- etxe-abade
- apate
- apat
- apatia
- arol
- Aitor
- apala
- balda
- at
- athendustatü
- atamüstatü
- ari
- bagant
- lumera
- parada
- barbildu
- barga
- barrandan
- barrundatu
- barruki
- barik
- mazka
- barrabaska
- ardanburu
- ardangrina
- ituten
- ekera
- geun
- daragun
- sorna
- fiat
- fiodera
- gingil
- karkaila
- garbeltxagi
- gargale
- garhi
- gari ‘garatxo’
- gartu
- gesu/gesi
- guda
- ats
- olagarro
- zainezo
- naflatu
- lapar
- makulu
- putiko
- sendor ‘sorta’
- txortan
- urre gorri
- urritu
- erruki
- oxatu
- uztargi
- platuxa
- zumai
- zirotz
- zilar zuri
- bipotz
kausa (1545: Etxep). ■ Euskal Herri guztiko testuetan agertzen den hitza. Esanahiak: ‘arrazoi, zio’ (Etxep kausa honegatik, BizkKant linda eder galanpat kausea izanik; oso erabilia izan da iparraldean -(e)la kausa: Materra ni naizela kausa, Ax bekhatua dela kausa, harengatik, haren kariaz; cf. Lazarg monjea kausa dala); ‘auzi, auzigai’ (Etxep demandantak erran dezan bere kausa egiaz, Kardab sentenzia emateko gauza edo kausa); ‘gai, gorabehera’ (Xenp deklaratzera nua / Agedaren kausa, Txirrita diran bezela esan / biar ditut gauzak, / nola izaten diran / artzaiaren kausak).
kausaz (Etxep [heien kausaz]), kausazko (EtxSar [(juntagaillu) kausazkoa]).
► Azken buruan jatorri bera izanik ere, gauza baino geroagokoa da hitza: erromantzeetan ere kultismo moduan berrezarri zen (cf. errom. cosa, chose, etab.). Ibero-erromantzearen barrenean, Corominasek eta Pascualek (DCECH 1, 928b, causa) hitzaren lehen lekukotasunak XII.-XIII. mendeetan kokatzen dituzte, eta Wartburgek (FEW 2/1, 543a, causa), hizkuntza galo-erromantzeak hizpide, tradizio idatziaren hastapenetik dagoela dio.
Bai formarengatik, bai esanahiarengatik, argi dago euskaraz ere gauza baino geroago sartu zela: testuetan gauza eta kausa hastapenetik ditugu, baina euskal testuak berandukoak direlako, besterik gabe. Kausa-k ez du gauza-k jasandako fonetismo zaharren arrastorik (k- > g- eta -s- > -z-, ez eta zub.-erronk -au- > -ai- ere; ezaguna denez, azken hau ez da, besteak beste, -s- aurrean gertatzen, ik. FHV 93); esanahia ere ez du latin arruntekoa edo erromantzeetakoa (cf. gazt. cosa, fr. chose ‘gauza’), Erdi Aroko eta ondoko kultismoarena baizik.
Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.