interpretearen doako laguntzarekin.

11. artikulua

1. Aldeek konpromisoa hartzen dute eskubidea aitortzeko gutxiengo bateko pertsona guztiei haien abizena eta ponte-izenak hizkuntza gutxituan erabiltzeko, bai eta horien aitorpen ofiziala hartzeko eskubidea ere, aldeen ordenamendu juridikoan aurreikusitako modalitateen arabera.

2. Aldeek konpromisoa hartzen dute eskubidea aitortzeko gutxiengo nazional bateko pertsona guztiei beren hizkuntza gutxituan zeinuak, inskripzioak eta gainerako informazio pribatua jendaurrean jartzeko.

3. Tradizioz gutxiengo nazional bateko pertsona ugari bizi diren erregioetan, aldeek ahaleginak egingo dituzte, beren antolamendu juridikoaren esparruan eta, honelakoak badaude, beste estatu batzuekin dituzten akordioen eremuan, eta beren baldintza espezifikoak kontuan hartuta, tokiko izendapen tradizionalak, kaleen izenak eta jendearentzako gainerako adierazpen topografikoak hizkuntza gutxituan ere erakusteko, adierazpen horien eskari nahikoa dagoenean.

12. artikulua

1. Beharrezkoa bada, aldeek neurriak hartuko dituzte hezkuntzaren eta ikerketaren arloetan, gutxiengo nazionalen kultura, historia, hizkuntza eta erlijioaren ezagutza sustatzeko, baita gehiengoarenak ere.

2. Ingurumari horretan, aldeek, bereziki, aukera nahikoak eskainiko dituzte irakasleak prestatzeko eta testuliburuak iristeko, eta erkidego desberdinetako ikasleen eta irakasleen arteko harremanak erraztuko dituzte.

3. Aldeek konpromisoa hartzen dute gutxiengo nazionaletako pertsonentzat aukera-berdintasuna sustatzeko hezkuntzako maila guztietara iriste aldera.

13. artikulua

1. Aldeek, beren hezkuntza-sistemaren esparruan, gutxiengo nazional bateko pertsonei eskubidea aitortuko diete beren irakaskuntza- eta prestakuntza-zentro pribatuak sortzeko eta zuzentzeko.

2. Eskubide hori egikaritzeak ez die finantza-betebeharrik ekarriko aldeei.

14. artikulua

1. Aldeek konpromisoa hartzen dute eskubidea aitortzeko gutxiengo nazional bateko pertsona guztiei beren hizkuntza gutxitua ikasteko.

2. Tradizioz gutxiengo nazionaletako pertsonak bizi diren eremu geografikoetan edo gutxiengo nazionaletako pertsonen kopuru handi samarra bizi den eremu geografikoetan, eskari nahikoa badago, aldeek ahaleginak egingo dituzte, ahal den neurrian eta beren hezkuntza-sistemaren esparruan, gutxiengo horietako pertsonek aukera izan dezaten hizkuntza gutxitu hori ikasteko edo hizkuntza horretan ikasteko.

3. Artikulu honen 3. apartatua aplikatuko da, hargatik eragotzi gabe hizkuntza ofiziala ikastea edo hizkuntza horretan irakastea.

15. artikulua

Aldeek beharrezko baldintzak ezarriko dituzte gutxiengo nazionaletako pertsonek benetan parte har dezaten kultura-, gizarte- eta ekonomia-bizitzan, bai eta gai publikoetan ere, bereziki, beraiei eragiten dieten gaietan.

16. artikulua

Aldeek ez dute neurririk hartuko, gutxiengo nazionaletako pertsonak bizi diren eremu geografikoetako biztanleriaren proportzioak aldatzeko, aldaketa horien helburua esparru-konbentzio honetan ezarritako printzipioetatik eratorritako eskubide eta askatasunak murriztea denean.

17. artikulua

1. Aldeek konpromisoa hartzen dute gutxiengo nazionaletako pertsonen eskubide hau ez oztopatzeko: mugetan zehar beste estatu batzuetan zilegi ezarrita dauden pertsonekin, bereziki identitate etniko, kultural, linguistiko edo erlijiosoa edo kultura-ondare erkidea partekatzen dutenekin harreman aske eta baketsuak ezartzeko eta mantentzeko eskubidea.

2. Aldeek konpromisoa hartzen dute ez oztopatzeko gutxiengo nazionaletako pertsonek gobernuz kanpoko erakundeen jardueretan parte hartzeko duten eskubidea, bai maila nazionalean, bai nazioartean.

18. artikulua

1. Aldeek ahaleginak egingo dituzte, beharrezkoa izanez gero, aldebiko eta alde anitzeko akordioak egiteko beste estatu batzuekin, bereziki auzo-estatuekin, betiere kasuan kasuko gutxiengo nazionaletako pertsonen babesa segurtatzeko.

2. Aldeek, hala badagokio, neurriak hartuko dituzte mugaz haraindiko lankidetza sustatzeko.

19. artikulua

Aldeek konpromisoa hartzen dute esparru-konbentzio honetan ezarritako printzipioak errespetatzeko eta praktikan jartzeko, eta, beharrezkoa bada, nazioarteko tresna juridikoetan, bereziki Giza Eskubideak eta Oinarrizko Askatasunak babesteko Hitzarmenean, aurreikusitako mugak, murrizketak edo salbuespenak soilik sartuko dituzte, betiere printzipio horietatik eratorritako eskubide eta askatasunetarako egokiak diren neurrian.

20. artikulua

Esparru-konbentzio honetan ezarritako printzipioetatik eratorritako eskubide eta askatasunak egikaritzean, gutxiengo nazional bateko pertsona orok legeria nazionala eta besteen eskubideak errespetatuko ditu, batez ere gehiengoko edo beste gutxiengo nazionaletako pertsonen eskubideak.

21. artikulua

Esparru-konbentzio honetako xedapen bakar bat ere ez da interpretatuko nazioarteko zuzenbidearen oinarrizko printzipioen aurkako edozein jarduera edo egintza egikaritzeko eskubidea dakarren zentzuan, bereziki, estatuen berdintasun subiranoaren, lurralde-osotasunaren eta independentzia politikoaren aurkakoa.

22. artikulua

Esparru-konbentzio honetako xedapen bakar bat ere ez da interpretatuko edozein alde kontratatzaileren legeen arabera edo alde kontratatzailea partaide den beste edozein akordioren arabera aitortutako giza eskubideei eta oinarrizko askatasunei mugak edo salbuespenak ezartzeko.

23. artikulua

Esparru-konbentzio honetan ezarritako printzipioetatik eratorritako eskubide eta askatasunak, Giza Eskubideak eta Oinarrizko Askatasunak babesteko Hitzarmenean edo haren protokoloetan dauden xedapenetako baten xede diren heinean, azken xedapen horien araberakoak direla ulertuko da.

24. artikulua

1. Europako Kontseiluko Ministroen Batzordea arduratuko da alde kontratatzaileek esparru-konbentzio hau abian jartzeaz.

2. Europako Kontseiluko kide ez diren aldeek parte hartuko dute abian jarritako mekanismoan, zehazten diren modalitateen arabera.

25. artikulua

1. Esparru-konbentzio hau indarrean jarri eta urtebeteko epean, alde kontratatzaile bati dagokionez, azken horrek informazio osoa helaraziko dio Europako Kontseiluko idazkari nagusiari, esparru-konbentzio honetan adierazitako printzipioak gauzatzeko hartu dituen legegintza-neurriei eta bestelako neurriei buruz.

2. Ondoren, alde bakoitzak esparru-konbentzio honen aplikazioari buruzko beste edozein informazio egoki helaraziko dio idazkari nagusiari, bai aldian-aldian, bai eta Ministroen Batzordeak hala eskatzen duen bakoitzean ere.

3. Idazkari nagusiak Ministroen Batzordeari helaraziko dio artikulu honetan xedatutakoaren arabera komunikatutako informazio guztia.

26. artikulua

1. Esparru-konbentzio honetan adierazitako printzipioak gauzatzeko alde batek hartutako neurrien egokitasuna ebaluatzean, Ministroen Batzordeak batzorde aholku-emaile baten laguntza izango du; azken batzorde horretako kideek eskumen aitortua izango dute gutxiengo nazionalak babesteko arloan.

2. Ministroen Batzordeak zehaztuko ditu batzorde aholku-emaile horren osaera eta prozedurak, esparru-konbentzio hau indarrean jarri eta urtebeteko epean.

27. artikulua

Esparru-konbentzio hau Europako Kontseiluko kide diren estatuek sina dezakete. Esparru-konbentzioa indarrean jarri arte, Ministroen Batzordeak sinatzeko gonbita egin dion beste edozein estatuk ere sinatu ahal izango du. Berronetsi, onartu edo onetsi egin beharko da. Berronetsi, onartu edo onesteko tresnak Europako Kontseiluko idazkari nagusiaren esku utziko dira, berak haiek gordailutu ditzan.

28. artikulua

1. Esparru-konbentzio hau Europako Kontseiluko hamabi kidek, 27. artikuluan xedatutakoarekin bat etorriz, Esparru-konbentzioarekin konprometituta daudela onartzen dutela adierazten duten egunetik zenbatzen hasita hiru hilabeteko epea amaitu osteko hileko lehenengo egunean jarriko da indarrean.

2. Esparru-konbentzioarekin lotuta gelditzeko prest daudela geroago adierazten duten estatuen kasuan, berronetsi, onartu edo onesteko tresna aurkezten den egunetik zenbatzen hasita hiru hilabeteko epea amaitu osteko hileko lehenengo egunean jarriko da indarrean esparru-konbentzio hau.

29. artikulua

1. Esparru-konbentzio hau indarrean jarri ondoren, eta estatu kontratatzaileei kontsulta egin ondoren, Europako Kontseiluko Ministroen Batzordeak hitzarmen honi atxikitzeko gonbita egin ahal izango die Europako Kontseiluko kide ez den edozein estaturi eta kide ez den beste edozein estaturi, betiere Europako Kontseiluaren Estatutuaren 20.d artikuluan aurreikusitako gehiengoaren bidez, baldin eta 27. artikuluan xedatutakoaren arabera sinatzeko gonbita estatu horiek jaso badute baina oraindik sinatu ez badute.

2. Esparru-konbentzioari atxikitzen zaion edozein estaturen kasuan, atxikitze-tresna Europako Kontseiluko idazkari nagusiak gordailutzen duen egunetik zenbatzen hasita hiru hilabeteko epea amaitu osteko hileko lehenengo egunean jarriko da indarrean esparru-konbentzio hau.

30. artikulua

1. Berronesteko, onartzeko, onesteko edo atxikitzeko tresna sinatzen edo gordailutzen den unean, edozein estatuk izendatu ahal izango du bere erantzukizunpeko nazioarteko harremanetan dituen lurraldeetatik zeini edo zeintzuei aplikatuko zaien esparru-konbentzio hau.

2. Geroagoko edozein unetan, estatu orok, Europako Kontseiluko idazkari nagusiari zuzendutako adierazpen baten bidez, esparru-konbentzio honen aplikazioa hedatu ahal izango du adierazpen horretan adierazitako beste edozein lurraldetara. Lurralde horri dagokionez, idazkari nagusiak adierazpena jasotzen duen egunetik zenbatzen hasita hiru hilabeteko epea amaitu osteko hileko lehenengo egunean jarriko da indarrean.

3. Aurreko bi apartatuei jarraituz egindako adierazpen oro kendu ahal izango da, adierazpen horretan izendatutako lurraldeetako edozeini dagokionez, idazkari nagusiari zuzendutako jakinarazpen baten bidez. Idazkari nagusiak jakinarazpena jasotzen duen egunetik zenbatzen hasita hiru hilabeteko epea amaitu osteko hileko lehenengo egunetik aurrera izango ditu ondorioak adierazpen-kentze horrek.

31. artikulua

1. Alde guztiek, edozein unetan, esparru-konbentzio hau sala dezakete; horretarako, jakinarazpen bat bidali behar diote Europako Kontseiluko idazkari nagusiari.

2. Idazkari nagusiak jakinarazpena jasotzen duen egunetik zenbatzen hasita sei hilabeteko epea amaitu osteko hileko lehenengo egunetik aurrera izango ditu ondorioak salaketa horrek.

32. artikulua

Europako Kontseiluko idazkari nagusiak Kontseiluko kide diren estatuei, gainerako estatu sinatzaileei eta esparru-konbentzio honi atxikitako estatu guztiei hauxe jakinaraziko die:

a) sinadura guztiak;

b) Esparru-konbentzioa berronesteko, onartzeko, onesteko edo hari atxikitzeko tresna ororen gordailua;

c) Esparru-konbentzio hau, 28., 29. eta 30. artikuluei jarraituz, indarrean jartzeko dagoen data oro;

d) Esparru-konbentzio honi buruzko beste edozein egintza, jakinarazpen edo komunikazio.

Horren fede emanez, behean sinatzen dutenek, horretarako behar bezala baimenduta, esparru-konbentzio hau sinatzen dute.

Estrasburgon egina 1995ko otsailaren 1ean, frantsesez eta ingelesez, testu biak era berean dira kautoak; alde bakarrean egin da, zeina Europako Kontseiluaren artxiboetan gordailutuko baita. Europako Kontseiluko idazkari nagusiak kopia ziurtatu bana bidaliko die Europako Kontseiluko kide diren estatu guztiei eta esparru-konbentzio honi atxikitzeko gonbita jaso duten estatu guztiei.

Aurrekari historikoak

l. Europako Kontseiluak zenbaitetan aztertu du gutxiengo nazionalen egoera berrogei urtetik gorako aldi batean. Lehenengo urtean (1949), Batzar Parlamentarioak onartu zuen, Gai Juridiko eta Administratiboen Batzordearen txosten batean, garrantzitsua zela gutxiengo nazionalen eskubideak gehiago babestea. 1961ean, Batzarrak bigarren protokolo gehigarrian artikulu bat sartzea gomendatu zuen, betiere gutxiengo nazionalei Giza Eskubideen Europako Hitzarmenak (GEEH) babesten ez zituen zenbait eskubide bermatzeko. Azken hori, hain zuzen ere, 14. artikuluan aurreikusitako diskriminaziorik ezaren klausularen arabera “gutxiengo nazional bateko kide izatea” aipatzera mugatzen da. Gutxiengo nazionalak babesteari buruzko artikuluaren proiektuaren idazkera 285(1961) Gomendioan proposatu zen:

“Gutxiengo nazional bateko pertsonak ezin izango dira eskubideaz gabetu, taldeko gainerako kideekin batera eta ordena publikoaren mugen barruan, beren bizitza kulturala izateko, beren hizkuntza erabiltzeko, beren eskolak irekitzeko eta irakaskuntza haiek nahi duten hizkuntzan hartzeko, edo beren erlijioaren profesa egiteko eta hura praktikatzeko.

2. Adituen batzordeak, protokolo hori idazteko aukera eta egokitasuna aztertzeaz arduratu zenak, bere jarduerak atzeratu zituen Belgikako hizkuntza-kasuetan irakaskuntzan erabilitako hizkuntzari buruzko behin betiko erabakia lortu arte (Giza Eskubideen Europako Auzitegiaren Ebazpena, 1968ko uztailaren 23koa, A seriea, 6. zk.). 1973an, adituen batzordeak ondorio hau atera zuen: ikuspegi hertsiki juridikotik, ez zen erabat beharrezkoa gutxiengoen babesa GEEHren xedapen berezi baten xede izatea protokolo gehigarri batean. Hala ere, adituek pentsatu zuten ez zegoela protokolo hori onartzeko oztopo juridiko garrantzitsurik, baldin eta beste arrazoi batzuengatik protokolo hori desiragarritzat jotzen bazen.

3. Geroago, Batzar Parlamentarioak neurri politiko eta juridiko batzuk gomendatu zizkion Ministroen Batzordeari, bereziki gutxiengo nazionalen eskubideei buruzko protokolo edo hitzarmen bat idazteko. 1134(1990) Gomendioak gutxiengo nazionalak babesteko Batzarrak beharrezkotzat jo zituen printzipioen zerrenda bat jasotzen du. 1991ko urrian, Giza Eskubideen Batzorde Zuzendariari (GEBZ) agindu zitzaion azter zezela, ikuspegi juridiko eta politikotik, zein baldintzatan jardun zezakeen Europako Kontseiluak gutxiengo nazionalak babestearen alde, kontuan hartuta Europako Segurtasun eta Lankidetzari buruzko Konferentziak (EKGK) eta Nazio Batuek egindako lana, bai eta Europako Kontseiluan egindako gogoetak ere.

4. 1992ko maiatzean, Ministroen Batzordeak GEBZri agindu zion azter zezala ea bazegoen modurik arau juridikoak egiteko gutxiengo nazionalen babesari buruz. Horretarako, GEBZk adituen batzorde bat (GE-GUTX) eratu zuen, zeinak, 1993ko martxoan esleitu zitzaion agindu berri baten arabera, arau juridiko espezifikoak proposatu behar baitzituen arlo horretan, betiere Europako Kontseiluaren eta ESLKren arteko lanaren osagarritasun-printzipioak kontuan hartuta. GEBZ eta GE-GUTX taldeek zenbait testu hartu zituzten kontuan, bereziki, Zuzenbidearen bidez Demokraziaren alde jotzeko Europako Batzordeak (Veneziako Batzordea deritzonak) idatzitako Gutxiengo Nazionalak babesteko Esparru-konbentzioaren proposamena, Austriak egindako proposamena, GEEHri protokolo gehigarri bat egiteko, zeina jasota baitzegoen Batzarraren 1201(1993) Gomendioan, eta beste proposamen batzuk. Azterlan horren amaieran, GEBZk 1993ko irailaren 8ko txostena egin zion Ministroen Batzordeari, zeinean jaso ziren arlo horretan har zitezkeen zenbait arau juridiko, baita arau juridikook gauzatzeko erabil zitezkeen tresna juridikoak ere. Horri dagokionez, GEBZk adierazi zuen ez zegoela adostasunik “gutxiengo nazional”en esamoldearen interpretazioari buruz.

5. Urrats erabakigarria egin zen Europako Kontseiluko estatu kideetako estatuburuak eta gobernuburuak Vienako goi-bileran batzartu zirenean, 1993ko urriaren 8an eta 9an. Oraingo honetan, egonkortasunari eta bakeari laguntzeko, adostu zuten ezen historiaren gorabeherek Europan ezarritako gutxiengo nazionalak babestu eta errespetatu beharko ziratekeela. Estatuburuek eta gobernuburuek erabaki zuten, bereziki, gutxiengo nazionalak babesteko konpromiso juridikoak sinatuko zituztela. Vienako Adierazpenaren II. eranskinean, besteak beste, honako hau agindu zitzaion Ministroen Batzordeari:

— ahalik eta lasterren idatz zezala esparru-konbentzio bat, zeinean adieraziko baitziren estatu kontratatzaileek gutxiengo nazionalen babesa ziurtatzeko errespetatu behar zituzten printzipioak. Tresna hori, era berean, kide ez diren estatuek sinatu ahal izango zuketen;

— has zezala protokolo osagarri bat idazten Giza Eskubideen Europako Konbentzioarentzat kulturaren eremuan, betiere eskubide indibidualak bermatzen dituzten xedapenen bidez, batez ere gutxiengo nazionaletako pertsonentzat.

6. 1993ko azaroaren 4an, Ministroen Batzordeak batzorde bat sortu zuen ad hoc, gutxiengo nazionalak babesteko (GUTXAHB). Vienan hartutako erabakien isla zen haren mandatua. 1994ko urtarrilaren amaieran, Europako Kontseiluko estatu kideetako adituek osatutako batzorde hori lanean hasi zen, eta bertan parte hartu zuten GEBZko, Kultura Lankidetzarako Kontseiluko (KLK), Masa-komunikabideei buruzko Batzorde Zuzendariko (MKBZ) eta Zuzenbidearen bidez Demokraziaren alde jotzeko Europako Batzordeko ordezkariek. Behatzaile gisa parte hartu zuten, era berean, Gutxiengo Nazionalentzako ESLKren goi-komisarioak eta Europako Erkidegoen Batzordeak.

7. 1994ko apirilaren 15ean, GUTXAHBk behin-behineko txosten bat aurkeztu zion Ministroen Batzordeari, eta horren berri eman zitzaion Batzar Parlamentarioari (7109. dok.). 1994ko maiatzean, Ministroen Batzordearen 94. bilera zela eta, Batzordeak adierazi zuen pozik zegoela Vienako Adierazpenaren ondoriozko mandatua betetzean lortutako aurrerapenekin.

8. Ministroen Batzordeak esparru-konbentzioaren zenbait xedapen idatzi zituen, arbitraje politikoa behar zutenak, bai eta esparru-konbentzio horren aplikazioa gainbegiratzeari buruzko xedapenak ere (ministroen eskuordeen 517bis bilera, 1994ko urriaren 7koa).

9. 1994ko urriaren 10etik 14ra egindako bileran, GUTXAHBk esparru-konbentzioaren proiektua Ministroen Batzordeari aurkeztea erabaki zuen, zeinak 1994ko azaroaren 10ean egindako 95. ministro-bileran hartu zuen testua. Esparru-konbentzio hau Europako Kontseiluko kide diren estatuek sina dezakete.

Kontsiderazio orokorrak

Esparru-konbentzioaren helburuak

10. Esparru-konbentzioa da zuzenbidearen aldetik loteslea den alde anitzeko lehenengo tresna, gutxiengo nazionalak, oro har, babesteko. Haren helburua hauxe da: zehaztea zein diren estatuek gutxiengo nazionalen babesa ziurtatzeko errespetatuko dituzten printzipio juridikoak. Horrela, Europako Kontseiluak Vienako Adierazpenean (Il. eranskina) jasotako deialdia gauzatu du, betiere, ahal den neurrian, Europako Segurtasun eta Lankidetzari buruzko Konferentziak (ESLK) hartutako konpromiso politikoak tresna juridiko bihurtzeko.

Oinarrizko planteamenduak eta kontzeptuak

11. Egoerak askotarikoak zirenez eta konpondu beharreko arazoak askotarikoak zirenez, esparru-konbentzio jakin bat egitea erabaki zen, zeinak, nagusiki, xedapen programatikoak izan behar zituen, zeinetan zehaztuko zen zein zen aldeek helburu jakin batzuk zehazteko hartuko zuten konpromisoa. Xedapen horiek ez dira zuzenean aplikatzekoak izango, eta estatu interesdunei diskrezionalitate-tarte bat utziko diete konpromisopean lortu behar dituzten helburuak aplikatzeko orduan, eta, horrela, estatu bakoitzari aukera ematen diote inguruabar bereziak kontuan hartzeko.

12. Era berean, adierazi behar da ezen esparru-konbentzioak ez duela inolako definiziorik jasotzen “gutxiengo nazional”aren kontzeptuaren inguruan. Hori egitean, planteamendu pragmatiko bat hartzea erabaki zen, zeinaren oinarria izan baitzen aitortzea egungo fasean Europako Kontseiluko estatu kide guztien babes orokorra biltzen duen definizio batera heltzea ezinezkoa dela.

13. Esparru-konbentzio honetan adierazitako printzipioak legeria nazionalaren eta gobernu-politika egokien bidez aplikatuko dira. Horrek ez du esan nahi eskubide kolektiboak aitortzen direnik. Gutxiengo nazionaletako pertsonen babesa nabarmentzen da; pertsonok banaka edo beste batzuekin batera egikaritu ahal izango dituzte beren eskubideak (ikus 3. artikuluko 2. apartatua). Horri dagokionez, esparru-konbentzioak nazioarteko beste antolakunde batzuek onartutako testuen planteamenduari jarraitzen dio.

Esparru-konbentzioaren egitura

14. Hitzaurreaz gain, esparru-konbentzioak bost titulu ditu.

15. I. tituluko xedapenetan, oinarrizko printzipio batzuk aipatzen dira, oro har, zeinek balio baitezakete esparru-konbentzioaren funtsezko gainerako xedapenak argitzeko.

16. II. tituluan printzipio espezifiko batzuk ageri dira.

17. III. tituluak zenbait xedapen jasotzen ditu esparru-konbentzioaren interpretazioari eta aplikazioari buruz.

18. IV. tituluan esparru-konbentzioaren gauzatzea gainbegiratzeari buruzko xedapenak jasotzen dira.

19. Azkenik, V. tituluan azken klausulak agertzen dira, zeinen iturri baita Europako Kontseiluan egindako hitzarmen eta akordioen azken klausulen eredua.

Hitzaurrea

20. Hitzaurrean azaltzen da zergatik idazten den esparru-konbentzio hau, eta azaltzen da zein diren esparru-konbentzioaren egileen oinarrizko kezka jakin batzuk. Lehenengo hitzekin argi eta garbi adierazten da tresna hau Europako Kontseiluko kide ez diren estatuek sinatu eta berronetsi ahal izango dutela (ikus 27. artikulua).

21. Hitzaurrean Europako Kontseiluaren estatutu-helburua aipatzen da, baita helburu hori lortzeko bitartekoetako bat ere: giza eskubideen eta oinarrizko askatasunen babesa eta garapena.

22. Era berean, Europako Kontseiluko estatu kideetako estatuburuek eta gobernuburuek Vienan hartutako adierazpena aipatzen da, esparru-konbentzioaren oinarriak ezarri zituena (ikus 5. puntua ere). Izan ere, hitzaurrearen testua adierazpen horretan oinarritzen da neurri handi batean, eta, bereziki, haren eranskinean. Gauza bera esan daiteke esparru-konbentzioaren I. eta II. tituluetan jasotako konpromisoak aukeratzeari buruz.

23. Hitzaurrean esparru-konbentzioaren edukia inspiratzeko beste iturri batzuk aitortzen dira, ez modu orohartzailean: Giza Eskubideak eta Oinarrizko Askatasunak babesteko Europako Konbentzioa (GEEHE), bai eta gutxiengo nazionalak babesteko konpromisoak dituzten Nazio Batuen eta ESLKren tresnak ere.

24. Hitzaurrean, Europako Kontseiluak eta haren estatu kideek gutxiengo nazionalen existentziak dakarren arriskuari buruz dituzten kezkak islatzen dira, eta Nazio Batuen Gutxiengo Nazional edo Etnikoetako, Erlijiosoetako eta Linguistikoetako Pertsonen Eskubideen Adierazpenaren 1. artikuluko 1. apartatuan dago inspiratuta (Batzar Orokorrak 1992ko abenduaren 18an onartutako 47/135 Ebazpena).

25. Esparru-konbentzioa Europako Kontseiluko kide ez diren estatuei ere irekita dagoenez, eta ikuspegi osoagoa bermatze aldera, printzipio batzuk sartzea erabaki zen, zeinetatik eratortzen baitira GEEHn edo hari erantsitako protokoloetan bermatutako eskubide eta askatasunak (ikus, era berean, horri dagokionez, esparru-konbentzioaren 23. artikulua).

26. Nazio Batuen hitzarmenei eta adierazpenei buruzko aipamenak mundu osoan egindako lana gogorarazten du; esate baterako, Eskubide Zibilen eta Politikoen Nazioarteko Itunean (27. artikulua), eta Hizkuntza- eta Gutxiengo Nazional edo Etnikoetako, Erlijiosoetako eta Linguistikoetako Pertsonen Eskubideen Adierazpenean. Hala ere, aipamen hori ez da zabaltzen testu horietan gutxiengo nazionalari buruz ager daitekeen edozein definiziotara.

27. Arlo horretan ESLKren baitan hartutako konpromisoen aipamenak Vienako Adierazpenaren II. eranskinean adierazitako nahia islatzen du, hau da, Europako Kontseilua ahalegintzea konpromiso politiko horiek, ahal den neurrian, tresna juridikoetan jasotzen. Kopenhageko Dokumentuak, bereziki, orientabide baliagarriak eman zituen esparru-konbentzioa idazteko.

28. Hitzaurreko azken-aurreko paragrafoan esparru-konbentzioaren helburu nagusia adierazten da: gutxiengo nazionalen eta horietako pertsonen eskubideen babes eraginkorra segurtatzea. Era berean, nabarmentzen da ezen babes hori legearen agindupean eta lurralde-osotasuna eta subiranotasun nazionala errespetatuz segurtatu beharko dela.

29. Azken paragrafoaren xedea hauxe da: adieraztea ezen esparru-konbentzio honetan jasotako xedapenak ez direla zuzenean aplikatzekoak. Ez ditu jasotzen aldeek barne-ordenamendu juridikoan nazioarteko tratatuak jasotzeari dagokionez duten eskubidea eta praktika.

I. TITULUA

1. artikulua

30. 1. artikuluaren helburu nagusia hauxe da: zehaztea gutxiengo nazionalen babesa, zeina baita giza eskubideen babesaren zati, ez dagoela estatuei erreserbatutako jabariaren barruan. Babes hori “giza eskubideen nazioarteko babesaren zati dela” dioen adierazpenak ez die inolako eskumenik ematen, esparru-konbentzio hau interpretatzeari dagokionez, GEEHk ezarritako organoei.

31. Artikuluan gutxiengo nazionalen babesa aipatzen da, horiek gutxiengo nazional diren aldetik, bai eta gutxiengo horietako pertsonen eskubide eta askatasunen babesa ere. Bereizketa horrek eta idazketan dagoen ezberdintasunak argi eta garbi adierazten dute ez dela aintzat hartzen gutxiengo nazionalei eskubide kolektiboak aitortzea (ikus 3. artikuluari buruzko iruzkina). Aldeek aitortzen dute, hala ere, gutxiengo nazional baten babesa berma daitekeela gutxiengo horretako pertsonen eskubideak babestuz.

2. artikulua

32. Artikulu honetan esparru-konbentzioaren aplikazioa arautzen duten printzipio batzuk adierazten dira. Besteak beste, haren oinarria Nazio Batuen adierazpena da, zeina baita harreman adiskidetsuei eta estatuen arteko lankidetzari buruzko nazioarteko zuzenbidearen printzipioei buruzkoa, Nazio Batuen Gutunaren arabera [Batzar Orokorraren 1970eko urriaren 24ko 2625(XXV) Ebazpena]. Xedapen honetan jasotako printzipioak orokorrak dira, baina interes berezia dute esparru-konbentzioak aipatzen duen eremuan.

3. artikulua

33. Artikulu honek bi printzipio biltzen ditu, eta printzipio horiek, desberdinak izateari utzi gabe, badute zelanbaiteko harremanik batak bestearekin, eta bi apartatu desberdinetan azaltzen dira.

1. apartatua

34. 1. apartatuan, lehenengo eta behin, gutxiengo nazional bateko pertsona orori eskubidea bermatzen zaio askatasunez aukeratzeko gutxiengo horretako kide gisa tratatua izateko edo ez. Xedapen horrek pertsona horietako bakoitzaren esku uzten du esparru-konbentzioaren printzipioen ondoriozko babesari heldu nahi dion ala ez erabakitzeko eskubidea.

35. Apartatu honek ez du esan nahi pertsona batek arbitrarioki edozein gutxiengo nazionaletakoa izatea aukera dezakeenik. Pertsonaren aukera subjektiboa pertsonaren identitaterako egokiak diren irizpide objektiboei lotuta dago.

36. Era berean, 1. apartatuan xedatzen da ez dela ezein desabantailarik sortu behar xedapen horrek bermatzen duen aukera asketik, ez eta hari lotutako eskubideez egikaritzetik ere. Xedapen honen xedea hauxe da: aukera-askatasunaz baliatzeak zeharkako oztoporik ez duela segurtatzea.

2. apartatua

37. 2. apartatuan xedatzen da ezen esparru-konbentzioan jasotako printzipioetatik ondorioztatzen diren eskubide eta askatasunak banaka edo beste pertsona batzuekin batera egikaritu ahal izango direla. Horrela aitortzen da eskubide eta askatasun horiek batera egikaritzeko aukera, eskubide kolektiboen nozioaren desberdina dena. “Beste batzuk” terminoa ahal den zentzurik zabalenean ulertu beharko da, eta gutxiengo nazional bereko pertsonak, beste gutxiengo bateko pertsonak edo gehiengoko pertsonak sartuko ditu.

II. TITULUA

4. artikulua

38. Artikulu honen helburua berdintasunaren eta diskriminaziorik ezaren printzipioak gutxiengo nazionaletako pertsonei aplikatzen zaizkiela bermatzea da. Artikulu honetan xedatutakoa esparru-konbentzioaren testuinguruan interpretatu behar da.

1. eta 2. apartatuak

39. 1. apartatuan modu klasikoan adierazten dira bi printzipio horiek. 2. apartatuan nabarmentzen da ezen, gutxiengo nazional bateko kideen eta gehiengoko pertsonen arteko berdintasun oso eta eraginkorra sustatzeko, balitekeela aldeek neurri bereziak hartu behar izatea, zeinetan kontuan hartuko baitira interesdunen baldintza espezifikoak. Neurri horiek egokiak izan behar dute, hau da, proportzionaltasunaren printzipioarekin bat etorri behar dute, betiere beste batzuen eskubideak urra ez daitezen eta beste batzuen aurkako diskriminaziorik gerta ez dadin. Printzipio horrek eskatzen du, bereziki, neurri horiek ez izatea berdintasun oso eta eraginkorraren helburua lortzeko beharrezkoa dena baino iraupen luzeagorik edo irismen zabalagorik.

40. Esparru-konbentzioak ez du aukera-berdintasunaren printzipioa berariaz jorratzen duen xedapen berezirik. Alferrikakotzat jo zen horrelakorik sartzea, printzipioa inplizituki jasota zegoelako artikulu honen 2. apartatuan. 1. apartatuan adierazitako diskriminaziorik ezaren printzipioa dela eta, gauza bera adierazi zen zirkulazio-askatasunari buruz.

3. apartatua

41. 3. apartatuaren helburua hauxe da: argitzea 2. apartatuak aipatu neurriak ez direla jo behar berdintasunaren eta diskriminaziorik ezaren printzipioen aurkakotzat. Xedapen honen bidez, gutxiengo nazionaletako pertsonei benetako berdintasuna bermatu nahi zaie gehiengoko pertsonei bermatzen zaien modu berean.

5. artikulua

42. Artikulu honen bidez, funtsean, gutxiengo nazionaletako pertsonek beren kultura gorde eta garatu eta beren identitatea zaindu ahal izatea bermatu nahi da.

1. apartatua

43. 1. apartatuan betebeharra ezartzen da helburu hori lortzeko beharrezkoak diren baldintzak sustatzeko. Bertan gutxiengo nazional baten identitatearen funtsezko lau elementu zerrendatzen dira. Xedapen horrek ez du esan nahi desberdintasun etniko, kultural, linguistiko edo erlijioso guztiek gutxiengo nazionalak sortzea ekarriko dutenik (ikus horri buruz ESLKren adituek Genevan, 1991n egindako bileraren txostena, II. atala, 4. apartatua).

44. “Tradizio”en aipamenak ez du esan nahi jardunbiderik onartzen denik zuzenbide nazionalaren edo nazioarteko arauen aurka. Praktika tradizionalen muga ordena publikoa errespetatzea da.

2. apartatua

45. 2. apartatuaren xedea hauxe da: gutxiengo nazionaletako pertsonak haien borondatearen aurka asimilaziotik babestea. Ez du debekatzen borondatezko asimilazioa.

46. Era berean, ez du eragozten aldeek neurriak hartzea integrazio-politika orokor baten esparruan. Horrela, gizarte-kohesioaren garrantzia aitortzen da, eta hitzaurrean adierazten den nahia islatzen da, zeina baita kultura-aniztasuna gizarte bakoitzaren iturri eta faktore izatea, ez zatitzeko, baizik eta aberasteko.

6. artikulua

47. Artikulu honek Vienako Adierazpenaren III. eranskinean adierazitako kezkak islatzen ditu (Arrazakeria, Xenofobia, Antisemitismo eta Intolerantziaren aurkako Borrokari buruzko Adierazpen eta Ekintza-plana).

1. apartatua

48. 1. apartatuan, tolerantziaren eta kulturen arteko elkarrizketaren espiritua nabarmentzen da, eta azpimarratzen da garrantzitsua dela aldeek elkarrekiko errespetua eta elkar-ulertzea sustatzea, bai eta beren lurraldean bizi diren pertsona guztien arteko lankidetza ere. Beren-beregi aipatzen dira hezkuntza, kultura eta komunikabideak, zeren uste baita horiek badutela interes berezirik helburu horiek lortzeko.

49. Gizarte-kohesioa indartzeko, apartatu honen helburua, besteak beste, kulturen arteko tolerantzia eta elkarrizketa sustatzea da, betiere talde etniko, kultural, linguistiko eta erlijiosoetako kideen arteko oztopoak kenduz, eta kulturarteko antolakunde eta mugimenduak animatuz, zeinek elkarrekiko errespetua eta ulermena sustatu nahi baitituzte eta pertsona horiek gizartean integratu nahi baitituzte, aldi berean, haien identitatea zainduz.

2. apartatua

50. Xedapen hau ESLKren Kopenhageko Dokumentuaren 40.2 apartatuan oinarritzen da. Babesteko betebehar hori mehatxuen edo diskriminazioaren, etsaigoaren edo indarkeriaren biktima izan daitezkeen pertsona guztiei dagokie, edozein dela ere mehatxu edo ekintza horien iturria.

7. artikulua

51. Artikulu honen xedea honako hau da: gutxiengo nazional bateko pertsona guztiek artikulu berean aipatzen diren oinarrizko askatasunetarako duten eskubidea zaintzea. Askatasun horiek, jakina, unibertsalak dira, hau da, gutxiengo nazional bateko kide diren edo ez diren pertsona guztiei aplika dakizkieke (ikus, adibidez, GEEHren 9., 10. eta 11. artikuluei dagozkien xedapenak), baina bereziki egokiak dira gutxiengo nazionalak babesteko. Hitzaurreari buruzko iruzkinean azaldutako arrazoiengatik, GEEHn jada jasota dauden konpromisoetako batzuk sartzea erabaki zen.

52. Xedapen horrek betebehar positibo batzuk ekar diezazkieke aldeei, aipatu askatasunak babesteko Estatutik ez datozen urratzeetatik. Giza Eskubideen Europako Auzitegiak onartu du ezen betebehar positibo horiek GEEHtik erator daitezkeela.

53. 7. artikuluan ezarritako askatasunetako batzuk 8. eta 9. artikuluetan garatzen dira.

8. artikulua

54. Artikulu honek arau zehatzagoak ditu 7. artikuluak baino, erlijio-askatasuna babesteko. Xedapen bakar batean konbinatzen ditu ESLKren Kopenhageko Dokumentuaren 32.2, 32.3 eta 32.6 apartatuetako zenbait elementu. Jakina, askatasun hori pertsona guztiei aitortzen zaie, eta, 4. artikuluarekin bat etorriz, gutxiengo nazional bateko pertsonek ere askatasun horretaz gozatu behar dute. Askatasun horrek egungo ingurumarian duen garrantzia kontuan hartuta, bereziki egokitzat jo zen hari arreta berezia eskaintzea.

9. artikulua

55. Artikulu honek arau zehatzagoak ditu 7. artikuluak baino, adierazpen-askatasuna babesteko.

1. apartatua

56. Lehenengo esaldia GEEHren 10. artikuluko 1. apartatuaren bigarren esaldian oinarritzen da. Nahiz eta esaldi horrek beren-beregi aipatzen duen informazioak eta ideiak hizkuntza gutxituan jasotzeko eta komunikatzeko askatasuna, badakar informazioak eta ideiak gehiengoaren hizkuntzan edo beste hizkuntza batzuetan jasotzeko eta komunikatzeko askatasuna ere.

57. Apartatu honetako bigarren esaldian konpromisoa jasotzen da diskriminaziorik eza bermatzeko komunikabideetarako irispidean. “Beren ordenamendu juridikoaren esparruan” adierazpena txertatu zen konstituzioetako xedapenak errespetatzeko, xedapenok alde bati komunikabideetarako irispidea arautu ahal izateko duen neurria mugatu ahal diotelako.

2. apartatua

58. Apartatu hau GEEHren 10. artikuluko 1. apartatuaren hirugarren esaldian oinarritzen da.

59. Soinu-irrati, telebista edo zinematografiako enpresen baimen-araubidea ez da diskriminatzailea izango, eta irizpide objektiboetan oinarrituko da. GEEHren 10. artikuluko 1. apartatuaren hirugarren esaldian beren-beregi aipatzen ez diren baldintza horiek txertatzea garrantzitsutzat jo zen, tresna honen helburua gutxiengo nazional bateko pertsonak babestea baita.

60. Artikulu honetako 3. apartatuan ere agertzen diren “soinu-irrati” hitzak ez dira agertzen GEEHren 10. artikuluko 1. apartatuari dagokion esaldian. Hitzok terminologia modernoa islatzeko baino ez dira erabiltzen, eta ez dakarte funtsezko zentzu-desberdintasunik GEEHren 10. artikuluarekin alderatuta.

3. apartatua

61. Apartatu honetako lehenengo esaldia idatzizko hedabideen sorkuntza eta erabilerari buruzkoa da, eta funtsean negatiboa den konpromisoa jasotzen du; bigarren esaldiak, berriz, malgutasun handiagoz idatzita dago, eta azpimarratzen du ezen soinu-irratiaren eta telebistaren arloan betebehar positibo bat dagoela (adibidez, maiztasunen adjudikazioa). Bereizketa horrek erakusten du badagoela eskasia erlatiboa erabilgarri dauden maiztasunetan eta arautu beharra dagoela irrati-difusioaren arloa. Ez da beren-beregi aipatu gutxiengo nazional bateko pertsonek komunikabideak sortzeko funtsak lortzeko duten eskubidea, eskubide hori agerikotzat jo baitzen.

4. apartatua

62. Apartatu honetan nabarmentzen da ezen neurri bereziak hartu behar direla gutxiengo nazionaletako pertsonei komunikabideetarako irispidea errazteko, eta tolerantzia eta kultura-aniztasuna sustatzeko. “Neurri egokiak” adierazpena erabili da, hitz berberak erabiltzen dituen 4. artikuluko 2. apartatuaren iruzkinean (ikus 39. puntua) azaldutako arrazoiengatik. Apartatu honek 9. artikuluko 1. apartatuaren azken esaldian jasotako konpromisoa osatzen du. Apartatu honetan aurreikusitako neurriak izan litezke, adibidez, funtsak esleitzea gutxiengoentzat interesgarriak diren eta/edo taldeen arteko elkarrizketa ahalbidetzen duten gaiez arduratzen diren emisioen edo programen ekoizpenerako, edo editoreak eta irrati-difusoreak animatzea, argitaletxeen independentzia-printzipioaren kalterik gabe, gutxiengo nazionalek beren komunikabideetarako irispidea izan dezaten.

10. artikulua

1. apartatua

63. Bereziki garrantzitsua da aitortzea gutxiengo nazional bateko pertsona orok baduela eskubiderik bere hizkuntza gutxitua askatasunez eta oztoporik gabe erabiltzeko. Izan ere, hizkuntza gutxitua erabiltzea, pertsona horientzat, bitarteko nagusietako bat da haien identitatea baieztatzeko eta zaintzeko. Era berean, bitarteko bat da pertsona horiek beren adierazpen-askatasuna egikaritzeko. “Publikoan” adierazpenak esan nahi du, adibidez, leku publiko batean, kanpoan edo beste pertsona batzuen aurrean, baina ez ditu inola ere aipatzen xedapen honen 2. apartatuan ageri diren agintari publikoekiko harremanak.

2. apartatua

64. Xedapen horrek ez ditu barne hartzen gutxiengo nazional bateko pertsonen eta agintari publikoen arteko harreman guztiak. Administrazio-agintariak soilik aipatzen ditu. Hala ere, azken horiek zentzu zabalean ulertu beharko dira, adibidez, herriaren defendatzailea horien barruan dago. Kontuan hartuz izan daitekeela zailtasunik finantza- eta administrazio-arloan, eta bereziki izan litekeela zailtasun teknikorik arlo militarrean, eta gutxiengo nazionaletako pertsonen eta administrazio-agintarien arteko harremanetan hizkuntza gutxitua erabiltzeari buruz, xedapen hau oso modu malguan idatzita dago, eta aldeei diskrezionalitate-tarte zabala uzten die.

65. 2. apartatuko bi baldintzak bete ondoren, ahalegina egin beharko dute aldeek administrazio-agintariekiko harremanetan hizkuntza gutxitu baten erabilera ahalik eta gehien segurtatzeko. Estatuari dagokio irizpide objektiboetan oinarrituta benetako beharrizan bat dagoela egiaztatzea. Estatu kontratatzaileek printzipio hori aplikatzeko behar diren ahalegin guztiak egin behar badituzte ere, “ahal den neurrian” formulak adierazten du ezen zenbait faktore hartu ahal izango direla kontuan, bereziki alde interesdunaren finantza-baliabideak.

66. Aldeek hizkuntza gutxituaren erabilerari buruz hartutako konpromisoak ez dio inola ere eragingo herrialde horretako hizkuntza ofizialaren edo ofizialen izaerari. Gainera, esparru-konbentzioak nahita ez du definitzen hau: “tradizioz gutxiengo nazionaletako pertsonak bizi diren eremu geografikoetan edo gutxiengo nazionaletako pertsonen kopuru handi samarra bizi den eremu geografikoetan”. Izan ere, egokiagoa iruditu zitzaion formulazio malgua hautatzea, zeinak bide emango baitzien alde interesdunei egoera bereziak kontuan hartu ahal izateko. “Tradizioz gutxiengo nazionaletako pertsonak bizi diren eremu geografikoetan” hitzek ez dituzte gutxiengo historikoak aipatzen, ezpada eremu geografiko berean bizitzen jarraitzen dutenak soilik (ikus, era berean, 11. artikuluko 3. apartatua eta 14. artikuluko 2. apartatua).

3. apartatua

67. Apartatu hau Giza Eskubideen Europako Konbentzioaren 5. eta 6. artikuluetan azaltzen diren xedapenetako zenbaitetan oinarritzen da. Ez doa artikulu horietan jasotako bermeez harantzago.

11. artikulua

1. apartatua

68. Konpromiso honen ondorio praktikoak kontuan hartuta, xedapen hau idatzi da, aldeek aukera izan dezaten konpromiso hori beren inguruabar bereziak kontuan hartuta aplikatzeko. Adibidez, aldeek beren hizkuntza ofizialaren alfabetoa erabili ahal izango dute beren forma fonetikoan idazteko gutxiengo nazional bateko pertsona baten izena edo izenak. Pertsonei haien jatorrizko izenari edo izenei uko eginarazi badiete, edo haien izena edo izenak nahitaez aldatu behar izan badituzte, pertsonok aukera izan beharko lukete izen hori edo horiek berreskuratzeko; edozelan ere, kasu hauek salbuetsita daude: eskubide-abusua edo iruzurrezko helburuak dituzten izen-aldaketak aurreikustekoak. Ulertzen da aldeen ordenamendu juridikoak errespetatu egingo dituela, horri dagokionez, gutxiengo nazionalak babesteari buruzko nazioarteko printzipioak.

2. apartatua

69. Apartatu honetan jasotako konpromisoak eskubide hau aipatzen du: pertsona batek duen eskubidea, bere hizkuntza gutxituan zeinuak, inskripzioak eta gainerako informazio pribatuak jendaurrean jartzeko. Jakina, gutxiengo nazionaletako pertsonei eskatu ahal zaie hizkuntza ofiziala edota beste gutxiengo batzuen hizkuntzak erabiltzeko. “Pribatu” adierazpenak ofiziala ez den guztiari egiten dio erreferentzia.

3. apartatua

70. Artikulu honen helburua hauxe da: tokiko izendapenetan, kaleen izenetan eta jendearentzako bestelako adierazpen topografikoetan ere hizkuntza gutxitua erabiltzeko aukera sustatzea. Estatuek xedapen hau aplikatu ahal izango dute, beren baldintza espezifikoak eta ordenamendu juridikoa behar bezala kontuan hartuta, baita, hala badagokio, beste estatu batzuekin dituzten akordioak ere. Xedapen honek hartzen duen arloari dagokionez, ulertzen da aldeak ez daudela behartuta beste estatu batzuekin akordioak egiteko. Alderantziz, ez da baztertzen akordio horiek kontzertatzeko aukera. Era berean, ulertzen da ez dela aldatzen lehendik dauden akordioen izaera juridikoki loteslea. Xedapen honek ez du esan nahi hizkuntza gutxituetan dauden tokiko izenak ofizialki onartzen direnik.

12. artikulua

71. Artikulu honen bidez, bai gutxiengo nazionalen bai gehiengoaren kultura, historia, hizkuntza eta erlijioaren ezagutza sustatu nahi da kulturarteko ikuspegitik (ikus 6. artikuluko 1. apartatua). Helburua tolerantzia- eta elkarrizketa-giroa sortzea da, esparru-konbentzioaren hitzaurrean eta estatuburuen eta gobernuburuen Vienako Adierazpenaren II. eranskinean adierazitakoaren arabera. Bigarren apartatuan ageri den zerrenda ez da orohartzailea, eta, “testuliburuak iristeko” hitzen barruan sartzen da testuliburuak argitaratzea eta haiek beste herrialde batzuetan eskuratzea. Gutxiengo nazionaletako pertsonentzat maila guztietan hezkuntzara iristeko aukera-berdintasuna sustatzeko betebeharrak Vienako Adierazpenean adierazitako kezka islatzen du.

13. artikulua

1. apartatua

72. Aldeek gutxiengo nazionaletako pertsonei irakaskuntza- eta prestakuntza-zentro pribatuak sortzeko eta zuzentzeko eskubidea aitortzeko duten konpromisoa formulatzen da, betiere haien hezkuntza-sistemari eta, bereziki, derrigorrezko hezkuntzari buruzko araudiari kalterik egin gabe. Apartatu honetan aipatzen diren zentroak beste zentroen gainbegiratze-modu berberen mende egon ahal izango dira, bereziki irakaskuntzaren kalitateari dagokionez. Eskatutako baldintzak betetzen direnean, garrantzitsua da emandako tituluak ofizialki aitortzea. Gai honi buruzko legeria nazionala irizpide objektiboetan oinarritu beharko da, eta diskriminaziorik ezaren printzipioa errespetatu.

2. apartatua

73. 1. apartatuan aipatzen den eskubidea egikaritzeak ez dakar inolako finantza-betebeharrik dena delako aldearentzat, baina ez du baztertzen era horretako ekarpenak egiteko aukera.

14. artikulua

1. apartatua

74. Aldeek konpromisoa hartzen dute gutxiengo nazional bateko pertsona orori bere hizkuntza gutxitua ikasteko eskubidea aitortzeko; bada, konpromiso hori pertsona horiek beren identitatea baieztatu eta zaindu ahal izateko bitarteko nagusietako bati dagokio. Ez du ezein salbuespenik onartzen. 2. apartatuan ageri diren printzipioei kalterik egin gabe, apartatu honek ez dakar Estatuaren ekintza positiborik, bereziki finantza-arlokorik.

2. apartatua

75. Xedapen hau hizkuntza gutxitua irakasteari buruzkoa da, eta hizkuntza horretan irakasteari buruzkoa. Kontuan hartuz finantza-, administrazio- eta teknika-zailtasunak izan daitezkeela gutxiengo baten hizkuntza irakasteko edo hizkuntza horretan irakasteko, oso modu malguan idatzi da xedapen hau, aldeei hautemate-tarte handia utzita. Ahalegina egin behar da hizkuntza gutxituaren irakaskuntza edo irakaskuntza hizkuntza horretan egiten dela segurtatzeko; bada, betebehar hori zenbait elementuren mende dago, bereziki, gutxiengo nazionaletako pertsonen “eskari nahikoa”ren mende. “Ahal den neurrian” formulak esan nahi du irakaskuntza hori dena delako aldearen bitartekoen araberakoa izango dela.

76. Testuak nahita ez du “nahiko eskaria” adierazpena definitzen; beraz, aldeei aukera ematen zaie, formulazio malgu horren bidez, beren herrialdeko egoera bereziak kontuan hartzeko. Aldeen esku uzten du aurreikusitako irakaskuntza segurtatzeko bitartekoak eta egiturak aukeratzea, haien hezkuntza-sistemaren arabera.

77. Apartatuan “... aukera izan dezaten gutxiengo horren hizkuntza ikasteko edo hizkuntza horretan ikasteko” formulatutako aukerek ez dute elkar baztertzen. 14. artikuluaren 2. apartatuak ez die estatu aldeei betebeharrik ezartzen hizkuntza gutxituaren irakaskuntza emateko, ez eta irakaskuntza hizkuntza horretan emateko ere, baina horiek ere ez zaizkie eragozten. Irakaskuntza elebiduna bitartekoetako bat izan liteke xedapen honen helburua lortzeko. Apartatu honetan adierazitako konpromisoa eskolaurreko hezkuntzara heda liteke.

3. apartatua

78. Hizkuntza gutxitua ikasteko edo hizkuntza horretan irakasteko aukerak ez dio kalterik egingo hizkuntza ofiziala ikasteari edo hizkuntza horretan irakasteari. Izan ere, hizkuntza ofiziala jakitea gizarte-kohesioko eta integrazioko faktore bat da.

79. Hizkuntza ofizial erregular bat baino gehiago duten estatuei dagokie xedapen honen aplikazioak eragindako gai bereziak arautzea.

15. artikulua

80. Artikulu honetan ezartzen da ezen aldeek beharrezko baldintzak sortuko dituztela gutxiengo nazionaletako pertsonek benetan parte har dezaten kultura-, gizarte- eta ekonomia-bizitzan, bai eta gai publikoetan ere, bereziki, beraiei eragiten dieten gaietan. Bereziki, gutxiengo nazional bateko pertsonen eta gehiengoko pertsonen arteko berdintasun eraginkorra sustatzeari buruzkoa da. Gutxiengo nazionaletako pertsonek benetan parte hartzeko behar diren baldintzak sortzeko, aldeek honako ekintza hauek sustatu ahal izango dituzte bereziki —beren konstituzio-ordenamenduen esparruan—:

— pertsona horiei kontsulta egitea prozedura egokien bidez eta, bereziki, haiek ordezkatzen dituzten instituzioen bidez, aldeak beraiei zuzenean eragin diezaieketen legegintza- edo administrazio-neurriak aztertzen ari direnean;

— pertsona horiek parte hartzea beraiei zuzenean eragin diezaieketen garapen nazionalaren eta erregionalaren garapen-planak eta -programak egiten, aplikatzen eta ebaluatzen;

— pertsona horiekin lankidetzan azterlanak egitea, aurreikusitako garapen-jarduerek pertsona horiengan izan dezaketen eragina ebaluatzeko;

— gutxiengo nazionaletako pertsonek erabakiak hartzeko prozesuan eta hautatutako organoetan parte-hartze eraginkorra izatea, bai nazio-mailan, bai toki-mailan;

— administrazio-modu deszentralizatuak edo tokian tokikoak.

16. artikulua

81. Artikulu honen helburua babesa eskaintzea da gutxiengo nazionaletako pertsonak bizi diren eremuetan biztanleriaren proportzio erlatiboak aldatzen dituzten neurrien aurka, eta esparru-konbentzio honen ondoriozko eskubideak eta askatasunak murriztu nahi dituzten neurrien aurka. Neurri horien adibideak izan litezke desjabetzea, kanporatzea edo administrazio-barrutien mugak aldatzea, eskubide eta askatasun horien erabilera murrizte aldera (“gerrymandering”).

82. Artikulu honek esparru-konbentziotik eratorritako eskubideak eta askatasunak murrizteko neurriak baino ez ditu debekatzen. Ezinezkotzat jotzen da debekua eskubide eta askatasun horiek murriztea dakarten neurrietara zabaltzea, zeren neurri horiek, batzuetan, guztiz justifikatuta egon baitaitezke eta legitimoak izan (adibidez, herrixka bateko biztanleak birkokatzea presa bat eraikitzeko).

17. artikulua

83. Artikulu honetan, gutxiengo nazional bateko pertsonen kultura mantendu eta garatzeko eta haien identitatea babesteko garrantzitsuak diren bi konpromiso biltzen dira (ikus 5. artikuluaren 1. apartatua ere). Lehenengo apartatuan, muga nazionaletatik haragoko harremanak askatasunez eta bakez ezartzeko eta mantentzeko eskubidea jorratzen da; bigarren apartatuan, berriz, gobernuz kanpoko erakundeen jardueretan parte hartzeko eskubidea babesten da (horri dagokionez, ikus 7. artikuluko xedapenak, biltzeko eta elkartzeko askatasunari buruzkoak).

84. Artikulu honetako xedapenak ESLKren Kopenhageko Dokumentuaren 32.4 eta 32.6 apartatuetan oinarritzen dira neurri handi batean. Ez zen beharrezkotzat jo testuan berariazko xedapenik sartzea Estatuaren lurraldearen barruan harremanak ezartzeko eta mantentzeko eskubideari buruz; izan ere, uste izan zen puntu hori behar bezala babestuta zegoela esparru-konbentzioko beste xedapen batzuetan, bereziki biltzeko eta elkartzeko askatasunari buruzko 7. artikuluan.

18. artikulua

85. Artikulu honetan, aldeei eragin nahi zaie, lehendik dauden nazioarteko tresnez gain, eta egoera espezifikoek justifikatzen duten lekuetan, aldebiko eta alde anitzeko akordioak egiteko gutxiengo nazionalak babeste aldera. Mugaz haraindiko lankidetza ere sustatzen da. Vienako Adierazpenean eta haren II. eranskinean nabarmentzen denez, akordio horiek eta lankidetza hori garrantzitsuak dira tolerantzia, oparotasuna, egonkortasuna eta bakea errazteko.

1. apartatua

86. Aldebiko eta alde anitzeko akordioak egin daitezke, hala nola apartatu honetan jasotakoak, adibidez, kulturaren, hezkuntzaren eta informazioaren arloetan.

2. apartatua

87. Apartatu honetan mugaz haraindiko lankidetzaren garrantzia nabarmentzen da. Estatuen artean informazioak eta esperientziak trukatzea tresna garrantzitsua da elkarrekiko ulermena eta konfiantza sustatzeko. Bereziki, mugaz haraindiko lankidetzak badu abantaila bat: interesdunen nahien eta beharrizanen arabera “neurrira” egin diren akordioak onartzen ditu.

19. artikulua

88. Artikulu honetan aukera aurreikusten da mugak, murrizketak edo salbuespenak ezartzeko. Esparru-konbentzio honetan jasotako konpromisoek baliokidea badute nazioarteko beste tresna juridiko batzuetan, bereziki GEEHn, tresna horietan aurreikusitako mugak, murrizketak edo salbuespenak baino ez dira baimenduko. Esparru-konbentzio honetan jasotako konpromisoek nazioarteko beste tresna batzuetan baliokiderik ez dutenean, soilik baimenduko dira nazioarteko beste tresna batzuetan (esaterako, GEEHn) agertzen diren eta egokiak diren mugak, murrizketak edo salbuespenak.

III. TITULUA

20. artikulua

89. Gutxiengo nazionaletako pertsonek betebeharra dute konstituzioa eta gainerako lege nazionalak errespetatzeko. Hala ere, argi dago legeria nazionalera igortze horrek ez diela aldeei esparru-konbentzioko xedapenak ez errespetatzeko eskubiderik ematen. Gutxiengo nazionaletako pertsonek, gainera, besteen eskubideak errespetatu behar dituzte. Horri dagokionez, egoera hau aipatzen da: gutxiengo nazional bateko pertsonak gutxiengo izatea nazio-mailan, baina gehiengoa Estatuaren lurraldearen zati batean.

21. artikulua

90. Xedapen honetan, nazioarteko zuzenbidearen oinarrizko printzipioen garrantzia nabarmentzen da, eta zehazten da ezen gutxiengo nazionaletako pertsonen babesa printzipio horietara egokitu behar dela.

22. artikulua

91. Xedapen hau GEEHren 60. artikuluan oinarritzen da, eta oso printzipio ezaguna adierazten du. Horren helburua hauxe da: gutxiengo nazionaletako pertsonek giza eskubideen arloko legegintzako testu mesedegarrienetara jo ahal izatea, testuok direla naziokoak, edo direla nazioartekoak.

23. artikulua

92. Xedapen honetan, esparru-konbentzioaren eta hitzaurrean aipatzen den Giza Eskubideen Europako Hitzarmenaren arteko harremanak jorratzen dira. Esparru-konbentzioak ezin du inola ere aldatu Giza Eskubideen Europako Hitzarmenean jasotako eskubideen eta askatasunen bermea. Aldiz, esparru-konbentzioan ezarritako printzipioetatik eratorritako eskubide eta askatasunak, baldin baliokideak badituzte Giza Eskubideen Europako Hitzarmenean, azken hitzarmen horren xedapenen arabera interpretatu beharko dira.

IV. TITULUA

24.-26. artikuluak

93. Esparru-konbentzioaren aplikazioa gainbegiratu ahal izateko, hitzarmen honek Ministroen Batzordearen esku uzten du alde kontratatzaileek esparru-konbentzioa abian jar dezaten. Ministroen Batzordeak zehaztuko du zein modalitate dagoen Europako Kontseiluko kide ez diren aldeek parte har dezaten hitzarmena abiarazteko dagoen mekanismo horretan.

94. Alde bakoitzak esparru-konbentzio hau abiarazteari buruzko beste edozein informazio egoki helaraziko dio idazkari nagusiari, bai aldian-aldian, bai eta Ministroen Batzordeak hala eskatzen duen bakoitzean ere. Idazkari nagusiak Ministroen Batzordeari helaraziko dizkio informazio horiek. Hala ere, urtebeteko epean aurkeztu beharko da, esparru-konbentzioa indarrean jartzen denetik, eta alde bakoitzari dagokionez, lehenengo txostena, zeinaren helburua baita informazio osoa ematea esparru-konbentzioan jasotako konpromisoak gauzatzeko aldeak hartutako legegintza-neurriei eta bestelako neurriei buruz. Geroago bidalitako txostenak lehenengo txostenean jasotako informazioak osatzeko erabiltzen dira.

95. Esparru-konbentzioa abian jartzeko gainbegiratzearen eraginkortasuna segurtatzeko, batzorde aholku-emailea sortzea aurreikusten da. Batzorde aholku-emaile horren ataza Ministroen Batzordeari laguntzea da, azken honek esparru-konbentzioan jasotako printzipioak gauzatzeko alde batek hartutako neurrien egokitasuna baloratzen duenean.

96. Ministroen Batzordeari dagokio, esparru-konbentzioa indarrean jarri eta urtebeteko epean, batzorde aholku-emailearen osaera eta prozedurak zehaztea; batzorde aholku-emaileko kideek gaitasun aitortua izan beharko dute gutxiengo nazionalak babesteko arloan.

97. Esparru-konbentzio hau abian jartzen dela gainbegiratzean, ahal den neurrian, gardentasun-printzipioa errespetatuko da. Horri dagokionez, komenigarria izango litzateke aukera planteatzea gainbegiratze horren ondoriozko txostenak eta gainerako testuak argitaratzeko.

V. TITULUA

98. 27. artikulutik 32. artikulura bitartean jasotako azken xedapenak Europako Kontseiluan sinatutako hitzarmenei eta akordioei aplikatu beharreko azken klausulen ereduan oinarritzen dira. Ez zen artikulurik sartu erreserbei buruz; erreserba horiek nazioarteko zuzenbideak baimentzen duen neurrian baimenduko dira. 27. eta 29. artikuluez gain, atal honetako gainerako artikuluek ez dute iruzkin berezirik behar.

27. eta 29. artikuluak

99. Esparru-konbentzioa Europako Kontseiluko kide diren estatuek sina dezakete, bai eta, Ministroen Batzordeak gonbita eginaz, beste estatu batzuek ere. Argi dago “beste estatu batzuek” ere parte hartzen dutela Europako Segurtasun eta Lankidetzari buruzko Konferentzian. Xedapen hauetan Vienako Adierazpena hartzen da kontuan; horren arabera, esparru-konbentzioak irekita egon beharko luke kide ez diren estatuek sina dezaten (ikus Europako Kontseiluaren Gailurraren Vienako Adierazpenaren II. eranskina).