Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-xka.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-nxk-.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Onomastika batzordeak argitzekoa

Onomastika batzordeak argitzekoa. Ik. EArauak 99: urdiñarbetar.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ik. EArauak 53.

Euskaltzaindiaren Arauak

(hizkuntza).

Euskaltzaindiaren Arauak

'urtsua'.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-dun/-tsu.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Euskaltzaindiaren Arauak

urduritu, urduri(tu), urduritzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

urduritu, urduri(tu), urduritzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: urea Urea. Urearen aurka ere berdin artu bear du. Ostolaiz 26.

LB: 81 (UEU 42); ETC: 334.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: urea iz. (Biokim.) urea; Adorez: urea: iz. (Biokim.) urea; Labayru: urea 1 iz. Biokim. urea; NolaErran: [sécrétion] gernua da urea --giltzurrunek sortzen duten jariakin bat-- gorputzetik ateratzeko garraiobidea. / Euskalterm: urea, urea-zikloaren metabolismoaren nahasmendu, urearen ziklo (Med., Kim. Industr.; termino onartuak dira).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa dagokion markarekin.

Jakite-arloak

Kim.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: urepeldar izlag. 1, Xa Odol (“urepeldar gizon heiek”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urepeldar izond. 1, J. Etxarri (“kasta urepeldarreko Mike Alfaro gazte egonezina”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Onomastika batzordeak argitzekoa

Onomastika batzordeak argitzekoa. Ik. EArauak 122: urepeldar.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

LBeh (2014-04-03): uretaratu 51: Berria 26 (adib.: “La Navalek iragan ostiralean uretaratu zuen Belgikako Jan de Nul taldearentzat egindako Cristobal Colon draga hurrupatzailea munduko handiena“), EiTB 14 (adib.: “Eta 11:00etan Ciudad San Sebastian Donostian itsasoan barrena bidaiak egiten dituen ontzi turistikoa izango dute hizpide. Berritzen dabiltza, eta laster uretaratuko dute”), Jakin (“1954an uretaratu zuten Estatu Batuek Nautilus urpeko nuklearra”), Argia 5 (adib.: “Urte horietan Navaleko instalazioak pixkanaka berritu zituzten edukiera handiko ontziak egiteko eta, hala, 1970ean 130.000 tonako ontziak uretaratu zituzten“), DiarioVasco 5 (adib.: “Bihar berriz, goizeko 9:30etan egingo da ontzien uretaratzea, eta 10:00etan patroien batzarra, 10:30etan itsas bilkura, ontzien maniobren erakustaldia eta erabakitako ibilbidea egin aurretik”, “Beraz, guztira 82 arraunlari jarriko ditu lehian bihar Orio Arraunketa Elkarteak (senior neskak ezik, beste gehientsuenak uretaratuko dira...)”); ureratu 8: Berria 7 (adib.: “Navalek ureratu du zeukan azken eskaera”), EiTB (“Ontzia ostiralean irauli zen berriro ureratzen saiatu zirenean; gainera, barruan zituen 12 tona gasolio isuri eta kaltea eragin zuen Zumaiko flyschean”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: uretaratu Berria 9 (adib.: “Murueta herrian egin zituen adierazpen horiek Ibarretxek, Bizkaian, atunontzi bat uretaratzeko ekitaldian parte hartu aurretik”), Edorta Jimenez 2 (adib.: “Iluntzean karrakako bigarren txaneltxoa uretaratu genuen, upel batzuekin zamaturik, lehorrera joan zedin ur eta jaki berriak biltzera eta, bidenabar, ontziburuaren hiru semeen eta Lisboara joandako beste gizonen nondik norakoaz galdetzera”), Karlos Zabala 2 (adib.: “Leku hura egokia zen kibitka uretaratzeko, ibai bazterra aldapatsu samarra izanik”), Joan Mari Irigoien (“Autoreak zioenez, bi mila baino gehiago izango ziren azkenerako, denak kontatuz gero, hegoak astindu eta zuhaitza zuztar-zuztarretik atera zutenak, zuhaitza bera ere hegan ipiniz... hegan eta hegan, harik eta ibai baten gainean lurreratu eta uretaratu zen arte”); ureratu 2: Herria (“Hala nola, joan den larunbatean, ahal zuten untzi txarrean heldu ziren 30 lagunez goiti eta uretako polizia ondotik zutela iziturik ureratu dira zenbait beren zalapartetan eta ito ere bost bederen eta heietan ñiñi bat beste zenbait igerika ateratuz”), Anton Garikano (“Harro begiratzen zuen Macalisterek erakutsitako lekura; eta Camek pentsatu zuen, zehatz zergatik jakin gabe harro, aita han izan balitz salbauntzia ureratuko zuela, hondakinetara helduko zela, pentsatu zuen Camek”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es ir|meter(se) en el agua; botar (un barco) / fr: Elhuyar: uretaratu / Nolaerran: - / Zehazki: uretaratu / Labayru: uretaratu / Adorez5000: uretaratu.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

Iritzi-emaile batek 2009-10-23an eskatua: “da/du. 1. Uretan sartu. 2. Uretara jauzi egin. 3. Barkua uretaratu zen/zuten”.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta beharrezkoa.

Aditzoinaren erabilerak

uretaratu, uretara/uretaratu, uretaratzen

Aditz-erregimena

da/du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-r(e): -er(e).

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Anat.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Anat.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UREZ. Por agua; por mar. Defendatus peligro guzietan ures eta lurres. SermAN 4r. Marco Antonio urrutitik zijoan aldi batez, urez atera zen aren bidera. Mb IArg I 64. Kar handirekin zare urez gudukatzen. Lg in Iraultza 121. Oinez abiatu zen Generat, eta handik urez Barzelonarat. Laph 67. Nok zeatz kontau zenbat gerrari leor ta urez? AB AmaE 63. Gero abiatu zen urez / bidaiatzen untzietan. Zby RIEV 1909, 398. Nahi bazira Chilerat joan urez. HU Zez 44. Urez ala lurrez alde batetik bestera gauza eramateari. ForuAG 237s. Handik atheratzekotan, / joan behar urez. Ox 98. Ala ere leku itsusi batzuetan urez ezin-iragan eta bazterretan bere atzik utzi nai ez. FIr 149. Sebastian Elkano / Getariyakua / zan urez lenbizi munduari / buelta emandakua. MendaroTx 435. Gurutze Gorriaren eritegiak oñez, zaldiz, berebillez, urez eta aizez jardun ditezke. "A flote". EAEg 1-6-1937, 1742. Zijoan urez ta lurrez. SMitx Aranz 105. Igarilariak urez Abadeen moillaratu. Erkiag Arran 58. Ametz azalak eremaiten baitziren duela aspaldi urez Milafrangako larru-apaintzaleen taneriarat. Larre ArtzainE 66. Ango [Veneziako] joan-etorria / geiena da urez. Zendoia 137.

adib: bidaiatu du ad. (nor osagarririk gabe). Bidaiaz joan. Urez bidaiatzen ontzietan. Ez da aise bidaiatzen karga askorekin. Bidaiatu eta esperientzia berriak izan nahi ditut. // itzuli2 2 iz. Toki batetik beste batera, zuzenenaz bestelako ibilbide bati jarraituz egiten den higidura. Ik. itzulinguru. Venezuelatik Perura urez joan nahi bazenuen, itzuli gaitza egin behar zenuen.

urez 2: Elkar (“Armadaren zatirik handiena lurrez abiatu zen hegoaldera. Gortea, berriz, urez, Rodano ugaldea bide zuela”), DiarioVasco (“Donostiako badian, belaz edo arraunez edo motorrez, pinpirin asko ibili zitzaizkigun urez txalupak eta batelak eta traineruak, antzina zaharreko izan, moda modu berriko izan”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urez , Edorta Jimenez (“Saiatuko ote ziren gure aldera urez egiten? Hori eragoztea zen metrailadorea hara begira ezartzearen asmoa”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago, eta aski izan liteke, gaur ia erabili gabea denez.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa gehitzekoa ur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UREZ UR. Por agua; por mar. Leihorreko bideetan bezala, itsasoaren bizkarrean ere urez-ur oinez zabilan. Arb Igand 155. Han harat, urez ur joaiteko zoriona ukan zuenean [Christophe Colomb-ek]. HU Aurp 50. Abiatu zen behin, / Errobin, / urez ur igerika. Ox 107. Joan joan, urez-ur, itsasoz-itsaso joan, bazoazin beraz. Barb Leg 138. Bat burdin-bidez, bertzea urez-ur. JE Ber 83. Berak zubitik iragaiten direlarik, Murtuts urez-ur baderamate erreposkiño, zirgatuz. Lf Murtuts 23. Milla olatuk leiaka / arraun-aize-ontzi argal bat / osiñera daramate, urez ur / itsumustuan doala. Gazt MusIx 137. Urez-ur urruti ibillia. Berron Kijote 29.

Ez dugu aurkitu urez ur formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urez ur 3: Herria 2 (“Guk porturako bidea hartu behar dugu, harako baita, hain segur xuxen Funchal itsasuntzia, urez ur erabiliko gaituena”), Felipe Juaristi (“Gizonezkoak, eztarria estu eta lehor, ez ziren hitzik esatera ausartzen, Dionisok eraikitakoa munduko miragarrienetako bat iruditzen baitzitzaien, bere izena eta emazte izan zuenarena urez ur eta airez aire mendeetan zabalduko baitzen denen oroimenean”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ez da asko erabili, baina automatikoa ere ez da. Komeni da azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ureztagailu 1, AEK (zerrenda batean, "Ureztagailu / Hegazkin / Liburu").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ureztailu : HiztEn, Euskalterm 1 (ureztontzi sinonimoarekin; 'regadera'); ureztagailu : AB38 1 ('regadera') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ureztailu : ElhHizt (regadera), PMuj DVC (regadera) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Osaeraz argibideren bat eskaini nahi da

forma berria denez, eta bestela erabili gabea, -gailu osagaia osorik idatzia duena da hobestekoa.

Atzizkien araberako erabakiak

-gailu.

Txostenaren laburpena

Ez dugu aurkitu OEH-EEBS corpusetan.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ureztodi : HiztEn // Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ureztodi : ElhHizt, HiruMila, PMuj DVC (urezt-hodi) // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, DRA, Lh DBF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal manguera / tuyau formen ordainak: HiztHand: mahuka, hodi malgu // ElhHizt: 1 mahuka, tutu malgu; 2 tragarroi // HiruMila: 1 tutu, hodi; 2 ureztodi // Lur EF/FE: hodi, tutu // HaizeG FB: hodi, tuio, urodi, ur-hodi // Casve FB: hodi, hurodi // PMuj DCV: odi, tutu, garasta-odi // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "ureztodia = manguera".

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

a) elkarketa libretzat har litezke -hodi eta -ontzi osaerakoak; b) formaz, berriz, ureztahodi eta ureztaontzi argi-gardenak dira hobestekoak, lantaldearen irizpideen arabera (berriak baitira eta bestelakorik ez baita nagusitu).

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-hodi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ureztalur 23, NPAO 1994 (adib.: "Nekazaritzako azpiegituren erreformari buruzko Foru Legeak ezartzen du ureztalur bihurtzea eta badaudenak hobetzea lurzati kontzentrazioaren parte direla", "Ureztalurrak ezarri eta hobetzea", "nekazaritza interes pribatutzat jotzen diren obretan ureztalur bihurtzeko edo badauden ureztalurrak hobetzeko inbertsioak", "gauza berria da ureztalur bihurtu beharreko lursailen erregimena").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urezta lur : AB38 1 ('tierra de regadío'); ureztalur : AB38 1 ('tierra de regadío') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Sektore jakin bateko informazioa

Ez dugu aurkitu ap. NekHizt.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ureztalur : HiruMila (tierra de regadío), PMuj DVC (urezta-lur: tierra de regadío) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBBk soildua.

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

Bebil: iluna dirudi osaeraz; bestela esan, lantaldeak ez daki zein ereduri dagokion (cf. [aditzoina + iz.] osaerako ohikoei dagokien 'x-tzeko y' perifrasia): a) ez da idazmakina ereduaren araberakoa; b) hurbilago egon liteke jaioterri edo sor-marka modukoetatik, baina ez da hauetakoa ere.

Elkarketa nahiz eratorpen zalantzazkoak

ez dirudi egokia osaeraz; hurrengo pasaldian berrikusiko da, premiak neurtuz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan testu-lekukotasunik gabeko ureztontzi sarrera: "(V; FSeg), regadera" A.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ureztontzi 1, P. Barrena ("Hobe da ureztontzi bat erabiltzea eta ura euri gisa botatzea").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ureztontzi : HiztEn, Euskalterm 1 (ureztagailu sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ureztontzi : ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, DRA, PMuj DVC (B) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal regadera / arrosoir formen ordainak: HiztHand: ureztailu // ElhHizt: garaztailu, ureztailu, ureztontzi // HiruMila: ureztailu, garastailu // Lur EG/CE: garaztailu, ureztontzi // eta EF/FE: garaztailu, ureztontzi // HaizeG FB: uruntzi // Casve FB: hurtuntzi, ihiztuntzi, hurtatzeko // PMuj DCV: urezt-ontzi, garast-ontzi, garastailu, iizt-ontzi.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "ureztontzia = regadera" / MilaHitz: "ureztontzia".

Lexia konplexua (erabileremu mugatukoa)

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

cf. ureztaontzi hobestekoa.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-ontzi.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

Katal: "Ureztapena - Terminologia: Riego - Terminología" / NekHizt: Ik. ureztaketa.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-pen/-tze/-keta.

Euskaltzaindiaren Arauak

ureztatu, urezta, ureztatzen. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

ureztatu, urezta, ureztatzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-ztatu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu corpusean // Ik. ap. DRA urgarri 1, 'fundible', Olaizola Udaberriya'ri ("Ni jayo banaiz eguzki-argi urgarriyak edateko... zu gabe nola, udaberriya, ote-nintzake biziko?"); eta urtugarri (testu-lekukotasunik gabea).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urkor 1, Lantziri ("Itsas-leizetako tenperaturetan kalzioa urkor geratzen da eta abereentzat arras neke da haren gogor-araztea"); urtugarri 6: Elhuyar 4 ("Urtugarriak: Erresistentzia handiko [hari meheak] eta urtze-puntu apaleko [beruna, adibidez] eroaleak dira", "Leku jakin bateko tresna elektriko guztiak intentsitate handiegiaren ondorioz erre ez daitezen, urtugarri edo fusibleak ipintzen dira. Urtugarri hauek, hari txiki batzuk dira [...] Intentsitatea behar baino handiagoa denean, tresna elektrikoei inolako kalterik egin aurretik urtugarria urtu egiten da, korrontea moztuz"), Muskiz AHA 1 ("Urtzea errezteko, urtugarria ere gehitzen jakon askotan"), Amonaren botika ("Kasu honetan landarearen loreak, hostoak, haziak, azalak edo zainak uzten dira isurkinetan. Prozesu honi esker, biguntzen eta ateratzen dira zati urtugarriak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urgarri : AB38 3, HiztEn (ik. urtugarri), LurE, Euskalterm 7; urgarritasun : Euskalterm 2; urkor : AB38 2, HiztEn, LurE, Euskalterm 1; urtugarri : AB38 1, HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urgarri : EuskHizt (*1965), EskolaHE, Lur EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, DRA, PMuj DVC; urkor : EuskHizt (1976), ElhHizt, EskolaHE, PMuj DVC; urtugarri : ElhHizt, HiruMila, DRA (fundible), PMuj DVC; urtukor : PMuj DVC // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE, Lh DBF.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBBk soildua.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-garri/-kor.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-r(tu)+g-: cf. aditzoin laburrak eratorrien oinarri, eta batuketa, hasiera moduko "salbuespenak".

Forma-adieren gurutzamenduak

urtzen duena (cf. urkor 'urtzen dena edo ur daitekeena').

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

urtzen duena.

Euskaltzaindiaren Arauak

urgatzi, urgatz, urgazten. Ipar. du ad. Zah. / Heg. dio ad. 'lagundu'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

urgatzi, urgatz, urgazten.

Diakronia

Zah.

Euskaltzaindiaren Arauak

euskaltzain urgazlea.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-le.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

euskaltzain urgazlea.

Euskaltzaindiaren Arauak

g.er.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira denak: urgente 5 (J. Azurmendi, A. Lertxundi, X. Amuriza); urgentzia 3 (Euskal Estatistika-Erakundea, X. Lekuona); urjentzia 1 (P. Sastre); urjentziazko 1 (H. Etxeberria).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urgente : DFrec 4, AB38 2, AB50 1, HiztEn, Euskalterm 3; urgenteki : DFrec 1; urgentzia : DFrec 7, AB38 4, AB50 1, HiztEn, Euskalterm 11; urjente : DFrec 4; urjentzia : DFrec 5, AB50 1.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

g/j.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

urgoitu 2: a) 'nekatu' adierako 1, Ax ("Igurikazue oraiño aphur bat, goiz urgoitu zarete") // eta ap. DRA He Test. Voc. ("Akhitzea, nekhatzea, urgoitzea, iabaltzea"); b) 'harrotu' adierako 1, Or Aitork ("Ikusten bainitun beren gaiztakeriaz urgoitzen: lotsagarriago ta areago" — audiebam eos iactantes flagitia sua) // Eta ap. DRA: urgoigarri : JE in GH 1927 ("Behinere ez da izan hoinbertze eskuaraz luma zoingehiagoka zerabiltenik: bortz ehun eta hamabortzek [515] utzi daukute beren lana, juja ginezoten. Hogoi ta hamazazpi [37] herritan dira elgarretaratu. Aitzineko urthetan biltzen zituzten herrietarik zonbaitek ez balute huts egin, heldu gintazten [sic] aurthen 46-etarat. Zer urgoigarria Eskualzaleen-Biltzarrarentzat!"); urgoiki a) 'altivamente': Or 2 Ko 11,20 ("Iñork azpiratzen bazaituzte, iresten, larritzen, urgoiki erabiltzen edo aurpegian jotzen, jasaten duzute"); b) 'tímidamente': Prop 1902 ("Ordu beretik zela urgoiki eta ixilka, edo zela azkenekotz agerian, hiritarrak abiatu ziren Katiximagilearen egoitzarat"); Iratzoki in Herr 1965 ("Eskualdunek ekharri omen dute arthoa gure Herri alderat, eta hor goitik atheratzen da segurik. Haren hosto musker luziek gordetzen dituzte golde eta goldeak. Zeruari urgoiki eskaintzen dituzte buruak, eta gorago oraino delako "kapetak""); urgoitasun : Prop 1907 ("Orduan, Josep Nuanze den gutieneko urgoitasunik gabe, bainan den eztikiena, xutitu zuen [sic] bere aldian, eta erran zuen: Piarresek bere ahoa uzten darotanaz geroz, ez dut nahi jakin dezan hertsia atxiki dudala"); urgoizia : Prop 1912 ("Kastaz datzan ordutik, haren ohoreaz, haren zuzenez, Indiesak galtzen du bere urgoizia, bere ihaunkeria; ordutik gai da hirrisku guzieri, sakrifizio guzieri").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez ditugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urgoigarri : DRA (motivo de ufanarse); urgoikeria : PMuj DVC (ensoberbecimiento); urgoiki : DRA (altivamente), PMuj DVC (altaneramente, altivamente, arrogantemente, orgullosamente); urgoitasun : PMuj DVC (altivez, atanería, arrogancia, orgullo); urgoitu : EuskHizt (Ipar. nekatu, unatu; G. er. burgoitu, harrotu); ElhHizt (Ipar. cansar[se], fatigar[se]; Ipar. engreír[se], envanecer[se]), Casve EF ([se] fatiguer, [se] lasser), Lh DBF (se fatiguer, se morfondre; fatiguer, lasser), DRA (fatigarse; envanecerse; fastidiarse aburrirse), PMuj DVC (L fastidiarse, aburrirse, hastiarse, cansarse; 'z urgoitu: gloriarse de, jactarse de, presumir de; pasmar, enfriar mucho, poner frío); urgoizi : DRA (timidez, reserva) // Ez ditugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, EskolaHE, HaizeG BF.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBBk soildua.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

urgoitu, urgoi(tu), urgoitzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

harrotu.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. Zah. 'harrokeria'.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Diakronia

Zah.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar.

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Euskaltzaindiaren Arauak

Naf. 'herrena'.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

urgunka.

Erabileremu dialektala

Naf. batez ere

Forma baten adiera(k)

herrena.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

URGUN EGIN (AN-larr ap. Asp Leiz2; Lar, Añ (G), Dv). Cojear.

LB: 0; EPG: 3 “Denbora ateratzen genuenean, "ttakun" eta "urgun" egitera biltzen ginen nire aitaren garajean, non baikeneukan aitaren kamioia artean ere.” (Juan Kruz Igerabide); ETC: 4 “Haren atzetik irten nintzen, Anton Patiño-ren atzetik, eta harri kozkorretan urgun eginez hurbildu ginen biok moila uzteko presaz tximinia ketan duen baforea bezala konboiaren muturrean zegoen lokomotora zaharrera.” (Koldo Izagirre).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: urgun egin: cojear; Labayru: 0;

urgun iz./adj. Naf. Herrena. Itsuek ikusten dutela, urgunak badabiltzala. Urgun egin: herren egin, herrenka ibili.

Forma lehiakideak ditu, eta erabilerak ikusiko dira

Kolokazioa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa, Naf. markarekin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa urgun eta egin sarreretan.

Erabileremu dialektala

Naf.

Euskaltzaindiaren Arauak

Naf.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

urgun sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu // Ik. ap. DRA urguri : PMuj Noni ("Gizon urguri arri bostekoa gogor estutuaz, agur egin genion"); Jainkoa Sotoetan (Herr 7. Folleton: "Laster ohartu ginen zein zintzoa zen, ta zuzena, garbia, urguria, herabe aire batekin"); Ibartzabal in EG 1950 ("Dagoeneko, Lizardi'k gertutik zun bere bide berria. Izneurtizlari bikana ta olerkari zimen eta urguria zan orobat"); Zait in EG 1957 ("Guk, beraz, nola ez dugu ikasiko urguri izaten"); urguritsu : Ol (1 P 3,7: "Berebat, zuek, senarrok, zuen emazteenganako urguritsu azaldu zaitezte, aultxoagoak baitira").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urguri 3: J.A. Arrieta ("aski urguria zen haren mintzaira"); M. Lorda 2 ("Karpoforo txit urguriak dituzte eta gutxi mamitsuak", "Neurri erdi edo txikiko karpoforoak, guztiz urguri eta gutxi mamitsuak"); urguritasun 1, X. Arregi ("Shaftesburyren idazkietako estiloa, haren jiteko urguritasun eta martinpuntxo, goitasun eta pedanteriazko nahasketaren ispilu zintzoa da").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urguri : HiztEn; urguritasun : HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urguri : ElhHizt, HiruMila, Casve EF, HaizeG BF, DRA, PMuj DVC; urguritasun : ElhHizt, HiruMila, Casve EF, HaizeG BF, DRA (BN), PMuj DVC (BN); urguritsu : DRA // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

1 adeitsua. 2 zuhurra.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Izenondo erreferentzialak

-iko izond. erref.

Kategoria

izond.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

azido urikoa.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. gurin.

Jatorrizko forma

urin, gurin [urin hobestekoa da].

Euskaltzaindiaren Arauak

batez ere Ipar. eta Naf. 1 'gantza, koipea'. 2 'zukua' / AS: urinean eman.

Forma-adieren gurutzamenduak

koipea (cf. gurin es mantequilla, fr beurre).

Euskaltzaindiaren Arauak

urindatu, urinda, urindatzen. Batez ere Ipar. eta Naf. du ad. 'gantzutu, koipetu'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

urindatu, urinda, urindatzen.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Txostenaren laburpena

ik. oharra s.u. konfitura.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. eta Naf. iz. 'haragiki urinetan egosi-landua'.

Forma-adieren gurutzamenduak

haragiki urinetan egosi-landua (cf. melatu, konfitatu 'fruitu azukretan egosia').

Euskaltzaindiaren Arauak

urineztatu, urinezta, urineztatzen. Batez ere Ipar. eta Naf. du ad. 'koipeztatu'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

urineztatu, urinezta, urineztatzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-ztatu.

Euskaltzaindiaren Arauak

batez ere Ipar. eta Naf. 'koipetsua'.

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

uriola (eta uriol) 6: Añ GGero 4 ("Alan esan ta egin bere eban Jangoikoak berak Noeren denporan arako uriola, urjola, ugolde andiaz mundua ito ta ondatu ebanean", "Noek bost eun urte zituan ta gero seireunera eldu zanean etorri zan uriolea", "Noeren denporan zortzi presona ez beste guztiak uriola bategaz ondatu ta ito zituan"); Añ EL-2 ("Zelango naibakoak ta damuak, zelango alen uryoleak artuko ez autsan Ama bigunari biotza?"); Azc PB ("Gudua [...] da uriola, lur ta abe dana daroiana: gizon ta ontzi irunsten daben urakana"); Eguzk GizAuz ("gizartekeri ta baltsakeriaren urioleak irato eztagizan, ugazabok bide ta neurriak garaiz artu bear leukiez"); Erkiag Arran 2 ("Kolkotik erion uriolari azkena emon arte", "nunnai uriol ederrik agiri zan, kale guztiak urez beterik") // Ik. ap. DRA: Ibarg Geroko ("Maitasun uriolez ase ta murgilduko ditu Jaungoikoa'k zoriondunen biotzak"); Amez in Egan 1964 ("Loretegiko ormaren gaiñetik arrosa zurizko uriol bat erortzen zan, ur yauzi antzo"); A in Eusk IV, 64 ("Urioleak eroan deustaz neuri aurtengo linoak"); urjola (eta urjol)12:Añ GGer 6 (adib.: "urjola agaz lurra bere meatua ta argaldua gelditu zan", "erabagi dot guztia urjola bategaz ito ta ondatutea", "Eztago ibairik ta ez urjolarik lurra alan daroanik"); AB AmaE 4 (adib.: "erdue euri Urjola ta zaparradak", "Urjolak-legez etozanean Erromatarrak", "Urjola andiokaz, domeka egunean, Zetan zabiltz Juan Pedro ibai egalean?"); Apaol ("itxon zak puska bat, ez zeramak urjolak garirikan"); uriolatu 1, Añ EL-2 ("O Matiri guztien Erregina, naibagez ta larritasunez uryolatua!").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

uriol : HiruMila (ik. uholde), DRA, PMuj DVC (B agua torrencial, inundación, avenida, crecida, riada, corriente impetuosa; chaparrón, chubasco, aguacero con viento, turbión) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

Bizk. h. uholde. // EBBk soildua.

Zerrenda osagarriak

BizBerba: "uriola (uholde): riada, inundación".

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Bizk. Ik. uholde.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

uholdea.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: urka-bilur 'korapiloa, tiratuz begia estutzen zaiona'.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

urka-bilur.

Euskaltzaindiaren Arauak

urkarazi, urkaraz, urkarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

urkarazi, urkaraz, urkarazten.

Euskaltzaindiaren Arauak

urkatu, urka(tu), urkatzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

urkatu, urka(tu), urkatzen.

Euskaltzaindiaren Arauak

urkatu, urka(tu), urkatzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

urkatu, urka(tu), urkatzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

urketara(t) 5: Lg 2 ("Emazte hura abiatu zenean urketarat", "Yarri zen Jakoben ithurria deithzen denaren bazterrean; bazakien harako zela urketarat emazte bekhatore handi bat, Samaria herrikoa"), Gy ("Bi egunez nihor harat ez zen yiñ urketara"), Ir YKBiz ("Samariako emakume bat etorri zan urketara"), Or QA ("Emazu neska bat, suilla buruan eta eskuiñean pertza, urketara doala"), eta ap. DRA, Dv ("urketara goatea").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urketara : LurE (AS) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urketara : EuskHizt (Ipar.), EskolaHE (AS), DRA (Dv-en adib.) // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, ElhHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBBk soildua.

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

Baztanen, adibidez, -ra-duna erabiltzen dela dio P. Rekaldek.

Atzizkien araberako erabakiak

-ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

urketa 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

urketa, ur bila.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu corpusean // Ik. urketari ap. DRA, Ol (Dt 29,11: "Gazte ta emakumeak, kapardian zurekin dagon arrotza, egurgille ta urketariarekin" — BiblE-Ker: ur-ekarle; Ur: urak ekartzen dituztenak; Dv: urketari). // Gainera, Ol Jos 9,23: "zuetan nere Yainkoaren etxerako yopu, egurgille eta urketaririk ez da peituko" — BiblE-Ker: ur-ekarle; Dv: urketa haritzeko.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urketari 7">J.L. Egireun 6 (adib.: "Eta urketari gazteak arteak jarritako lekuetara heltzen ziren"), Eguzki erregearekin (zerrenda batean, "Ogiduna; Purtxilaria; Urketaria; Zapatagina").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urketari : DFrec 1 (Saioka 5: "Urketariek horrela eraman ohi zuten ura garai batetan"), AB38 1, Euskalterm 1 // Ez dugu aurkitu ap. AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urketari : HiruMila (aguador, portador de agua, buscador de agua), Casve EF (porteur d'eau), HaizeG BF (porteur d'eau), Lh DBF (porteur d'eau), DRA, PMuj DVC (1 buscador de agua; 2 aguador, azacán; 3 portador, acarreador de aguas; 4 avellanero, vendedor de avellanas) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ari: -ketari.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

ur-ekarlea (eta -eramailea, -banatzailea).