Euskaltzaindiaren Arauak

urperatu, urpera, urperatzen. da/du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

urperatu, urpera, urperatzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-tze.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Kategoria

iz.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ontziaren azken bidaia, urperatze-tokiraino.

Euskaltzaindiaren Arauak

urpetu, urpe(tu), urpetzen. du ad. 'urak estali, azpian hartu'.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

urpetu, urpe(tu), urpetzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-ratu.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. interj. 'purra'.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Bizk. Ik. purra.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: txelba urraburu : Sparus aurata.

Euskaltzaindiaren Arauak

Sparus aurata.

Landare eta animalien taxonomi izena

Sparus aurata.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-garri/-kor.

Euskaltzaindiaren Arauak

bide-urraketa 1, SMitx Aranz: "Geroko baten Gebara bera, gaizki egiñaren damu, alkar-maitezko bide-urraketan laguntzen izango degu". Ik. urraketa ap. DRA: a) 'operación médica': M. Ugarte On egiñaren obaria: "ebakuntzarik, urraketarik, ezagutzen ez zelarik, nola-ala erraietan zuzendu bearra zeukan baldin aur-illa kentzezkero, ta oiñazeak sor zeikion bearrezko zainloturak egiñaz, buruz asi zen lanean"; M. Olazar Agur: "Bertsolari onek, oindiño aldi luzea ez da ordutik igaro, eztarrian osaketarako urraketa bat egin bearra izan eban, eta abotsa galdu dau"; b) 'trabajo rústico', A: "Eztei-biaramonean urraketa txikia bazterretan".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urraketa 5: Or ("Ez duzuke, agian, urraketa bearrik"), M. Lorda ("Hasieran, azala leun eta marroi kolorekoa da, gero, txapela zabaltzean, kutikula urratzen da zenbait sakabanatutako ezkataz, erdiko diskoa ezik, hori dela ta, txapela zuri-arrosa kolorekoa agertzen da ezkataz edo sakabanatutako marroi koloreko urraketaz horniturik"), TeknolMekan ("Silikatozko harri aglomeratuak aurrekoak baino erraztasun handiagoz galtzen dute alea eta ertza oso fina duten erremintak zorrozteko oso egokiak dira; beroa minimora murriztea komeni bait da urraketan"), Erlijioak munduan 2 (adib.: "Arazo kultural, ekonomiko, teologiko eta politikoengatik, Eliza biek urraketa gogorrak jasan zituzten eta sekulako etena gertatu zen bien artean").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urraketa : DFrec 1 (Goiz-Argi), AB38 11, HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urraketa : ElhHizt, HiruMila (1 desgarro, desgarramiento, rasgadura; 2 trabajo rústico), Casve EF (déchirure), DRA (1 'operación médica'; 2 'trabajo rústico'), PMuj DVC (1 trabajo rústico; 2 desbrozo, acc. de desbrozar; 3 rescisión, anulación, abolición; 4 rasgadura, desgarro) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-keta/-tze.

Kategoria

iz.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Eliza biek urraketa gogorrak jasan zituzten eta sekulako etena gertatu zen bien artean; Bide-urraketari ekin zioten.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. iz. 'urratua, urradura'.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-kor/-garri.

Euskaltzaindiaren Arauak

urrarazi, urraraz, urrarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

urrarazi, urraraz, urrarazten.

Euskaltzaindiaren Arauak

adlag. 'urratsak eginez'.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu // Ik. ap. DRA urraskal 'a cada paso': AR ("Hain ilhunpe handian ibilten direla, nun urhaskal behazthopatzen baitira"); Prop (1901: "Badire xilintxa xehe urhaskal inharrosiz dabiltzkatenak"; 1906 "Ez zohazken barne hartan bidea urhaskal aizkorarekin eginez baizik").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urraskal : EuskHizt (Ipar. G. er.), DRA // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

forma ezagun-erabilia dela dio J-L. Davantek.

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Zub.

Forma baten adiera(k)

urrats bakoitzean.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

urraskal behaztopatzen dira.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu corpusean // Ik. ap. DRA urhaspide 2, 'paso, diligencia, gestión': Prop 1901: "Atzartasun guziz zuhur horren urhaspidea, Nere Jaun Taurin aphezpiku zenak erakutsi zarokun"; Prop 1902: "Ebanjelioaren predikatzaileak ez ditu, bere urhaspidetako, segurantzak galdetzen".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urraspide (eta urhaspide) 5: Lander 2 ("J.Bte Althabe zenak bada, urhaspide horiek guzien bidez, Bilzar-lagun guzieri irakaspen ohartgarri bat ematen daroku", "Lohaken bada gutarik batbedera, bere ingurumeneko hargin, zurgin, okhin, harakin, harotz, eta zapatagin, bai eta lur langile, larru aphaintzale, artzain, ihiztari, arrantzale eta salerostunetarat, galde letzoketen eta bakhotxari bere urhaspidetako gauzen izenak"), FedHUrtek 1920 ("Hori da bertzalde, urhaspide guzietako zorthea"), Euskaltzaleen Biltzarra ("Jean de Jaurgain [...] eta Pierre Broussain, biltzar-lagunetarik bia, Euskalzaindi edo Euskal-Akademiarat ereman direnak; bainan hek daukate, Euskalzaleen-Biltzarreko lagun aspaldikoetarik izateari diotela zor, urhaspide hortako hautatuak izatea"), Deia 1986 ("... irrati-telebisten programazio desberdinak bideratzeko, arautzeko eta orekatzeko hartu beharreko erabakien artean ez da minorian dauden hizkuntza eta kulturen egoera kontutan hartu, eta are gutxiago beren etorkizuna segurtatzeko inolako urraspiderik proposatu ere").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urraspide : AB50 1 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urraspide : EuskHizt, DRA // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

urratsa, ibilbidea.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: urrats egin .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

urrats egin 1, EZ Eliç ("illkhitzen naizenean plazara, urrats egiten dut gizon triste baten gisara") // urratsa e., urrats bat e., urratsik ez egin moduko 94: EZ 4 (adib.: "Hunat zeren gatik egin baitut urrats ariña", "urratsik aitziñera ezin eginez, gelditzen zitzaien gibelera"); O Pr ("Mothil nagiak, urhats baten gupidaz goizean, hamar beharko ditu egin arratsean"); SP Phil 3 ("urrats gaixtorik egiteko beldurrez", "largatzen bazaitu eztuzu urratsik eginen lurrera sudurraz io gabe", "ezpaituzu eginen urrats bat baizen bizitzetik heriotzera"); Arg DevB ("Egiten tugun urratsak, ttipi eta handiak, nahiz ungi, nahiz hutsak, hara doaz guziak"); Tt Onsa 3 ("zure azken urhats, eta iauzia, onsa egin dezazun", "nola minzo den gure Iaunak gugati egin dutian urhatsez, eta iauziez", "so egizu zonbat laster, eta urhats egin dian haragiaren pian"); Ch ("urhats bat ere doidoia nihork egiñ nahi du bizitze eternala gatik?"); Lg II ("Ez duzu beraz zeren egin bertze urhatsik"); Mih ("segur naiz ordean behin ere urrats falsorik ezin egin dezakedala"); Brtc ("eta harenbertze hark egin ondoan ez bagindu egiten urhatsik harekin baketzeko?"); Dh 2 ("azken urhatsa eginezkero, deusere ezin eginen dut nere salbamendukotzat", "Orhoitzen da urrikalmendu maithagarri hark haren ondotik egin dituen urhats lehiatsuez"); Gy 4 ("Non hola ehun urhats egiñ baiño, lehen, Konpaiak baitzuen puketan ezarri", "bere burua Bai daduka abertitua, Azken urhats haren egiteko orduaz", "Egiten du bere aldetik Zubian sartzeko urhats bat", "urhats bat ere du gibelat egiten"); Laph ("Berrehun bat urrats egin duteneko, ihizi bat badakusate itsasotik atheratzen"); ChantP ("Munduan zenbat urhats, oi, dudan egiten!"); Hb 3 ("Doiean xutik ditu bi urrats egiten", "Errex zen bertze alde urrats egitea", "Yainko gizonak berratu zioten bihotzeko kharra urrikalmenduz egin urratsaz"); Elzb 3 (adib.: "Urhatsik ez dirok egin!", "oraino ehun bat urhats bedere egiteko San Inazioko kaperarat heldu baino lehen, muthikoa yadanik aldean baitzuen"); Jnn Sbi 2 ("zeren eztudan urrats hau egin, egon litekenik pontu huntan legeari obeditu gabe?", "ikusi zuen etzezakela egin urratsik ere gehiago"); CatS 2 ("gaiza edirenen bürüzagia nur den jakiteko behar diren ürhatsak egiten eztütienak", "nurk ere eragin nahi beitezü milla ürhats, egiozu bi milla"); HU 9 (adib.: "Urrats bat ez dezakegu egin etxetik kanpo", "Urrats bat ezin egin biziki nekez baizik", "gure aldetik aspaldixkoan urrats hori egina dugu", "egin duen azken urratsa, ja eri zelarik", "zeren urrats bat ez baitute nehorat egiten"); JE 2 ("urhats bat bakarrik ez dutelarik egiten non ez den beharra", "Urrats zonbait egin banitza karrika-bazterrez"); StPierre 3 ("Bide hortako azken urratsak eginak dituzue", "Ez nuela gehiago urratsik eginen", "ni aldiz xuti, urrats bat egin eta jar"); Barb 5 (adib.: "bi urhats egiten ditu gizon gaixoak", "Urhats zonbait egin orduko, gelditzen naiz", "bi urhats egin gabe, erortzen da hantxet"); Ox ("Zoin urhats hertsiak eginez doan!"); Const ("Nekez baizik etzaitekian haboro zotüka: txankarik gabe etzirokian egin ürratsik"); Zub ("Behar diren urratsak in behar dituk berehala"); Ldi BB ("Urrats bat egin, ta... adar uts",); Or Eus ("Urrats alperrik aski egiñik birundan, kokoriko jartzen da belaunak ikaran"); Zerb 4 ("Girixtinoek etzezazketen gehiago gordeka baizik egin beren girixtino urhatsak", "lege bat egin zuen enperadore berriak eta Milaneko hirian argiratu girixtinoak haizu zirela agerian bere girixtino urratsen egiterat", "Jauna, ni zer naiz holako urhats baten egiteko?"); Zait 2 ("Antigone'ren urgaziz urrats batzu aurrerantz egiten ditu", "Oraino egin dezagun urhats bat goiti: zoin xoragarri zuhur eta jakintsunek dir-dir jalgi-arazten dauzkuten egia handien ederra!"); Etxde AlosT ("bi urrats egin zittun aurrera"); MIH-MEIG 9 (adib.: "handik aurrera urratsik egin gabe", "Azken urratsa egin baino lehen, azaldu behar nuke", "besteri legokioke, niri baino areago, hor barrena egin diren erraldoi urratsak azaltzea", "batasunerako lehen urratsak egiten eta lurra iraultzen hasi ginen hartan", "Orain arte ez zen gehiegizko urratsik egin"); Mde 3 (adib.: "berpizkundeak urrats gehiago egingo du aurrera", "berak zituen lehengo urratsak egin bere zoritxarrerako bidean"); NEtx Antz ("Urrats batzuek egin zituaneko, an zuan Giuseppa"); JEtchep 4 (adib.: "urhats bat gibelerat ez egin nahi", "bi urhats egin ondoan gelditu zen"); Osk Kurl 4 (adib.: "doi doi urhats batzu egin eta bat jan zuan", "Ezin zuan urhats bat egin ere"); Erkiag BatB 4 (adib.: "asi zan bere ogipide barriaren lenengo urratsak egiten", "Damutuko ete yakan, ostera, Nikanor'eri, txakurraren billa alegin aundiagorik ez egiña ta aren azkenengo barria jakiteko urratsik egiñ eza?"); Ardoy SFran ("Lehenik behar zuten hor berean egin elgarrekin beren lehen urratsa"); Xa Odol ("Sekula egin gabe kontrako urratsik"); Mattin ("Zure biziko handiena da gaur egin duzun urratsa").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urrats egin 2: Eskual 1908 ("Egia deia gizon haren askaziak ari direla, afera horren itho beharrez, urhats egiten egun usu aiphaturik diren gizon handi eli baten eretzian?"); Ox ("Neke bada neke, urhats egin mendia goiti") // cf. askeagoak beste 4: Eskual 1908 2 ("zunbat nahi urhats eginik ere horren gordatzeko, behar dugu jakin eia justiziarik bate ere badenez"); GMant ("bere bizitzan or emen egindako urrats batzuk baño eztira"); Arragoa 1964 ("Aresti jaunaren alegiñez urrats batzuk egin dira"); Vill ("Batasun kontu hunetan urratsik egin nahi badugu, beraz, hiztegiaren hauziari kasu egin beharko diogu").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urrats egin : DFrec 16, LurE (adibide gisa) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urrats egin : EuskHizt (adibide gisa), ElhHizt (urratsak egin AS), HiruMila (adibide gisa), EskolaHE (adibide gisa), DRA (adibide gisa), PMuj DVC (LR urratsak egin AS) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

hiru testutan bakarrik jaso da, baina esapide arrunta dela dio J-L. Davantek.

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

urrats sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Neke bada neke, urrats egin mendia goiti.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRATSEAN a) Andando. Ala geldirik, ala urhatsean, ala mintzo direlarik, ala daudenean ixil. JE Bur 24. b) Al paso, andando sin prisa. Heldu da eskuinetik, hurratsean. Barb Sup 51. Eta adarrak zabal, kopeta gora, badoa hurratsean. Ib. 95. Estüdiantek etziela gaiazko untzirik eta jeiki beharrian gertatzen zenak juan behar ziala, laster edo ürratsian, nula ere manatürik beitzen, zoko ülüntto batetan zen barne hartara. Const 21. c) Siguiendo, tras los pasos. Ta Maite-izar sona / dizdiz ta eder urratsean. "La sigue". Gazt MusIx 107. Urratsean dabil Fray Luis. Izan ere Oratik [...] olako gertakizun bat itxuratu zun. Ib. 66. d) Marcando el paso. Aterako dira [arizaleak] zoin bere atetik, urhatsean, musikari jarraikiz. Lf in Casve SGrazi 12.

adib: urrats 3 iz. Urratsen segida; ibiltzea edo ibiltzeko era. Beti urrats berean doa. Mahaiz mahai dabil emakumea, etxekoandre handi baten urratsean. Barraskiloaren urratsean goaz. Idiek ere segitzen dute nagusia urrats onean. Urrats bizia. Oinez bihurtzen dira eta urrats geldian. Adinak urritua zion urratsa. Orain arte ez zen gehiegizko urratsik egin bide honetatik.

urratsean 5: Berria (“Hala, hiru ordu eta erdi inguruko agerraldiaren amaieran, errejentak, aktore taldearen eta ikusleen aurrean, bipil ohartarazi egin zuen arizale batzuk oraindik ere ez direla «urratsean ibiltzen»”, “Denbora askorik ez bide da falta gerra buruaren aitzinean, antzara urratsean eta eskuineko besoa gora martzialki pasatzen ikus ditzaguntzat”), EiTB 2 (“Eskuarki, lehenik urratsean, gero trostan, eta azkenik lauoinka jartzen ditugu zaldiak”), Argia (“Omar Téllezek kontatu duenez Así es como El Salvador logró prohibir la minería metálica en todo el país kronikan, hierarkia katolikoaren urratsean erabakigarria gertatu zen 2015ean Frantzisko aita santuak argitaratu zuen Laudato si entziklika, zeinak kristauen konpromisoa aldarrikatzen baitu klimaren aldaketaren eta honek batik bat munduko txiroenen artean dakartzan kalamitateen aurrean”), Uztarria (“Zuk nahi duzun urratsean joanen gara”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urratsean 55: Herria 34 (“Ez zen geldia Mañexen "budismoa": beti aitzina bazoan, itzain baten urratsean”, “Kanboko Xalbador eta Ziburuko Larzabal kolegioetatik jinik, berrogeitamar auto hurbildu dira, karakoil urratsean eta tutaka, suprefetura aitzinera, joan den larunbat arratsaldean”), Berria (“Arrosako zolatik Hazparneko tontor eta ezpondetara doan bidean, aldiz, Jacques Coumet Hazparneko auzapez eta kontseilari nagusiak xedarria eraiki du egitasmoaren urratsean amildegia eraikitzeko”), Marzel Etxehandi 4 (“Urratsean utzi genuen, hameka hilabete eta erdi lehenago ortutsik eta lasterka sartu ginen kanpalekua”), Joanes Urkixo 3 (“Cumhail, Fionn eta Mael zaldien urratsean zihoazen, kapusaiak buru gainean jarrita zirimiri atergabetik babesteko”), Itxaro Borda 3 (“Orduan, aita zaldien aitzinean zebilen urratsean eta bera ondotik, trinkili-trankala, eskuan matoa zatxikala”), Eneko Bidegain 2 (“Jakina da, ordea, administrazioa barearen urratsean dabilela, bertzenaz ere, gerla denboran, eta administrazioa etsaiarena delarik”), Koldo Izagirre (“Bi idi atxiki genizkien gure zortzi mandoei, eta tiro handi honek atoian hartuta urratsean egiten zuen aitzina diligentziak”), Matias Mujika (“arolinerekin beti bezala, dena atake-urratsean gertatu zen”), Aingeru Epaltza (“Idi urratsean, haatik, ezin nahi bezain fite bidaiatu”), Xabier Kintana (“Aurrean doazen abereen eta haurren urratsean”), Piarres Xarriton (“Hemendik aitzina badakit irakurleek zalantzak izanen dituztela eta bidean gelditzeko anitz oztopo gogoratuko zaizkiela, horra zergatik eskatzen diedan ene urratsean emeki aitzinatzea eta bururaino, dena irakurri arte, deus ez erabakitzea”), Menane Oxandabaratz (“Bainan hortako behar dira gauzak egin lehenik sanoki, emeki-emeki, ez lasterka, ez eta ere barekorkoilaren urratsean...”), Koro Navarro (“Utzi zuten herria, eta batzuetan trostan eta besteetan urratsean, Amezketaraino iritsi, eta han gelditu ziren”), Oskar Arana (“Harrigarria bada ere, Katty bere urratsean ibili da, dela bera motelago joan delako edo hura lasterrago joan delako”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke ‘mantso, presarik gabe’ adierarako.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa urrats sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da. Beraz, urrats 3 berrikustea komeni da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRATSEZ URRATS (BN-ciz-mix-arb, Sal, R; urh- H). Ref.: A; Gte Erd 195. a) Paso a paso. "Zoaz urhatsez urhats eta emekitto, allez pas à pas et tout doucement. Urhatsez urhats urrun ioaiten da, pas à pas on va loin" H. Hola minzo delarik, / urhatsez urhats da jiten. "À pas comptés". Arch Fab 167. Orhoit niz aphez-sorho batetik / urhatsez urhats nindoelarik. Ib. 207. Hala urhatsez-urhats eta musuz-musu / zubian badoazkitzu / gure andre kurritzalleak. Gy 184. Bainan gohazen emeki eta urratsez urrats. Lap 300 (V 136). Tresna zorrotz bakar bat erabiltzen da, eta pikatzea, moztea, xehatzea, ebakitzea aintzina doa emeki, urratsez urrats. Mde Pr 77. Gorputz atalek ematen diguten laguntza soil-soilik dugula mugigarri, urratsez urrats eta mailaz maila beharko dugu ibili. MEIG IV 75. b) (ürhats- S ap. A; H). "Urhatsez urhats iarraikiko nautzu, je vous suivrai pas à pas" H. "Ürhatsez-ürhats (S), (le seguía) por todas partes, paso a paso" A. Aldegin dut bada baratzera, ta Alipi nere ondotik urratsez urrats. "Pedem post pedem". Or Aitork 200. Orain eta len esandakoen arauz urratsez-urrats bizi izaterik nai izan ezpazenezate. Zait Plat 106.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urratsez(-)urrats (eta -rh- 3) 31: StPierre GH 1921 ("urhatsez urhats zarraikolarik"), Barb Piar ("Izerdi uharretan ari ziren beraz Piarres eta haren bi lagun Senpertarrak, hiru Azkaindarren kontra, urhatsez urhats, kintzez kintze, elgarren bethekoak"), SoEg ("Buruan hartu xedea, urhatsez-urhats betetzen dute, zalhutasun ezin sinhetsiarekin"), Zait ("Ta urratsez urrats, elburura gogoa eldu ondoren, larrialdi gorri aren oroi zulagarriak bere baitan oi dirau"), Etxde ("Urratsez-urrats, iarraitzen zitzaion Jaun Petri Urtiz'i bere ibilbideak eta pasaleku egokiak ongi ikasteko"), JE Axular ("Testament zahar eta berrian gaindi bagerabiltza gero, kasik urratsez urrats, Axularrek"), I. Baztarrika ("Hoietatik lehenengoa eta bosgarrenean Liturgi liburuak euskaratzearen historia azaltzen da, urratsez urrats"), Elhuyar 3 (adib.: "Segidan, azpialorraren garrantziaren arabera, problema-mordo handiago ala txikiagoa adierazten zaio ikasleari urratsez urrats"), J.M. Torrealdai ("Eusko Jaurlaritzaren eta Estatuko Gobernuaren arteko harremanak urratsez-urrats ikustean konturatzen da bat, negoziaketa barik, indarketa edo sokatira izan dela bien artekoa"), JAMuj ("Urratsez-urrats, pausu txiki bakoitza neurtuz"), OrdenadoreP 2 (adib.: "CONFIGURek urratsez urrats gidatuko zaitu zure inprimagailua eta telefono-modema konektatzeko behar diren baldintzak hautatzekoan"), Egunk 1991 ("Horretan dihardugu: urratsez urrats, etorkizunerako bideak zabaltzen"), HizkLiter ("Plano orokorretan lehen planora urratsez urrats hurbildu da"), A. Barreña ("Adizki laguntzaile eta trinkoen agerrera urratsez urrats aurkeztuko dugu"), EstiLib ("Urratsez urrats aitzina egin beharrean gaude"), I. Iñurrieta ("Ikaslea urratsez urrats aritzen da"), J. Cillero ("Isil-isilik zegoen dena; autoa behera eta behera zihoan, urratsez urrats isiltasunean"), N. Etxeberria ("Urratsez urrats ezdeus izatera irits zitekeelarik"), G. Markuleta ("Urratsez urrats gidaturik, kutxatxoa aurkitu arte!"), NAO 1996 ("Akordioak iraunen duen lau urteetan urratsez urrats eta proportzionalki ordainketa osagarrien homologazio bat ezarriko dela"), N. Anzizar ("Ilargi beteko gau hartan balkoitik irten zen etxera bueltatu zen, urratsez urrats, maitasunezko ametsak eta paradisua atzean utziz betiko"), Tx. Heguy ("XX. mendeko erronka nagusia izango delarik, bi aldeen artean dagoen "muga kulturala" urratsez urrats gainditzea"), M.L. Odriozola ("hauteskunde prozesua urratsez urrats arautu zuten"), MAtx ("Urratsez urrats lehengoa errepikatzekotan eta jakinaren gainean errepikatzekotan, bizitza aspergarria gertatuko litzaiguke"), Landa Turismo 1999 2 (adib.: "Bertan bizi zirenen bizimodua urratsez urrats kontatzen digun historia"), Sexua ("Sigmund Freud gizadiaren jainko-asmoak urratsez urrats eraitsitako pentsalari zientifiko iraultzaileen hirukoteko kidetzat hartzen da"), L. Beloki ("Amodioak piztu behar du / astiro urratsez-urrats").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urratsez urrats : DFrec 1 (Herr), AB38 1, AB50 1, HiztEn - LurE (adib. gisa), Euskalterm 3.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urratsez urrats (adib. gisa): EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, DRA, PMuj DVC // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

def: pausoka adb. Urratsez urrats. // tiki-taka 1 onomat. Urratsez urrats ibiltzearen onomatopeia; erloju edo makina baten beti-bateko hotsaren onomatopeia. Tiki-taka, tiki-taka saltzera zihoala. // urraska adb. Urratsez urrats, urratsak eginez. Ik. pausoka. Urraska ibili. Eginbideak sailka, mailaka, urraska bete. // zeremonia 1 iz. Urratsez urrats eta araututako erregelei jarraituz egiten den ageriko ekitaldi edo hotsandiko ospakizuna; ospakizun horiek egiteko modu ospetsua. Elizaren beste zeremoniak. Azalduko dizkizuet bataioko zeremoniak. Gorteko zeremonietan. Zeremonia erlijioso edo magikoekin lotzen da praktika hori. // adib: urrats 1 iz. Ibiltzean, oin bat altxatzea, aurreratzea eta berriro lurrean uztea. Ik. pauso; oinkada. Urratsez urrats etorri. Urrats bat ezin egin biziki nekez baizik. Bi urrats egin ondoan gelditu zen. Azken urratsa egin baino lehen. Urrats bat gibelerat egin. Urrats txikiak, xeheak. Gizona bazihoan urratsa luzatuz. Urrats batzuk entzun zituen. Jauna, gida itzazu, arren, ene urratsak. Erraldoi urratsak. / 5 iz. Mailaka edo zatika egiten den zerbaiten zati bakoitza. Literatura kritikan urratsez urrats eta mailaz maila beharko dugu ibili. Denbora txikian urrats handiegiak egitera behartu omen dugu. Behar dugun batasun hori, lehen urratsetan behintzat, euskara idatziarena da. Hurrengo urratsa hizkuntzalarien esku gelditu zen.

urratsez urrats 240: Aizu 5 (“Urratsez urrats egingo dute bidea”), Elkar 20 (“Baina urratsez urrats eta mailaz maila joanda”), Deia 5 (“Egileak leku gero eta bitxiago batera eramango du irakurlea, urratsez urrats, eta liburua esku artean duenak horretara gogoa zabal-zabalik hurbildu besterik ez du egin behar izango, Gribbinen idazkera ulerterraza jarraituz”), Elhuyar (“Ertlek deskribatu zuen prozesu hori urratsez urrats nola gertatzen den“), Consumer 8 (“Prozesua, urratse urrats”), Berria 115 (“Elementu horiek guztiak ongi kudeatzen asmatu beharko dute nafarrek, urratsez urrats tontorreraino ailegatu arte”), EiTB, Euskaltzaindia, Goiena, Jakin, Karmel, Argia…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urratsez urrats 114: Herria (“Herriko Etxe horietan, euskararen erabilpena neurtzeko diagnostika bat eramanen da eta neurri aproposak finkatuko dira, urratsez urrats aitzina joz eta euskara herriko etxeen ibilmoldean pixkanaka sartuz, frantses legediaren errespetuan”), Berria (“Astelehenetik aitzina abiatuko du programazio arrunta eta urratsez urrats, elkarlana oinarri, euskal irrati nazionala, herritarra eta profesionala bermatzeko erronkari erantzun nahi dio”), Juan Garzia (“Uste izateko zen moduan, urratsez urrats eraikitzen da arkitektura hori, eta gene multzo berezi baten kargu dago urrats bakoitza”), Mirentxu Larrañaga (“Ahal zuen bezain bizkor, ibilian zebilen, urratsez urrats aurrera eginez, eta hesiak itsumutil gisa baliatuz”), Piarres Aintziart (“Nafarroa, Errioxa, Kastilla: Espainiako ipar eskualdea polliki polliki urratzen ari naiz, urratsez urrats”), Joan Mari Irigoien (“Baina noan baratx eta urratsez urrats”), Iñaki Arranz (“Kopuruarekin batera, letrak ere (silabak, hitzak...) aldatzen dira urratsez urrats”), Michel Oronoz, Koro Navarro…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: adib. gisa / EskolaHE: adib. gisa

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Formalki definitzea komeni da; beraz, azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke. Azpisarrera egitekoa da, halaber, pausoz pauso forma.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

amredita arruntak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoak urrats sarreran.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

urre, SEIKO URRE "Cierto juego de naipes que en otras zonas llaman los seises y que se empieza descartando por el seis de oros" Echaide Orio; Gte Erd ("Seiko urrean pasada bat irabazi dut [G-azp, AN-gip]").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urre: A Aezk (“Errege bezpera-gabean etxekoen artean botatzen tuzte kartak: gizonendako errege urrea, emaztekiendako bateko urrea”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urre: HiztEn, LurE (bateko urrea).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Zehazki: urre (el seis de oros) seiko urrea; HiruMila: urre, (cuatro de oros) lauko urrea; ElhHizt: urre // urre: Zehazki, ElhHizt, HiruMila, HiztHand.

Sektore jakin bateko informazioa

Laburtzapenen hiztegian: Au.

Cf. aipatuetan urre txota eta bateko urre, biko urre, hiruko urre, lauko urre, bosteko urre, seiko urre (a eta b), zazpiko urre, zortziko urre, bederatziko urre, sota urre, txanka-urre, zaldiko urre, errege urre.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: urre-bits ; eta adibide gisa: urrezko ezteiak.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adierak zehaztean, kartetakoa kontuan hartu, eta azpisarrea gisa seiko urrea karta-jokoaren izena sartu, eta bateko urrea adibide gisa.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

kartak: ik. oharra s.u. bateko; Elementu kimikoak eta Mineralak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRE-ARO. Edad de Oro. Tarkin Zarraren garaian, Aginterriaren Urre-Aroa iragartzen zan Sibile-liburuak ari saldurik. Ibiñ Virgil 44. Orpheu ta Lin, urre-aroko bi olerkari. Ib. 44. Jakin ezazu, Santxo lagun, urre-aroa deritzana gure burni-aro ontan berpizteko jaio nintzala. Berron Kijote 216. Hain zuzen ere, Urre-aro delako harekin zebiltzan ametsetan ordukoak, baso-mendi eta artzai txistulariekin. MEIG I 76.

adib: urre 1 iz. Kolore hori-gorrixka distiratsuko metal bikaina, urak, aireak eta azidoek erasotzen ez diotena (Au; zenbaki atomikoa, 79); urrea duen metal aleazioa. Ik. urregorri; urrezuri. Munduko urre, zilar, diamante eta beste harri ederrak. Urrearen balioa erdira jaitsi zenean. Urre garbi fin-fina. Urrea surtan garbiago eta ederrago egiten da. Ontza bat urre. Urre koloreko adarrak. Urre izpiak. Urre kaliza: urrezko kaliza. Urrea balio du halako gizonak. Urre zaharra baino horiagoa. || Urre aro delako harekin zebiltzan ametsetan ordukoak.

urre aro 3: Elkar (“Urre aroa eman genioan gure erresumari, ez?”), Deia (“Hori bai, itzulpenen ikuspegitik urre aro bat bizi dugu dudarik gabe”), Argia (“Telesailen urre aro batean bizi garela aktoreengan ere ikus daiteke”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urre aro 7: Berria 2 (“Euskaltzaletzeko giro egokia aurkitu zuen Loiolan, Patxi Altunak «Lagundiaren euskal Urre-aroa» izendatu zuena egokitu baitzitzaion, Jokin Zaitegi, Andima Ibiñagabeitia, Estepan Urkiaga Lauaxeta eta beste ikaskide batzuei bezala”), Xabier Olarra 2 (“Lord Monboddok deskribatutako gizon isastunak gaur egun irudimenak sortutzat hartzen dira; izan ere, orduan irudimenak gure tximino garaiko urre-aroan gertatu ziren eraginak aiseago bereganatzen zituen”), Iñaki Mendiguren (“Arkaismoa "erlojua atzeratzeko" ahalegina da, futurismoa bidezidorra hartzeko ahalegina Lurrean ezinezkoa den mila urteko urre-arorako”), Patxi Ezkiaga (“Hitzaldi bero luze hau guztia (utzi ere utzi zitekeena noski) egin zien gure zaldunak ahuntzainei, harako ezkur haiek urre-aroa gogorazi baitzioten; eta alferrikako arrazoibide hura guztia ahuntzainei esatea bururatu zitzaion; hauek, hitzik erantzuteke, zoraturik, entzun eta entzun zintzilik egon ziren”), Patziku Perurena (“Igartzen da bai, gure ingurumariko gauzak egun baino zinezkoagoak, zehatzagoak, finkoagoak eta egonkorragoak ziren garaikoa izandua dela pipitakien urre aroa”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa urre sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRE-EZTEI, URRE-EZTEGU. (Pl.). Bodas de oro; quincuagésimo aniversario. v. URREZKO EZTEI. Urre-eztaien besta. Zby RIEV 1908, 607. Aita misionestek egin dituzte bere misionest lagun zaharrenaren urhe-ezteiak. Prop 1901, 12. Sabin jeltzaliaren urre-eztegubetan. Enb 56. Ezkonduen zillar-eztai, naiz urre-eztaiak. NEtx Nola 38n. Bere meza-barriko urre-eztaietan. Bilbao IpuiB 1. Hor eman nahi izan du bere apheztasuneko urhe-ezteietako meza. Herr 7-1-1960, 2. Euskalzaindiaren urre-eztaiak ospatzeko. In MIH 224.

adib: ospatu 1 du ad. Gertaera edo egun jakin bat jai edo ekitaldi bereziren batez gogoratu; gertaera jakin bat dela eta, jai edo ekitaldi bereziren bat egin. Gabon gaua ospatzeko, aitaren eta amaren ondoan. Artajorra dantza, jorraren bukaera ospatzeko. Euskaltzaindiaren urre ezteiak ospatzeko izango diren jaialdietan. Jesusen jaiotza ospatzeko ohitura. Berri hau bazkari on batez ospatu behar dugu. Norbaiten mendeurrena ospatu.

urre eztei 2, Jakin (“Urre ezteien kariaz esan nuen «iragana bezainbesteko etorkizun arrakastatsuan pentsatzen hasita gaudela”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urre eztei 2, Herria (“Urre ezteiak”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago, eta aski izan liteke. urre sarreran ere gehitzekoa da.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa urre sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRE-GOSE Codicia. Birjiliok aitatu eban urre-gose txarra, auri sacra fames. Eguzk GizAuz 21. Ainbeste langille arrotz ugazaben urre-goseak ekarri dauz Bizkaira. Ib. 160. Nundik duzue zuen barnean duzuen urre-gosea. Iratz 178. Biziteko lain egiten daki, ez aberastu bearreko urregose txarrez. Erkiag Arran 116.

urre-gose 6: Berria 2 (“Urre gosez dagoenak ederki sufritu beharko du”, “Ameriketan batez ere, urre-gose eta borroka egarri”), Argia 4 (“Sudmineren meategi proiektua: Lurraren alde, urre goseari oldartu zaizkio herritarrak”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urre-gose 5: Anjel Lertxundi 4 (“Urre-gose horrexek bultzatuta salatu zuen Trabukok Berdabioko jauna; egizu, irakurle, une honetan Iruñeko ziegako leiho txikitik Goizueta ingurura begiratzen ari dela fabula horren biktima”), Edorta Jimenez (“Haatik, hango gehienak, ontziburua bera tarteko, urre gose ziren”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia, eta komeni da azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa urre sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRE-SAGAR. Naranja. Cf. urhe sagarrak, urre sagarrak 'manzanas de oro' o 'manzanas doradas' en Dv RIEV 1931, 556, Zerb IxtS 58 e Ibiñ Virgil 55. Sukar andija dauko ta urresagarrak (laranjak) eskatzen dauz. Altuna 14. Urre-sagarra, yatekoan eztitsu dena, arian arian beazun biurtuko. Or Mi 125. Txalupara bi urresagar (laranja) aundi bota zizkigun. PMuj Noni 17.

adib: behazun 2 iz. Irud. Eztiz ihinztaturiko gogamena; eztiz eta behazunez. Urre sagarra, jatekoan eztitsu dena, arian-arian behazun bihurtuko da. Zoritxarraren behazun mina edan. Eta ez eskaini bizitzak behazuna baizik. Nahigabe baten arantza zorrotza, behazunezko tanta mingotsa.

urre-sagar 2, Karmel (“Zuberoako eredu zaharretan Kapitainak neskatilari urre-sagarra eta lo-belarra ematen dizkio”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu urre(-)sagar formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago eta aski da. urre sarreran ere jaso liteke.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa gehitzekoa urre sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRE ZAHAR. a) Oro viejo. Urre zarra baño oriagoko arto atalekin. Apaol 27. Eurenean Sardinzarren etxean baño urre zar geiago idoro baietz. Ag Kr 182. Urre zarra eukiko ebien. Ib. 182. Urre-zar don arrats bera. "Cobra color de oro viejo". Laux AB 48. b) Moneda de oro. Poltsan jarri ziozkan urre zar batzuek berekin zituala. Apaol 50. Irabazteko ustetan etorriko itzan baña emen utzi bearko dituk zizko berdean ekarritako urre zarrak. Ag G 93.

adib: urre 1 iz. Kolore hori-gorrixka distiratsuko metal bikaina, urak, aireak eta azidoek erasotzen ez diotena (Au; zenbaki atomikoa, 79); urrea duen metal aleazioa. Ik. urregorri; urrezuri. Munduko urre, zilar, diamante eta beste harri ederrak. Urrearen balioa erdira jaitsi zenean. Urre garbi fin-fina. Urrea surtan garbiago eta ederrago egiten da. Ontza bat urre. Urre koloreko adarrak. Urre izpiak. Urre kaliza: urrezko kaliza. Urrea balio du halako gizonak. Urre zaharra baino horiagoa. || Urre aro delako harekin zebiltzan ametsetan ordukoak.

urre zahar 9: Consumer (“Kolorea urre zaharraren eta kaobaren artekoa da, itxura trinkoa izaten du, lurrin sakona eta zapore mingots bizi-bizia”), Berria 3 (“Urre zaharra da, ez du hainbesteko distirarik, baina berdin balio du, eta txapelketan, gehiago”), Erlea (“Nafarroako herri bakoitzak urre zaharretan ontza bat”"), DiarioVasco 4 (“Seinale horiek udalerri bakoitzaren identifikazio-koloreak dituzte (Lasarte-Oria: urre zaharra, Urnieta: berdea, Usurbil: laranja eta Andoain: urdina)”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urre zahar , Anjel Lertxundi (“Ematen zuen auzoak zerua erakartzen zuela, argia erakartzen zuela, urre zaharraren koloreko iragan bat erakartzen zuela, istorio eta kantu zaharren lilura erakartzen zuela, urruti-mina erakartzen zuela hainbat bizitzen habia izandako auzo txiki abandonatu hark”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kolorea definitzeko azpisarrera gisa jasotzea komeni da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa urre sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRE-ZILAR (G, AN ap. A; -zidar A (s.v. urre)). a) Oro y plata. "Baaldakite berak nolako balioa daukaten urre-zillarretan? (G)" A. Hain egarri zenaz gero urre zilhar harriaz. EZ Man I 107. Baita hekien Iainkoak / direla itxurapenak, / urre zillharrez gizonen / eskuek egin tuztenak. EZ Eliç 263. Etzuen urre zillharrez / bere soin berregina. Arg DevB 46. Munduko urre-zillar, perla, diamante ta ondasun guziak. Mb IArg I 213. Bere apaingarri urre-zidarra erijuenak. Mg PAb 216. Urre zillarrak, diamanteak ta arri fiñak. AA III 349. Montoinka bil detzadan urhe-zilharrak. Dh 118. Ez egitia alere betiko agur oso bat urre-zillarrai. Bv AsL 210. Goazin orai merkatari horren urrhe-zilarren hartzera. Arb Igand 78. Urteten dabie abade guztiak baselizaruntz urre-zidarrezko jantzirik ederrenakaz apainduta. Ag Kr 46. Liliak horra nun sortu diren, / urhe, zilharrez eginik. Ox 63. Zuben sakelak arkitu bediz / beterik urre-zidarrez. Enb 89. Urre-zillarrikan ez, / paper zarra ugari. MendaroTx 392. Sekulako urhe-zilarrak handik erorrarazi. Barb Leg 63. Herdoilak jo ditu zuen urre-zilarrak. BiblE Iac 5, 2. Munduko jantzirik karuena, urre-zillarrezko, artista baten gañeko jantzia. Gerrika 214. Rafael Moreno jaunai emanik / apaizan urre-zillarrak. Insausti 63. Urre-zilarrezko arraiez josi zen hibaia. MIH 298. "Caelatum, [...] urre zillhar baxera, urre zillharrezko baxera" Urt IV 21. "Atauxía, obra de moros y es un embutido de oro y plata y otros metales, unos en otros muy delicadamente, mairuen urre zillarrezko naste bat" Lar. b) "Plata, urrezillarra" Izt 93r.

adib: diamante 1 iz. Karbono huts kristalduz osaturiko harribitxia, guztiz gogorra eta maiz oso distiratsua. Diamante larri bat, diamante xehez inguratua. Diamante alea. Urre-zilarrak eta diamanteak. Diamantea bezain gogorra. Urrez eta diamantez estalia. Diamantezko belarritakoak. Begi nini beltzetatik diamante dirdaia zeriola. // jaiki 5 da ad. Altxatu; goratu. Urre-zilarrezko arrainez josi zen ibaia, eta honen sabeletik jaiki zen, gero eta ozenago, marmar bat. Eguzkia jaiki aurretik. Eta berehala haize bolada izugarri bat jaiki zen. || Auzi bat jaiki zen Otsoaren eta Azeriaren artean. Aski ardura aharrak jaikitzen dira adiskideen eta herritarren artean. // josi 5 da/du ad. (Dagokion izen sintagmak -z atzizkia hartzen duela). Erabat bete. Zorrez josia. Ukabilkadaz josi zuten. Urre-zilarrezko arrainez josi zen ibaia. Gau argi izarrez josia. // zilarrezko adj. Zilarrez egina; zilar kolorekoa. Ik. zilarkara. Zilarrezko ontziak. Zilarrezko hamabi dirurekin. Urre-zilarrezko arrainez josi zen ibaia.

urre zilar 7: Elkar (“bera hasi zen kristalezko kopak erabiltzen, urre-zilarrezkoen ordez”), Berria (“Kobreaz gainera, urrea eta urre-zilarrarekin nahasirik topatu ohi zituzten lur azpiko harpe sainduetan”), EiTB (“Pirata ingeles, holandar eta portugaldarrak ere bistan izango zituzten hemendik, Mexikotik zetozen urre-zilarren atzetik Izabal lakuraino iristen zirenean”), Karmel 2 (“Eta Erodesen jauregian, jauntxo aundizkiak jan-edanez;gurari lizunez leporaiño,urre zillar bitxien ederrez”), Argia (“Txinan, esaterako, 5.000 urte omen dituzten mesolitikokoak agertu dira, eta K.a. 600. urtean Anatoliako lidiarrek beren urre-zilarrezko dibisari lehoi baten burua landu zioten lehen aldiz”), DiarioVasco (“Rodrigo Borgia espainiarra bera; lau mando zama urre-zilarrez kardinalak, Aita Santu hauta zezaten, bere alderako erosi zituena”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urre(-)zilar 17: Elizen arteko Biblia 8 (“Hartu zituen Akazek Jaunaren etxean eta jauregiko altxortegian zeuden urre-zilarrak eta Asiriako erregeari bidali zizkion eskuerakutsi bezala”), Iñigo Aranbarri 2 (“Indiek, elizak beztitzeko urre-zilarrez gain, askorako eman digute europarroi”), Iñaki Iñurrieta 2 (“Kartagotarrek, urre-zilarren merkataritzan nagusi, berunaren eta eztainuaren merkataritzan ere nagusi izan nahi zuten”), Felipe Juaristi (“Juduak begia eman zion ibaiari, ez triste ez alai; gogoratu zuen, judu izatea oroimendun eta oroimenaren esklabo izatea baita, ibaia meategi dela, harri bitxiak, urre-zilarrak ateratzen dituztenak baino aberatsagoa, ibaia merkatarien besoa baita, merkatarien harri bitxiak, urre-zilarrak ekarri eta eraman egiten dituena, beti irabazia utziz, beti etekina atereaz”), Xabier Amuriza (“Lehenengotan lan hauetarako, brontze indartsua eta gogorra bezala, urre-zilarrekin ere saiatu ziren, baina alferrik, ahalmen bentzutuak amore ematen baitzuen, eta ezin zioten, brontzeak bezala, hain lan gogorrari eutsi”), Edorta Jimenez (“Laxaturik baina artean zuntzunduta, Basurtoko Sanzenen Joanek giltzaz eta urre-zilarren dirdiraz sorgindu gura izan ote ninduen pentsatu nuen eta, arean hura baino askoz okerrago zitekeen zerbait ere pentsatu nuen,gora gindoazen artean”), Gotzon Garate (“Loraldi handia izan zuen orduan Varanasik eta urre-zilarrak uholdeka etorri zitzaizkion”), Xipri Alberbide (“Bihar garbituko ditiagu odol zortak, goazin orai merkatari horren urre-zilarren hartzera”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, eta azpisarrera gisa jaso liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa urre sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

Carassius auratus.

Idazkera egoki(en)a eskainiko da

lotu/bereiz.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-arrain.

Landare eta animalien taxonomi izena

Carassius auratus.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ranunculus sp.

Idazkera egoki(en)a eskainiko da

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-botoi.

Landare eta animalien taxonomi izena

Ranunculus sp.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gile/-gin.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. 'urregilea'.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gintza.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

urre gorri 47: B 13 (Añ LoraS, JJMg BasEsc, AB AmaE, A BeinB, Altuna 4, Balad, BEnb NereA 3); G 28 (Aran SIgn, Bv AsL, AzpPr 2, Ag G 3, Mok, Or Eus 4, Ldi 2, Zait 5, NEtx Antz, Munita, Lek SClar 7); IE 1 (HU Zez); EB 5 (MEIG); urre-gorri 13, B-G (Añ LoraS 6, Bilbao IpuiB; Or Eus 4, Ldi IL, Zait Plat); urregorri 29: B 23 (Añ EL2, Astar II, AB AmaE, Ag Kr, Altuna, Otx, Balad, Erkiag BatB, BEnb NereA, Gand Elorri, Alzola Atalak); G 4 (SMitx Aranz, Basarri, Zait Plat, And AUzta); EB 2 (Arti MaldanB); horietan 'legezkoa' hed. adierakoak bi izan daitezke: Or Eus ("Neri deritzat Garazi urre-gorria") eta Zait Plat ("Beti pake urregorrian dagoena, ezertarako ezpaita"); urre zuri B 10 (A BeinB, Altuna 8, Balad); urre-zuri G 2 (Or Aitork).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urre gorri 6: B 1 (P. Etxebarria); G 4 (M. Lekuona 3, M. Apalategi); EB 1 (IBe); urregorri 13: B 6 (Alzola); G 4 (Azkue, S. Muniategi, M. Lekuona 2); EB 3 (J. Sarrionandia, M. Zarate, Euskadi Obrera); ez dugu 'legezkoa' adierakorik aurkitu; urre zuri EB 1 (A. Lertxundi).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ez dugu 'legezkoa' adierakorik aurkitu; formak: urre gorri : AB38 2, AB50 1, HiztEn; urregorri : DFrec 1, AB50 1, Euskalterm 2; urregorrizale : AB50 1; urre zuri : HiztEn; urre-zuri : Euskalterm 1. BiblE: urre gorri(zko) 2 (Sal 65,14: lumak urre gorriz; Kt 5,15: urre gorrizko oin); urregorrizko 1 (Es 25,12: urregorrizko lepoko).

Euskaltzaindiaren Arauak

batez ere Bizk. 'urrea'.

Idazkera egoki(en)a eskainiko da

hitz bakar-egina sumatzen da; badu, gainera, hedadurazko edo konnotaziozko adiera ere ('legezkoa' edo: "bere hitzaldian esan duen guztia ez da urregorria"); ikus urrezuri ere.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-gorri.

Euskaltzaindiaren Arauak

Chrysanthemum sp. Sin. krisantemo.

Idazkera egoki(en)a eskainiko da

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-lili.

Landare eta animalien taxonomi izena

Chrysanthemum sp.

Euskaltzaindiaren Arauak

urrendu, urrent, urrentzen. Zub. 'bukatu, amaitu'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

aditz mota adieraziz: da/du ad. (amaitu eta bukatu bezala).

Sistematika batean bil daitezkeen aditzoinak

urrendu, urrent, urrentzen.

Erabileremu dialektala

Zub. eta ing.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

LBeh (2016-10-26): urrestildar 29: Deia, Berria 5, EiTB, Argia, DiarioVasco 21.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: urrestildar 2: Berria, Andoni Egaña.

Onomastika batzordeak argitzekoa

Dena den, Onomastika batzordeak argitzekoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRETAN a) (Suma, cantidad, precio, etc.) en oro. Oi ta bost ontza urretan ziran, / zer kantidade polita. PE 136. Kantidade guziya / jaso du urretan. AzpPr 26. Berreun dukat ekarri zituan Artolatik, urretan. Ag Kr 73. Ilean 50 dollar (ogerleko) urretan. A Ardi 2. To bi miliun urretan. Etcham 150. Antxe eguala dirua urretan. Kk Ab II 76. Urretan eun laurleko eman eta paperetan 328 jaso. EAEg 11-11-1936, 272. Martinek duen biotz xamurra / ez da ordaintzen urretan. Uzt Sas 225. Hoita hamabi mila / paper ta urretan. Mattin 51. b) En oro (fig.). Eldu da zuretzako / gaur egun sentia, / ipinteko ibar au / urretan jantzia. AB AmaE 181. Urretan datzan itxasuak. Laux AB 45. Goieneko argiaren distirapen urretan pitxiztatua. Erkiag Arran 185. c) En busca de oro. Salgai-itsasontziak egin ebanzan, Ofir-era urretan joateko. Ker 3 Reg 22, 49 (Dv urheketa).

adib: eraldatu da/du ad. Zerbaitek bere era aldatu; zerbaiti bere era aldatu. Ik. antzaldatu; itxuraldatu; formaldatu. Suaren indarrez, dena eratu eta eraldatu egiten da lurbiran. Materia ez da sortzen, ez deuseztatzen, soilik eraldatu egiten da. Beruna urretan eraldatu.

urretan 11: Elkar 5 (“Baina une hartan ez zituen tamainak hunkitzen nire lagunak, baizik eta han nonbait, itzal zabal haren azpian lurperatuta, urretan zazpiehun mila libra zeudela jakiteak”), Berria 2 (“Urretan blai“), EiTB (“Pisua urretan”), Argia 2 (“Urretan silikuaren pisu hori zuen txapona ere silikua bat zen”), Laneki (“XVII. mendean, Britainia Handian, urretan zenbatesten zuten iltzearen balioa”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urretan 9: Herria (“Ez du ahantzi behar 150 miliun urretan pagatu ziola Haitik Frantziari bere libertatearen erosteko”), Elizen arteko Biblia 2 (“Estalkiaren bi ertzetan, bi izaki hegadun egingo dituzu, urretan landuak”), Xabier Olarra (“Monsieur, bere pisua urretan balio du”), Iñaki Iñurrieta (“Milord Anson-en arabera, Euro - pak bi milioi libra esterlina jasotzen ditu urretan urtero Brasiletik; urre hori hareatan aurkitzen da mendi-oinetan, edo ubideetan”), Felipe Juaristi (“Bredakoan galdutako begiaren trukean bere saria ontzako urretan jaso eta edarietan berehala urtu zuen”), Bego Montorio (“Oso garesti irteten zen apaiz bat hiltzea: hiltzaileari berunezko atorra egiten zitzaion neurrira, eta atorra horren pisua urretan ordaindu behar zuen, eta hori egin ezean, bera eta bere familia Elizaren esklabo bihurtzen ziren.”), Patxi Zubizarreta (“Aldiz, nik itxuraldatu ostean, haren pisua urretan ordaindu behar izaten da”), Anjel Lertxundi (“Mutilik gabeko familiek, berriz, urte osoko uztaren balioa eman behar zuten urretan”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Inesiboan lexikalizatutako adberbioa da, azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa urre sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

urretsu 6: Zait Sof 2 ("Eldu geran tokia ikustean, berriz, Mikene urretsua ikusten duzula esan dezakezu", "Pizon urretsutik Zebe dirdaitsura noren antzeko zatoz?"), Mde 3 ("Aintzirak baziren, arrain urretsu, urdin eta berdeekin", "Ezaxolek eta funts-gabekoek gogarako dituzten hezur [sic] urretsuez eta amets hutsez bere burua atzipetu nahi ez duenak, ordea, aitortu behar du hala ez dela", "Indianoen lur urretsuak baino urrezkoago diren uharte dohatsuak"); Erkiag BatB ("Eguberdiko argi urretsupean kaleratu, ta leku apaiñetan jan-edanak egin").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urretsu (eta urhetsu) 4: Mde (OEHko testuinguru berean), Zubk ("Purpurin urretsua erabil daiteke bere ordez"), B. de Arrizabalaga 2 ("Bizkaian 'politika adin urretsua' gozartuko dabe", "Foru adin urretsua").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urretsu : AB38 2 ('dorado') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urretsu : PMuj DVC (aurífero, aurígero) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Kategoria

izond.

Mailak

Jas.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

urrezkoa.

Jatorrizko forma

erresinul, urretxindor.

Euskaltzaindiaren Arauak

Luscinia megarhynchos.

Landare eta animalien taxonomi izena

Luscinia megarhynchos.

Euskaltzaindiaren Arauak

Oriolus oriolus.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-txori.

Landare eta animalien taxonomi izena

Oriolus oriolus.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

kategoria eta adibidea jasoz: "izlag.: urrezko ezteiak".

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URREZKO EZTEGU, URRE-EZTEGU. Bodas de oro. Urrezko eztegubak eiteko aldija. Enb 56. Neure lelengo zoriona ba / Aita San Antoniori, / eta bigarren urrezko eztegu / egiten daben danori. FEtxeb 121. Aita Santu Leon XIIIgarrenari bere urrezko ezteguetan. AB AmaE 125. Sabin jeltzaliaren urre-eztegubetan. Enb 56 (en el quincuagésimo aniversario del surgimiento de la idea nacionalista).

urrezko eztegu 3, Karmel (“Bai, ezkontzeko ustetan, burua urduri kezketan... geroa zer, zelan, zertan? gaur hemen gagoz festetan Urrezko ezteguetan!”, “Bizitzaren tontorretik begira jarri jaku Juan Bizente Gallastegi abade durangarra. Tontorrera heltze hori bere abadetzako urrezko ezteguetara heltzearen metafora izan daiteke”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu urrezko eztegu formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ez da oso erabilia, baina komeni da azpisarrera gisa jasotzea Bizk. markarekin, urrezko eztei forma arautua bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa urre sarreran.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: adib. gisa

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa jasotzekoa, urrezko sarreran (jasotzekoak dira, halaber, diamantezko e. eta zilarrezko e.)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

urreztatze 1, ES (metahizk.: "ediren arren izen batzuek berboetarik, eta berboak izenetarik atherajak, eta moldatuak, hala nola gezurtatzea, urreztatzea..."). Ik. ap. DRA urreztadura : Atheka ("Barneko aldian, aldare nausi bat bertze bi ttiki, saihetsean urreztadura mehez han-hemenka eragiñak").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urreztadura 1, J. Otaegi ("Mundu iradokiorra osagai anitzez emana dago lauko handi honetan: lainoaren urreztadura, bidearen luzea, argiaren azken izpiak"); urreztatze 1, J. Artaraz ("Kapila nagusiaren erretaulan urreztatzea eta eraikuntza posiblea egin eben diru laguntzen zati haundi bat jatorriz amerikarra zala aitatu dogu").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urreztatze : AB38 1, LurE, Euskalterm 1; urreztadura : Euskalterm 1 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, HiztEn.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urreztatze : EuskHizt, PMuj DVC; urreztadura : ElhHizt, DRA, PMuj DVC // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-dura/-tze.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

urreztatu, urrezta, urreztatzen. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

urreztatu, urrezta, urreztatzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ztatu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: urreztatzea eta polikromia: dorado y policromía.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-dura.

Txostenaren laburpena

ik. oharra s.u. urregorri.

Euskaltzaindiaren Arauak

batez ere Bizk. 'zilarra'.

Idazkera egoki(en)a eskainiko da

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-zuri.

Euskaltzaindiaren Arauak

'bibelarra, bigarren epaiko belarra'.

Idazkera egoki(en)a eskainiko da

lotu/bereiz.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-belar.

Forma baten adiera(k)

bibelarra, bigarren epaiko belarra.