Jatorrizko forma

aho, aha-

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: aho batez, aho betean, ahotan, ahotik ahora, ahoz, aho zabalik, aho zabalka, ahoz aho, ahoz behera, ahoz gora, ahozko

ahotik ezin utzi edo ahotik ezin utzizko adibidea azpisarrera bihurtzea proposatu da. (2013-12-17)

Forma arautuaren azalpenaz oharra

aho(a) bete formako azpisarrerak gehitzeko eskatuko zaio Euskaltzaindiari, uste baitugu horrek ez duela aho betean arautua "aldatzea" esan nahi, "osatzea" baizik: aho(a) bete , aho(a) betean , aho(a) beteka , aho(a) beteko , aho(a) betez; aho-korapilo, ahoko soinu, aho-mihi, ahotan erabili, ahotan hartu ; eta adib. gisa: ahotik ezin utzi(zko).

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

aho batez, aho betean, aho-zabalik, aho-zabalka, ahotan, ahotik ahora, ahoz, ahoz aho, ahoz behera, ahoz gora, ahozko

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: aho bateko: unánime

Aldaera baztertuaren ordaina

Ik. ahobatezko.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

ahosabaia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

AHO-GINGIL. "Aho-gingila, úvula (L; Lander)" DRA.

LB: 4 “Musuak aho gingilean egiten du oihartzun” (Elkar) / EPG: 16 “Sabai bigunaren azkenean, eztarrirantz zintzilik dagoen luzakinari deitzen zaio aho gingil edo ubula” (lourdes Oñederra) / ETC: 42 “Edonon ageri dira mutilatutako mihiak, ahots kordak, aho-gingilak, laringeak...” (Berria).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: aho-gingil (Anat.) úvula; Adorez: 0 ; Labayru: 0;

gingil 1 iz. Hainbat organoren luzakin haragitsua. Aho gingila: eztarriaren sarbidean aurkitzen den gingila. Belarri gingila. Ahuntzaren gingilak: ahuntzak kokotsaren azpian dituen gingilak.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa da, lehendik arautua dagoen belarri(-)gingil bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa aho eta gingil formetan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHO-UHAL. "Aougal (aoubal), rienda" BeraLzM. Eskerreko ao-ugala lasaiturik, zaldiak okertzean. Zait Sof 30. Zaldiak oiuka aizatuz batera, aougalak eskuz iñarrosten zituten. Ib. 30. Zaldia abo-ugaletik artuta. Etxde JJ 277. Ao-ugaletik (brida) eutsi zion ni igo nendin. Etxde Itxas 126. Ao-ualetik elduaz. Berron Kijote 209. Ao-ugaletik geldi-erazi zuan Rozinante. Ib. 45

ahol-uhal 2, Elhuyar.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

aho-uhal 4: Fernando Rey 2, Patxi Ezkiaga, Patxi Zubizarreta.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta adibide gisa jasotzekoa.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa uhal sarreran.

Txostenaren laburpena

ikus ahazabal sarreran bildu informazioa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

'con la boca abierta' adierakoak dira: abu zabalik G 1 (Alz Bern); ao zabalik B 2 (Erkiag BatB); ao-zabalik G 4 (Muj PAm, Ibiñ Virgil, Zait Plat, NEtx Antz); abozabalik G 1 (Etxde AlosT); agoxabalik G 1 (Or Eus); aozabalik G 3 (TAg Uzt, Txill Let); eta OEH argitaratuan, 'se dice de las cosas desconocidas o reventadas' adierako ao zabalik (Etxba Eib).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

'con la boca abierta' adierakoak dira: ao zabalik B 1 (Gure Erria); aho zabalik EB 14 (M. Izeta, L. Haranburu-Altuna, K. Navarro, J.M. Irigoien, I. Urbieta, J. Urkijo, M.E. Laboa, A. Berasategi, M. Altuna, Egin); ao-zabalik G 2 (G. Mujika, P. Berrondo); EgAs 1 (Amaiur); aho-zabalik EB 2 (R. Saizarbitoria); abozabalik B 1 (J. Altuna); ahozabalik EB 4 (B. Gandiaga, M. Landa, I. Elizegi).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

aho zabalik : AB38 1, AB50 2, HiztEn (AS).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aho sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabilera-oharrak

kasu-markaren batekin erabiltzen da, eta pluralean edo mugagabean.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Jendeen aho-mihiek aldatu dute izen zaharra. Aho-mihitan erabiltzen dute maiz auzi hori. Gizalditik gizaldira aho-mihiz heldua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHO MIHITAN (Con hartu, erabili, izan, etc.). (Tomar, llevar, tener, etc.) en boca. "Aho-mihitan ekhartzen zaituzte, on jase sur votre compte" Dv. "Aho-mihitan (Lc, Sc), (traer) en boca. Aho-mihitan dabilate hori (Lc, BNc), a ése le traen en boca, hablan mal de él" A (s.v. aomen). "Agomietan (BN, R)" Ib. Cf. VocB: "Agomita, llevar o traer en boca" recogido por A (s.v. agomita): "Se usa siempre con una desinencia casual, generalmente con el locativo -n: agomitan artu, 'tomar en boca'". v. AHOTAN HARTU, AHOTAN IZAN, AHOTAN ERABILI. Mendratuko naute, erranen dute ihes nabilala. Aho mihitan horrela ibilia banintz! Laph 22. Ondar aste hautaraino Rusiak ez zuen desarmatzea baizik aho-mihitan. Herr 5-9-1957 (ap. DRA). Egungo egunean, jakintsunek ez baitute aho-mihitan "constante H" edo "nombre quantique"-ez bertzerik, arrazoin emaiten diote. Lf in Zait Plat XX. Noizean bein, naigabe gogorretan, ao-mihitan artzen dute beste izen au ere. Vill Jaink 18. Au da umegintzaren misterioa, ain zikindua ta likistua, eta ala ere belauniko baizen ao-miitan artu bear ez litzakena. Ib. 58. Siñismenik ez dau bear gizon askeak. Siñismena ao-miiñetan arturik, goikoak, beekoak lo jarteko baiño ez darabille. Erkiag BatB 146. (Precedido de gen.). En boca de. Etxalde aiphatua zen Garaten sor-etxea, Pikasarria, eta jendeen aho-mihitan Pikasarri zen bethi haren ardurako izena. Arb Erlis 252. Gaindi bedi Kristoren bozkarioa zuen bihotzetan, eta haren hitza zuen aho-mihitan maiz ibil bedi. Arb Igand 139. Kili-kili egiten eutsan aragian, bere ospe ta izena mutikoen ao-miñetan ezarri naiak. Erkiag BatB 36

adib.: aho-mihi Ahoa eta mihia. (Kasu markaren batekin erabiltzen da, pluralean edo mugagabean). Jendeen aho-mihiek aldatu dute izen zaharra. Gizalditik gizaldira aho-mihiz heldua. Aho-mihitan hartu, ekarri, ibili. Aho-mihitan erabiltzen dute maiz auzi hori.

aho-mihitan 1, Argia (“bolo-bolo guztien aho mihietan darabilen herria“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: aho-mihitan (aho-mihietan) 37: Herria 8 (adib.: “Denen aho mihitan zebilen solasa”), Iñaki Segurola 4, Patxi Zubizarreta 8, Aingeru Epaltza 3, Xipri Arbelbide 4, Piarres Xarriton 3, Jean Baptiste Etxarren 2, Txiliku, Jose Morales, Gotzon Garate 2, Fernando Rey.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHOA IREKI. Abrir la boca (para hablar). v. AHOA ZABALDU. Eta Paulek ahoa ireki nahi zuen bezala, erran ziezén Gallionek Iuduei. Lç Act 18, 14 (He, Dv ahoa ideki, Ol aoa iriki; Ker itz egiten asi, IBe hizketan hastera joan). Ezpaikara digne hari rekestarik egitera gure ahoaren irekiteko. Lç Ins E 7v. Ezta gaizki mintzatzeko / heure ahoa ideki. EZ Eliç 103. Eta alea ni mutu ahorik ez nuen ideiten. Harb 329. Eziñ ahoa idek dezaket baizen errateko hitz hauk. Ch III 52, 3. Ordian thürbürarzün pazenziareki soferitiak plazer eginen dü, eta inikitatiak eztü ahua idekiren. Mst I 24, 5. Idikitzen ditue beren auak Jaunaren itzaren ta ministroen kontra. AA III 598. Emaztiak ez aorik edegi, senarrari asarria irago artian. fB Ic III 375. Ahoa eztu idoki geroztik, / Ikhusirik nihork eztuela nahi / Sinhetsi. Arch Fab 161. Ixil-ixila eta ahorik ideki ere gabe. Jnn SBi 148. Iñok aorik ezebala edegiten ekusita gero. Ag Kr 111. Etzikean, ahoa ideki behar zuen aldi bakotx, elizako orhoitzapen zurruburruez mihia trabatua! JE Bur 101. Debekau egin dautsat aborik idegittea. Otx 143. Berdintzetan idikiko dut nere agoa, munduaren asieratik gorderik zeuden gauzak agertuko ditut. Ir YKBiz 180. Ez nauk ondo gogoratzen, aua iriki detala uste diat. Ugalde Iltz 50. Mehatxatu nauzue, berriz edekitzen badut ahoa, aldez edo molez isilduko nauzuela. Arti Tobera 283. Enekin ez du ahorik ere idekitzen. Zuri emaiten dautzia solas? Larz Senper 124. Ahoa ireki-ahala sermoia sortzen zen haren ezpainetatik. MEIG IX 101. v. tbn. Aoa iriki: SMitx Aranz 143. Ibiñ Virgil 116. Lab SuEm 171. Agoa idiki: Inza Azalp 64.

ahoa ireki 72: Deia, Elhuyar, Elkar, Berria 24, EiTB 34, Argia 8, Laneki 2, Erlea.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahoa ireki 126: Berria 7, Pello Lizarralde 8, Aingeru Epaltza 7, Oskar Arana 5, Xabier Montoia, Itxaro Borda, Jon Arretxe, Joxan Elosegi…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Erabat ezabatu adibidea eta azalpena, lehendik ere jasoa dagoelako azpisarrera gisa aho sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ireki sarreran ere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHOA ITXI. Cerrar la boca, callar. Ez dabe bertatik ux agoak itxita? AB AmaE 260. Begiak idigi ezin badaunaz bere ezin aoa itxirik euki. A BeinB 40. Iñongo txarkeriak aboa itxiko du. Ol Imit I 24, 5 (SP ahoa tapatu). Bakaldun aurrian eta zure antziñian abua itxitta eukitteko aginddu garratzaak emon dautsadaz. Otx 147. Oiek ere, iritzi berbera dute. Baña, zure ederragatik, aoa itxi daroate. Zait Sof 175. Onek makil-eraso ura guzia bere gaiñ zetorkiola ikusi-ta ere, ez zuan aorik ixten, goiak eta beeak kiskaliaz. Berron Kijote 65. Bardemen garraxiei gorrarena egin diete askok hemen [...]: burua makurtu eta ahoa itxi. MEIG I 145. (Aux. trans.). Tapar la boca, hacer callar. Xagi banadi itsiko deustat molsuarekin aoa. Acto 147.

ahoa itxi 96: Ortzadar, Deia 5, Elhuyar 2, Consumer 4, Berria 24, EiTB 47, Jakin, Argia 7, Laneki 5.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahoa itxi 67: Berria 10, Elizen arteko Biblia, Pello Lizarralde, Fernando Rey, Oskar Arana, Agustin Otxoa, Anjel Lertxundi, Iñaki Mendiguren, Felipe Juaristi, Joxe Austin Arrieta, Koldo Izagirre, Julen Gabiria…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHOA ZABALDU. Abrir la boca (para hablar). v. AHOA IREKI. Oraindiño aorik zabaldu ez eban gazte batek. Ag Kr 21. Bitartean gure aizkolariok, aoa zabaldu gabe, osoro benaz, patxada onean [...], kendu zituzten oñetakoak. Ag G 102. Etzuten geroztik ez burua jaso ez agoa zabaltzen. A Ardi 84. Dominixek, Goihenetxi ahuaren zabaltzeko denbora ützi gabe [...], ihardetsi zian. Const 41. Gixon jakittuntzat eta ondo berba egiñikotzat artu agijen gura badok, ezegik aborik eguno zabaldu. Otx 128. Baña, aoa zabaldu zutenez gero, iñork galdegin al-zun arrotzak ziranentz? Ldi IL 67. Amar miñutu-inguru joan ziran Mateok aorik zabaltzeke. NEtx Antz 147. Zabaldu zunan agoa doakabe arek. Or QA 104. Ahoa zabaltzen duzu, bainan ez duzu deus erraiten. Pertsu pollit bat ateratzen baduzu ere, ez da izaiten lagunak erran dautzunaren ihardespena. Xa Odol 63. Ori esateko agoa zabaldu daben guztiak, ondo baño obeto dakie guzur biribil bat dala. Gerrika 198. Gina Lollobrigidak aski du nonbait begien aurrean agertzearekin, ia ahoa zabaldu gabe. MEIG I 159. Egia da, [orduan] ahorik zabaldu ez banuen ere. MEIG VII 44. (Aux. trans. tripersonal). Hacer abrir la boca. Hil-ikararen lazturak zabaltzen dio agoa. Iratz 151

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahoa zabaldu 157: Berria, Anjel Lertxundi, Elizen arteko Biblia, Iñaki Mendiguren, Jose Morales, Xabier Montoia, Joan Mari Irigoien, Imanol Zurutuza, Patziku Perurena, Alberto Ladron Arana, Xabier Olarra, Patxi Zubizarreta…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHOAN. (Precedido de gen.). En boca de. v. AHOTAN; cf. AHOETAN. Biga edo hirur testimonioren ahoan fermu izanen da hitz guzia. Lç 2 Cor 13, 1 (TB -en ahoan; Dv -en ahotik, Ol -en aoz; Ker -en autorrez, Bibl -en erranaren gainean). Eta haién ahoan ezta eriden enganiorik. Lc Apoc 14, 5. Nola kantak maiz baitire mundukoen ahoan. EZ Man I 4. Arrazoin da gure ahoan maiz diren aiphatuak. Ib. 14. Gure guztien ahoan deitzen da Ifernua. Ib. 91. Hekin ahoan aithorra. Hm 100. Jesus dela ene ahoan. Gç 218. [Manes eta aren gisako] orien aoan kristau-ezkonza deabru galgarriaren lana da. Mb IArg I 177. Onelako beste itzkuntza [...] itsusiak Euskaldun ondo azi diranen aoan zeñ gaizki diruditen! Cb EBO 37. Aria. Karidadearen edo egiazko Amorioaren aban. GavS 17. Ezteia lehena [Mariaren izena] bizien ahuan, eta azkena hilzerakuenian? Mercy 14. Kendu bazendu buruko kerizgarri, zuben auan sonbrelluba deritxona. Mg PAb 58. Abereai birauak botatzea ez dala berez bekatu larria; baña Kristauaren auan gaizki dirudi. AA II 35. Haren izen Saindua izan bedi bethi zure ahoan. MarIl 102. Zure auan Jaungoikuak berak jarriko ditu itz egokiak. Bv AsL 99. (s. XX). Goierrikoen aoan entzuten diranak [itzak]. Ag Kr 6. Josetxo, Masimen agoan, zan, baserritar, dirubako, ta nundik-norakoa zan iñok ezekiena. Echta Jos 168. Solas pisua, Alemaneri kalte egitekoa presuneren ahoan ezin barkatuzkoa. StPierre 35. Au guzia esan nai zuten itz oiek Aingeruaren agoan. Inza Azalp 156. Ja kanta-alerik ere ez dute izan eliza ospatsu oiek gure aurrekoen aoan. SMitx Aranz 185. Kanta ederra [...], gaur arte erriaren aoan zorionez irauna. Lek SClar 119. Iñoizko berbarik naitakoenak Garbiñeren aoan. Erkiag BatB 142. "Perejil" izeneko gizon baregarri baten agoan [ipinten dau Moretok "agur" itza]. Alzola Atalak 144. [Bertso] erdarazkoek ere badute bere "xaltxa", honako ijitoen ahoan ipintzen dituen hauek bezalaxe. MEIG III 132.

(-en) ahoan : Ortzadar, ElCorreo, Deia 5, Elhuyar, Elkar 2, Berria 17, EiTB 3, Jakin 2, Karmel, Argia 4, Erlea 2, DiarioVasco 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

(-en) ahoan : Herria 2, Berria 7, Elizen arteko Biblia 11, Lopez de Arana, Karlos Zabala, Asisko Frantzizko…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gurutze sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

jan gabe.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

aho-batezko 2 (MEIG: "guztion baimena behar, guztion aho-batezko baimena"; "mundu narras honetan aho-batezko iritzien batasunik ikusiko ez dugunez gero").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ahobatezko EB 1 (I. Segurola: "erakutsi zuen trebetasun eta jakinduriari esker erdietsi ere zuen Orixek euskal idazleen eredu (...) izatearen ezagutza (ia) ahobatezkoa"); aho-batezkotasun EB 2 (P. Sastre: "Unanimitate edo aho-batezkotasuna"; "aho-batezkotasuna (...) potentziaren sinbolotzat jo izan du sobietar intelligentsiak").

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ez dugu aurkitu hauetan: JaurlHizt, HiztEn-LurE, Harluxet Fundazioa EHE.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

erd. unanime-ren ordainak beste hiztegietan: ElhHizt: aho bateko , iritzi bereko; HiruMila: "adj. 1 (de la misma opinión): iritzi bereko, irizkide. 2 ahobatezko "; Casve FE: denen, güzien, ororen; (du même avis) bihotzez bat, ber gogoko (abüruko), gogo (bihotz, abüru) bateko; HaizeG FB: guzi-guzien, denen, ororen, gogo bateko; T-L LFB: guzi-guzien, ororen, denen; PMuj DCV: "gogo (iritzi, ago, biotz) bateko; irizkide, gogaide, biozkide"; BeraLzM: erizkide, gogaide; ez dugu aurkitu besteotan: Lur EG/CE; Lur EF/FE; Azkue Aurkibidea. // erd. unanimidad / unanimité-ren ordainak beste hiztegietan: ElhHizt: "guztien adostasun (...) por unanimidad aho batez , guztien adostasunez; HiruMila: "irizkidetasun, ahobatekotasun , adostasun; por unanimidad aho batez "; Casve FE: aho (gogo, bihotz) bat , ber gogo (bihotz); HaizeG FB: gogo-batasun, aho bat , denek bat; T-L LFB: (à l'unanimité, tourner par) guziak oro, guzi-, guziak, denak, etc. en mettant le cas exigé par le verbe; PMuj DCV: gogo bat, ao bat , irizkidetasun; BeraLzM: erizkidetasun; ez dugu aurkitu besteotan: Lur EG/CE, Lur EF/FE; Azkue Aurkibidea.

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-bero.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-bero-keria.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

ahoberri, ahoberritzen.

Esapideei dagokien sistematika

-berritu.

Aditz-erregimena

du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bizar.

Lexemen erregulartasuna

-oe-/-e-

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-eri(a) eritasun-izenetan: -eri moduan eskainiko dira denak, birikeri arautua bezala.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ao gozagarri 2, Erkiag BatB ("lapikoan egon zeitekean ongarria atara, #mdash#okela, urdai, makillau eta abar#mdash#, eta zatitxu mardoak bere ao gozagarritzat beingoan urdailleratuaz", "garaipentxu orren sariaren epeltasuna susmauaz, ao gozagarri yakan Nikanor'eri goiz aretako lanbidea"); ao-gozagarri 1, Zait Plat ("Iateko arrain, txirla, maskurio-ta ao-gozagarriak ugari ziran bertako itsasoan"), eta OEH argitaratuan, Ol Has 2,9 ("Ta Yainko Yaubek ernerazi zitun edotariko zugatzak begi-betegarri ta ao-gozagarri").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ahogozagarri 2: I. Mendiguren ("Marmitakoa, kokotxak, porrusalda, goxua, etab. dira gure gastronomiaren adierazgarri, eta bide batez, bisitarien ahogozagarri"), J. Cillero ("Bazkalordua pozarren igaro genuen, berak burruntzalia eskuan, nik koilara ahoan, jakiak zein baino zein ahogozagarriago"); aho gozagarri 1, Erkiag BatB (OEHko testuinguru berean); ao-gozagarri 1, G. Egaña ("Arnari danak kolorez bizi-biziak, oso erakargarriak eta ao-gozagarriak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ahogozagarri : DFrec 1 (La Voz de España: "onorezko aurrreskua ordubat eta erdietan, aogozagarriak arratsaldeko bostetan"), AB50 1 ('lunch' itzulia), HiztEn (1 ahorako zapore gustagarria duena; 2 besteentzat dibertsio-gai den pertsona) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ahogozagarri : ElhHizt (1 [cosa] que agrada a la boca, sabroso, sa; 2 persona que es objeto de murmuración), HiruMila (1 sabroso, sa; 2 persona objeto de murmuración; 3 hazmerreir), DRA (aogozagarri: 1 sabroso; 2 persona objeto de murmuración, lit., cosa que endulza la boca; 3 hazmerreir), PMuj DVC (ao-gozagarri: 1 sabroso, sápido, suave para comer; 2 mastigador; 3 de [re]chupete, gustoso, sabroso; 4 primo, incauto, simplón; 5 motivo de hablillas; 6 hazmerreir, víctima, irrisión, ludibrio, juguete) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz. eta izond.

Euskaltzaindiaren Arauak

ahogozatu, ahogoza, ahogozatzen. du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Esapideei dagokien sistematika

-gozatu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-o/-a-.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gozo.

Grafia bikoitzak

edo aho-handi.

Kategoria

izond.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-kada.

LB: 89 (Laneki 78, gehienak Muntaketa eta mantentze mekanikoa obrakoak); ETC: 83.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: ahokadura 1 iz. (Mus.) [tresna ezpainetara eramateko modua] embocadura ahokadura lantzeko ariketak: ejercicios de embocadura 2 iz. (Teknol.) ajuste, abocamiento, embocadura, encaje ahokadura finkoa: ajuste fijo, a presión 3 iz. (Antz.) emboque / Adorez: ahokadura 1 (Tekn.) encaje, ajuste entre piezas. 2 (Mus.) embocadura / Labayru: 0 / NolaErran: 0 // Euskalterm: ahokadura (Arteak, TN da; es embocadura // Industr. es ajuste).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta jasotzekoa. Adierak bereizi beharko dira.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-leku.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

ahoka, ahokatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ko izengilea.

Kategoria

iz.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "ahosoinua = armónica". / PUrib: "ahosoinu / aho-soinu / harmonika". / MilaHitz: ahoko soinu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aho sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHOKO ZULO. Boca. "Repapilado, aoko zuloraño betea" Lar. v. AHO-ZULO. Aboko zulotik sartu biar nazu simaurra. Alz Bern 60. Zenbaiti irteten zaio gezurra / auko zulua betian. Auspoa 59, 39. Aidean exerita gelditu giñan, estomaokoa aboko zuloraño. Anab Aprika 102. Urbildu zitzaion Santxo, ia ia bere begiak aoko zuloan sartzen zizkiolarik. Berron Kijote 202. Santxo aoko zulora begira ari zala. "Mirarle la boca". Ib. 202. Auko zuloa itxita nunbait / nai nindun [nagusiak] eduki azi. In AZink 135. "Ahoko zulora begira egon, norbaiti disimulorik gabe aurpegira begira egon. Mutikuak, aldeizue emendik, neri aoko zulora begira egoteke!" Elexp Berg. "Aoko zulora begira egon" (G-azp, 'nora begiratu ez dakiela, tontuaren moduan').

ahoko zulo 25: Berria 18, EiTB 3, Argia 3, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahoko zulo 13: Berria 5, Iñaki Segurola 2, Jon Alonso, Koro Navarro, Koldo Izagirre, Pello Zabala, Harkaitz Cano, Irene Aldasoro.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

ahoko zuloan utzi esapidea aztertzean, azpisarrera gisa jasotzeko proposatua. ahoko zulo 2. adiera osoa ezabatu behar da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu

LB: “Zazpi tanto eskuratu zituen hala, baina beste horrenbeste izan ziren pilota ahoko zuloan harrapatzeko balio izan zietenak” (Berria), “Emaitza bikaina ekarri zion erabakiak, gaizki defenditutako jokaldi batean, kornerra lortu zuelako Sevillak, eta prestatutako jokaldian, ahoko zuloan errematatu zuelako Luis Fabianok” (Berria), “Olaizola II.arentzat aurkari deserosoa da Merino II.a, ezkerrez ez diolako pilota ahoko zuloan uzten” (Berria), “Dena bandejan prestatu didazu, ahoko zuloan utzi didazu erantzuna, eta nik atzera egin dut” (Elkar), “Begira, Faruq, Irati ez zitzaizun bizi osoan hurbildu ere egingo orain dudan ospeagatik ez balitz, ahoko zuloan jarri dizut, zure bizitzako txortaren txorta daukazu eskura, baina berekoi hori, zure ume beldur horregatik bakarrik utzi behar banauzu, hor konpon” (Elkar); EPG: “33. minutuan, lehia desorekatzeko beste aukera ona izan zuen, baina Rekarteren erdiraketa ederra ahoko zuloan baliatzeko gauza ez zen izan.” (Berria), “Produktu naturalen industria garbi-ustekoari ahoko zuloan jarri zaio mamaxa” (Iñaki Segurola); ETC: “Sakea luze atera, Goñi III.ak eutsi, baina pilota ahoko zuloan utzi, eta maisutasunez amaitu” (Berria), “Ahoko zuloan izan zuen finalerako txartela Athleticek, baina ezin izan zuen aurrera egin” (Berria), “Amodio plutonikoaren zera ere ahoko zuloan jarri digute aurtengo udako zenbait gorabehera astronomikok” (Iñaki Segurola)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: erdilariak ahoko zuloan utzi zion balioa, baina aurrelariak ez zuen golik egin: el centrocampista le dejó un balón fácil, pero el delantero no marcó; Adorez: 0; Labayru: 0.

[aho] ahoko zulo 2 (ahoko zuloan utzi eta kideko esapideetan, 'esku-eskura, aukera-aukeran utzi, jarri' adierarekin). Mohak ahoko zuloan utzi zion baloia, baina gora bidali zuen burukada.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, ahoko zuloan jarri esapidea bezala. ahoko zulo 2. adiera osoa ezabatu behar da, beraz.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: aholatz bostbixar: Ciliata mustela; aholatz hirubixar: Gaidropsarus vulgaris; aholatz laubixar: Rhinonemus cimbrius; aholatz mediterraneo: Gaidropsarus mediterraneus; aholatz urdin: Lepidion eques.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Landare eta animalien taxonomi izena

Rhinonemus, Ciliata, Gaidropsarus eta Lepidion generoetako arraina.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Euskaltzaindiaren Arauak

aholkatu, aholka, aholkatzen du ad.: Norbaitek norbait zerbait egitera aholkatu; aholkatu zuen Adan hark ere har zezan sagar hartatik. Sin. aholku eman K104: "on litzateke, posible bada, osagarria nola lotzen zaion zehaztea; -tzea, -tzera, -tzeko..." (1994-05-19).

Forma onartuaren baliokideak

ik. aholku eman

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

aholkatu, aholka, aholkatzen

Aditz-erregimena

du ad.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

aholku eman

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Gaurko erabilera zainduan nagusitua da hobestekoa

aholkularitza hobetsi du batzordeak (zerrendako aholkugintza baztertuz), hedatuena delako, eta aholkari(tza) baino egokiagoa delako, argiagoa denez

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS: ahopean (esan) / EskolaHE: -

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-o/-a-: ik. oharra s.u. ahapeka.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-pe-an.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: ahapeko / LurE: AS: ahapeko / ElhHizt: + / EskolaHE: AS: ahapeko.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-pe-ko.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Erabilera oso urriko forma

ager. bakarrekoa da OEHan (Lf GH 1924); gaur, Mekanikan eta, alakatu darabilte.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

ahopil, ahopiltzen.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. alakatu.

Aditz-erregimena

du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

ahobizarra.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHORA(T) EMAN. a) Dar a la boca. Ama batek [...] asukre bihiak bata bertzearen ondoan ahora eman liotzokeon bezala [haurrari]. SP Phil 481 (He 487 ahora eman). Esponja ozpiñetan busti zuen, eta makilla luze bati erpiñean ipiñita, aora eman zion. Lard 462. Zurda-sokiaren puntia emon nitxan agora [basurdeari]. And AUzta 93. (Fig.). Larroque arras ongi arizan da bainan soberaxko pilota eman diote kontrarioeri ahorat. Herr 25-2-1960 (ap. DRA). b) Poner en boca, dar (las palabras). Yainkoak agora ematen zizkien esan bear zituzten itzak. Ir YKBiz 198.

ahora eman 8: Elhuyar 2, Berria 3, EiTB, Erlea 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahora eman 12: Berria, Patxi Zubizarreta 3, Joan Mari Irigoien, Jon Arretxe, Xabier Montoia, Anton Garikano, Edorta Jimenez, Juan Martin Elexpuru, Ramon Saizarbitoria, Iñigo Aranbarri.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHORA(T) ETORRI. Venir a la boca. Milla disparate aora zetozkionak esan ziozkan. Cb Eg II 160. Aora edo gogora lenen etortzen zaiena [konfesatu], batere esaminatu gabe konzienzia. Mg CC 215. Esan daiela aora datorken guztia. Añ LoraS 26. Aora datorkijon guztija esateko. Astar II 27. Hasi zitzaizkon ergelka eta ahorat ethor ahal guzien erraten. Hb Egia 23. Kongregazio oien eta kongregaziokoen kontra aora zetorkion guzia esanaz. Arr May 65. Eta bere lehen su mindu hartan erran zion ahora ethorri guzia. Jnn SBi 139. Aora etorri iakozan biraorik ikaragarrienak esan da gero. Ag AL 78. Alper, zital, ganorabako ta aora etorri jakazan berba txar guztiak. Echta Jos 44. Jaurtigi du aora zetorkion iraña deadarrez. Ag G 352. Esan zarrak betorz agorat / matte-begijen ezaugarritzat! Laux AB 45. Agora datorkion guzia tar-tar adierazi bear. Or QA 103. Gaitzi izan dakiekeenik esan eta egin badugu, horixe datorkigu ahora. MIH 373. Hizkuntza hori berez baitzetorren ahora batarekin eta bestearekin mintzatzeko. Ib. 370.

def.: ahoratu, ahora/ahoratu, ahoratzen 1 du ad. Ahora eraman. Lehen ahamena ahoratu bezain laster. Eta ogia ahoratuz, egundoko hozkadak ematen hasi zen. 2 zaio ad. Ahora etorri. Ahoratu zaizkion guztiak esan dizkit.

ahora etorri 9: ElCorreo (“Nahiz eta gaiaz ia ezer ere jakin ez, bere izena da ikasten den eta ahora datorren lehenetako bat”), Berria 5 (adib.: “zein izango dira ahora etorriko zaizkien hitzak”, “Ez zitzaidan halakorik ahora etorri”, “irainak azkar datoz ahora”), EiTB (“ahora etortzen zaion guztia”), Erlea (“behin eta berriz ahora zetorkidan hanburgesa zaporea”), DiarioVasco (“ez dela hori oraindik etzanda dagoenean ahora datorkion lehen hitza”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ahora etorri 8: Iñaki Segurola (“Orain ez dago ahora etorritako dena muturrera esaterik”), Joxan Elosegi (“Ahora etortzen zitzaidan belarra behin eta berriro”), Anjel Lertxundi (“Supituan, erabaki ezin argiagoa bururatu zitzaidan eta, bitan pentsatu gabe, gogotik ahora etorritakoa esan nion”), P. Aristi (“Hasi omen da hizketan, ahora etortzen zaizkionak botatzen”), K. Linazasoro (“Orain ez ditut gauzak parez pare ikusten, edo buruz buru, eta denbora gehiago izaten dut gauzei buruzko iritziak taxutzeko, ahora datorkidan lehen hitza ez jaulkitzeko”), Pello Zabala (“Irakasteko orduan lezio gehiegi burura eta ahora zetozkion irakaslea”), Juan Garzia (“Ahora zetozkion izen bakarrak Avery, Charles Vane, Benjamin Hornigold eta Edward Teach-enak ziren”), Xabier Amuriza (“Azkenik, itsaso inguruan gagozenean, hezetasun gazia datorkigu ahora”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa aho sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

ahora(tu), ahoratzen.

Forma baten adiera(k)

1 du ad. 'ahora eraman'. 2 zaio ad. 'ahora etorri'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

aha sabai : EZ Eliç; ao sabai : Etxba Eib; ao sapai : Izt C, Etxba Eib; abo-sapai G 1 (Etxde JJ); ago-sabai : Ker Ps; ago-sapai G 1 (Or QA); ao-sapai : Muj PAm, Or Mi, MAtx Gazt, Ibiñ Virgil; ao-zapai : Bv AsL; agosabai : Iz Ulz; agosapai : Or Aitork; ahosabai : CatLan; aosabi : Itz Azald; aosapai : Zink Crit, TAg Uzt, EA OlBe, JAIraz Bizia; ausapai : AA; ausapi : AA I. Eta '(sonido) palatal, velar' adierako aho-sapaiko (Mde Pr), aho sapaiko (MEIG) eta ago-zabaitar (EEs 1915) bana.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

aho sabai EB 1 (M. Aramendi); aho sapai EB 1 (A. Lertxundi); aho-sabai 2 (UZEI; S. Onaindia: "ao-sabai"); aho-sapai EB 1 (S. Aizarna); ao-zapai G 1 (Uxola); ahosabai EB-EgAs 7 (UZEI 5, Egin 1977); ahosapai 2 (S. Garmendia; Kirikiño: "aosapai"); ahozapai EB 1 (E.J.).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

abo-sapai : DFrec 1; aho-sabai : AB38 2, LurE; aho-sapai : AB38 1, AB50 1; agosapai : DFrec 1; ahosabai : DFrec 2, HiztEn, Euskalterm 12; ahozapai : DFrec 1.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: aho sabai / HiztEn: ahosabai / LurE: + / ElhHizt: ahosabai / EskolaHE: +

Botoen berri emango da adostasunik gabeko erabakietan

ahosabai formaren aldeko dira 3 kide (osagai biak laburrak direnez, eta aski erabilia denez horrela); aho-sabai idatziaren aldeko 1 (sabai soila ere erabil baitaiteke, aho- mugatzailea gabe, alegia).

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-sabai.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-ts+g-.

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe.

Kategoria

izond.

Jakite-arloak

Tekn. (Fon.)